Zobacz te?: Stonewall Jackson .

Thomas Jackson

Stonewall (Kamienny mur)

Zdj?cie wykonane 26 kwietnia 1863, siedem dni przed Chancellorsville
generał porucznik
Data i miejsce urodzenia	21 stycznia 1824 [1] Clarksburg
Data i miejsce ?mierci	10 maja 1863 Guinea Station, Wirginia
Przebieg słu?by
Lata słu?by	1846?1851 (USA), 1861?1863 (CSA)
Siły zbrojne	US Army   CS Army
Jednostki	Brygada Stonewalla II Korpus Armii Połnocnej Wirginii
Głowne wojny i bitwy	wojna ameryka?sko-meksyka?ska : obl??enie Veracruz bitwa pod Contreras bitwa pod Chapultepec bitwa o Meksyk wojna secesyjna : I bitwa nad Bull Run ekspedycja do Romney kampania w dolinie Shenandoah I bitwa pod Kernstown bitwa pod Front Royal I bitwa pod Winchester bitwa pod Port Republic bitwa siedmiodniowa bitwa pod Gaines’ Mill bitwa pod Savage’s Station bitwa pod White Oak Swamp bitwa pod Malvern Hill kampania w połnocnej Wirginii bitwa pod Cedar Mountain I bitwa o stacj? Rappahannock bitwa pod Union Mills II bitwa nad Bull Run bitwa pod Chantilly kampania Marylandzka bitwa o Harpers Ferry bitwa nad Antietam I bitwa pod Fredericksburgiem bitwa pod Chancellorsville †
Multimedia w Wikimedia Commons

Thomas Jonathan Jackson , pseud. ?Stonewall” (ur. 21 stycznia 1824 w Clarksburgu , zm. 10 maja 1863 w Guinea Station) ? konfederacki generał; brał udział w wojnie secesyjnej ; prawdopodobnie najbardziej znany dowodca Południa, po generale Robercie E. Lee ^[2] . Brał udział w kampanii w dolinie Shenandoah jako dowodca korpusu Armii Połnocnej Wirginii w 1862.

Został postrzelony przypadkowo przez własnych ludzi pod Chancellorsville ? prze?ył, lecz amputowano mu r?k?. Zmarł na zapalenie płuc osiem dni po?niej. Jego ?mier? była ciosem dla dowodztwa Konfederacji, wpływaj?c nie tylko na efektywno?? strategiczn?, ale i morale zarowno wojsk, jak i ludno?ci cywilnej.

Historycy wojskowi uwa?aj? Jacksona za jednego z bardziej uzdolnionych przywodcow w historii USA. Jego działania podczas kampanii w dolinie Shenandoah oraz działania prowadz?ce do zwyci??enia zaskoczonej armii federalnej pod Chancellorsville s? studiowane na całym ?wiecie i brane jako przykład innowacyjnego oraz odwa?nego dowodztwa. Jego zasługi nie ko?cz? si? jednak na tym epizodzie: I bitwa nad Bull Run (gdzie otrzymał swoj przydomek ?Stonewall”, czyli ?Kamienny Mur”), II bitwa nad Bull Run , Antietam czy Fredericksburg . Jackson nie odnosił ci?głych sukcesow jako wodz, co mo?na wywnioskowa? ze słabej postawy w bitwach siedmiodniowych oraz pod Richmond w 1862 r.

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Przodkowie [ edytuj | edytuj kod ]

Thomas Jonathan Jackson był prawnukiem Johna Jacksona (1715 lub 1719?1801) oraz Elizabeth Cumming (1723?1828). John Jackson urodził si? w protestanckiej rodzinie w Coleraine , hr. Londonderry w Irlandii . Mieszkaj?c w Londynie został oskar?ony i skazany za kradzie? 170 funtow. S?dzia w Old Bailey skazał go na siedmioletnie zesłanie do brytyjskich kolonii w Ameryce. W trakcie podro?y na statku wi?ziennym Litchfield poznał Elizabeth, rownie? skazan? za kradzie?. Nim statek przybił do portu w Annapolis , para była w sobie zakochana i, mimo i? zostali wysłani do ro?nych domow, pobrali si? w lipcu 1755 ^[3]

Rodzina ruszyła na zachod przez Pasmo Bł?kitne , by osiedli? si? w pobli?u Moorefield w 1758 r. W 1770 ruszyli dalej na zachod do Tygart Valley , gdzie nabyli spory kawał dziewiczego terenu rolniczego (w tym 3000 akrow nale?ało do Elizabeth) w pobli?u dzisiejszego miasta Buckhannon . John oraz dwoch jego nastoletnich synow brało udział w wojnie o niepodległo?? , pod Kings Mountain 7 pa?dziernika 1780. John uko?czył słu?b? w stopniu kapitana , po czym słu?ył jako porucznik w milicji stanu Wirginia. Kiedy m??czy?ni byli w armii, Elizabeth zamieniła ich dom w bezpieczn? przysta? ?Fort Jacksona”, maj?cy chroni? przed atakami Indian ^[4] .

John i Elizabeth mieli o?mioro dzieci. Ich drugi syn, Edward (1759?1828) miał trzech synow, z ktorych najmłodszy, Jonathan był ojcem Thomasa ^[5] .

Dzieci?stwo [ edytuj | edytuj kod ]

Thomas, ktory otrzymał imi? po dziadku, urodził si? jako trzecie dziecko prawnika Jonathana Jacksona (1790?1826) oraz Julii Beckwith Jackson (z domu Neale) (1798?1831). Oboje pochodzili z Wirginii i mieszkali w Clarksburgu .

Starsza siostra Thomasa, Elizabeth, umarła na dur brzuszny 6 marca 1826 r. ? dwuletni wowczas chłopiec a? do ko?ca pozostał przy jej ło?ku. Ojciec rodziny zmarł na t? sam? chorob? niecałe trzy tygodnie po?niej, 26 marca, nie doczekawszy si? narodzin najmłodszej corki, Laury Ann, ktora przyszła na ?wiat nast?pnego dnia ^[6] . Julia Jackson została wdow? w wieku 28 lat, z trojk? dzieci oraz długami ? aby spłaci? nale?no?ci, musiała sprzeda? wiele z rzeczy nale??cych do rodziny, ale mimo biedy odmawiała jałmu?ny. By zwi?za? koniec z ko?cem, podj?ła si? szycia oraz nauczania w szkole.

