Srpska akademija nauka i umetnosti

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
?SAN” preusmjerava ovdje. Za ostala zna?enja, v. SAN (razvrstavanje) .
Zgrada Srpske akademije nauka i umetnosti , podignuta 1922 .

Srpska akademija nauka i umetnosti ( SANU ) je najvi?a srpska nau?na i prosvetna ustanova, sa sedi?tem u Beogradu .

Istorijat [ uredi | uredi kod ]

Prete?e [ uredi | uredi kod ]

Prete?e Srpske kraljevske akademije bili su Dru?tvo srpske slovesnosti i Srpsko u?eno dru?tvo . Dru?tvo srpske slovesnosti je osnovano 31. maja 1842 . i postojalo je sve do 27. januara 1864 . kada ga je knez Mihailo Obrenovi? ukinuo svojim ukazom. Zatim je 29. jula 1864. ustanovljeno Srpsko u?eno dru?tvo koje je ustvari bilo obnovljeno Dru?tvo srpske slovesnosti, svi ?lanovi DSS su mogli pismeno da se izjasne ministru da se prihvataju ?lanstva u SUD.

Sli?na sudbina je zadesila i Srpsko u?eno dru?tvo, zbog sukoba sa ministrom prosvete njegov rad je suspendovan 13. maja 1886 . Zakonom od 1. novembra 1886 . osniva se Srpska kraljevska akademija kojoj pripadaju biblioteka, arhive, zbirke i imanje SUD. Nastali su sukobi, pa se Dru?tvo ponovo otvara 25. jula 1887 . Spor je re?en predlogom ministra prosvete da se oni spoje i to je u?injeno 1892 . Tada je 8 ?lanova SUD izabrano za redovne ?lanove SKA, a svi ostali za po?asne.

Osnivanje [ uredi | uredi kod ]

Srpska akademija nauka i umetnosti je od po?etka bila najvi?a nau?na i prosvetna ustanova u Srbiji . Pod imenom Srpska kraljevska akademija postojala je od svog osnivanja 1886 . do 1947 kada je preimenovana u Srpska akademija nauka . Kasnije ona je ponovo promenila naziv u Srpska akademija nauka i umetnosti .

Akademija je ustanovljena (osnovana) zakonom od 1. novembra 1886 . koji je skup?tina izglasala a kralj Milan Obrenovi? obnarodovao u Ni?u . Ovaj zakon se zvao "Osnovni zakon Kraljevsko-srpske akademije" i njime je bilo određeno da prve akademike bira kralj, a da zatim akademici dalje sami biraju nove ?lanove.

Prve akademike, njih 16 imenovao je kralj Milan 5. aprila 1887 . Tada su postojala 4 odeljenja akademije, ili kako se to zvalo "stru?ne akademije" i svaka je na po?etku dobila po 4 redovna ?lana bili su to:

Akademija prirodnih nauka

Akademija filosofskih nauka

Akademija dru?tvenih nauka

Akademija umetnosti

Prvi predsednik bio je Josif Pan?i? , a sekretar Jovan ?ujovi? .

Posleratni razvoj [ uredi | uredi kod ]

Pogled iz Knez Mihailove.

Posle punih 60 godina pod tim imenom Srpska kraljevska akademija menja ime zakonom od 30. juna 1947 . Po?to je promenjeno dr?avno uređenje i nije vi?e vladao kralj, akademija je jednostavno nazvana Srpska akademija nauka . Ovim zakonom promenjena je i struktura akademije, tako da umesto 4 stru?ne akademije postoje odeljenja kojih je bilo 6:

  1. prirodno matemati?kih nauka,
  2. tehni?kih nauka,
  3. medicinskih nauka,
  4. literature i jezika (kasnije: jezika i knji?evnosti),
  5. dru?tvenih nauka i
  6. likovne i muzi?ke umetnosti.

Akademija je od 1909. do 1952. bila sme?tena u Brankovoj ulici broj 15. Ova zgrada je na?alost sru?ena 1963. godine.

