Ameryka?ski plakat do filmu.
Karta promocyjna przedstawiaj?ca doktora badaj?cego Cesare'a.
Gabinet doktora Caligari
(oryg.
Das Cabinet des Dr. Caligari
) ?
film niemy
z 1920 roku, wyre?yserowany przez
Roberta Wiene
. Jedno z najwcze?niejszych dzieł niemieckiego ekspresjonizmu filmowego, ktore wywarło du?y wpływ na rozwoj kinematografii.
Gabinet doktora Caligari
jest tak?e uznawany za jeden z pierwszych
filmow grozy
.
W zamysłach producenta
Ericha Pommera
re?yserem filmu miał by?
Fritz Lang
, ktory jednak zaj?ty był innymi projektami.
Film rozpoczyna si? scen? rozmowy Francisa ? jednego z głownych bohaterow ? z drugim m??czyzn?. Francis opowiada histori?, ktora mu si? niegdy? przytrafiła.
W małym niemieckim miasteczku Holstenwall pojawia si? tajemniczy doktor Caligari. Gdy probuje zarejestrowa? swoje przedstawienie, lokalny urz?dnik traktuje go z pogard?. W nocy urz?dnik zostaje zamordowany. Tego samego dnia mieszkaj?cy w Holstenwall Francis wraz ze swoim przyjacielem Alanem, nie?wiadomi tych wydarze?, udaj? si? do jarmarcznego gabinetu doktora Caligari. Tam s? ?wiadkami pokazu przebudzenia ?pi?cego od urodzenia
somnambulika
Cesare. Rozbudzony lunatyk, ktory wedle zapewnie? Caligari zna odpowied? na ka?de zadane mu pytanie, przepowiada Alanowi, ?e ten umrze jeszcze przed wschodem sło?ca. Przepowiednia wypełnia si?.
Podejrzenie pada na doktora Caligari i jego lunatyka. Francis wraz z funkcjonariuszem policji udaj? si? przesłucha? podejrzanych, jednak w tym samym czasie zostaje zatrzymany na gor?cym uczynku inny m??czyzna, ktory usiłował popełni? podobn? do poprzednich zbrodni?. Przest?pca przyznaje si? jednak tylko do czynu, na ktorym go przyłapano, twierdz?c, ?e chciał w ten sposob odpowiedzialno?ci? za swoj post?pek obarczy? nieznanego seryjnego morderc?. Francis wierzy aresztantowi i na własn? r?k? ?ledzi doktora Caligari i jego somnambulika. Wszystko wydaje si? by? w porz?dku, lunatyk ?pi w swojej skrzyni, doktor czuwa przy nim.
Tymczasem ukochana Francisa zostaje porwana, a nast?pnie w wyniku po?cigu, zorganizowanego przez mieszka?cow miasta, odzyskana. Porywaczowi udaje si? zbiec. Policjanci w towarzystwie Francisa powracaj? do doktora Caligari, okazuje si?, ?e zamiast Cesare’a w skrzyni le?y jego kukła. Zdemaskowany Caligari ucieka i skrywa si? w pobliskim szpitalu dla obł?kanych. Ku swojemu przera?eniu Francis odnajduje go tam jako szanowanego dyrektora placowki. Gdy dyrektor opuszcza zakład, wraz z policj? i lekarzami przeszukuje jego gabinet. Odnajduje dziennik doktora, z ktorego wynika, ?e prowadzi on badania nad somnambulizmem. Wzoruje si? na prawdziwym doktorze Caligari, ?yj?cym w XVIII wieku, ktory odkrył, jak mo?na zmusi? lunatyka do popełniania morderstwa ? czynu, ktorego, nie dopu?ciłby si? na jawie. Celem dyrektora zakładu jest powtorzenie tego osi?gni?cia, a Cesare jest jego ofiar?. Rzekomy Caligari zostaje schwytany i zamkni?ty w szpitalnej celi.
Na tym ko?czy si? opowie?? Francisa, a zaraz potem okazuje si?, ?e obaj rozmowcy znajduj? si? w przedstawionym przez niego szpitalu dla chorych umysłowo. Jane ? narzeczona, oraz Cesare ? lunatyk, tak samo jak Francis, s? pacjentami placowki. Na widok lekarza, w ktorym rozpoznaje doktora Caligari, Francis staje si? agresywny. Po obezwładnieniu go przez sanitariuszy i krotkim badaniu doktor stawia diagnoz? i podejmuje decyzj? co do dalszego leczenia.
Film Roberta Wiene skierowany był do publiczno?ci o wyrobionych gustach, potrafi?cej doceni? jego warto?? artystyczn?. Jako pierwsi dzieło docenili krytycy francuscy, ktorzy mieli okazj? ogl?da? premier?
Gabinetu
podczas spotka? Stowarzyszenia Klubu Filmowego Francji, zrzeszaj?cego tworcow i miło?nikow kina. Film Wiene okrzykni?to pierwszym artystycznym filmem w historii kina.
