Istoria [ modificar | Modificar lo codi ]

599-602  : ataca forca violenta dei Romans contra lo territori avar. Menacats d'exterminacion, leis Avars fogueron sauvats per l'assassinat de l'emperaire Maurici e de sei fius per un oficier dich Focas . Aqueu darrier venguet emperaire mai deguet faciar una insureccion militara. Pus greu, lo rei sassanida Cosrau II ? que devia son trone a Maurici (→ 591 ) ? li declaret la guerra (→ 604 ).
604-607  : conquista d' Edessa e de Dara per lei Sassanidas gracias ai divisions internas de l' Emperi Roman d'Orient . Puei, lei tropas de Cosrau II expulseron lei tropas fidelas a l'emperaire Focas de la riba orientala d' Eufrates .
605  : en Republica Populara de China , l'emperaire Sui Yangdi decidet de transferir la capitala de Chang'an a Luoyang e de comencar lo cavament d'un canau entre Pequin e Hangzhou .
608-610  : revouta d' Heraclius l'Ancian , cap de l' Exarcat de Cartage . Mandet son fiu Heraclius lo Jove atacar lei posicions de Focas en Mediterranea Orientala. Lei rebels capiteron de conquistar Egipte e lei Sassanidas Siria e Palestina . Puei, Heraclius lo Jove prenguet lo contrarotle de Constantinoble e reverset Focas .
611  : premier rei de Wessex , Cynegils , que son reine es clarament atestat per d'elements istorics.
611  : en Mesoamerica , invasion de Palenque per Calakmul que mantenguet ansin son primat sus lei regions maias .
613-619  : perseguida de la guerra entre Romans e Emperi Sassanidas amb una tiera de victorias persas (conquista de Siria , de Jerusalem , d' Egipte e de la mager part d' Anatolia ).
614  : dins lei Balcans , incursion deis Avars que pilheron plusors vilas importantas.
615  : menacats per diversei faccions de La Meca , lo profeta Maomet e de sei companhons degueron s'enfugir en Aksum .
620  : per simplificar l'administracion de l'Emperi, l'emperaire Heraclius decidet de remplacar lo latin per lo grec . Aquela decision es sovent considerat coma l'etapa decisiu de la transformacion de l' Emperi Roman d'Orient en Emperi Bizantin .

622  : tornarmai menacat en causa de sei tesis religiosas, Maomet decidet de s'exiliar dins la vila de Medina (→ 623 ). Aquel eveniment marca lo comencament de sa presa dau poder dins la Peninsula Arabia . Es tanben utilizat coma comencament dau calendier musulman .
623-628  : a l'iniciativa de Maomet , adopcion de la ≪ constitucion de Medina ≫. Aqueu texte es lo premier codi que definiguet lei drechs e lei deures de la comunautat musulmana . Apres aqueu succes, Maomet ataquet La Meca (→ 630 ).

626-627  : setge de Constantinoble per lei Sassanidas e leis Avars . Leis asalhidors subigueron de perdas grevas e degueron se retirar. En parallel, l'emperaire Heraclius menet una ataca directa en Persia . En 627 , lei Bizantins, aliats amb lei Cazars , i anienteron lei tropas sassanidas (→ 630 ).
628-632  : guerra civila en Persia apres la mort dau rei Cosrau II . Afebliguet grevament l' Emperi Sassanida que deguet faciar una invasion araba.
629  : premiera incursion araba contra lo territori bizantin .
629  : en Mesoamerica , fondacion de la vila de Dos Pilas a l'iniciativa de Tikal . Permetent de protegir de rotas comercialas importantas, favorizet lo redreicament de Tikal (→ 650 ).
630  : negociacions entre Maomet e La Meca . En cambi dau mantenement dau romavatge anuau dins la vila ? font de revenguts importanta dei marchands locaus ? leis abitants accepteron de se sometre e d'adoptar l' islam coma religion .
630  : afeblits per sa desfacha contra lei Bizantins en 626 , leis Avars degueron faciar la revouta de diversei pobles eslaus vassalizats (→ 632 e 658 ).
631  : en Aksum , mort dau rei Armah . Aquo marquet lo comencament dau declin dau reiaume que poguet plus batre de monedas d' aur . Lo proces de sa disparicion es mau conegut e s'acabet au segle X.

