Norodom Sihanouk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Norodom Sihanouk
ilustracja
Wizerunek herbu
podpis
Krol Kambod?y
Okres

od 1941
(z przerw? w latach 1955?1960 [1] , 1970?1975 [2] i 1976?1991 [3] )
do 2004

Poprzednik

Sisowath Monivong

Nast?pca

Norodom Suramarit (1955)
Cheng Heng (p.o. 1970)
Khieu Samphan (1976)
Norodom Sihamoni (2004) [4]

Dane biograficzne
Dynastia

Norodom

Data i miejsce urodzenia

31 pa?dziernika 1922
Phnom Penh

Data i miejsce ?mierci

15 pa?dziernika 2012
Pekin

Ojciec

Norodom Suramarit

Matka

Sisowath Kossamak

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Królewskiego Kambodży Wielki Mistrz Królewskiego Orderu Sahametrei (Kambodża) Wielki Mistrz Orderu Królowej (Kambodża) Wielki Mistrz Królewskiego Orderu Monisaraphon (Kambodża) Order Rajamitrabhorn (Tajlandia) Order Domowy Chakri (Tajlandia) Order Imperialny Jarzma i Strzał (Hiszpania) Łańcuch Orderu Królowej Saby (Etiopia) Order Chryzantemy (Japonia) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Wielki Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Smoka Annamu Krzyż Wielki Orderu Miliona Słoni i Białego Parasola (Laos) Order Lwa Białego I Klasy (CSRS) Krzyż Wielki Zasługi Wojskowej z Odznaką Białą (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Wielka Wstęga Orderu Nilu (Egipt) Wielka Wstęga Orderu Umajjadów (Syria) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy (1951-2001) Order Tronu kl. spec. (Maroko) Krzyż Wielki Orderu Narodowego (Rep. Wietnamu) Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Niger) Klasa Specjalna Odznaki Honorowej za Zasługi Wielki Łańcuch Orderu Sikatuny (Filipiny) Order Korony Królestwa – DMN (Malezja) Order Temasek I klasy (Singapur) Order Wielkiej Jugosłowiańskiej Gwiazdy Wielki Order Mugunghwa (Korea Południowa) Order Domowy Korony Brunei Order Gwiazdy I klasy (Indonezja) Krzyż Wielki Orderu Narodowego (Mali) Order Suworowa I klasy (ZSRR)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Preah Bat Samdech Preah Norodom Sihanouk Varman (ur. 31 pa?dziernika 1922 w Phnom Penh , zm. 15 pa?dziernika 2012 w Pekinie ) ? krol Kambod?y . Panował w latach 1941?1955 i 1993?2004, ponadto był głow? pa?stwa (prezydentem, przewodnicz?cym Najwy?szej Rady Narodowej) w latach 1960?1970, 1975?1976 i 1991?1993. Z powodu ci??kiej choroby abdykował 7 pa?dziernika 2004. Syn krola Norodoma Suramarita i krolowej Sisowath Kossamak.

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Rz?dy w Kambod?y [ edytuj | edytuj kod ]

Po obj?ciu władzy w 1941 jako krol zale?nego od Francji terytorium, zwi?zał si? z buddyjskim ruchem nacjonalistycznym i zacz?ł d??y? do uzyskania niepodległo?ci przez Kambod??. W znacznej mierze to jego działania doprowadziły do niepodległo?ci Kambod?y 9 listopada 1953. W 1955 abdykował na rzecz swojego ojca. Kilka miesi?cy po?niej obj?ł stanowisko premiera. W 1960 roku po ?mierci ojca został prezydentem i przewodnicz?cym Najwy?szej Rady Narodowej (głowa pa?stwa, jednak bez tytułu krolewskiego ? w Polsce tytułowany ksi?ciem). Był jednym z zało?ycieli Ruchu pa?stw niezaanga?owanych , a w pierwszej fazie rz?dow starał si? nie miesza? w sprawy zimnej wojny , w tym trwaj?cej tu? pod granicami kraju wojny wietnamskiej . W celu ochrony interesow kraju skutecznie lawirował pomi?dzy Stanami Zjednoczonymi , Chinami i ZSRR [5] [6] [7] . Podpor? jego rz?dow stała si? monarchistyczna partia rz?dowa o nazwie Powszechna Wspolnota Socjalistyczna (Sangkum Reastr Niyum) [8] . W trakcie rz?dow starał si? realizowa? ostro?ne socjalistyczne reformy [9] .

