Krolestwo Jugosławii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krolestwo Jugosławii
Кра?евина ?угослави?а
Kraljevina Jugoslavija
1929?1941 (1945)
Flaga
 Herb Jugosławii
Flaga Herb
Dewiza : (serb.-chorw.-słow.) Jedan narod, jedan kralj, jedna dr?ava
( Jeden narod, jeden krol, jedno pa?stwo )
Hymn :
Himna Kraljevine Jugoslavije
Химна Кра?евине ?угослави?е
( Hymn Narodowy Krolestwa Serbow Chorwatow i Słowe?cow )
Położenie Jugosławii
Konstytucja

Konstytucja Krolestwa Jugosławii

J?zyk urz?dowy

serbsko-chorwacko-słowe?ski [1] [2]

Stolica

Belgrad

Ustroj polityczny

monarchia konstytucyjna

Typ pa?stwa

krolestwo

Pierwszy krol

Piotr I Karadziordziewi?

Ostatni krol

Piotr II Karađorđewi?

Szef rz?du

premier (ostatni) Ivan ?uba?i? (na emigracji)

Powierzchnia
 ? całkowita


247 542 km²

Liczba ludno?ci ( 1939 )
 ? całkowita 
 ?  g?sto?? zaludnienia
 ?  narody  i  grupy etniczne


15 400 000
62 osob/km²
Serbowie , Chorwaci , Słowe?cy , Bo?niacy , Czarnogorcy , Macedo?czycy , Alba?czycy i inni

PKB (1938)
 ? całkowite 
 ? na osob?


5,221 mld USD [3]
339 USD

Waluta

dinar jugosłowia?ski (YUD)

Data powstania

6 stycznia 1929

Proklamacja Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii

Jugosławia
29 listopada 1945

Religia dominuj?ca

Prawosławie , Katolicyzm , Islam

Strefa czasowa

UTC +1 ? zima
UTC +2 ? lato

Terytoria autonomiczne

Banowina Chorwacji

Mapa Jugosławii
Multimedia w Wikimedia Commons

Krolestwo Jugosławii ? nazwa pa?stwa południowosłowia?skiego, u?ywana od 1929 dla Krolestwa Serbow, Chorwatow i Słowe?cow (SHS) . Rz?dziła nim dynastia Karadziordziewiciow (do 1945).

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Okres mi?dzywojenny [ edytuj | edytuj kod ]