Ukidanje akademija Kosova i Vojvodine [ uredi | uredi kod ]

ANUK i VANU su raspu?teni dono?enjem novog Zakona o SANU u Skup?tini Republike Srbije , 17. jula 1992 . godine, a ?lanovima predlo?eno da se sami pojedina?no prijave kao kandidati za SANU . Tako nije postupljeno s akademicima VANU, oni su (32 ?lana) samo ?preregistrovani“ u SANU i formirano je Odeljenje SANU u Novom Sadu. Međutim, od ?lanova ANUK-a samo je mali broj Srba "konkurisao" u SANU, a jedino je vajar Svetomir Arsi? Basara primljen. Kosovski akademici nisu prihvatili takvu odluku i svoju delatnost, u okviru ANUK-a, nastavili ilegalno.

Deo istori?ara smatra kako je ukidanje ANUK-a je bio jedan od poticaja daljoj eskalaciji sukoba na Kosovu , s obzirom da albanski intelektualci vi?e nisu imali poverenja u to da ?e mo?i zadr?ati sopstvene kulturne institucije u srpskoj dr?avi, ?ak ni kada im je Milo?evi?ev re?im nudio njihovu obnovu pregovaraju?i sa Rugovom neposredno pred izbijanje rata krajem 1990-ih.

Predsednici SANU [ uredi | uredi kod ]

Od svoga osnivanja 1887 . do danas predsednici Srpske kraljevske akademije, Srpske akademije nauka odnosno Srpske akademije nauka i umetnosti bili su:

Josif Pan?i? , prvi predsednik Srpske kraljevske akademije

Kontroverze [ uredi | uredi kod ]

Pojedini srpski akademici su ponekad zloupotrebljavali nauku zarad pru?anja potpore politi?kim ciljevima srpske dr?ave.

Cviji?eva instrumentalizacija nauke [ uredi | uredi kod ]

Jovan Cviji? , predsednik Srpske kraljevske akademije, je usled zanimanja za politi?ko napredovanje Srbije ?esto gubio svoju nau?nu objektivnost, pa se određeni segmenti njegovog rada koriste kao "nau?no opravdanje" velikosrpske politike . [1] Cviji? se zalagao za teritorijalno pro?irenje Kraljevine Srbije ka jugu, na makedonske i albanske oblasti, ?ije je pripajanje, prema Cviji?evom mi?ljenju, Srbiji bilo neophodno za ekonomski razvoj.

Cviji?eva sporna etnografska karta Balkana iz 1918 .

...Srbija mora zbog svoje ekonomske samostalnosti dobiti pristup na Jadransko more i jedan deo arbanaske obale: bilo zauzimanjem teritorija bilo dobijanjem ekonomskih i komunikacionih prava na tu oblast. To zna?i, dakle, zauzimanje istina jedne etnografski strane oblasti, ali takve koja se mora zauzeti zbog osobito va?nih privrednih interesa, upravo zbog ?ivotne potrebe. [1]

?  Jovan Cviji?

U vreme borbe za Makedoniju , Cviji? je nizom publikacija i etno-geografskih mapa ubeđivao međunarodno javno mnenje kako su makedonski Sloveni zapravo “ju?ni Srbi”. [2] Između 1906 . i 1918 . je izradio seriju mapa kojima su srpske pretenzije na ovu oblast pravdane progla?avanjem Makedonaca za etno-lingivsti?ku grupu Srba. [3] Cviji?eve etnografske mape objavljene 1906 , 1909 i 1913 . godine međusobno se razlikuju i pratile su spoljno-politi?ke potrebe srpske dr?ave. [2] Na mapi iz 1909 . zna?ajno je smanjeno prisustvo Albanaca na Kosovu i zapadnoj Makedoniji u odnosu na prethodnu iz 1906 . Na mapi iz 1913 . prisutvo tzv. “Srbo-Hrvata” je znatno pomereno ka jugu u odnosu na prethodnu iz 1909 . godine. Na istoj mapi, prisustvo Albanaca je “dramati?no redukovano”, ?ak i u Severnoj Albaniji. [2] Po zavr?etku Prvog svetskog rata 1918 . godine, Cviji? je objavio mapu koja je trebala da uti?e na odluke mirovne konferencije u Parizu 1919 . Na toj mapi su Srbi i Makedonci grupisani u jednu kategoriju, ?ime je Cviji? dao legitimitet srpskoj kontroli nad Makedonijom. [2]