632-633  : en Arabia , acabament de la premiera definicion dei rites musulmans per Maomet que moriguet dins lo corrent de l'annada. Foguet remplacat per lo califa Abu Bakr que deguet reprimir una revouta generala dei tribus arabas desirosas de tornar establir son independencia . Lo califa noveu iniciet lo trabalh de fixacion escricha dau dogma ? encara relativament fluctuant ? fixat per Maomet .
632  : premiera ataca araba contra l' Emperi Sassanida .
632  : apres dos ans de guerra contra leis Avars , independencia dau Khanat Bulgar situat au nord de la Mar Roja (→ 668 ).
634  : premiera predicacion crestiana en Wessex . Entrainet la conversion rapida de l' aristocracia .
634  : acabament de la redaccion de la premiera version de l' Alcoran e mort dau califa d' Abu Bakr . Foguet remplacat per Umar que decidet de se concentrar sus l'expansion militara de la religion novela.
634-637  : invasion araba de l' Emperi Sassanida e de l' Emperi Bizantin . Afeblida per sa longa guerra contra Constantinoble , Persia subiguet plusors desfachas qu'entraineron la perda e lo pilhatge de Ctesifont (→ 642 ). De son caire, lei Bizantins fogueron durament batuts a la batalha de Yarmok . L'avancada araba foguet pasmens blocada per una epidemia de pesta dins la Peninsula Arabia e en Siria que tuet au mens 25 000 combatents.
635-638  : guerra entre Tibet e China . S'acabet per una victoria tibetana e un maridatge entre lo rei Songtsen Gampo e una princessa segondaria de l'ostau imperiau. Aquo permetet de difusar la cultura chinesa en Tibet .
640  : conquista d'una partida de Nepal per Tibet .

640-642  : conquista de l' Egipte Bizantina per leis armadas arabas (→ 645 ). Avanceron vers l' oest en direccion de Libia . En revenge, vers lo sud, leis envaisseires fogueron batuts per lei reiaumes nubians e per lo reiaume d'Aksum .
641  : mort de l'emperaire bizantin Heraclius . Foguet remplacat per son fiu Constantin III rapidament assassinat au profiech d'una regencia.
642-651  : conquista dau plan iranian per leis armadas arabas. Aquo entrainet la disparicion de l' Emperi Sassanida .

644  : assassinat dau califa Umar per un esclau desiros de venjar la conquista de Persia . Foguet remplacat per Uthman .
645-646  : revirada d'una temptativa bizantina de reconquistar Egipte , region agricola majora de l'Emperi.
v. 650  : illustracion dau lent declin de Teotihuacan , la populacion de la vila deguet venir inferiora a 100 000 abitants (contra 250 000 a son apogeu). Per de rasons desconegudas, aquela crisi s'agravet durant lo segle seguent (→ 750 ).
v. 650  : formacion de l'Emperi Cazar, un emperi nomada, entre Caucas , Volga e la Mar Caspiana . Aliat amb lei Bizantins , lei Cazars vengueron una poissanca majora de la region.
650  : en Mesoamerica , guerra novela entre Tikal e Calakmul . La segonda capitet de mantenir sa dominacion amb la conquista de Dos Pilas (→ 657 ).
650  : mort dau rei tibetan Songtsen Gampo . Durant son reine, avia transformat Tibet qu'era vengut una poissanca importanta en Asia Centrala .
651  : apres plusors desfachas en Anatolia Orientala, lei Bizantins obtengueron una treva . Aquo permetet a l'armada imperiala de se reorganizar.
652  : segonda batalha de Dongola entre una armada araba e lei forcas dei reiaumes nubians. S'acabet per una victoria nubiana que bloquet l'expansion musulmana vers lo sud de la vau de Nil durant plusors segles.
653  : crisi religiosa dins l' Emperi Bizantin a prepaus dau monotelisme . Condamnat per lo concili de Latran de 649 , era estat adoptat per l'emperaire Constant II qu'arrestet plusors figuras de l' ortodoxia crestiana.
656-657  : assassinat dau califa Uthman per de rebels egipcians . Sa succession entrainet una guerra civila dins lo Califat car son successor, Ali , foguet pas acceptat per certanei senhors musulmans . Lei rebels capiteron de se gropar a l'entorn de Muawiyah , governador de Damasc (→ 658 ).
657  : ocupacion de Tikal per Calakmul . Pasmens, lo sobeiran de la vila capitet de s'enfugir.
658  : restabliment de la dominacion deis Avars sus una partida dei territoris en revouta dempuei 630 . Pasmens, apres aquela guerra, leis Avars se contenteron de nomadizar en Panonia e arresteron leis incursions contra sei vesins sedentaris.