  • 20 czerwca 1928 ? Puni?a Ra?i? , poseł Narodowej Partii Radykalnej , Serb z Czarnogory , zastrzelił w Skupsztinie dwoch posłow Chorwackiej Partii Chłopskiej i ci??ko ranił jej przywodc? Stjepana Radicia , ktory zmarł z ran 8 sierpnia 1928
  • 6 stycznia 1929 ? w obliczu wywołanego zabojstwem kryzysu politycznego krol Aleksander I Karadziordziewi? rozwi?zuje skupsztin? i wszystkie partie polityczne, zawiesza konstytucj? z 1921 i obejmuje rz?dy osobiste; pocz?tek dyktatury
  • 3 pa?dziernika 1929 ? dekret krolewski w d??eniu do konsolidacji pa?stwa zmienił jego nazw? na ?Krolestwo Jugosławii” i wprowadził nowy podział administracyjny na banowiny, znosz?c historyczne granice krajow, z ktorych powstało Krolestwo SHS
  • 1930-1932 ? kryzys gospodarczy i ostra recesja w Jugosławii
  • od 1930 ? nasilenie działalno?ci separatystow chorwackich z ruchu ustaszow i macedo?skich z WMRO , korzystaj?cych ze wsparcia Włoch i Bułgarii
  • 3 wrze?nia 1931 ? krol Aleksander I nadaje Jugosławii now? konstytucj? , wzmacniaj?c? władz? monarchy , ograniczaj?c? prawa i wolno?ci obywatelskie oraz demokracj?
  • listopad-grudzie? 1932 ? fala ??da? chorwackiej, słowe?skiej, muzułma?skiej, czarnogorskiej i wojwodi?skiej opozycji antyserbskiej dotycz?cych federalizacji pa?stwa i poszanowania praw narodowych, zako?czona represjami w postaci uwi?zienia lub izolacji przywodcow
  • 9 pa?dziernika 1934 ? zamachowiec z WMRO Veli?ko Georgijev-Kerin (Włado Czernozemski) zastrzelił krola Aleksandra I oraz francuskiego ministra spraw zagranicznych Louisa Barthou podczas wizyty w Marsylii (akcja Miecz Teuto?ski ) [4]
  • 12 pa?dziernika 1934 ? w imieniu małoletniego nast?pcy tronu Piotra II Karadziordziewicia władz? obejmuje rada regencyjna na czele z ksi?ciem Pawłem Karadziordziewiciem
  • 25 lipca 1935 ? szukaj?c poparcia społecznego w?rod katolikow rz?d Jugosławii podpisuje konkordat ze Stolic? Apostolsk? , jednak wskutek masowego ostrego sprzeciwu ludno?ci i duchowie?stwa prawosławnego konkordat nie zostaje ratyfikowany; wydarzenie pogł?bia wrogo?? serbsko-chorwack?
  • od 1937 ? zmiana kursu polityki zagranicznej Jugosławii z profrancuskiego na prowłoski i proniemiecki, narastanie tendencji separatystycznych w Chorwacji, od 1939 pierwsze naciski polityczne Niemiec i Włoch
  • 5 maja 1935 i 11 grudnia 1938 ? wybory parlamentarne, w ktorych opozycja, przede wszystkim chorwacka, mimo brutalnych naciskow ze strony rz?du, zdobywa 38% i 45% głosow; mimo tego wi?kszo?? mandatow otrzymuje stronnictwo rz?dowe, poniewa? konstytucja z 1931 zapewnia 3/5 mandatow partii osi?gaj?cej najwi?ksze poparcie
  • 1939?1941 ? coraz bardziej niekorzystna sytuacja mi?dzynarodowa Jugosławii; nasilaj?ce si? naciski niemieckie w sprawach politycznych i gospodarczych
  • pocz?tek 1939 ? regent ksi??? Paweł poszukuj?c mo?liwo?ci wzmocnienia pa?stwa zmienia kurs wobec nieserbskich narodow Jugosławii i zleca nowemu premierowi Dragi?y Cvetkoviciowi osi?gni?cie porozumienia z opozycj? kosztem cz??ciowej rezygnacji z dominacji serbskiej
  • kwiecie?-sierpie? 1939 ? premier Cvetkovi? i przywodca chorwackiej opozycji Vladko Ma?ek prowadz? rozmowy na temat zmiany ustroju wewn?trznego Jugosławii poprzez dopuszczenie narodowo?ci nieserbskich do władzy i cz??ciowej federalizacji pa?stwa
  • 26 sierpnia 1939 ? regent zatwierdza porozumienie Cvetkovi?-Ma?ek i w jego wykonaniu powołuje rz?d z udziałem Chorwatow oraz ustanawia autonomiczn? Banowin? Chorwacji o szerokim zakresie samorz?du
  • 5 wrze?nia 1939 ? Jugosławia ogłasza neutralno?? w wojnie Niemiec z Polsk?, Francj? i Wielk? Brytani?; w 1940 władze Jugosławii toleruj? tranzyt Polakow z W?gier i Rumunii do armii polskiej we Francji
  • luty 1941 ? Niemcy ??daj? przyst?pienia Jugosławii do Paktu Trzech ; 4 marca regent odmawia
  • 25 marca 1941 ? w obliczu ponowionych ??da? niemieckich Jugosławia przyst?puje do Paktu Trzech; masowe protesty w Serbii, cz??ciowo inspirowane przez komunistow
  • 26?27 marca 1941 ? wojskowy zamach stanu proalianckich oficerow pod wodz? gen. Du?ana Simovicia ; krol Piotr II przejmuje władz? i dymisjonuje regentow; nowy rz?d szuka oparcia przeciw Niemcom w ZSRR i Wielkiej Brytanii
  • 3 kwietnia 1941 ? rz?d zarz?dza tajn? (imienn?) mobilizacj?, ktora trwa jeszcze, gdy Jugosławia zostaje zaatakowana trzy dni po?niej

II wojna ?wiatowa [ edytuj | edytuj kod ]