?ubrilovi?ev memorandum [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanak: Isterivanje Arnauta

Dr Vaso ?ubrilovi? , srpski akademik, je 1937 . godine napisao memorandum za Stojadinovi?evu vladu kojim predla?e re?avanje "albanskog problema" totalnim etni?kim ?i??enjem Kosova od Albanaca . [4] ?ubrilovi? smatra da je "imperativna du?nost" dr?ave da ne dopusti da njeno va?no strate?ko zemlji?te u rukama dr?i "nama neprijateljski i strani elemenat". [1] ?ubrilovi? kritikuje dosada?nju neefikasnu srpsku kolonizaciju Kosova i predla?e efikasnije metode nasilnih progona albanskog stanovni?tva:

Arnaute je nemogu?e suzbiti samo postupnom kolonizacijom ... Jedini na?in i jedino sredstvo to je brutalna sila jedne organizovane dr?avne vlasti, u ?emu smo mi uvek bili iznad njih. [1]

?  Vaso ?ubrilovi?

?ubrilovi? smatra da je jedini efikasni na?in re?enja albanskog pitanja njihovo raseljavanje " en masse ". On predla?e niz sredstava pristiska kojima bi do?lo do masovnog iseljavanja, među kojima su: stvaranje psihoze, pritisak dr?avnog aparata i policije, koji bi "?to vi?e zagor?io opstanak Arnauta kod nas", naoru?avanje srpskog stanovni?tva, slanje ?etnika , paljenje albanskih naselja, itd. [1]

Memorandum SANU [ uredi | uredi kod ]

Memorandum SANU iz 1986 . godine izradila Srpska akademija nauka i umetnosti kao strate?ki program srpske inteligencije. Memorandum je nagla?avao te?ak polo?aj i neravnopravnost srpskog naroda u Jugoslaviji, a posebno na Kosovu, gde se, kako je navedeno, sprovodi ?fizi?ki, politi?ki, pravni i kulturni genocid nad srpskim stanovni?tvom“. Demonstracije Albanaca na Kosovu 1981. godine srpski akademici nazivaju ?neofa?isti?kom agresijom“. [5] Memorandum dalje kritikuje konfederalizam i velika ovla?tenja autonomnih pokrajina, omogu?ena jugoslovenskim ustavom iz 1974. godine , ocenjuju?i da su Srbi njime diskriminisani. [6] SANU smatra da ?srpsko pitanje“ ne?e biti re?eno pre ostvarenja punog nacionalnog i kulturnog jedinstva Srba, bez obzira gde ?ive (strane 70-73).

Memoradum je izazvao burne reakcije u tada?njoj SFRJ , zbog svojih pogleda na nacionalno pitanje i zahteva za temeljnom reorganizacijom dr?ave. [7] Dan nakon objave memoranduma, tada?nji predsednik SR Srbije Ivan Stamboli? ga je nazvao ratnim manifestom za srpske komesare. Nekoliko godina kasnije, ekspertska komisija Ujedinjenih nacija je ovaj Memorandum ocenila kao ?sredstvo ?irenja anti-albanskih ose?anja “. [8] Danas se među mnogima u Jugoslaviji, uklju?uju?i i Srbiju, ovaj dokument se smatra izrazom velikosrpskog nacionalizma . [9] Smatra se da je Memorandum SANU imao klju?nu ulogu u raspadu SFR Jugoslavije i bitno doprineo jugoslovenskim ratovima . [6]

Milo?evi?ev prethodnik Ivan Stamboli? je verovao da je uklonjen sa vlasti zbog svojih sporova sa Akademijom i protivljenja ovom Memorandumu. [10]

Ostalo [ uredi | uredi kod ]

Dobrica ?osi?