Pogl?dy na polityk? zagraniczn? zmienił po tym, gdy przekonał si?, ?e siły komunistyczne mog? zwyci??y? w wojnie wietnamskiej. Rozpocz?ł potajemne wspieranie południowowietnamskich komunistow , co spowodowało wrogo?? Stanow Zjednoczonych wobec jego rz?dow. W tym czasie zwi?zał koalicj? rz?dow? z lewicow? (i powi?zan? z komunistami ) Parti? Ludow?, ktora wpłyn?ła w istotny sposob na jego polityk?. To wła?nie pod wpływem lewicowych koalicjantow w 1965 roku zerwał stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi. Zerwanie stosunkow zako?czyło okres wsparcia Amerykanow dla Kambod?y, Sihanouk został wi?c zmuszony do zwrocenia si? do Chin i ZSRR. Komunistyczne mocarstwa zaoferowały krolowi pomoc gospodarcz? i militarn? [8] [10] . W 1966 roku podpisał z Chinami porozumienie, na mocy ktorego zgodził si? na stacjonowanie we wschodnich regionach przygranicznych wojsk Armii Ludowej Wietnamu i utworzenie przez ni? w tamtym regionie baz wojskowych [11] . Zgodził si? tak?e, aby przez miasto Sihanoukville płyn?ła pomoc dla wojsk Wietkongu [12] . Prochi?ska polityka Sihanouka wynikała z jego przekonania co do tego, ?e to wła?nie Chiny w przyszło?ci b?d? pa?stwem wywieraj?cym najwi?kszy wpływ na teren Indochin [11] .

Pomimo zwrotu w polityce zagranicznej jeszcze w 1966 roku pozwolił proameryka?skiemu ministrowi obrony generałowi Lon Nolowi na rozprawienie si? z koalicjantami z Partii Ludowej. Dotychczasowy sojusznik został rozbity pod pretekstem działalno?ci wywrotowej i rzekomej słu?alczo?ci tej frakcji wzgl?dem komunistow wietnamskich [13] . Niszcz?c dotychczasowych lewicowych sojusznikow, Sihanouk nie wzi?ł pod uwag?, ?e ju? wcze?niej utracił poparcie konserwatystow , a sytuacja gospodarcza kraju uległa pogorszeniu [14] . 11 wrze?nia odbyły si? pierwsze wolne wybory. Konserwaty?ci wygrali je na skutek fałszerstw wyborczych, zdobywaj?c (ku zaskoczeniu krola) 75 procent mandatow w Zgromadzeniu Narodowym [15] [16] . Lon Nol został desygnowany na premiera, a du?e wpływy w rz?dzie zdobył ultrakonserwatywny członek rz?dz?cego klanu Sisowath Sirik Matak, znany z wrogo?ci wobec Sihanouka. Rz?dy konserwatystow doprowadziły do napi?? społecznych i stworzyły korzystne warunki do budowy na obszarach wiejskich partyzantki komunistycznej [17] .

11 marca 1967 roku w Battambang wybuchło powstanie chłopskie, ktore rozprzestrzeniło si? na cały rejon. Lon Nol pod nieobecno?? Shinaouka (ktory przebywał wtedy we Francji), lecz działaj?c za jego zgod?, ogłosił stan wojenny . W wyniku represji zgin?ły setki chłopow, a całe wioski zostały zniszczone [18] [19] . Shinaouk po powrocie do kraju nakazał aresztowanie czołowych działaczy bardziej radykalnej lewicy (z ktorej cz??? uczestniczyła w jego wcze?niejszych rz?dach) [20] . Krol zmusił Lon Nola do dymisji, a do rz?du wprowadził nowe grupy lewicowe, co miało zrownowa?y? wpływy konserwatywne [20] . Kryzys min?ł, jednak wywołał tragiczne w skutkach konsekwencje ? radykalna frakcja Komunistycznej Partii Kambod?y , okre?lona przez krola jako Czerwoni Khmerzy , przyci?gn?ła tysi?ce rekrutow, ktorzy utworzyli oddziały partyzanckie, a posta? Lon Nola zacz?ła kojarzy? si? z brutalnymi represjami [21] . W styczniu 1968 roku Czerwoni Khmerzy rozpocz?li pierwsz? ofensyw? militarn?. Liczba rebeliantow, ktora wzi?ła w niej udział, wyniosła od czterech do pi?ciu tysi?cy [22] [23] . W listopadzie 1968 roku w obliczu post?puj?cej rebelii krol przywrocił do rz?du Lon Nola, a rok po?niej Kambod?a przywrociła normalne stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi. Na skutek zmian politycznych Kambod?y Lon Nol ponownie został premierem [24] . Na pro?b? Lon Nola wojsko ameryka?skie wsparło rz?d Kambod?y w wojnie z rebeliantami (organizuj?c naloty lotnicze) [25] .

