Ahmet Refik Erduran
(13 ?ubat 1928,
?stanbul
- 7 Ocak 2017,
Edirne
),
Turk
oyun
yazarı, yayımcı ve gazeteci.
Otuzdan fazla tiyatro oyunu yazmı? bir oyun yazarıdır. 1950'li yıllarda
Ertem E?ilmez
ile birlikte cok satan kitaplar basan Ca?layan Yayınevi'ni kurup yonetmi?tir. Erduran, 1965-1981 yılları arasında
Milliyet
gazetesinde ko?e yazarlı?ı yaptı. 1986-2017 yıllarında
Uluslararası Tiyatro Enstitusu
Turkiye Merkezi'nin ba?kanlı?ını yuruttu.
Kokleri Karamano?ulları Beyli?i'ne dayanan bir aileden gelir. Dedesi, a?ır ceza reisi Ahmet Erduran, babası asker ve avukat Husamettin Ahmet Bey'dir. Annesi ise Turkiye’de ilk resimli dergiyi cıkaran Maarifci Mustafa Refik Bey’in kızı Refika Hanım'dır. Ciftin ikinci cocu?u olan Ahmet Refik Erduran, 13 ?ubat 1928'de
?stanbul
'da dunyaya gelmi?tir.
Cocuklu?unu Salacak (
Uskudar
)'ta bir yalıda dadıların gozetiminde gecirdi. ?lko?renimini Nilufer Hatun ?lkokulu'nda (o zamanki adıyla 15. ?lkokul) tamamladıktan sonra o?renimine
Robert Kolej
'de devam etti. ?lk oyununu Robert Kolej'de iken yazdı ve oyun 1948 yılında okulun tiyatrosunda "
Kahraman
" adıyla sahnelendi.
Erduran,
Robert Kolej
’den lisans derecesini aldıktan sonra 1947 yılında Tiyatro Tarihi ve Dram Bolumu'nde
yuksek lisans
e?itimi icin
Cornell Universitesi
'ne gitti. Hayranı oldu?u
Nazım Hikmet
'in cezaevinde hastalandı?ını ve durumunun kotule?ti?ini o?renince onunla tanı?ma arzusundan oturu 1949 yılında Turkiye'ye dondu.
[1]
Refik Erduran, Turkiye'ye dondukten sonra Nazım Hikmet'i hapisten kacırma planları yaptı ancak buna gerek kalmadı cunku 28 yıllık mahkumiyet kararı ile hapse girmi? olan ve 13 yıldır hapis yatan
Nazım Hikmet
'in geri kalan cezası, ?airin af yasası kapsamına alınması icin yurutulen buyuk kampanyanın ve yaptı?ı aclık grevinin ardından affedildi ve ?air 15 Temmuz 1950 gunu ozgur bırakıldı. Ne var ki Nazım Hikmet, 1951 yılında askere ca?rılmı? ve askerde oldurulme tehlikesi ortaya cıkmı?tı. Bu donemde ?airin baba bir anne ayrı kız karde?i Melda Hanım ile ni?anlanan Erduran, artık akrabalık ili?kisi de olan Nazım'ı yurt dı?ına kacırma fikrini one surdu ve kendisinin kullandı?ı bir surat motoruyla Nazım'ın ?stanbul Bo?azı'ndan Karadeniz'e gecmesine, Karadeniz'de seyreden Romanya bandıralı bir gemiye binerek Turkiye'den ayrılmasına yardımcı oldu. Erduran'ın bu olayda oynadı?ı rol, uzun sure sır olarak saklandı. Olayla ilgili suc dosyası "kacıranı mechul" olarak kapandı. Nazım Hikmet, 1961 yılında yazdı?ı "
Otobiyografi
" adlı ?iirde kacı?ından -Refik Erduran'dan adını anmadan- ?u dizeyle bahsetmi?tir: "
951'de bir denizde genc bir arkada?la yurudum olumun ustune
"
Erduran, askerli?ini
Kore Sava?ı
sırasında Turk Tugayı’nda
yedek subay
olarak yaptı. Sava?ta tercumanlık yapan Erduran, Turk Tugayı'na gonullu olarak katılmı?tı.