658-659  : dins lo Califat, de temptativas d'arbitratge entraineron la destitucion d' Ali e l'exclusion de Muawiyah de la succession d' Uthman . Aquel arbritratge mau contentet totei lei camps, especialament lei partisans d' Ali qu'eran maucontentats de sa decision de sometre a un arbitratge uman la volontat divina de lo nomar califa . De combats agueron luoc entre lei fideus d'Ali e aquelei dissidents que fogueron batuts e obligats de se retirar vers lo sud de Mesopotamia e Oman . I fonderon un ensems de corrents rigoristas, formant una branca de l' islam qu'es dicha kharijisme , e vengueron d'adversaris acarnats deis autrei musulmans durant plusors segles.
659  : treva entre Bizantins e Omeias (→ 664 ). Permetet ai dos camps de reglar sei problemas internes.

661  : assassinat dau califa Ali per un partisan dau kharijisme . Son fiu li succediguet brevament avans de laissar lo poder a Muawiyah . Aqueu darrier fondet lo Califat Omeia . Una partida dei partisans d' Ali refuset de reconoisser son poder, co que foguet a l'origina de l'emergencia dau chiisme , autra branca importanta de l' islam .
664  : represa de la guerra entre Bizantins e Omeias . Pasmens, leis Omeias degueron mandar de forcas per reprimir de trebols en Persia . D'efiech, en causa de son releu malaisat, la region venguet una basa persistenta de trebols.
665  : arribada d'una expedicion arabia en Bactriana .
668  : somesa a una pression militara importanta de part d'autrei pobles nomadas , la ≪ Granda Bulgaria ≫ se fragmentet. Una partida dei subrevivents migret vers Danubi onte fogueron a l'origina de la Bulgaria actuala. Lo resta s'installet long de Volga e i fonderon lo Khanat Bulgar de Volga .
670  : en Panonia , leis Avars aculhigueron diversei pobles nomadas en fugida vers l' oest apres l'avancada dei Cazars dins l' estepa . Aqueleis arribadas permeteron ais Avars de mantenir sa poissanca dins lo bacin occidentau de Danubi .
671  : en Insulindia , formacion d'una dinastia poderosa dins la vila de Srivijaya . Eissida d'una alianca entre de pobles nomadas maritims e d'abitants de l'illa de Sumatra , venguet una talassocracia importanta dins lo Sud-Est Asiatic.
680  : mort dau califa omeia Muawiya ( 661 - 680 ) que foguet remplacat per son fiu Yazid ( 680 - 683 ). Aquo illustra la capitada de la politica de construccion d'un Estat moderne per lo poder omeia per remplacar la teocracia eissida dau periode de Maomet ^[1] . Aquela succession foguet unicament contestada per lei partisans de la familha d' Ali . Dins aquo, pogueron pas recampar una armada importanta. Fogueron chaplats a la batalha de Kerbala que s'acabet per la mort d' Al-Hussayn ibn Ali , fiu d' Ali . Aquo marquet una etapa importanta dins la formacion dau chiisme e renforcet tanben mai lo poder omeia amb l'eliminacion de l'eiretier principau d' Ali .
683-685  : importanta guerra civila dins lo Califat Omeia amb la proclamacion d'un califa rivau, Abd Allah ibn az-Zubayr , a La Meca . L'armada omeia prenguet l'avantatge a la batalha de Marj Rahit en 684 mai deguet faciar d'atacas importantas fins a 685 ^[2] . En mai d'aquo, Ibn az-Zubayr gardet lo contrarotle de La Meca fins a 692 .
685-687  : combats importants entre Wessex e Kent . S'acaberon per de negociacions que permeteron de compilar leis leis en vigor e de publicar lo premier codi juridic anglosaxon en 694 .
695  : importanta victoria de Tikal contra Calakmul . S'acabet per la mort probabla dau rei de Calakmul que perdiguet sa posicion dominanta dins lei regions maias ^[3] .
695-698  : presa de Cartage per leis Arabes. Lei Bizantins la reconquisteron en 697 mai mau capiteron de la gardar. Lei venceires chausigueron de desmantelar la vila au profiech de Tunis . Aquela desfacha entrainet de trebols greus dins l'Emperi amb lo reversament de l'emperaire Leonci II per Tiberi III .
700  : importanta ataca araba en Anatolia Orientala onte lei defensas bizantinas fogueron submergidas (→ 701 ).
700  : arribada d'una armada araba en Marroc .