Utrata władzy i emigracja [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: wojna domowa w Kambod?y .

W 1970 roku w czasie jego nieobecno?ci w kraju doszło do zamachu stanu, ktorego dokonał Lon Nol. W kwietniu 1970 do Kambod?y wkroczyły oddziały ameryka?skie i wojska południowowietnamskie, a Sihanouk udał si? na emigracj? do Chi?skiej Republiki Ludowej, gdzie utworzył Zjednoczony Front Narodowy Kambod?y i Krolewski Rz?d Jedno?ci Narodowej [26] [26] . Monarcha zawarł sojusz z Wietnamem Połnocnym oraz Czerwonymi Khmerami (chocia? miał nad nimi niewielk? kontrol?, to przyczynił si? w ten sposob do ogromnego zwi?kszenia poparcia dla rebeliantow) [27] . Sihanouk i jego wspołpracownicy kilkukrotnie odwiedzili tereny Kambod?y kontrolowane przez Czerwonych Khmerow, wizyty te miały jednak czysto propagandowy charakter [28] . Na wiosn? 1970 roku zło?ył wizyt? w Korei Połnocnej , gdzie zgłosił propozycj? utworzenia jednolitego frontu krajow rewolucyjnych ? Chin, Laosu, Wietnamu Połnocnego, KRLD i Kambod?y. Przywodcy KRLD przyj?li ten plan z zadowoleniem, upadł on jednak na skutek opozycji ze strony Wietnamu [29] . O poparcie dla swojego rz?du na uchod?stwie apelował te? na forum ONZ [30] .

Po doj?ciu Czerwonych Khmerow do władzy w kwietniu 1975 na krotko ponownie stał si? głow? pa?stwa, faktyczn? władz? sprawował jednak Pol Pot . Po konflikcie z Czerwonymi Khmerami 4 kwietnia 1976 został usuni?ty ze stanowiska. Od egzekucji uratowała go jedynie osobista interwencja premiera Chin Zhou Enlai . Po tych wydarzeniach wyjechał z kraju i przebywał w ChRL i Korei Połnocnej. Po wietnamskiej interwencji Kambod?y w 1979 Sihanouk krytykował nowe władze Ludowej Republiki Kampuczy . W 1981 roku utworzył własn? rojalistyczn? parti? FUNCINPEC , dysponuj?c? oddziałami partyzanckimi na terenie kraju [31] . Partia krolewska w kraju zwalczała prowietnamski rz?d Hun Sena , a na arenie mi?dzynarodowej apelowała o zaprzestanie wspierania partyzantki Czerwonych Khmerow przez pa?stwa o?cienne [32] . Ugrupowanie nie odgrywało wi?kszej roli w polityce Kambod?y [33] , co w 1982 roku zadecydowało o poł?czeniu sił z prawicowymi republikanami i Czerwonymi Khmerami w ramach Koalicyjnego Rz?du Demokratycznej Kampuczy . Sihanouk w ramach koalicji został prezydentem Demokratycznej Kampuczy (ktora posiadała pod swoj? kontrol? jedynie nieliczne obszary pa?stwa kambod?a?skiego) [5] [6] .

Powrot do kraju i ponowne obj?cie urz?du [ edytuj | edytuj kod ]

Wej?cie do Pałacu Krolewskiego w Phnom Penh podczas ?ałoby po ?mierci Krola Norodoma Sihanouka

Pod koniec lat 80. ruszyły rokowania mi?dzy Koalicyjnym Rz?dem Demokratycznej Kampuczy a Ludow? Republik? Kampuczy i zako?czyły si? one podpisaniem porozumienia w Pary?u w 1991. Po 13 latach na wygnaniu, 14 listopada 1991, ksi??? Norodom Sihanouk powrocił do ojczyzny. W 1993 ponownie został krolem Kambod?y [5] [6] . W 2004 Sihanouk powa?nie zachorował i wielokrotnie przebywał w ChRL na leczeniu. Od stycznia 2004 przebywał za granic?, zamieszkuj?c w rezydencjach w Pekinie i Korei Połnocnej. 7 pa?dziernika 2004 krol Norodom Sihanouk ze wzgl?du na zły stan zdrowia abdykował. Mimo ?e konstytucja Kambod?y nie przewiduje takiego rozwi?zania, jego decyzja została zaakceptowana. 14 pa?dziernika 2004 jego nast?pc? na tronie Kambod?y został Norodom Sihamoni , jeden z jego synow. 15 pa?dziernika 2012 w peki?skim szpitalu zmarł na zawał serca [7] .