Kore Sava?ı
'ndan dondukten sonra asker arkada?ı
Ertem E?ilmez
ve devrin tanınmı? gazetecisi
Kemal Salih Sel
'in o?lu Haldun Sel ile 1953 yılında Ca?layan Yayınevi'ni kurdu. Cep kitabı boyutlarında "plastik kapaklı" kitaplarla yayın piyasasında onemli bir ba?arı elde etti.
Refik Halit Karay
,
Aka Gunduz
ve
Peride Celal
gibi devrin onemli yazarlarının kitaplarının yayımladı.
Cumhuriyet
gazetesinde tefrika edilen
?nce Memed
romanını ilk yayımlayan yayınevi oldu (1955). Erotik romanlara, bilimkurgu kitaplara kitap yelpazesinde onemli bir yer verdi. Yayınevi kitaplarını goreceli olarak ucuz fiyatla ve ilk defa gazete bayilerinde satı?a sundu. Refik Erduran'ın yazdı?ı
Ya?mur Duası
adlı kitap da Ca?layan Yayınevi tarafından basıldı ve "cok satanlar" arasına girdi.
Erduran, 1954-1955 yılları arasında "
TEF
" adlı haftalık mizah dergisini yonetti. Dergi, 1955'te kapandı (1960 yılında Ertem E?ilmez yonetiminde tekrar yayımlanmaya ba?lamı?tır.)
Erduran, zamanla yayımcılık i?lerini Ertem E?ilmez'e bırakıp asıl ilgi alanı olan tiyatroya yoneldi.
Refik Erduran,
Muhsin Ertu?rul
'un iste?i uzerine, oyun yazarlı?ı dersleri vermesi icin Ankara Universitesi'ne davet edilen Amerikalı yonetmen Kenneth Mcgowan'a birkac ay sureyle asistanlık yaptı.
[2]
Bu kurslardan
Aziz Nesin
gibi de?erli oyun yazarları faydalandılar.
Bu deneyimden sonra ilk profesyonel tiyatro oyunu "
Deli
"yi 1957 yılında yazdı. Oyun, ?stanbul ?ehir Tiyatroları'nda oynandı ve bunu ardı ardına yazdı?ı di?er oyunları takip etti. Daha cok gulduru ve vodvil turunde oyunlar yazdı.
Bir Kilo Namus
(1958) ve
Cengiz Han'ın Bisikleti
(1959) adlı oyunlarıyla un yaptı.
Devlet Tiyatroları
, ?stanbul ?ehir Tiyatroları,
Sururi-Cezzar Tiyatrosu
,
Ulvi Uraz Tiyatrosu
,
Dormen Tiyatrosu
,
Ali Poyrazo?lu Tiyatrosu
,
Kent Oyuncuları
,
Yunus Emre Tiyatrosu
,
Tiyatro ?stanbul
ve
Yeditepe Oyuncuları
gibi yerli ve yabancı ba?ka topluluklar tarafından otuzdan fazla oyunu sahnelendi.
Yurt icinde ve dı?ında sinema, televizyon senaryoları yazdı.
Ataturk
'un toplumu yeniden yapılandırmada kırdı?ı surat rekorunu anlatan
Metamorfoz
(
Ba?kala?ım
) adlı senaryosu
TRT
tarafından 1992'de filme cekildi. Tiyatro oyunu yazarlı?ı alanlarında yerli ve yabancı oduller aldı.
1965 yılında
Abdi ?pekci
'nin teklifi uzerine
Milliyet
gazetesinde ba?ladı?ı ko?e yazarlı?ını 1981 yılına kadar aynı gazetede surdurdu. Daha sonra
Gune?
ve
Meydan
gazetelerinde gazetecili?e devam etti. 1985 yılında Gazeteciler Cemiyeti'nin En ba?arılı Ko?e Yazarı Odulu'nu aldı.
1968'de
Uluslararası Yazarlar Atolyesi
'nin daveti uzerine ABD'ye giden Erduran, bir yıl boyunca Iowa Universitesi'nde Yazarlar Atolyesi'ne katıldı ve sonra
Kaliforniya
'ya yerle?ti. Gazetecili?ini
Milliyet
’in Batı Amerika Haber Burosu ?efi olarak devam ettirdi. 1982'de ?stanbul'a dondu?unde ko?e yazarlı?ını bıraktı. Gazetecili?i, onemli gordu?u konularda yazılar yazarak surdurdu.
