Wile?ski Ko?cioł Ewangelicko-Reformowany (Jednota Wile?ska) ? Ko?cioł ewangelicko-reformowany działaj?cy na wschodnich terenach II RP ? obszarach dawnego Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego , dziedzic tradycji Jednoty Litewskiej powstałej w XVI wieku.

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

Wile?ski Ko?cioł Reformowany w II RP wywodził si? z istniej?cej od XVI wieku Jednoty Litewskiej. Przetrwała ona okres zaboru pruskiego (1795?1807) oraz rosyjskiego (1795?1915), by odnowi? swoj? działalno?? w wolnej Polsce i Litwie .

Ustroj i struktura [ edytuj | edytuj kod ]

W odro?nieniu od Jednoty Warszawskiej Ko?cioł wile?ski charakteryzował si? ustrojem czysto synodalnym , lokalne gminy pozbawione były samorz?dno?ci. Oprocz Synodu i Konsystorza działało osobne Kolegium Kuratorow.

Skład konsystorza w Wilnie obejmował:

• ?wieckiego przewodnicz?cego (przez całe dwudziestolecie Bronisław Herman-I?ycki )
• duchownego wiceprezydenta (z urz?du superintendent generalny)
• 3 osoby ?wieckie (Marcin Reczy?ski, Jozef Mackiewicz, Roman Torczy?ski)
• 3 osoby duchowne ( Paweł Dilis , Aleksander Piasecki, Jan Kurnatowski)

W obr?b Kolegium Kuratorow, nadzoruj?cego i kontroluj?cego działalno?? Konsystorza, wchodzili duchowni oraz kuratorzy wybrani przez Synod na okres całego ?ycia.

Duchownymi przywodcami wile?skiej wspolnoty reformowanej w II RP byli ks. Michał Jastrz?bski (1925?1938) oraz Konstanty Kurnatowski (1938?1940).

Terytorium i parafie [ edytuj | edytuj kod ]

Wile?ski Ko?cioł u progu dwudziestolecia mi?dzywojennego działał na terenie wojewodztw białostockiego , wile?skiego oraz woły?skiego , a wi?c na terenach dawnego Ksi?stwa Litewskiego sprzed 1569 roku.

Pocz?tkowo składał si? jedynie z czterech parafii (wi?kszo?? najliczniejszych i najbardziej aktywnych okr?gow Jednoty odeszła pod jurysdykcj? pa?stwa litewskiego): Wilna (wraz z dwoma filiałami: w Izabelinie i Niepokojczycach ), Kupiczowa, Boratynia oraz Michałowki (Michajłowki).

W 1932 roku Ko?cioł Reformowany wzbogacił si? o dwie kolejne parafie zło?one z dawnych wyznawcow Ko?cioła polskokatolickiego (w Podbołociu k. Wołkowyska oraz Konnej k. Zelwy ).

W wyniku unii wyznaniowej z anglikanami w 1933 roku w obr?b Ko?cioła weszły parafie tzw. misji barbika?skiej ( Białystok ( ko?cioł Misji Barbika?skiej w Białymstoku wraz z filiałami w Lublinie , Brze?ciu nad Bugiem , Rownem , Wilnie i Grodnie ), składaj?ce si? w wi?kszo?ci z ?ydow nawroconych na protestantyzm . W ten sposob Jednota Wile?ska składała si? ponownie z trzech dystryktow: wile?skiego, woły?skiego oraz białostockiego ? anglika?skiego.

Bardzo intensywny rozrost wspolnoty kalwi?skiej nast?pił w mi?dzywojniu na Wołyniu ? powstały tam nowe o?rodki parafialne w Ozeranach i Łucku (wraz z filiami w Sergiowce, Niwach Hubi?skich, Nowosiołkach, Rownem , Ro?yszczu i Stawkach). Jurysdykcji superintendentury w Łucku podlegał rownie? kalwi?ski o?rodek we Lwowie .

W 1933 roku powstała w Warszawie parafia filialna do ktorej nale?eli głownie konwertyci z katolicyzmu . Biuro parafii mie?ciło si? w kamienicy przy Grojeckiej 27 m. 3, a nabo?e?stwa odprawiane były w kaplicy Szpitala Ewangelickiego . Duszpasterzem oraz administratorem filiału był ks. Dilis . Funkcjonowała ona do II wojny ?wiatowej, jednak z uwagi na odmienne prawodawstwo dotycz?ce spraw mał?e?skich, filiał nie miał mo?liwo?ci prowadzenia ksi?g stanu cywilnego ani udzielania ?lubow ^[1] .

Według stanu na rok 1936 Jednota Wile?ska liczyła 9 parafii z 10 filiałami oraz skupiała siedmiu ksi??y i trzech diakonow.