  • 6 kwietnia 1941 ? wojska III Rzeszy wkraczaj? do Jugosławii z obszarow Bułgarii, Rumunii i dawnej Austrii ; wojska włoskie wkraczaj? do Słowenii z Istrii i Friulu
  • 10 kwietnia 1941 ? Niemcy zajmuj? Zagrzeb
  • 10 kwietnia 1941 ? po masowej dezercji ?ołnierzy chorwackich z armii jugosłowia?skiej Chorwacja ogłasza niepodległo??
  • 11 kwietnia 1941 ? Włosi, a nast?pnie Niemcy zajmuj? Lublan? ; dotychczasowy ban Słowenii Marko Natla?en podejmuje prob? powołania pa?stwa słowe?skiego pod protektoratem włoskim; proba ko?czy si? niepowodzeniem ze wzgl?du na wcze?niej uzgodniony podział Słowenii mi?dzy Niemcy i Włochy
  • 11 kwietnia 1941 ? do Jugosławii wkraczaj? wojska w?gierskie
  • 13 kwietnia 1941 ? Niemcy zajmuj? Belgrad
  • 14 kwietnia 1941 ? w obliczu rozpadu pa?stwa i armii jugosłowia?skiej naczelne dowodztwo prosi Niemcow i Włochow o zawieszenie broni
  • 15 kwietnia 1941 ? Chorwacja przyst?puje do paktu trzech i staje si? sojusznikiem III Rzeszy
  • 15 kwietnia 1941 ? Niemcy zajmuj? Sarajewo
  • 15 kwietnia 1941 ? krol Piotr II z dworem i rz?dem uciekaj? przez Grecj? do Palestyny
  • 17 kwietnia 1941 ? w Zemunie armia jugosłowia?ska kapituluje przed Niemcami
  • 18 kwietnia 1941 ? ostatnie oddziały jugosłowia?skie składaj? bro?
  • 19 kwietnia 1941 ? armia bułgarska wkracza do Jugosławii
  • 1941 ? pa?stwo jugosłowia?skie przestaje istnie?. Nast?puje rozbior Jugosławii:
    • Słowenia zostaje podzielona mi?dzy Niemcy, Włochy i W?gry, a jej poszczegolne cz??ci zostaj? anektowane
    • w Chorwacji oraz Bo?ni i Hercegowinie powstaje pseudoniezale?ne, ?ci?le uzale?nione od Niemiec i Włoch Niepodległe Pa?stwo Chorwackie , podzielone na niemieck? i włosk? stref? wpływow
    • wyspy Kvarneru i Dalmacji oraz ?rodkowa Dalmacja od Splitu po Zadar zostaj? przył?czone do Włoch jako gubernia Dalmacji
    • Czarnogora jako Niezale?ne Pa?stwo Czarnogorskie , obejmuj?ce rownie? skrawek Serbii, znalazła si? pod wojskow? okupacj? Włoch
    • Baczka (trojk?t mi?dzy Draw? a Dunajem ) zostaje przył?czona do W?gier
    • Serbia pozostaje pod wojskow? okupacj? Niemiec, zarz?d cywilny sprawuje marionetkowy rz?d Milana Nedicia , przy czym jugosłowia?ska cz??? Banatu pozostaje pod wył?cznym zarz?dem Niemiec
    • wi?kszo?? dzisiejszej Macedonii okupuje Bułgaria, ktora 14 maja 1941 ogłasza jej aneksj?
    • wi?kszo?? Kosowa i Metochii, zachodni pas Macedonii i skrawki Czarnogory zostaj? przył?czone do włoskiego Krolestwa Albanii
  • 1941?1945 ? na terenach Jugosławii, przede wszystkim w gorach Bo?ni i Hercegowiny oraz Czarnogory, zaczyna si? na wielk? skal? wojna partyzancka. Partyzanci dziel? si? na dwie formacje: serbskich czetnikow pod dowodztwem Dragoljuba Mihailovicia , uwa?aj?cych si? za wojsko krolewskie, oraz komunistycznych partyzantow Josipa Broza Tity . Partyzanci krolewscy i komunistyczni zajadle si? zwalczaj?, a z obiema formacjami walcz? chorwaccy ustasze i serbscy domobrani. W ten sposob wojna partyzancka staje si? wkrotce wojn? domow? . Po uzgodnieniu podziału Europy na cz??ci sowieck? i zachodni? od 1943 alianci zaprzestaj? pomocy dla wojsk krolewskich i zaczynaj? wspiera? wył?cznie partyzantk? komunistyczn?, ktora pod koniec wojny staje si? jedyn? realn? sił? militarn? i polityczn? w Jugosławii
  • 1943 ? po kapitulacji Włoch Niemcy obejmuj? ich miejsce na terenach okupowanych i anektowanych; Chorwacja anektuje tereny Dalmacji zajmowane wcze?niej przez Włochy
  • kwiecie?-maj 1945 ? w ko?cowym okresie II wojny ?wiatowej partyzantka komunistyczna, wykorzystuj?c obecno?? wojsk sowieckich i poparcie Stalina, obejmuje faktyczn? władz? w Jugosławii. Nacjonali?ci chorwaccy i zwolennicy krola zostaj? wyp?dzeni lub sami uciekaj? wraz z wycofuj?cymi si? wojskami niemieckimi
  • 3 maja 1945 ? generał Rupnik proklamuje Odr?bne Pa?stwo Słowe?skie , ktore przetrwało tylko dwa dni
  • 15 maja 1945 ? kapituluj? ostatnie oddziały niemieckie w Jugosławii
  • 29 listopada 1945 ? Konstytuanta znosi monarchi? i ogłasza Jugosławi? socjalistyczn? republik? federacyjn? ( SFRJ ). Stan ten potwierdza republika?ska konstytucja z 31 stycznia 1946

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

Do czasu powstania autonomicznej banowiny Chorwacji w 1939 Krolestwo SHS (po?niej Jugosławii) było pa?stwem unitarnym. W latach 1918?1922 obowi?zywał podział administracyjny odziedziczony po pa?stwach, ktorych terytoria weszły w skład Krolestwa. Jednostek administracyjnych II. stopnia było wowczas 61.