W 1830 r. Julia wyszła ponownie za m?? za Blake’a Woodsona ^[7] , prawnika, ktory nie pokochał pasierbow. Zaledwie rok po ?lubie Julia zmarła przy porodzie, wydaj?c na ?wiat syna ^[8] . Została pochowana w nieoznakowanym grobie, w wykonanej przez rodzin? trumnie, na cmentarzu Westlake Cemetery, nad rzek? James . Miejsce owo znajduje si? w dzisiejszym Ansted .

Praca i nauka w Jackson’s Mill [ edytuj | edytuj kod ]

Z powodu pogarszaj?cego si? stanu zdrowia matki, Thomas i jego młodsza siostra Laura Ann zostali posłani, by zamieszka? ze stryjem Cumminsem Jacksonem , ktory był wła?cicielem młyna le??cego w pobli?u dzisiejszego miasta Weston w hr. Lewis . Najstarszy brat Warren zamieszkał z dalsz? rodzin? ze strony matki, jednak?e zmarł w 1841 r. na gru?lic? w wieku zaledwie 20 lat. Thomas i Laura powrocili z młyna Jacksona w listopadzie 1831, aby by? z umieraj?c? matk?. Sp?dzili ponad cztery lata we młynie, zanim zostali rozdzieleni ? dziewczynka wyjechała, by zamieszka? z rodzin? matki, Thomas za? przeniosł si? na farm? ciotki Polly (siostry ojca) oraz jej m??a Isaaca Brake’a 4 mile od Clarksburga. Wuj traktował młodzika jak obcego, przez co po roku złego traktowania Thomas uciekł. Mimo pro?b kuzynki w Clarksburgu, aby wrocił na farm?, Thomas odmowił, stwierdzaj?c ?Mo?e powinienem, prosz? pani, ale nie zamierzam”. Przeszedł 18 mil przez gorskie odludzie, by dotrze? do młyna Jacksona, gdzie został przywitany przez stryja i pozostał przez nast?pne 7 lat ^[9] .

Cummins był stanowczy wobec Thomasa, ktory postrzegał go jako mentora. Pracował na farmie, wypasaj?c owce w towarzystwie psa pasterskiego , przeganiał woły , pomagał sia? i zbiera? kukurydz? i pszenic?. Kształcenie było spraw? trudn?, jednak?e Thomas starał si? ucz?szcza? do szkoły gdziekolwiek i kiedykolwiek mogł. Wielu najwa?niejszych rzeczy nauczył si? sam. Zawarł kiedy? układ z jednym z niewolnikow stryja, ktorego uczył czyta? i pisa? w zamian za dostarczanie sosnowego opału. Thomas do po?na czytywał ksi??ki przy ?wietle płon?cych szczapek sosny. Prawo Wirginii zabraniało uczenia niewolnikow, wolnych murzynow i mulatow sztuki czytania i pisania, po buncie Nata Turnera w hr. Southampton w 1831 r. Mimo tego Jackson nie poprzestał uczenia niewolnika. Uzyskawszy t? zdolno??, murzyn uciekł do Kanady poprzez Underground Railroad ^[10] . Młody Jackson wyniosł na tyle du?o umiej?tno?ci z tego zdarzenia, i? został nauczycielem.

Kariera wojskowa [ edytuj | edytuj kod ]

West Point [ edytuj | edytuj kod ]

W 1842 r., w wieku 18 lat, Jackson został przyj?ty do Akademii Wojskowej w West Point w Nowym Jorku (nie obyło si? bez wstawiennictwa ze strony kongresmena Samuela Haysa ). Z powodu niepełnego wykształcenia Jackson miał spore problemy na samym pocz?tku ? pracował ci??ej ni? wi?kszo?? kadetow, wykazuj?c zaci?t? determinacj?, ktora stała si? cech? charakterystyczn? całego ?ycia. Udało mu si? dowie?? swojej warto?ci i podnosi? swoje kwalifikacje. Uko?czył West Point jako 17 z 59 studentow w 1846 r. Jego przeło?eni stwierdzili, i? gdyby miał do dyspozycji jeszcze 3 lata, byłby pierwszym w swoim roczniku.

U.S. Army i Wojna ameryka?sko-meksyka?ska [ edytuj | edytuj kod ]

Jackson rozpocz?ł karier? w US Army jako podporucznik w regimencie artyleryjskim, po czym został wysłany do walki w wojnie ameryka?sko-meksyka?skiej . Brał udział w walkach pod Veracruz , pod Contreras , pod Chapultepec i Meksyk , zdobywaj?c dwie brevet -promocje oraz awans na porucznika w armii regularnej. W Meksyku Jackson spotkał Roberta E. Lee .

Podczas ataku na Zamek Chapultepec odmowił wycofania swoich wojsk, motywuj?c, i? jest to ?zły rozkaz”. Skonfrontowany z przeło?onym, wyło?ył swoje przekonania, twierdz?c, ?e wycofanie ?ołnierzy b?dzie niebezpieczniejsze, ni? kontynuowanie pojedynku artyleryjskiego. Jego ogl?d sytuacji okazał si? słuszny, dzi?ki czemu jedna z brygad piechoty mogła wykorzysta? stworzon? przez Jacksona przewag?. W sprzeczno?ci z t? demonstracj? siły charakteru było wypełnienie innego ?złego rozkazu”, jakim było skoszenie ci?by cywilnej ogniem artyleryjskim po tym, jak władze miasta Meksyk nie poddały go w ustalonym czasie ^[11] . Powy?sze wydarzenie oraz po?niejsza agresywna postawa wobec uchodz?cej armii meksyka?skiej przyniosły mu awans na brevet majora . Głownodowodz?cy siłami Winfield Scott zauwa?ył podczas bankietu celebruj?cego zwyci?stwo, i? Jackson był najcz??ciej awansowanym oficerem w całej armii podczas trzech lat walk.

Lexington i Virginia Military Institute [ edytuj | edytuj kod ]

Wiosn? 1851 ^[12] Jackson przyj?ł stanowisko wykładowcy na nowo utworzonym Virginia Military Institute ( Wojskowy Instytut Wirginii ? VMI ) w Lexington jako profesor naturalnej i eksperymentalnej filozofii oraz instruktor artylerii. Jego nauki s? do dzi? stosowane na VMI, poniewa? zawarte w nich idee s? ponadczasowe: dyscyplina, mobilno??, ocena sił i intencji przeciwnika przy jednoczesnym ukryciu własnych, efektywno?? ostrzału artyleryjskiego w poł?czeniu z atakiem piechoty.