Erduran bir film ?irketi kurarak ce?itli TV dizileri yonetti. En bilineni,
Once Canan
adlı dizidir. 1990'larda ce?itli TV programlarında yapımcılık ve sunuculuk ustlendi.
Erduran,
Sırp
fa?istlerine
kar?ı sembolik direni? gostermek amacıyla 1995 yılında
Bosna
’ya giderek
Kara Ku?ular
adlı seckin birli?e katıldı, gorduklerini
Milliyet
’te dizi olarak yayımlandı. Ardından
Bosnalı Samuraylar
ba?lı?ıyla kitapla?tırıldı.
Refik Erduran, ilk romanı
Ya?mur Duası
adlı eserdir. Bu roman, 1954 yılında yayımlandı?ında 9 gunde 50 bin satı?la bir rekor kırdı. ?kinci romanı
Er Oyunu
,
Milliyet
gazetesinde dizi olarak yayımlanmaya ba?ladı ancak birinci bolumden sonra
12 Eylul Darbesi
nedeniyle dizi yarım kaldı. Erduran, 2003-2005'te yayımladı?ı romanlarla yazarlı?a devam etti.
Domuz
,
Ne?e'nin ?arkıları
,
Er Oyunu
ve
Kav?ak
adlı dort roman yayımladı. Ayrıca
Sabiha Sertel
'i anlattı?ı
Sabiha
adlı oyku kitabını;
?blisler, Azizler, Kadınlar
adlı anı kitabını yayımladı.
Erduran, bir
BM
orgutu olan
UNESCO
'ya ba?lı, kısa adı
ITI
olan, Uluslararası Tiyatro Enstitusu Turkiye Merkezi’nin, 1986 yılında
Haldun Taner
'in olumu uzerine ba?kanlık gorevini ustlendi. Erduran, aynı orgutun 1989’da
Helsinki
’de yapılan Dunya Kongresi’nde Uluslararası Yazarlar Komitesi Ba?kanlı?ı’na secildi.
De?i?ik donemlerde 4 evlilik yapan Erduran'ın bu evliliklerden 4 cocu?u do?du. ?lk evlili?ini Nazım Hikmet'in uvey kızkarde?i Melda Hanım ile yaptı (1950-1955), bu evlilikten Murat adında bir o?lu oldu.
[3]
1958'de gazeteci
Leyla Umar
ile evlenip iki yıl evli kaldı; ancak beraberliklerine 1977'ye kadar devam ettiler.
[4]
Ucuncu e?i Sevim Tulay Gungor'le evlili?i 1997'de sonlanan yazar, 74 ya?ında, eski e?inin kızı Pınar Duygu ile evlendi; bu evlilik buyuk toplumsal infiale neden oldu, hatta o donemde bir avukatın evlili?i iptal davası acması akabinde mahkeme evlili?ini iptal etmi?tir.
[5]
Buna ra?men birlikteli?ini surduren Erduran'ın bu evlilikten Ferhat (1997), Kerem (2002) ve ?pek (2002) adında uc cocu?u do?mu?tur.
Gazeteci ve oyun yazarı Refik Erduran bir suredir muzdarip oldu?u rahatsızlık nedeniyle 7 Ocak 2017'de tedavi gordu?u Edirne'deki bir hastanede 88 ya?ında oldu. Cenazesi hava ?artlarının duzelmesinin ardından ?stanbul'a getirilerek
Zincirlikuyu Mezarlı?ı
'na defnedildi.
- Ya?mur Duası (1954)
- Domuz (2003)
- Er Oyunu (2004)
- Kav?ak (2004)
- Ne?e'nin ?arkıları (2004)
- Sabiha (2004)
- ?blisler, Azizler, Kadınlar (Anı) (2005)
- Jetonlar Du?tukce (2007) Cumhuriyet Kitapları
Ahmet Refik Erduran Hayatı ve Eserleri
6 Ocak 2022 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.