Cultura [ modificar | Modificar lo codi ]

684  : en Mesopotamia , acomencament de la bastida dau Sanctuari d'Al-Hussayn ibn Ali quatre ans apres sa mort a la batalha de Kerbala (680) .
685-692  : bastida de la mosqueta dau Dome dau Rocas ^[4] . Illustracion de l'obra de construccion d'un Estat secular per lo poder omeia , foguet principalament bastida per d'arquitectes e d'artesans bizantins . Per aquela rason, repren lo plan octogonau, lo dome e lei mosaicas caracteristicas de l' arquitectura bizantina dau periode ^[5] . Uei, l'endrech es considerat coma lo tresen luoc sant de l' islam sunita .

Sciencias e tecnicas [ modificar | Modificar lo codi ]

605  : premiera utilizacion d'un timpan dins l'arquitectura d'un pont en China . Dins lo meteis pais, acabament de la premiera partida dau Grand Canau .
628  : publicacion de l'obra principala, intitulada Brahmasphutasiddhanta , dau sabent indian Brahmagupta ( 598 - 668 ). I presentet de resultats que fogueron d'avancadas importantas regardant la comprenenca de la cifra zero , lei reglas per manipular de nombres negatius e positius, un metode de calcul dei racinas carradas, un metode permetent de resouvre d' equacions linearas e quadraticas e dei reglas regardant lei serias. I demostret tanben l' Identitat e lo Teorema de Brahmagupta .
644  : en Persia , mencion pus anciana coneguda a l'ora d'ara d'un molin de vent verticau.
v. 695  : concepcion dau fuoc grec per lei Bizantins .
v. 700  : premiera mencion ? en China ? de l'utilizacion de derivas lateralas e centralas per estabilizar lei naviris . Pasmens, l'invencion sembla ja ben difusada e l'invencion es donc probablament anteriora.

Deces [ modificar | Modificar lo codi ]

• Aaron d'Alexandria , metge copte .
• Al-Nu'man ibn Muqrin , generau arabi.
• Amru bin Ma'adi Yakrib , generau arabi.
• Bh?skara I , matematician indian .
• Brahmagupta , matematician indian .
• Mardanshah , generau sassanida .
• Piruzan , generau e ministre sassanida .
• Tulayha , generau arabe.

Liames internes [ modificar | Modificar lo codi ]

• Califat Omeia .
• Dinastia Tang .
• Emperi Bizantin .
• Emperi Sassanida .
• Maomet .

Bibliografia [ modificar | Modificar lo codi ]

Notas e referencias [ modificar | Modificar lo codi ]

1. ↑ (en) Hugh Nigel Kennedy, The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century , Routledge, 2004, p. 82.
2. ↑ (en) Hugh Nigel Kennedy, The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century , Routledge, 2004, p. 91.
3. ↑ (en) Simon Martin e Nikolai Grube, Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya , Thames & Hudson,? 2008, p. 111.
4. ↑ (en) Joseph van Ess, ≪ ‘Abd al-Malik and the Dome of the Rock ≫, dins Julian Raby e Jeremy Johns (dir.), Bayt al-Maqdis: `Abd al-Malik's Jerusalem , vol. 1, Oxford University Press, 1992.
5. ↑ (fr) Michel Ecochard, Filiation des monuments grecs, byzantins et islamiques : une question de geometrie , Geuthner, 1977.