../..
|
Ans 1520
|
Ans 1530
|
Ans 1540
|
Ans 1550
|
Ans 1560
|
Ans 1570
|
Ans 1580
|
../..
v. 1550
: arribada dei premiereis
esclaus
negres
en
Brasil
.
1550
: a partir d'aquela annada, leis invasions oromos pogueron plus esser blocadas dins lo sud de l'
Emperi Etiopian
que perdiguet pauc a pauc lei regions de Bale, de Dawaro e de Hadya. Pasmens, lo poder etiopian capitet de desviar la mager part deis atacas en direccion deis estats
musulmans
, especialament Harrar que foguet regularament en guerra contra lei nomadas oromos dins lo corrent deis ans 1560.
1552-1554
: revirada de plusors expedicions navalas
otomana
destinadas a prendre lo comptador
portugues
d'
Ormuz
. Leis Otomans perdigueron un desenau de
naviris
e pogueron pas empachar lei Portugues de desvolopar son influencia economica dins l'
Ocean Indian
. Pasmens, lei Turcs reconquisteron
Mascate
durant lei combats.
1554-1557
: dins lo
Khanat d'Astrakhan
, comencament d'una guerra civila entre lo khan
Iamgurchi
e una partida dei Nogais, sostenguts militarament per lei
Rus
.
Iamgurchi
i foguet tuat en
1555
, co que permetet ai Rus de placar un vassau coma khan. Puei, apres una temptativa d'insureccion, annexeron directament lo Khanat.
1555-1556
: dins l'
Emperi Mogol
, revouta dei senhors afgans
musulmans
que refusavan lo poder d'un emperaire indo.
Humayun
aprofichet la situacion per tornar prendre lo poder. Pasmens, moriguet mens d'un an pus tard. Per estabilizar la situacion, lo generau
Bairam Khan
impauset
Akbar
, fiu d'
Humayun
coma emperaire.
1556
: en
China
,
terratrem de Shaanxi
que tuet entre 820 000 e 830 000 personas (aperaqui 60% deis abitants de la region). La quasi totalitat dei vilas e dei vilatges de la provincia de Shaanxi fogueron destruchs.
1557
: en
Africa Orientala
, conquista dau
port
de
Massaua
per leis
Otomans
. Aquo isolet
Etiopia
e l'empachet d'ara endavant d'agantar la
Mar Roja
.
1559
: en
Etiopia
,
mort
dau negus
Gelawdewos
(
1540
-
1559
) que foguet remplacat per son fraire
Menas
. Lo negus noveu capitet d'empachar lei Turcs installats a
Massaua
d'avancar en direccion dau sud.
1553
: publicacion dau premier tome dei
Cronicas del Peru
(≪ Cronicas de Pero ≫ en
occitan
) dau
conquistador
e cronicaire
espanhou
Pedro Cieza de Leon
. Gracias a un trabalh important de collecta de testimonis, es una obra majora de la literatura eissida de la descuberta e de la conquista de l'
Emperi Inca
.
1551
: comencament de la publicacion de
Historia animalium
(≪ L'Istoria deis animaus ≫) que s'acabet en
1587
. Obra de 3 500 paginas escrichas per lo naturalista
sois
Conradus Gesnerus
(
1516
-
1565
), depintet plusors especias e prepauset un premier assai de
taxonomia
qu'inspiret per la seguida lei trabalhs de
Rudolf Jakob Camerarius
e de
Carl von Linne
.
1551
: publicacion de
Canon doctrinæ triangulorum
de
Georg Joachim Rheticus
(
1514
-
1574
). Dins aqueu tractat, foguet utilizat per lo premier cop un
triangle
, en placa d'un
ceucle
, per definir e representar lei foncions
trigonometricas
.
1551
: descripcion d'un model rudimentari d'una turbina de vapor per l'engenhaire e sabent
turc
Taqi al-Din
(
1526
-
1585
). Pasmens, son invencion trobet ges d'aplicacion dins lo contexte tecnologic dau periode.
1551
: fabricacion dau premier
teodolit
moderne per lo
matematician
Leonard Digges
(vers
1515
- vers
1559
).
1552
: introduccion en
Europa
dei trabalhs dau metge arab
Ibn al-Nafis
(
1213
-
1288
), especialament son estudi e sa premiera descripcion de la circulacion dau
sang
dins lo cors uman (
1242
), per lo metge
espanhou
Miguel Servet
(
1511
-
1553
).
1552
: a
Venecia
, publicacion de
Tabulae anatomicae
dau metge
Bartolomeo Eustachi
(vers
1510
-
1574
). Son trabalh contenia plusors descubertas regardant leis
os
, lei
muscles
, lei
nervis
, lei venas e la foncionament de l'
aurelha
. Ansin, un canau interne de l'aurelha es uei dich
trompa d'Eustachi
.
1554
: estudi dau movement de casuda dei cors per lo
matematician
e
fisician
italian
Giovanni Battista Benedetti
(
1530
-
1590
). Ne'n publiquet un pichon tractat dich
Demonstratio proportionum motuum localium
qu'es considerat coma un trabalh precursor de
Galileo Galilei
. En particular, demostret que la resistencia subida per un cors durant sa casuda es proporcionala a sa superficia e non a sa
massa
.
1556
: publicacion d'un obratge revolucionari
De re metallica
(≪ De la causa metallica ≫) escrich per lo sabent
alemand
Georgius Agricola
(
1494
-
1555
). Aqueu libre gropava la quasi totalitat dei conoissencas dau periode sus la
metallurgia
e prepauset una classificacion novela dei
mineraus
coneguts qu'era diferenta dei concepcions misticas de l'
alquimia
. Permetet de desvolopar l'estudi scientific dei
mineraus
e dei
metaus
e marquet la fondacion de la
mineralogia
e de la
geologia
modernas.
1557
: premiera mencion
escricha
coneguda de
platin
dins un manuscrit dau sabent
italian
Julius Caesar Scaliger
(
1484
-
1558
). Pasmens, aqueu metal era ja conegut e utilizat dempuei de segles en
America dau Sud
.
1557
: invencion dau signe "=" per lo
matematician
gales
Robert Recorde
(vers
1512
-
1558
) que l'utilizet dins son obratge
The Whetstone of Witte
(≪ La mola de Witte ≫).
1559
: introduccion dau
tabat
en
Franca
per lo
diplomata
Joan Nicot
(
1530
-
1604
).
1559
: publicacion d'un tractat d'
anatomia
escrich per lo cirurgian
italian
Realdo Colombo
(
1510
-1559). Basat sus seis observacions e son experiencia, permetet de melhorar la comprenenca dau foncionament dei
paumons
.
- Abd al-Qadir I
er
, sultan de
Sennar
.
- Georgius Agricola
, sabent
alemand
.
- Petrus Apianus
,
matematician
e
astronom
alemand
.
- Gelawdewos
,
negus
d'
Etiopia
.
- Hieronymus Bock
,
botanista
alemand
.
- Pedro Cieza de Leon
,
conquistador
e cronicaire
espanhou
.
- Realdo Colombo
, cirurgian
italian
.
- Leonard Digges
,
matematician
angles
.
- Girolamo Fracastoro
, metge
italian
.
- Humayun
, emperaire
mogol
.
- Clement Janequin
,
musician
frances
.
- Nayil
, sultan de
Sennar
.
- Francois Rabelais
, escrivan
frances
.
- Robert Recorde
,
matematician
gales
.
- Julius Caesar Scaliger
, sabent
italian
.
- Miguel Servet
, metge e
teologian
espanhou
.
- Niccolo Fontana Tartaglia
,
matematician
italian
.