Mimo wysokich kwalifikacji oraz zdolno?ci nie był lubianym nauczycielem. Uczył si? na pami?? swoich wykładow, a nast?pnie recytował je ? studenci, ktorzy prosili o pomoc, otrzymywali dokładnie takie samo wytłumaczenie, jak podczas wykładu. Je?li pro?ba o pomoc powtorzyła si?, Jackson postrzegał to jako niesubordynacj? i karał ich. Takie działania doprowadziły do wy?miewania go przez alumnow, a nawet proby zło?enia ze stanowiska w 1856 ^[13]

Wielu białych mieszkaj?cych w mie?cie nie zdawało sobie sprawy, i? Jackson był bardzo ceniony przez populacj? niewolnikow i wolnych murzynow. Przyczynił si? do zorganizowania niedzielnej szkołki dla murzynow w ko?ciele prezbiteria?skim. Jego druga ?ona, Mary Anna uczyła razem z nim, gdy? Thomas ?wolał, i?by praca moja była dla po?ytku kolorowych dzieci, wierz?c, ?e wa?nym i u?ytecznym jest podporz?dkowanie ignoranckiej rasy afryka?skiej silnej dłoni Ewangelii” ^[14] . Pastor ko?cioła dr William Spottswood White opisał stosunki mi?dzy Jacksonem a jego uczniami: ?Jako ich mentor religijny odniosł sukces. Jego dyscyplina była systematyczna i mocna, ale bardzo delikatna [...] jego słu??cy darzyli go rewerencj? i miło?ci?, jak? darzy si? brata lub ojca. [...] Był przyjacielem czarnego człowieka”. Do podopiecznych zwracał si? po imieniu, a oni zwali go ?Marse Major” ^[15] .

Rodzina Jacksonow posiadała 6 niewolnikow. Trojka z nich (Hetty, Cyrus oraz George, matka i dwoch nastoletnich synow) była prezentem ?lubnym. Albert poprosił Jacksona, by kupił go i pozwolił mu zapracowa? na wyzwolenie ? pracował jako kelner w lexingto?skim lokalu i był wypo?yczany dla VMI. To samo tyczyło si? Amy, zakupionej na aukcji publicznej, ktora pracowała jako kucharka i gosposia. Ostatnia niewolna, Emma, była czteroletni? sierot? z problemami w uczeniu si? , przekazana Jacksonowi przez podstarzał? wdow? jako prezent dla Mary Anny ^[16] . Po wybuchu wojny Thomas sprzedał lub oddał swoich niewolnikow. Mary Anna napisała w 1895 r. w swoich pami?tnikach ?dla naszych słu??cych [...] bez przywodztwa i pow?ci?gliwo?ci ich pana, gor?czka czasow okazała si? tak demoralizuj?ca, ?e [Thomas] zdecydował, i? powinnam odda? ich do dobrych domow stałych mieszka?cow [Lexington]” ^[17] . James Robertson tak opisał stosunek Jacksona do niewolnictwa: ^[18]

B?d?c wykładowc? i instruktorem na VMI w 1853 r., Jackson poj?ł za ?on? Elinor ?Ellie” Junkin, ktorej ojcem był prezydent Washington College (dzi? Washington and Lee University ) w Lexington. Do domu te?cia dobudowano dodatkowe kwatery dla mał?onkow i kiedy Robert E. Lee został prezydentem Washington College, zamieszkał w tym?e samym domu, dzi? zwanym Domem Lee-Jacksona (ang. Lee-Jackson House ) ^[19] Ellie urodziła martwego syna 22 pa?dziernika 1854 r. i zmarła godzin? po?niej z powodu krwotoku wewn?trznego ^[20] .

Po podro?y do Europy Jackson o?enił si? ponownie w 1857 r. Mary Anna Morrison pochodziła z Karoliny Połnocnej, gdzie jej ojciec był pierwszym prezydentem Davidson College . Mieli cork? Mary Graham, urodzon? 30 kwietnia 1858, ktora jednak?e zmarła miesi?c po?niej. Kolejna corka urodziła si? w 1862 ? Thomas nadał jej imi? Julia Laura, po swojej matce i siostrze.

Mieszkaj?c w Lexington, Jackson zakupił pierwszy i jedyny dom, jaki posiadał. Zbudowany w 1801 r., ceglany dom przy ulicy East Washington 8 został zakupiony w 1859 r. Mieszkał w nim raptem dwa lata przed powołaniem do armii Konfederacji .

W listopadzie 1859 r., na pro?b? gubernatora Wirginii, majora Williama Gilhama poprowadził kontyngent kadetow z VMI do Charles Town , aby utrzyma? w ryzach b?d?cych na skraju buntu abolicjonistow , pod przywodztwem Johna Browna . 2 grudnia, po ataku na Harpers Ferry z 16 pa?dziernika, major Jackson został dowodc? stanowiska artyleryjskiego składaj?cego si? z dwu haubic oraz 21 kadetow.

Wojna secesyjna [ edytuj | edytuj kod ]

W 1861 r., po wybuchu wojny , Jackson został musztrowym dla wielu nowych rekrutow armii Konfederacji . 27 kwietnia 1861 gubernator Wirginii John Letcher rozkazał pułkownikowi Jacksonowi, aby obj?ł dowodztwo nad Harpers Ferry , gdzie miał zebra? słynn? ? brygad? Stonewalla ”, składaj?c? si? z 2., 4., 5., 27., oraz 33. wirginijskiego regimentu piechoty. Przydomek ?Stonewall” ( ang. ?Kamienny Mur”) wynikał z faktu, i? jego brygada nigdy nie uciekała ? trwała nieruchomo wła?nie jak kamienny mur. Wszystkie oddziały pochodziły z wirginijskiej doliny Shenandoah , gdzie przez pierwsze dwa lata znajdowała si? kwatera głowna. Jackson stał si? sławny z powodu bezwzgl?dnego musztrowania oddziałow ? wierzył, i? dyscyplina jest kluczow? składow? sukcesu na polu bitwy. Po kampanii kolejowej z maja 1861 został 17 czerwca awansowany na generała brygady ^[21] .

