Tayvan (ada)

Tayvan
臺灣/台灣
Tayvan ; 臺灣/台灣
Co?rafya
Bolge	Uzak Do?u
Koordinatlar	23°46′K 121°0′D ? / ? 23.767°K 121.000°D
Denizi	Buyuk Okyanus
?klim	Astropikal
Yuzolcumu	35,801 km 2
Zirve	3.952 m
Siyasi
Adadaki ulke(ler)	Cin Cumhuriyeti ;
Yerle?im yerleri	Taipei ; Taichung ; Kaohsiung ;
Demografi
Nufus	23,046,177 (2.009)
Etnik grup(lar)	Han Ulusu

Tayvan ( basit : 台?, geleneksel : 臺灣 ya da 台灣, pinyin : taiw?n), Do?u Asya'da Cin 'in ve Japonya 'nın guneyinde, Filipinler 'in kuzeyinde bir adadır . Gunumuzde Tayvan adı, Tayvan (Formoza) adasıyla birlikte Buyuk Okyanus 'undaki Lanyu ve Ludao adaları, Tayvan Bo?azı 'ndaki Penghu , Matzu ve Kinmen adaları gibi Cin Cumhuriyeti yonetimi altındaki topraklara i?aret etmektedir. ^[1]

Co?rafya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tayvan'ın ba?kenti Taipei 'dir. ^[1]

Tayvan adası Cin'in guneydo?u sahillerinden 200 km uzakta Tayvan bo?azının kar?ısındadır. ^[1] Yengec donencesi (23°5N) adanın ortasından Jiayi ?ehrinin yakınlarından gecer. Yuzolcumu 35.801 kilometrekare'dir. Do?u kıyıları oldukca da?lıktır. Kuzey-guney yonunde uzanan da?lar adanın 2/3'lik bolumunu olu?turur. Batı sahili ise duzdur; nufusun buyuk kesimi burada yerle?mi?tir. Adanın uzunlu?u yakla?ık 400 km; eni ise en geni? yerinde 144 km'yi bulur. Tayvan'ın en yuksek doru?u Yu Shan, 3.952 metredir. Adada Yu Shan'dan ba?ka 3500 metreyi a?an be? doruk daha vardır.

Tayvan'da sub-tropikal iklimi gorulur. ^[1] Kı? ayları genelde ya?ı?lıdır. Mayıs ayında ise "Erik Ya?murları" gorulur. Haziran-Eylul arasında oldukca sıcak ve nemli bir hava hakimdir. Kimi zaman A?ustos - Eylul aylarında ?iddetli tayfunlar meydana gelir. ^[1]

Tarih [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tayvan'da ilk insan yerle?imleri gunumuzden 30.000 yıl oncesine kadar uzanmaktadır. 4.000 yıl once ise bugun Tayvan aborijinleri ( Cince : 原住民, pinyin : yuanzhumin) olarak bilinen yerlilerin ataları adaya yerle?mi?tir. Cinlilerin Ming Hanedanlı?ı doneminden ba?layarak adaya yerle?tikleri bilinmektedir.

1544'te adaya cıkan Portekizli denizciler buraya guzel ada anlamına gelen Ilha Formoza adını vermi?ler, ancak Tayvan'ı somurgele?tirmeye kalkmamı?lardır. Kısa sureli Hollanda Koloni Doneminin (1624-1662) ardından Tayvan Cin'e ba?lanmı?tır. Birinci Cin-Japon Sava?ının ardından Qing Hanedanlı?ı tarafından Japonya'ya terk edilen ada, 1895-1945 yılları arasında Japon kolonisi olarak kalmı?, 1945'te II. Dunya Sava?ı sona erdikten sonra, o donem Cin'e hakim olan Cin Cumhuriyeti'ne (ROC, 中華民國) iade edilmi?tir.

?kinci Dunya Sava?ı sonrası Cin'de Milliyetci Parti (KMT,國民黨) ile Komunist Parti (CKP, 共?黨) arasında devam eden ic sava? 1949'da Komunist Partinin kesin zaferiyle sona ermi?tir. Tayvan'a sı?ınan KMT lideri Chiang Kai-Shek (Can Kay?ek,蔣介石) Ola?anustu Hal ilan ederek, KMT dı?ında her tur partinin faaliyetlerini yasaklamı?tır.

So?uk Sava? nedeniyle Batıyla tum ili?kileri kopan Cin'i, 1970'lerin ba?ına kadar Birle?mi? Milletler 'de Tayvan'daki Cin Cumhuriyeti temsil etmi?tir. 1970'lerde ABD'nin Pingpong Diplomasisi sayesinde Cin ile ABD ili?kileri duzelmi? ve Cin (PRC) tum Cin'i temsilen BM'ye kabul edilmi?tir.