Odznaczenia [ edytuj | edytuj kod ]

M.in [34] :

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Regencja
  2. ↑ dyktatura Lon Nola, Norodom Sihanouk na emigracji w Pekinie
  3. ↑ do 1979 dyktatura Czerwonych Khmerow, nast?pnie Ludowa Rada Rewolucyjna
  4. ↑ Countries Ca-Ce
  5. ↑ a b c Zbigniew Marcin Kowalewski Czas Czerwonych Khmerow ? rewolucja, rasizm i ludobojstwo . [dost?p 2016-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-25)].
  6. ↑ a b c Czterdzie?ci lat od Roku Zero. Zbrodnie Czerwonych Khmerow w Kambod?y .
  7. ↑ a b Maria Kruczkowska: Umarł krol ? jedna z najbardziej kontrowersyjnych i fascynuj?cych osobisto?ci XX w. . Gazeta Wyborcza, 2012-10-15. [dost?p 2012-10-16]. ( pol. ) .
  8. ↑ a b Adam W. Jelonek, Kambod?a , Warszawa: Trio 2008, s. 122
  9. ↑ Tadeusz   Pasierbi?ski , Monarchie ?wiata. Poczet rodow krolewskich i ksi???cych , Warszawa: wyd. Iskry, 2002, s. 432, ISBN  83-207-1705-1 , OCLC   830379607 .
  10. ↑ Isaacs, Hardy i Brown. s. 83.
  11. ↑ a b Lipsman i Doyle, s. 127.
  12. ↑ Victory in Vietnam, s. 465.
  13. ↑ Isaacs, Hardy and Brown, s. 85.
  14. ↑ Lipsman and Doyle, s. 127.
  15. ↑ Chandler, s. 153?156.
  16. ↑ Osborne, s. 187.
  17. ↑ Chandler, s.157.
  18. ↑ Isaacs, Hardy i Brown, s. 86.
  19. ↑ Chandler, s. 165.
  20. ↑ a b Chandler, s. 166.
  21. ↑ Isaacs, Hardy i Brown, s. 87.
  22. ↑ Sutsakhan, s. 32.
  23. ↑ Chandler, s. 174?176.
  24. ↑ Isaacs, Hardy i Brown, s. 90.
  25. ↑ Marek Sliwinski, Le Genocide Khmer Rouge: Une Analyse Demographique (L’Harmattan, 1995), s.41-48.
  26. ↑ a b Lipsman i Doyle, s. 144.
  27. ↑ David P. Chandler, The Tragedy of Cambodian History , New Haven CT: Yale University Press, 1991, s. 231.
  28. ↑ Chandler, s. 228?229.
  29. ↑ Szalontai, Balazs (2014). ?Political and Economic Relations between Communist States”. In Smith, Stephen Anthony. Oxford Handbook in the History of Communism. Oxford: Oxford University Press. s. 316.
  30. ↑ Lipsman i Brown, s. 146.
  31. ↑ Swann, s. 108-109
  32. ↑ Swann, s. 106
  33. ↑ Swann, s. 106-108
  34. ↑ Christopher Buyers: H.M. Brhat Karuna Brhat Pada Samdach Brhat Naradhama Simhahanu Brhat Maha Viraksha Kshatriya [Norodom Sihanouk ]. royalark.net. [dost?p 2017-07-27].

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Krolowie Kambod?y

Premierzy Kambod?y
Protektorat Kambod?y (1945?1949)
Pa?stwo stowarzyszone Kambod?a (1949?1953)
Krolestwo Kambod?y (1953?1960)
Monarchia-regencja (1960?1970)
Republika Khmerow (1970?1975)
Demokratyczna Kampucza (1975?1979)
Ludowa Republika Kampuczy (1979?1989)
Kambod?a (1989?1993)
Krolestwo Kambod?y (1993? )

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Norodom_Sihanouk&oldid=73259634 ”