I bitwa nad Bull Run [ edytuj | edytuj kod ]

Jackson uzyskał uznanie oraz pseudonim podczas I bitwy nad Bull Run (przez konfederatow zwan? I bitw? pod Manassas) 21 lipca 1861. Linie konfederatow zacz?ły si? chwia? pod ci??kim uderzeniem Połnocy, jednak?e brygada Jacksona, utrzymana w ?elaznej dyscyplinie, trwała pod naporem. Uwznio?lony tym widokiem gen. bryg. Barnard Elliott Bee Jr. zagrzewał swoich ludzi nast?puj?cymi słowami ?Tam Jackson stoi jak kamienny mur. Postanowmy umrze? tu dzisiaj, a zwyci??ymy. Za mn?!” ^[22] Wiele jest kontrowersji co do kwestii tego zawołania, poniewa? Bee został zabity niemal natychmiast po wykrzyczeniu swojej odezwy, a ?aden z jego oficerow nie spisał raportu po bitwie. Major Burnett Rhett, szef sztabu generała Josepha Johnstona twierdził, ?e Bee był w?ciekły na Jacksona, gdy? ten nie przybył na odsiecz brygadom jego oraz Bartowa , znajduj?cym si? w ogniu walki. Ci, ktorzy skłaniaj? si? ku tej wersji, odbieraj? słowa Bee’ego jako obelg?: ?Popatrzcie na Jacksona, stoj?cego jak cholerny kamienny mur!” ^[23] Niezale?nie od sprzeczno?ci oraz opo?nienia w odsieczy dla Bee’ego, brygada Jacksona zyskała sobie miano Stonewall Brigade, zatrzymuj?c szturm unionistow, mimo strat, ktore po?niej okazały si? najwi?ksze w?rod wszystkich zaanga?owanych w walk? sił Południa ^[24] . Po bitwie Jackson został awansowany na generała dywizji (7 pa?dziernika 1861 r.) ^[21] i otrzymał dowodztwo dystryktu Doliny Shenandoah , z kwater? głown? w Winchester .

Kampania w dolinie Shenandoah [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kampania w dolinie Shenandoah .

Wiosn? 1862 r. Armia Potomaku gen. dyw. George’a McClellana dotarła do Richmond od południowo-wschodniego kra?ca połwyspu , dywizja gen. dyw. Irvina McDowella była ustawiona do uderzania na Richmond od połnocy, za? siły Nathaniela Prentice’a Banksa na dolin? rzeki Shenandoah. Sztab w Richmond nakazał Jacksonowi przedsi?wzi?cie działa? w dolinie i uniemo?liwienie Banksowi poł?czenie si? z siłami McClellana.

Jackson posiadał wszelkie zdolno?ci, aby pokona? słabo zorganizowanego i ostro?nego wroga: poł?czenie brawury z doskonał? wiedz? i znajomo?ci? terenu oraz charyzm?, ktora potrafiła popchn?? jego ludzi do nadludzkich wr?cz czynow.

Kampania rozpocz?ła si? od taktycznego lapsusa pod Kernstown 23 marca 1862 r., kiedy złe rozpoznanie utwierdziło Stonewalla w przekonaniu, ?e ma do czynienia z małym oddziałem wroga. Jednak?e udało mu si? przeku? niepewno?? na strategiczn? wiktori?, gdy? agresywne działania zmusiły prezydenta Abrahama Lincolna do odci?gni?cia korpusu 30 000 ludzi McDowella pod Fredericksburg i zatrzymania ludzi Banksa w dolinie, czym odebrał 50 000 ?ołnierzy z sił uderzeniowych McClellana. Jak si? po?niej okazało, była to jedyna pora?ka Jacksona w dolinie Shenandoah.

Dodawszy dywizje gen. dyw. Richarda Ewella oraz gen. dyw. Edwarda ?Allegheny” Johnsona , Jackson zwi?kszył liczebno?? swojej armii do 17 000. Cho? siły Unii były nadal przewa?aj?ce, zaatakował oddzielnie kontyngenty wroga pod McDowell , pokonuj?c zarowno generałow Milroya , jak i Schencka . Nast?pnie pokonał Banksa pod Front Royal oraz Winchester , wyrzucaj?c go z doliny. Lincoln zadecydował, ?e zwyci?stwo nad Jacksonem stało si? priorytetem ? nakazał wysłanie 20 000 ludzi Irvina McDowella do Fort Royal i przeniesienie gen. dyw. Johna C. Fremonta do Harrisonburga . Gdyby obydwie siły zeszły si? pod Strasburgiem, jedyna droga ucieczki konfederatow zostałaby odci?ta.

Jednak?e po serii manewrow, Jackson pokonał Fremonta pod Cross Keys , za? gen. bryg. Jamesa Shieldsa pod Port Republic 8 i 9 czerwca. Siły Unii wycofały si? z doliny.

Kampania w dolinie Shenandoah była klasycznym zestawieniem manewrow i zaskoczenia. Jackson zmusił swoj? armi? do przej?cia 650 mil w ci?gu 48 dni, odniosł pi?? znacz?cych zwyci?stw siłami o liczebno?ci 17 000, przeciwko ktorym wystawiono armi? o poł?czonej sile 60 000. Gigantyczna mobilno?? zaskarbiła ?ołnierzom Jacksona oksymoroniczny tytuł ?pieszej kawalerii”. Jackson stał si? najbardziej cenionym ?ołnierzem Konfederacji (a? do momentu, gdy prze?cign?ł go Lee), podnosz?c morale zarowno wojska, jak i cywilow.

Połwysep Wirginia [ edytuj | edytuj kod ]

Kampania połwyspowa McClellana, ktorej celem było zdobycie Richmond , zatrzymała si? ze zgrzytem pod Seven Pines mi?dzy 31 maja a 1 czerwca. Po zako?czeniu kampanii w dolinie Jackson został wezwany, by doł?czy? do Armii Połnocnej Wirginii Roberta E. Lee , celem obrony stolicy Konfederacji. U?ywszy tunelu kolejowego pod Pasmem Bł?kitnym Jackson przetransportował poci?gami swoje oddziały do hr. Hanover , pojawiaj?c si? znienacka przed MClellanem pod Mechanicsville . Raporty zwiadu unionistow umieszczały Jacksona w dolinie Shenandoah ? nagłe pojawienie si? przekonało ostro?nego McClellana, i? ma przed sob? znacznie wi?ksze siły, ni? w rzeczywisto?ci. W konsekwencji generał Połnocy postanowił ponownie utworzy? oboz wiele mil w dole rzeki James w Harrison’s Landing, punkcie ucieczki. Decyzje McClellana zako?czyły kampani? na połwyspie i prawdopodobnie przedłu?yły wojn? o trzy lata.