1975'te Chiang Kai-shek'in olumu uzerine ba?layan Tayvan'ın demokratikle?me sureci, 1978'de Ba?kanlı?ı devralan Chiang Ching-kuo doneminde hızlanmı?tır, 1948'de yururlu?e giren Ola?anustu Hal, 1987 yılında nihayet sona ermi?tir. 1996 yılında secimle i?ba?ına gelen ilk Tayvan Ba?kanı Lee Denghui'yi 2000 yılında Tayvan Ba?ımsızlı?ı taraftarı Chen Shuibian takip etmi?tir.

Diplomatik Durumu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tek Cin politikası uyarınca 1971'de Birle?mi? Milletlerin Cin Halk Cumhuriyeti'nin kabulu ve co?u devletin Tayvan'ı tanımaktan vazgecmesi Cin Cumhuriyetini dı? ili?kiler alanında zor durumda bırakmı?tır. Tayvan 1970'lerden bu yana, BM ve WHO , UNESCO gibi ce?itli BM kurulu?larına yeniden katılabilmek icin buyuk bir caba icerisindedir. Tayvan, Olimpiyatlar gibi uluslararası organizasyonlara ise Chinese Taipei ismiyle katılmaktadır.

Gunumuzde ise, diplomatik olarak Cin Cumhuriyeti'ni tanıyan co?u Afrika ve Orta Amerika'daki kucuk ulkelerin dahil oldu?u 23 ulke vardır. Buna kar?ılık pek cok ulke Tayvan'da yarı resmi temsilciliklerle (Orne?in, ABD Amerikan Kultur Derne?i tarafından) temsil edilmektedir.

Halk [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tayvan'ın bugun 23 milyonu bulan nufusunun %98'lik bolumu Cinlilerden (漢族, Han ulusu ) olu?maktadır. Bu etnik grubun %84'unu gunumuzde yerel Tayvanlı ( Cince : 本省人; pinyin : Ben sheng ren) olarak bilinen daha erken donemlerde adaya Kıta Cin'in Fujian bolgesinden gelmi? olan grup olu?turur. Yerel Tayvanlı' lar resmi dil Standart Cince 'nin (Mandarin, Peking Cincesi) dı?ında Fujian'in yerel dillerinden Min-nan'ın bir kolu olan Tayvanca 'yı yaygın olarak konu?ur. Adaya gene erken donemlerde gocetmi? olan Hakka 'lar (Cince:客家人, pinyin : kejia ren) ise Cin'in Guangdong bolgesinden gelmektedir. Anadili Hakkaca olan bu etnik grup nufusun %15'ini olu?turmaktadır. Cinli nufusun geri kalan %14'luk bolumunu ise di?er eyaletlerden gelenler (外省人; Wai sheng ren) olu?turmaktadır. Bu terim 1949'ta kaybedilen ic sava?ın ardından adaya sı?ınan Cinlileri anlatmak icin kullanılır. Temelini Chiang Kai-shek'in askerleri ve KMT hukumetini destekleyen 1,3 milyon gocmenin olu?turdu?u bu grubun bugunku nufustaki payı %13'tur. Di?er eyaletlerden gelenler Standart Cince 'nin yanında geldikleri yorenin lehcesini konu?maktadır.

Toplam Tayvan nufusunun geriye kalan %2'ini ise 444.000'i bulan sayıları ile Tayvan aborjinleri olu?turmaktadır. Bugun hukumetce tanınan 12 kabile vardır: Amis , Atayal, Paiwan, Bunun, Puyuma, Rukai, Tsou, Saisiyat , Yami, Thao, Kavalan ve Taroko. Adaya 4.000 yıl once yerle?tikleri tahmin edilen Tayvan aborijinleri, genetik olarak Malay-Polinezyalı halklarına akrabadır. 12 kabilenin dilleri Ostronezyen dil ailesi icinde sınıflandırılmı?tır. Tayvan halkının yakla?ık %93'u Budizm , Konfucyusculuk ve Taoizm karı?ımı dinin mensuplarıdır. %4.5'i ise Protestan, Katolik ve di?er Hristiyan mensubu uyesidirler. Kalan %2,5 kesim ise ?slam ve di?er dinlerin mensuplarıdırlar.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

^ ^a ^b ^c ^d ^e Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410 .

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Flickr Taiwan Tag 5 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
Tayvan Turizm Bakanlı?ı 11 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
Tayvan Foto?rafları 13 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .

[coğ1-1] Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410 .

[1]