Istoria d'Espanha
Protoistoria
Preistoria iberica Protoistoria dels Celtibers Ispania
Edat mejana
Reialme visigot Al Andalos Reconquesta
Edat moderna
Succession d'Espanha (1680-1701) Guerra de Succession Succession d'Espanha (1701-1883)
Edat contemporanea
Guerra d'Independencia Ostal de Borbon Espanha de las Luses Guerra d'Independencia Restauracion absolutista Regne d' Isabel II Revolucion de 1868 I Republica Restauracion dels Borbons II Republica Guerra Civila Franquisme
Actual
Transicion democratica
v  · d  · m

Era Guerra Civiu Espanhola (var. Guerra Civila Espanhola ), siguec un conflicte major en Espanha que comencec dempus d'ua temptativa de cop d'Estat cometut per ua partida dera armada espanhola contra eth govern dera Dusau Republica Espanhola . Era guerra civiu arroinec Espanha deth 17 de junh de 1936 enquiath 1er d'abriu de 1939 , en tot acabar-se damb era victoria nacionalista e er establiment d'ua dictadura portada peth generau Francisco Franco . Es partisans dera Republica , o Republicans ( republicanos ), obtengueren eth suport dera Union Sovietica e de Mexic , deth temps qu'es nacionaus arreceberen eth suport des Potencies der Eish europees : reiaume de Italia e Alemanha nazi e deth Portugal vesin.

Era guerra aumentec es tensions que precediren era Dusau Guerra Mondiau e siguec coma ua repeticion abans era Guerra Mondiau, damb Alemanha eth particular que i metec ath punt era sua tactica de blitzkrieg qu'utilizec mes leu en Europa. Era arribada des mejans de comunicacion permetec un niveu d'atencion sense precedent ( Ernest Hemingway , George Orwell e Robert Creste toti ac corbiren) e era guerra inspirec forca passions e divisions politiques, e s'i debaneren atrocitats nombroses.

Antecedents dera guerra civiu [ modificar | Modificar lo codi ]

Era Espanha deth segle XX eretec greus desequilibris sociaus, regionaus e ideologics, ath dela d'ua configuracion istorica propria que la diferenciaue dera evolucion dera resta des Estats Europeus es aspectes coma eth trionf des valors democratiques o era separacion entre era Gleisa e er Estat e era participacion des militars n'es ahers politics. Er afrontament entre liberaus e absolutistes o carlins son un reflexe dera crispacion sociau, politica e militara que viuec era Espanha der segle XIX, afrontada entre 1833 e 1876 en ua seria de guerres civius coneishudes coma es guerres carlines, des qu'era dusau guerra carlina (1846-1849) siguec un het especificaments catalan.

Era Restauracion borbonica, de 1874 ath 1923 permetec qu'es classes dominants establissen un consens enta mantier es sons privilegis. Per contra, obrers e petita borgesia, es naues classes emergentes, e es naues ideologies que representauen demoreren marginalizades. Era Setmana Tragica de Barcelona, de 1909, ei un bon exemple dera henedura sociau que se daurie. Era dictadura de Primo de Rivera , de 1923 a 1930, sostenguda pes classes dominants espanholes e pera borgesia catalana damb era aprobacion d' Anfos XIII , agravec era situacion sociau: en Barcelona , eth pistolerisme; as nucleus industriaus, greves. Era monarquia e era propria dictadura pengen d'un hiu e fin finau eth 1930 eth dictator, sense suports militars, se li cau exiliar en Paris. Er an seguent ac li calera her eth propri monarca quan eth 14 d'abriu se proclamec era Dusau Republica espanhola. Era Espanha d'Anfos XIII e republicana auie problemes deth passat: eth latifundisme irresolt en Andalosia , Castelha era Mancha e Extremadura ; granes ciutats damb problemes urbans deth segle XIX; desequilibris industriaus en Asturias , ath conjunt siderurgic de Bilbao e en Catalonha tota damb un proletariat organizat ar entorn dera UGT ath nord e era CNT en Catalonha, mentre era resta son airaus agraris; es nacionalismes nomentadi periferics; ua Revolucion Industriau arribent en Castelha e fin finau, es desequilibris religiosi donques que, pendent era dusau Republica, era Gleisa a het ostentacion dera sua solidaritat damb es classes dominants conservadores. Es eleccions municipaus deth 12 d'abriu de 1931 celebrades en Espanha eren sometudes, de facto, coma un plebiscit dera monarquia d'Anfos XIII. Eth resultat, quantitativament favorable ara opcion monarquica mes damb ua victoria des republicans enes granes ciutats, siguec interpretat coma ua perta de confidanca er era monarquia. en Catalonha era escampada dera recenta neishuda ERC va quitament estonar as sons promotors.

Eth 14 d'abriu de 1931, acompanhada d'un esclatament d'alegror populara, se proclamec era Dusau Republica espanhola e eth rei s'exiliec en Franca prumeraments e dempus en Roma , a on arrecebec eth suport dera familha reiau italiana e se separec dera sua molher, que s'installec ara localitat soissa de Lausana .

Evolucion dera guerra [ modificar | Modificar lo codi ]

Era guerra s'iniciec damb un suslheuament militar eth 17 de junhsega de 1936 a Melilla , que londeman s'estenec arreu der Estat. Eth president Santiago Marideres siguec substituit per Jose Giral , qual ordenec eth despartiment d'armament entre era poblacion civiu, en tot facilitar era desbranda des insurrectes as principaus nucleus industriaus, Madrid e es caps-locs mediterraneus, mes eth fracas de la revolte dec pas a ua guerra longa e sagnant.

Es tropes dera armada africana crotzeren er estreit de Gibartar e se junheren as deth generau Queipo de Llano en Sevilha , e ath madeish viatge, eth son rapid auanc les permetec contactar damb era armada deth Nord, comandat per eth generau Esmola. Pendent eth 1937 era guerra se liurec es tres testes: er assag franquista de conquistar Madrid e eth nord industriau, mentre es republicans sajauen infructuosament dominar es principaus ciutats der Aragon .

Eth generau Francisco Franco lancec ua ofensiva n'era testa d'Aragon en mai de 1938 enta arribar en Mediterrani e dividir eth territori dominat pes republicans, objectiu artenhut damb era aucupacion de Vinaros eth mes d'abriu. Era reaccion republicana siguec ua ofensiva sus era linha der Ebre , que signifiquec era campanha mes longa e sagnant dera guerra civiu. Era batalha der Ebre acabec damb era desbranda dera armada republicana e deishec eth camin liure entara aucupacion franquista de Catalonha; het que precipitec era fin dera guerra. Franco la dec per acabada eth 1 d'abriu de 1939, tres dies dempus qu'eth coronel Segismundo Casado liuresse Madrid.

Era reraguarda republicana auie viscut situacions malaisides qu'afebliren era sua capacitat a causa des divisions entre es diferenti partits politics e forces sindicaus qu'eth forca locs heren er esforc de lutar ara guerra damb er assag d'organizar ua revolucion sociau. Era rereguarda dera zona nacionau, per contra, auec ua direccion politica e militara forca mes centralizada, qu'eth suport dera Alemanda nazi e era Italia fascista, hec mes efectiva, e ua repression que contunhec pendent era dictadura franquista contra es movements de querra e era cultura e era lengua catalana, basca e galhega.