Oddziały Jacksona sprawiły si? dobrze pod gen. Leem w serii potyczek znanej jako bitwy siedmiodniowe , jednak?e postawa samego Stonewalla jest oceniana jako słaba ^[25] . Stonewall dotarł pod Mechanicsville spo?niony i, co niewytłumaczalne, rozkazał ludziom rozbicie obozu, mimo ?e o rzut kamieniem trwała bitwa. Pod Gaines’ Mill był zdezorientowany. Spo?nił si? ponownie pod Savage’s Station , za? nad White Oak Swamp nie wykorzystał, co wydawałoby si? oczywiste, brodu do przej?cia przez White Oak Swamp Creek, probuj?c odbudowa? zniszczony most. Pod Malvern Hill Jackson wzi?ł udział w daremnym ataku frontalnym na okopane pozycje Unii, trafiaj?c pod ostrzał artyleryjski i trac?c wielu ludzi. To posuni?cie było podstawow? przyczyn? kłopotow Roberta E. Lee w tej bitwie. Przyczyny ?limaczych i ?le skoordynowanych działa? podczas Siedmiu Dni s? ci?gle niejasne, jednak?e przemyka si? tam hipoteza, i? brak snu i wyczerpanie po nadludzkim marszu i wycieczce kolejowej z doliny Shenandoah mogły wpłyn?? na postaw? generała. Zarowno Jackson, jak i jego ludzie byli zupełnie wyko?czeni. Generał Longstreet stwierdził tak?e, ?e ?Jackson nigdy nie pokazywał swojego geniuszu, kiedy słu?ył bezpo?rednio pod Leem”.

II bitwa nad Bull Run i Fredericksburg [ edytuj | edytuj kod ]

Dowodcy korpusow armii Lee prezentowali dwie szkoły wojskowe ? Jackson był odwa?ny, działał agresywnie, podczas gdy Longstreet postulował podej?cie defensywne. Pierwszego opisywano jako młot armii, drugiego za? jako kowadło ^[26] . Podczas kampanii w Połnocnej Wirginii te okre?lenia jednak, nie okazały si? pasowa?. Longstreet dowodził prawym skrzydłem (ktore po?niej przerodziło si? w I Korpus), Jackson za? lewym. Stonewall rozpocz?ł działania wojenne manewrem flankuj?cym, ktory wyniosł go na tyły Armii Wirginii dowodzonej przez Johna Pope’a . Przy w??le kolejowym w Manassas schwytał głowny tabor zaopatrzeniowy armii federalnej, a nast?pnie rozkazał ?ołnierzom zniszczenie go. Nast?pnie uszedł i przygotował pozycje obronne, zapraszaj?c Pope’a do ataku. 28 i 29 sierpnia Pope uderzył na siły Jacksona i Longstreeta, rozpoczynaj?c II bitw? nad Bull Run .

30 sierpnia dowodca unionistow był przekonany, i? Jackson rozpoczyna ucieczk? ? skorzystał z tego drugi z generałow Konfederacji, dokonuj?c masywnego ataku na lewe skrzydło Unii siłami ponad 25 000 ludzi. Mimo zaciekłego oporu, Pope został zmuszony do odwrotu w prawie identyczny sposob jak w pierwszej bitwie na tym polu.

Kiedy Lee postanowił najecha? Połnoc w kampanii Marylandzkiej , Jackson schwytał Harpers Ferry , a nast?pnie doł?czył do reszty wojsk pod Sharpsburgiem , gdzie odbyła si? bitwa nad Antietam . Potyczka ta była przede wszystkim bitw? obronn? przed znacznie przewa?aj?cymi siłami Unii ? McClellan nie zdołał jednak wykorzysta? tej przewagi. Ludzie Jacksona przyj?li impet ataku na połnocnej cz??ci pola walki, a pod koniec dnia odparli uderzenie na południow? cz??? linii, głownie za spraw? podwładnego Stonewalla ? gen. dyw. Hilla , ktory pojawił si? w ostatnim momencie spod Harpers Ferry. Konfederaci utrzymali swoje pozycje, chocia? potyczka była bardzo krwawa dla obu stron. Lee wycofał cał? Armi? Połnocnej Wirginii przez Potomak , ko?cz?c inwazj?. Jackson uzyskał stopie? generała broni . 10 pa?dziernika jego dowodztwo zostało przeniesione na cały II Korpus.

Zanim wojska zaległy na zim?, II Korpus odparł pot??ny atak Unii na praw? flank? południowcow pod Fredericksburgiem , odnosz?c przewa?aj?ce zwyci?stwo. Tu? przed bitw? Jackson otrzymał dwa miłe upominki: krzepi?cy list, informuj?cy go o narodzinach corki ^[27] oraz nowy generalski frak, wykonany przez najlepszych krawcow w Richmond, a przywieziony przez dziarskiego i dobrze ubranego dowodc? kawalerii Jeba Stuarta . Poprzedni mundur Jacksona był wy?wiechtany i wyblakły od ci?głego wystawiania na działanie przyrody, brakowało w nim guzikow, podkradanych przez admiratorki generała. Jackson podzi?kował Stuartowi za prezent, mowi?c, ?e cho? jest troch? zbyt pi?kny jak na jego osob?, b?dzie sobie go chwalił jako souvenir. Uproszony przez sztab zało?ył podarunek na uroczysty obiad, co zwabiło chmary ?ołnierzy, chc?cych zobaczy? swojego dowodc? w tak niecharakterystycznym dla niego ubiorze. Stonewall tak bardzo zawstydził si? tym zainteresowaniem, i? nie zało?ył fraka przez nast?pne kilka miesi?cy ^[28] .

Chancellorsville [ edytuj | edytuj kod ]

Pod Chancellorsville armia Połnocnej Wirginii stan?ła twarz? w twarz z Armi? Potomaku, prowadzon? przez nowego dowodc?, gen. dyw. Josepha Hookera . Generał Lee postanowił przej?? inicjatyw? i podzieli? swoje siły. Jackson i cały jego korpus wykonał agresywny manewr flankuj?cy na praw? stron? armii Unii. Ruch ten okazał si? najbardziej dramatycznym i pomy?lnym w czasie całej wojny. Jad?c z oddziałami piechoty w szerokim powozie, Jackson rozkazał gen. dyw. Fitzhughowi Lee , aby kawaleria dokonała zwiadu, celem ustalenia poło?enia ariergardy Połnocy. Rezultaty okazały si? lepsze, ni? przewidywał. Lee odkrył, ?e prawa flanka federalistow stoi po?rodku pola, chroniona tylko dwoma działami ustawionymi na zachod. Unioni?ci jedli i beztrosko grali w gry, nie?wiadomi obecno?ci korpusu konfederatow zaledwie mil? od nich. Co stało si? dalej, opisał Fitzhugh Lee:

Jackson bezzwłocznie powrocił do swojego korpusu i ustawił dywizje w lini?, aby mogły szar?owa? bezpo?redni na flank? Unii. Konfederaci poruszali si? cicho, dopoki nie zostało im raptem kilkaset jardow do pozycji wroga. Wtedy wydali z siebie dziki okrzyk bojowy i ruszyli do ataku. Wielu unionistow zostało schwytanych bez jednego wystrzału, reszta została zmuszona do całkowitej ucieczki. Jackson gonił niedobitkow w kierunku ?rodka armii wroga, a? do zmierzchu.