Obwody 1923-1929

Po wydaniu tzw. konstytucji widowda?skiej dekretem z 26 czerwca 1922 krol ustanowił nowy podział administracyjny, niezale?ny od poprzedniego, ale zachowuj?cy historyczne granice poszczegolnych krajow (Serbii, Czarnogory, Bo?ni z Hercegowin?, Chorwacji i ziem słowe?skich). W latach 1923?1929 Krolestwo dzieliło si? na 33 obwody ( област ? oblast ), przewa?nie o nazwach utworzonych od siedzib władz:

  1. Banja Luka
  2. Belgrad
  3. Bitola
  4. Biha?
  5. Valjevo
  6. Vranje
  7. Sremska ( Vukovar )
  8. Dubrownik
  9. Zagrzeb
  10. Timo?ka ( Zaje?ar )
  11. Primorsko-kraji?ka ( Karlovac )
  2. ?umadijska ( Kragujevac )
  3. Kru?evac
  4. Lublana
  5. Maribor
  6. Mostar
  7. Nisz
  8. Ba?ka ( Nowy Sad )
  9. Osijek
  10. Po?arevac
  11. Kosovska ( Prisztina )
  12. Sarajewo
  2. Skopje
  3. Podunavska ( Smederevo )
  4. Split
  5. Travnik
  6. Tuzla
  7. Moravska ( ?uprija )
  8. Zlatiborska ( U?ice )
  9. Zetska ( Cetynia )
  10. Ra?ka ( ?a?ak )
  11. Podrinska ( ?abac )
  12. Bregalni?ka ( Sztip )
Banowiny 1929-1941

Dotychczasowy podział administracyjny został diametralnie zmieniony dekretem z 3 pa?dziernika 1929. Jako jednostki podziału administracyjnego wy?szego stopnia ustanowiono banowiny ( бановина ? banovina ), jako jednostki stopnia podstawowego ? dystrykty (chorw. kotar , serb. срез ? srez ). Odr?bn? jednostk? stanowił stołeczny Belgrad z okolic?. Granice banowin zostały ustalone w taki sposob, by zatrze? granice sprzed I wojny ?wiatowej oraz granice etniczne. W latach 1929?1939 banowin było 9:

Nazwa Siedziba władz Powierzchnia w km² Ludno?? w 1931
banowina drawska ? Дравска бановина ? Dravska banovina Lublana 16.171 1.144.194
banowina dri?ska ? Дринска бановина ? Drinska banovina Sarajewo 27.572 1.530.867
banowina dunajska ? Дунавска бановина ? Dunavska banovina Nowy Sad 31.749 2.387.495
banowina morawska ? Моравска бановина ? Moravska banovina Nisz 25.838 1.436.129
banowina primorska ? Приморска бановина ? Primorska banovina Split 19.625 900.800
banowina sawska ? Савска бановина ? Savska banovina Zagrzeb 38.985 2.703.163
banowina vrbaska ? Врбаска бановина ? Vrbaska banovina Banja Luka 21.080 1.036.361
banowina wardarska ? Вардарска бановина ? Vardarska banovina Skopje 37.389 1.575.185
banowina zetska ? Зетска бановина ? Zetska banovina Cetynia 30.284 924.986
zarz?d miasta Belgradu ? Управа града Београда ? Uprava grada Beograda ? 242 291.738

Granice banowin zostały nieznacznie zmienione moc? kolejnej konstytucji z 3 wrze?nia 1931 roku.

Dekretem z 26 sierpnia 1939 roku powy?szy podział administracyjny Krolestwa Jugosławii został zmieniony wskutek utworzenia autonomicznej banowiny Chorwacji . W jej skład weszły banowiny Sawy i nadmorska oraz pojedyncze dystrykty banowin Dunaju, Driny, Vrbasu i Zety. Banowina Chorwacji liczyła 65.456 km² powierzchni i 4 024 601 mieszka?cow.

Narodowo?ci ? j?zyk ojczysty [ edytuj | edytuj kod ]

S?siedzi [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ § 3 Ustava Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1921.)

    Slu?beni jezik Kraljevine je srpsko-hrvatski-slovena?ki.

  2. ↑ § 3 Ustava Kraljevine Jugoslavije (1931.)

    Slu?beni jezik Kraljevine je srpsko-hrvatsko-slovena?ki.

  3. ↑ How rich was the Kingdom of Yugoslavia? What was the GDP and GDP per capita of the country? . Quora . [dost?p 2021-08-16]. ( ang. ) .
  4. ↑ Rze? w Marsylii . przewodnik-katolicki.pl, 2007. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-03)].

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krolestwo_Jugosławii&oldid=73705367 ”