Wyznawcy [ edytuj | edytuj kod ]

Ko?cioł Wile?ski według najbardziej rozpowszechnionych szacunkow liczył w okresie II RP ok. 10?12 tys. wyznawcow (dla porownania: Jednota Warszawska ponad 20 tys.), trzeba jednak uwzgl?dni? fakt, ?e znaczna ich liczba to osoby jedynie formalnie nale??ce do Ko?cioła, ze wzgl?du na konserwatywne prawo mał?e?skie II RP.

Badacze protestantyzmu oceniaj? liczb? autentycznych wiernych, cho? jest to niezmiernie trudne, na ok. 2?3 tys.

O ile Ko?cioł Warszawski nazwa? mo?na ko?ciołem polsko-czeskim (narodowo?ci były reprezentowane mniej wi?cej w rownej proporcji ? w?rod wiernych we władzach byli wył?cznie Polacy), to Jednota Wile?ska miała w 1920 roku ? po tym jak odpadły od niej tereny prawie całkowicie litewskiej ?mudzi ? charakter polski, poza niektorymi parafiami na Wołyniu , skupiaj?cymi osadnikow czeskich .

Kontrowersje [ edytuj | edytuj kod ]

Działalno?? Wile?skiego Ko?cioła budziła liczne zastrze?enia ?rodowisk nie tylko tradycyjnie niech?tnych protestantyzmowi, surowej krytyce poddawali j? tak?e sami wyznawcy kalwinizmu - skupieni głownie w Jednocie Warszawskiej. Powodem kontrowersji było nagminne pobła?anie przej?ciom innowiercow na protestantyzm z powodow pozakonfesyjnych, najcz??ciej w celu uzyskania rozwodu .

Do czołowych krytykow praktyk Jednoty w tym zakresie nale?ał ks. Kazimierz Ostachiewicz , ktory został z niej wydalony w 1933 roku i podporz?dkował si? konsystorzowi reformowanemu w Warszawie.

Likwidacja [ edytuj | edytuj kod ]

Po zaj?ciu wschodnich wojewodztw wi?kszo?? parafii uległa zamkni?ciu. W Wilnie, po przekazaniu miasta Litwie przez Sowietow , parafi? przył?czono do litewskiego Ko?cioła ewangelicko-reformowanego  (inne j?zyki) ^[2] . W 1940 po wcieleniu Litwy do ZSRR wszyscy pastorzy wyjechali na Zachod, został tylko ks. Ostachiewicz. Członkow misji barbika?skiej wymordowali hitlerowcy.

Po zako?czeniu II wojny ?wiatowej wi?kszo?? wiernych wysiedlono, głownie na ziemie zachodnie i połnocne Polski. Ich potomkowie s? obecnie w wi?kszo?ci członkami Ko?cioła Ewangelicko-Reformowanego w RP , ktory jest sukcesorem prawnym dawnej Jednoty Wile?skiej.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Ko?cioł Ewangelicko-Reformowany w RP
• Izabelin (Białoru?)
• Ko?cioł ewangelicko-reformowany w Wilnie
• Ra?na

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• E. Alabrudzi?ska, Protestantyzm w Polsce w latach 1918?1939 , Toru? 2004.
• E. Alabrudzi?ska, Der Protestantismus in den Ostgebieten Polens in den Jahren 1921?39 , Toru? 2000.
• E. Cherner, Słownik biograficzny duchownych ewangelicko?reformowanych. Jednota Litewska i Jednota Wile?ska 1815-1939, Warszawa 2018.
• W. Gizbert-Studnicki, Zarys historyczny wile?skiego Ko?cioła Ewangelicko-Reformowanego i jego biblioteki , Wilno 1932.
• P. Hulka-Laskowski, Wile?ski Ko?cioł Ewangelicko-reformowany (b. Jednota Litewska) na tle reformacji i kultury polskiej , Wilno 1936.
• M. Kosman, Litewska Jednota Ewangelicko-Reformowana od połowy XVII wieku do 1939 roku , Opole 1986.
• E. Falkowski, Ustroj Wile?skiego Ko?cioła Ewangelicko-Reformowanego (była Jednota Ewangelicko-Reformowana Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego). Jego stosunek do Pa?stwa Polskiego i jego uprawnienia w dziedzinie prawa mał?e?skiego , Wilno 1936.
• G. Michalak, Jednota ewangelicko-reformowana w Wilnie na tle wydarze? przedwio?nia niepodległo?ci polskiej 1915-1922, W: Ewangelicy w Niepodległej. Ewa Jo?wiak, Michał Karski (red.). Warszawa: Konsystorz Ko?cioła Ewangelicko-Reformowanego w RP, 2018, ss. 69-79.
• G. Michalak, Warszawska Parafia Filialna Ewangelicko-Reformowana Synodu Wile?skiego (Jednoty Wile?skiej) w latach 1933-1939 , "Gda?ski Rocznik Ewangelicki", vol. XIV, 2020, ss. 83-108.