Ciemno?ci zako?czyły atak. Wracaj?c do obozu 2 maja, Jackson i jego sztab zostali omyłkowo uznani przez regiment z Karoliny Połnocnej za unijn? kawaleri?. ?Sta?, kto idzie?”, okrzykn?ły warty, strzelaj?c przed otrzymaniem odpowiedzi. Szalone wrzaski sztabu, identyfikuj?ce je?d?cow, spotkały si? z odpowiedzi? majora Barry’ego: ?To jankeski podst?p! Ognia!” ^[29] Gruchn?ła druga salwa. Jackson został trafiony przez trzy pociski, dwa w lewe rami? i jeden w praw? dło?. Kilku ludzi ze sztabu oraz wiele koni zostało zabitych. Ciemno?ci i zamieszanie uniemo?liwiły udzielenia natychmiastowej pomocy. Jackson został zrzucony z noszy podczas ewakuacji, podczas nagłego ostrzału artyleryjskiego. Z powodu odniesionych ran, lewe rami? musiało zosta? amputowane przez dra Huntera McGuire’a ^[30] . Jackson został przetransportowany na plantacj? ?Fairfield”, nale??c? do Thomasa Chandlera, jednak?e po protestach pacjenta, przeniesiono go do oficyny. Wydawało si?, ?e wydobrzeje, lecz uwadze lekarzy uszło rozwijaj?ce si? ju? wcze?niej zapalenie płuc . Bol w klatce piersiowej uznany został za rezultat ?wyboistej” ewakuacji z pola walki.

?mier? [ edytuj | edytuj kod ]

Dowiedziwaszy si? o ranach Jacksona Lee pisał: ?Gdybym mogł, wolałbym zosta?, dla dobra kraju, ułomnym w pana miejsce” ^[31] . Jackson zmarł z powodu komplikacji wynikaj?cych z zapalenia płuc 10 maja 1863 r. Na ło?u ?mierci, mimo ?e był coraz słabszy, pozostał mocny duchowo. Jak rzekł: ?Dzi? jest Dzie? Bo?y; moje ?yczenie spełniło si?. Zawsze chciałem umrze? w niedziel?”. Dr McGuire opisał ostatnie godziny i słowa generała:

Jego ciało zostało przeniesione do pałacu gubernatora w Richmond, gdzie odbyła si? publiczna ?ałoba. Pochowano go na Stonewall Jackson Memorial Cemetery, w Lexington. Jednak?e r?ka, amputowana 2 maja, została pochowana oddzielnie przez kapelana J. Horace’a Lacy’ego, w jego domu ?Ellwood”, w hrabstwie Orange , w pobli?u szpitala polowego.

Usłyszawszy o ?mierci Jacksona Robert E. Lee opłakał utrat? przyjaciela i zaufanego dowodcy. Noc?, podczas ktorej dowiedział si? o tym fakcie, rzekł do swojego kucharza, ?Williamie, straciłem swoj? praw? r?k?. Moje serce krwawi”. Było to nawi?zaniem do listu, ktory posłał przez Lacy’ego umieraj?cemu Jacksonowi: ?Prosz? przekaza? generałowi Jacksonowi moje gł?bokie wyrazy szacunku i powiedzie?, ?e stracił lew? r?k?, ale ja straciłem praw?” ^[33] .

Harpers Weekly doniosł o ?mierci Jacksona 23 maja 1863 r.:

Spu?cizna [ edytuj | edytuj kod ]

Cz?sto niezwykły sposob dowodzenia oraz cechy osobiste w poł?czeniu z licznymi sukcesami militarnymi, powoduj?, ?e Jackson jest postrzegany jako jedna z najbardziej niezwykłych postaci wojny ^[35] Chocia? agresywny w aspekcie wojennym, był gł?boko religijny ? działał jako diakon ko?cioła prezbiteria?skiego . Nie lubił walczy? w niedziele, jednak?e to nie powstrzymywało go przed wydawaniem bitwy w ten dzie?. Bardzo kochał swoj? ?on?, co potwierdzaj? pisanego przez niego, czułe listy. W zestawieniu z Leem, Jackson nie był a? tak wyrazista postaci? ? cz?sto nosił znoszone ubrania, zamiast dobrze skrojonych mundurow.

Dolegliwo?ci fizyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Jackson ?ył w przekonaniu, ?e jedna z jego r?k była dłu?sza, przez co zwykł był trzyma? j? w gorze, aby wyrowna? przepływ krwi. Był tak?e opisywany jak ?czempio?ski ?pioch” (ang. champion sleeper ), gdy? zdarzało mu si? zasn?? z jedzeniem w ustach. Pismo dostarczone do Society of Clinical Psychologists stawia hipotez?, jakoby Jackson cierpiał na zespoł Aspergera ^[36] , jednak?e istniej? te? inne wytłumaczenia ^[37] .

Jackson cierpiał na wiele dolegliwo?ci, na ktore stosował wiele praktyk aktualnych w jego czasach ? hydropati?, hydroterapi? , odwiedzaj?c Oswego w latach 50. oraz Round Hill w latach 60., z mizernymi efektami ^{[38] [39]} . Miał tak?e problemy ze słuchem, co było efektem wcze?niejszej słu?by w jednostkach artyleryjskich.

Powracaj?c? histori? jest kwestia uwielbienia, jakim Jackson darzył cytryny, ktore pogryzał w cało?ci, chc?c pozby? si? objawow niestrawno?ci . Generał Richard Taylor , syn prezydenta Zacharego Taylora , napisał w memuarach z wojny: ?Gdzie Jackson zdobywał swoje cytryny, nikt nie mogł doj??, ale rzadko widywało si? go bez nich” ^[40] . Jednak?e wspołczesne badania przeprowadzone przez jego biografa, Jamesa I. Roberstona Jr., dowodz?, ?e nikt z owcze?nie ?yj?cych, członkow sztabu, przyjacioł czy ?ony, nie zaobserwował jakiej? nienaturalnej obsesji zwi?zanej z cytrynami, o ktorych sam zainteresowany wyra?ał si?, i? ?s? rzadkim przysmakiem [...] ktorym mo?na si? rozkoszowa?, kiedy tylko dało si? go zdoby? w obozie wroga”. Jackson bardzo cenił sobie owoce, a zwłaszcza brzoskwinie ^[41] .