Vladan đorđevi? , srpski politi?ar i ?lan SANU, je prednja?io u ?irenju Albanofobije u Srbiji po?etkom 20. veka . On je prikazivao Albance kao divljake koji nemaju istoriju, kao "evropske crvenoko?ce" koji spavaju u drve?u "za koje su prika?eni repovima". [11]

Srpski akademik Dobrica ?osi? je u javnosti vi?e puta istupao sa diskriminatorskim stavovima prema Albancima. Zbog navednog citata je protiv njega ?ak podnesena i prijava zbog ?irenja govora mr?nje.

Taj socijalni, politi?ki i moralni talog tribalnog, varvarskog Balkana, uzima za saveznika Ameriku i Evropsku uniju u borbi protiv najdemokratskijeg, najcivilizovanijeg, najprosve?enijeg balkanskog naroda - srpskog naroda. [12]

?  Dobrica ?osi? o Albancima

Srpska akademija nauka se nikada nije javno ogradila od ovakvih stavova pojedinih njenih ?lanova.

Kritike [ uredi | uredi kod ]

Stevan Dedijer (1911-2004), nuklerani fizi?ar i socijalni teoreti?ar, je po?etkom 2003 . godine poslao je otvoreno pismo tada?njem srpskom premijeru Zoranu đinđi?u , u kome je predlagao raspu?tanje i potpunu reorganizaciju SANU , jer se ne bavi razvitkom kreativne mo?i srpskog naroda u nauci i tehnologiji ve? ?nazadnim idejama nacionalizma, ?ovinizma, mr?nje i gluposti“. [13] Posebno je kritikovao srpske akademike zbog podr?avanja ideje Velike Srbije .

Glavna i najgora glupost rukovodilaca SAN-a je da su se bavili svime osim onim ?ime se svaka akademija nauka treba baviti: razvitkom kreativne mo?i svog naroda u nauci, tehnologiji, u izumima i inovacijama.

?  Stevan Dedijer

Dedijer je smatrao da je raspu?tanje SANU deo neophodne politike za razvitak Srbije uop?te i njene nauke i tehnologije posebno. [13] On je od đinđi?a o?ekivao da temeljnom reorganizacijom ove najvi?e nau?ne ustanove stavi Srbiju na put dinami?kog razvitka. [13] đinđi? je ubrzo nakon toga ubijen tako da njegov odgovor na ovaj predlog nikada nije stigao.

Povezano [ uredi | uredi kod ]

Izvori [ uredi | uredi kod ]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 ?Međunarodni znanstveni skup "JUGOISTOCNA EUROPA 1918.-1995."” . Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05 . Pristupljeno 2010-04-17 .  
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 George W. White, Nationalism and territory: constructing group identity in Southeastern Europe
  3. ↑ Diarmait Mac Giolla Chriost, Language, identity, and conflict
  4. ↑ Historical dictionary of Kosova
  5. ↑ Memorandum SANU [ mrtav link ]
  6. ↑ 6,0 6,1 1986: The Memorandum
  7. ↑ State-society relations in Yugoslavia, 1945-1992
  8. ↑ ?Politika stvaranja Velike Srbije (Izve?taj Ujedinjenih nacija)” . Arhivirano iz originala na datum 2012-05-04 . Pristupljeno 2010-04-17 .  
  9. ↑ Genocide after emotion: the postemotional Balkan War
  10. ↑ Portret: Ivan Stambolic, politicar i privrednik
  11. ↑ Ivo Banac, The national question in Yugoslavia - origins, history, politics
  12. ↑ Boris Tadi? politi?ki amnestira ?osi?a za rasizam
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Stevan Dedijer, Velika Srbija i mali glupi akademici

Vanjske veze [ uredi | uredi kod ]

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Srpska_akademija_nauka_i_umetnosti&oldid=41803306