Po II wojnie ?wiatowej za spraw? pozaartystycznej interpretacji
Siegfrieda Kracauera
Gabinet doktora Caligari
zacz?ł by? odczytywany na nowy sposob. Według badacza Caligari, bezwzgl?dny doktor, jest pierwszym z szeregu tyranow zaludniaj?cych wyobra?ni? niemieckiego widza. Jego całkowicie posłusznym poddanym jest somnambulik Cezar, ktory nie waha si? na rozkaz swojego pana popełni? zbrodni?. Film stanowi wyraz
zbiorowej nie?wiadomo?ci
weimarskiego
społecze?stwa, pierwszy sygnał nadchodz?cej ery
Hitlera
i
totalitaryzmu
w Niemczech. Ostateczne zdemaskowanie Francisa jako osobnika chorego psychicznie ? zdaniem krytyka ? nie podwa?a tej interpretacji, lecz przeciwnie, wzmacnia j?. Swoje spostrze?enia Kracauer zawarł w wydanej po
II wojnie ?wiatowej
ksi??ce pod znacz?cym tytułem
Od Caligariego do Hitlera
(1947).
Wspołcze?ni badacze s? zdania, ?e rama narracyjna zastosowana w filmie (historia doktora Caligari jako opowie?? Francisa) jest przyczyn? powstania ontologicznej dwuznaczno?ci: nie wiadomo, ktora z dwoch zaprezentowanych rzeczywisto?ci jest prawdziwa. Widz musi zdecydowa?, czy ?wiat przedstawiony przez Francisa jest rzeczywi?cie rojeniem chorego umysłu, czy mo?e przeciwnie, zupełnie zdrowy Francis został uwi?ziony przez podst?pnego Caligari w zakładzie dla obł?kanych. Narracja filmu prowadzona z punktu widzenia Francisa mo?e skłania? do przyj?cia tej drugiej perspektywy.
W?rod badaczy kina zdania s? podzielone, co do kwestii, czy
Gabinet
jest pierwszym, czy jednym z pierwszych
filmow ekspresjonistycznych
(zale?y to m.in. od przyj?tej przez badacza definicji ekspresjonizmu). Film Wiene okre?la si? jako ?oficjalny” pocz?tek niemieckiego ekspresjonizmu filmowego. W?rod innych filmow w tej estetyce, niewiele przykłada tak du?? wag? do
scenografii
jak
Gabinet doktora Caligari
. Film Wiene był prob? nobilitacji sztuki filmowej, jest niekiedy okre?lany mianem ?kina scenografow”, ktorych znaczenie dla kształtu dzieła było w nim kluczowe (scenografi? tworzyli Hermann Warm, Walter Reimann i Walter Rohrig). Wszystkie sceny zostały nagrane w
studio filmowym
. Tworcy nie nakr?cili ani jednego uj?cia w
plenerze
(cho? w 1920 roku była to powszechnie stosowana metoda). Ka?dy
kadr
bardzo dokładnie przygotowano wraz ze wszystkimi detalami, kamera pozostawała nieruchoma. Dekoracje s? nierealistyczne, dominuj? w nich linie krzywe, cz?sto ograniczaj? trajektori? ruchu aktorow w przestrzeni kadru (np. ucieczka Cezara z porwan? Jane), przedstawione przedmioty s? niefunkcjonalne (np.: groteskowo wysokie stołki urz?dnikow, krzywe kształty drzwi i okien). Scenografia zrywa z iluzj?
perspektywy
, jest o?wietlona sztucznym ?wiatłem, niektore cienie s? po prostu namalowane na podłodze i ?cianach. Wszystko to sprawia, ?e
?wiat przedstawiony
filmu wydaje si? sztuczny. Gabinet doktora Caligari kopiuje ekspresjonistyczn? konwencj? teatralnej scenografii, popularn? na przełomie drugiej i trzeciej dekady XX wieku.
Gabinet zapocz?tkował tak?e mod? na ram? narracyjn? w fabule owcze?nie tworzonych dzieł filmowych.
W
1962
roku powstał film
The Cabinet of Caligari
, ktorego scenarzyst? był
Robert Bloch
. Ponad czterdzie?ci lat po?niej, w roku
2005
, premier? odnotował
kolejny remake filmu
.
Do
Gabinetu doktora Caligari
nawi?zuje film
Martina Scorsese
Wyspa tajemnic
z 2010
[1]
.
- Kłys Tomasz,
Film niemiecki w epoce wilhelmi?skiej i weimarskiej
. W:
Kino nieme
. Krakow: Towarzystwo Autorow i Wydawcow Prac Naukowych Universitas, 2009, s. 408-424.
ISBN
978-83-242-0967-5
.
- Adam Garbicz, Jacek Klinowski:
Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osi?gni?? filmu fabularnego. Podro? pierwsza 1913-1949
. Krakow: Wydawnictwo Literackie, 1981, s. 42-44.
ISBN
83-08-00298-6
.