Styl dowodzenia [ edytuj | edytuj kod ]

Jako dowodca Jackson był bardzo tajemniczy co do planow i bardzo skrupulatny co do dyscypliny. Ta postawa nie zaskarbiała mu przychylno?ci podwładnych, ktorzy cz?sto nie byli ?wiadomi intencji operacyjnych i skar?yli si?, i? s? pomijani przy zasadniczych decyzjach ^[42] .

Robert E. Lee mogł zawierzy? Jacksonowi celowo nieszczegołowe rozkazy, ktore w sposob ogolny opisywały jego cele ? w nowoczesnych doktrynach nazywa si? to ?stanem ko?cowym”. Stonewall znał tory, jakimi poruszały si? my?li przeło?onego, dzi?ki czemu cieszył si? pełnym zaufaniem. Wielu po?niejszych dowodcow korpusow nie posiadało tej umiej?tno?ci. Pod Gettysburgiem doprowadziło to do niewykorzystania wielu przewag. I tak, po odwrocie wojsk federalnych spod wzgorz na południe od miasta, Lee posłał jednemu z nowych dowodcow korpusu, Richarda Ewella , rozkaz, aby ten zaj?ł wzgorza Cmentarne i Culpa, ?je?li [to] wykonalne” (w oryg. if practicable ). Pozbawiony przenikliwo?ci Jacksona oraz agresywnego podej?cia Ewell zaniechał po?cigu, co przez historykow zostało uznane za najwi?ksz? zmarnowan? szans? tej bitwy ^[43] .

Je?dziectwo [ edytuj | edytuj kod ]

Jackson miał reputacj? słabego je?d?ca. Jeden z jego ?ołnierzy, ochotnik z Georgii William Andrews, pisał, i? Jackson był ?bardzo przeci?tnie wygl?daj?cym m??czyzn?, ?redniej budowy, jego mundur był bardzo zabrudzony, jakby do?wiadczył wielu trudow. Nosił czapk? naci?gni?t? prawie na nos i je?dził na ko?cistym koniu, ktory nie wygl?dał na rumaka, chyba ?e podkarmiłoby si? go sianem i koniczyn?. Zdecydowanie ?le si? prezentował wierzchem, ze strzemionami o sze?? cali za krotkimi, co zmuszało go do ustawienia nog na wysoko?ci łba, wyginania pi?t na boki, za? palcow za łopatki zwierz?cia. Marny opis naszego najsłynniejszego generała, jednak?e prawdziwy” ^[44] . Jego ko? zwał si? Little Sorrel (?Mały Cisak”) i był dokładnie tak wygl?daj?cym wałachem ^[45] . Generał dosiadał go podczas całej wojny i jechał na nim tak?e pod Chancellorsville, gdy został postrzelony. Little Sorrel zdechł w wieku 36 lat i został pochowany przy pomniku Jacksona w placu paradnym w VMI. Jego wypchana skora jest cz??ci? wystawy w muzeum VMI ^[46] .

Opłakiwanie ?mierci [ edytuj | edytuj kod ]

Południe opłakiwało ?mier? swojego generała. Apologetyczny wiersz napisany przez jednego z jego ?ołnierzy stał si? pr?dko popularn? piosenk? ( Stonewall Jackson’s Way  (inne j?zyki) ). Wielu teoretykow postulowało przez lata, i? gdyby Jackson ?ył, Lee prawdopodobnie odniosłby zwyci?stwo pod Gettysburgiem ^[47] . Jest oczywistym, ?e dyscyplina i zmysł taktyczny Jacksona mogły przynie?? wiele po?ytku podczas tej bitwy.

Tak?e na Połnocy ?mier? Jacksona była gło?nym wydarzeniem. Relacje dziennikarzy i wojskowych cz?sto wyra?ały my?l, ?e ?mier? konfederackiego generała jest dobr? wiadomo?ci? ze wzgl?dow wojennych, ale tak?e tragiczn?, ze wzgl?du na powszechny szacunek jakim si? cieszył jako ?ołnierz i chrze?cijanin ^[48] .

Pami?? o Jacksonie [ edytuj | edytuj kod ]

Po wojnie ?ona i corka Jacksona przeniosły si? do Karoliny Połnocnej. Mary Anna napisała ^[49] dwie ksi??ki o ?yciu m??a, zał?czaj?c niektore z jego listow. Nigdy nie wyszła za m?? ponownie i była znana jako ?Wdowa po Konfederacji”. Zmarła w 1915 roku. Ich corka Julia wyszła za m?? i urodziła dzieci, jednak?e zmarła wcze?nie na dur brzuszny w wieku 26 lat.

Były ?ołnierz Konfederacji, darz?cy Jacksona wielk? estym?, kapitan Thomas Ranson ze Staunton , przypomniał o tragicznym ?yciu jego matki. Wiele lat po wojnie udał si? do małej gorskiej mie?ciny, jak? było Ansted w hr. Ansted i ustawił marmurowy znacznik nad nieoznakowanym grobem Julii Neale Jackson na cmentarzu Westlake, chc?c uchroni? jej pami?? przed zapomnieniem.

Uczczenie jego imienia [ edytuj | edytuj kod ]

Stonewall Jackson State Park w Zachodniej Wirginii nosi imi? wielkiego generała. Niedaleko znajduje si? młyn jego wuja, jako cz??? historycznej wystawy.

Posta? Jacksona została uwieczniona na historycznej Monument Avenue w Richmond, jak rownie? na stanowym kapitolu, jego rodzinnej Zachodniej Wirginii, i w wielu innych miejscach.

W VMI, br?zowa statua Jacksona stoi u wej?cia do koszar kadeckich; pierwszoroczni s? obowi?zani salutowa? jej, wychodz?c z koszar przez łuk ^[50] .

Ameryka?ski okr?t podwodny USS Stonewall Jackson (SSBN-634) został zwodowany w 1964 r. Słowa z listow generała ?Siła?Mobilno??” zostały uwiecznione na proporcu statku. Łod? jest trzeci? jednostk? pływaj?c? nosz?c? imi? zdolnego Wirgi?czyka. Podczas II wojny ?wiatowej US Navy przemianowała jeden ze statkow klasy Liberty na SS T.J. Jackson .

Wspolnota Wirginii obchodzi urodziny Jacksona ( Lee-Jackson Day ) od 1904 r.

Jackson pojawia si? tak?e na gigantycznym reliefie Stone Mountain wyrze?bionym na gorze o tej samej nazwie , jad?c obok Jeffersona Davisa oraz Roberta E. Lee. To najwi?ksza tego typu rze?ba na ?wiecie.

?Stonewall” Jackson pojawił si? na 500-dolarowych banknotach Konfederacji (7 wydanie z 17 lutego 1864).

Miasta Stonewall w Wirginii, Karolinie Połnocnej, Alabamie, Mississippi, Luizjanie, Teksasie i Kentucky zostały nazwane na jego cze??, podobnie jak hrabstwo Stonewall w Teksasie.

Jackson w kulturze i mediach [ edytuj | edytuj kod ]

Jackson pojawia si? w powie?ci i filmie Generałowie . W filmie jego rol? odgrywa Stephen Lang .

Cytaty [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• lista generałow wojny secesyjnej

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Alexander Bevin: Lost Victories: The Military Genius of Stonewall Jackson . Hippocrene Books, 2004. ISBN  0-7818-1036-1 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• The Civil War diaries of John Samuel Apperson, hospital steward in the Stonewall Brigade, 1861?1865. W: John Samual Apperson: Repairing the. March of Mars . Mercer University Press, 2001. ISBN  086554-779-3 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• [[ Bill Bryson |Bill Bryson]]: A Walk in the Woods . Broadway, 1998. ISBN  0-7679-0251-3 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• The Civil War . Ken Burns PBS .
• John H. Eicher, David J. Eicher: Civil War High Commands . tanford University Press, 2001. ISBN  0-8047-3641-3 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• David J. Eicher: The Longest Night: A Military History of the Civil War . Simon & Schuster, 2001. ISBN  0-684-84944-5 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Douglas Freeman: Lee’s Lieutenants: A Study in Command . Scribners, 1946. ISBN  0-684-85979-3 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Douglas Freeman: R. E. Lee, A Biography . Scribners, 1934. ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• G.F.R. Henderson: Stonewall Jackson and the American Civil War . 1995. ISBN  0-8317-3288-1 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Hunter McGuire: Death of Stonewall Jackson . T. 14. Southern Historical Society Papers, 1886. ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• James McPherson: Battle Cry of Freedom: The Civil War Era (Oxford History of the United States) . Oxford University Press, 1988. ISBN  0-19-503863-0 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Harry Pfanz: Gettysburg ? The First Day . University of North Carolina Press, 2001. ISBN  0-8078-2624-3 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• James I. Jr. Robertson: Stonewall Jackson: The Man, The Soldier, The Legend . MacMillan Publishing, 1997. ISBN  0-02-864685-1 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Stephen Sears: Gettysburg . Houghton Mifflin, 2003. ISBN  0-395-86761-4 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Jeff Sharlet: Through a Glass, Darkly: How the Christian right is reimagining U.S. history . Harpers, 2006. ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Richard Taylor: Destruction and Reconstruction . D. Appleton and Co., 1879. ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Noah Andre Trudeau: Gettysburg: A Testing of Courag . HarperCollins, 2002. ISBN  0-06-019363-8 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Robert Underwood, Clarence Buel: Battles and Leaders of the Civil War . Century Co., 1884?1888. ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Jeffry Wert: General James Longstreet: The Confederacy’s Most Controversial Soldier: A Biography . Simon & Schuster, 1993. ISBN  0-671-70921-6 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Strona z genealogi? Jacksona na Virginia Military Institute . [dost?p 2010-02-08].

Dalsze ?rodła [ edytuj | edytuj kod ]

• Addey, Markfield, Stonewall Jackson: Life and Military Career (New York, 1863)
• Chambers, Lenoir , Stonewall Jackson (Two Volumes, New York, 1959)
• Cooke, John Esten , Moses Drury Hoge, John William Jones, Stonewall Jackson: A Military Biography , D. Appleton and Company, 1876.
• Peter P.   Cozzens   Peter P. , Shenandoah 1862: Stonewall Jackson’s Valley Campaign , Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2008, ISBN  978-0-8078-3200-4 , OCLC   503298345   . brak strony (ksi??ka)
• Dabney, R. L. , Life of Lieut.-Gen. Thomas J. Jackson (Stonewall Jackson) , James Nisbet and Co., 1866.
• Douglas, Henry Kyd, I Rode with Stonewall: The War Experiences of the Youngest Member of Jackson’s Staff , University of North Carolina Press, 1940, ISBN  0-8078-0337-5 .
• Keith D. Emberton: Operational Leadership Once Beyond the Culminating Point: Perspectives on Calculated Tactical Risk to Achieve Operational Success . [w:] Academic report [on-line]. Joint Military Operations Department, Naval War College , May 1, 1996. [dost?p 2009-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (wrze?nia 28, 2012)].
• McGuire, Hunter, et al., The Confederate cause and conduct in the war between the states: as set forth in the reports of the History Committee of the Grand Camp, C.V., of Virginia, and other Confederate papers , L.H. Jenkins, 1907.
• Robertson, James I., Stonewall Jackson’s Book of Maxims , Cumberland House, 2002, ISBN  1-58182-296-0 .
• White, Henry A., Stonewall Jackson , G.W. Jacobs and Co., 1909.
• J. Steven J.S.   Wilkins   J. Steven J.S. , All Things for Good: The Steadfast Fidelity of Stonewall Jackson , Nashville, Tenn.: Cumberland House Publishing, 2004, ISBN  1-58182-225-1 , OCLC   54487529   . brak strony (ksi??ka)

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz kolekcj? cytatow Thomasa Jacksona w Wikicytatach

• Archiwa Virginia Military Institute dotycz?ce Jacksona
• Strona genealogiczna Jacksona
• Zdj?cia Jacksona . sonofthesouth.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
• Wpis na Find-a-Grave dotycz?cy Jacksona
• Wpis Find-a-Grave dotycz?cy jego r?ki
• Przemowa Fitzhugha Lee z 1879 roku o Chancellorsville
• Stonewall Jackson House
• Animowana historia kampanii Jacksona (1. Manassas, Dolina Shenandoah, Połwysep, 2. Manassas, Antietam, Chancellorsville)
• ?mier? Jacksona w zdj?ciach i notach National Archive
• Szczegoły procesu o kradzie?