Istoria [ modificar | Modificar lo codi ]

v. 1550  : arribada dei premiereis esclaus negres en Brasil .
1550  : a partir d'aquela annada, leis invasions oromos pogueron plus esser blocadas dins lo sud de l' Emperi Etiopian que perdiguet pauc a pauc lei regions de Bale, de Dawaro e de Hadya. Pasmens, lo poder etiopian capitet de desviar la mager part deis atacas en direccion deis estats musulmans , especialament Harrar que foguet regularament en guerra contra lei nomadas oromos dins lo corrent deis ans 1560.
1552-1554  : revirada de plusors expedicions navalas otomana destinadas a prendre lo comptador portugues d' Ormuz . Leis Otomans perdigueron un desenau de naviris e pogueron pas empachar lei Portugues de desvolopar son influencia economica dins l' Ocean Indian . Pasmens, lei Turcs reconquisteron Mascate durant lei combats.
1554-1557  : dins lo Khanat d'Astrakhan , comencament d'una guerra civila entre lo khan Iamgurchi e una partida dei Nogais, sostenguts militarament per lei Rus . Iamgurchi i foguet tuat en 1555 , co que permetet ai Rus de placar un vassau coma khan. Puei, apres una temptativa d'insureccion, annexeron directament lo Khanat.
1555-1556  : dins l' Emperi Mogol , revouta dei senhors afgans musulmans que refusavan lo poder d'un emperaire indo. Humayun aprofichet la situacion per tornar prendre lo poder. Pasmens, moriguet mens d'un an pus tard. Per estabilizar la situacion, lo generau Bairam Khan impauset Akbar , fiu d' Humayun coma emperaire.

1556  : en China , terratrem de Shaanxi que tuet entre 820 000 e 830 000 personas (aperaqui 60% deis abitants de la region). La quasi totalitat dei vilas e dei vilatges de la provincia de Shaanxi fogueron destruchs.
1557  : en Africa Orientala , conquista dau port de Massaua per leis Otomans . Aquo isolet Etiopia e l'empachet d'ara endavant d'agantar la Mar Roja .
1559  : en Etiopia , mort dau negus Gelawdewos ( 1540 - 1559 ) que foguet remplacat per son fraire Menas . Lo negus noveu capitet d'empachar lei Turcs installats a Massaua d'avancar en direccion dau sud.

Cultura [ modificar | Modificar lo codi ]

1553  : publicacion dau premier tome dei Cronicas del Peru (≪ Cronicas de Pero ≫ en occitan ) dau conquistador e cronicaire espanhou Pedro Cieza de Leon . Gracias a un trabalh important de collecta de testimonis, es una obra majora de la literatura eissida de la descuberta e de la conquista de l' Emperi Inca .

Sciencias e tecnicas [ modificar | Modificar lo codi ]

1551  : comencament de la publicacion de Historia animalium (≪ L'Istoria deis animaus ≫) que s'acabet en 1587 . Obra de 3 500 paginas escrichas per lo naturalista sois Conradus Gesnerus ( 1516 - 1565 ), depintet plusors especias e prepauset un premier assai de taxonomia qu'inspiret per la seguida lei trabalhs de Rudolf Jakob Camerarius e de Carl von Linne .
1551  : publicacion de Canon doctrinæ triangulorum de Georg Joachim Rheticus ( 1514 - 1574 ). Dins aqueu tractat, foguet utilizat per lo premier cop un triangle , en placa d'un ceucle , per definir e representar lei foncions trigonometricas .
1551  : descripcion d'un model rudimentari d'una turbina de vapor per l'engenhaire e sabent turc Taqi al-Din ( 1526 - 1585 ). Pasmens, son invencion trobet ges d'aplicacion dins lo contexte tecnologic dau periode.
1551  : fabricacion dau premier teodolit moderne per lo matematician Leonard Digges (vers 1515 - vers 1559 ).
1552  : introduccion en Europa dei trabalhs dau metge arab Ibn al-Nafis ( 1213 - 1288 ), especialament son estudi e sa premiera descripcion de la circulacion dau sang dins lo cors uman ( 1242 ), per lo metge espanhou Miguel Servet ( 1511 - 1553 ).
1552  : a Venecia , publicacion de Tabulae anatomicae dau metge Bartolomeo Eustachi (vers 1510 - 1574 ). Son trabalh contenia plusors descubertas regardant leis os , lei muscles , lei nervis , lei venas e la foncionament de l' aurelha . Ansin, un canau interne de l'aurelha es uei dich trompa d'Eustachi .
1554  : estudi dau movement de casuda dei cors per lo matematician e fisician italian Giovanni Battista Benedetti ( 1530 - 1590 ). Ne'n publiquet un pichon tractat dich Demonstratio proportionum motuum localium qu'es considerat coma un trabalh precursor de Galileo Galilei . En particular, demostret que la resistencia subida per un cors durant sa casuda es proporcionala a sa superficia e non a sa massa .
1556  : publicacion d'un obratge revolucionari De re metallica (≪ De la causa metallica ≫) escrich per lo sabent alemand Georgius Agricola ( 1494 - 1555 ). Aqueu libre gropava la quasi totalitat dei conoissencas dau periode sus la metallurgia e prepauset una classificacion novela dei mineraus coneguts qu'era diferenta dei concepcions misticas de l' alquimia . Permetet de desvolopar l'estudi scientific dei mineraus e dei metaus e marquet la fondacion de la mineralogia e de la geologia modernas.
1557  : premiera mencion escricha coneguda de platin dins un manuscrit dau sabent italian Julius Caesar Scaliger ( 1484 - 1558 ). Pasmens, aqueu metal era ja conegut e utilizat dempuei de segles en America dau Sud .
1557  : invencion dau signe "=" per lo matematician gales Robert Recorde (vers 1512 - 1558 ) que l'utilizet dins son obratge The Whetstone of Witte (≪ La mola de Witte ≫).
1559  : introduccion dau tabat en Franca per lo diplomata Joan Nicot ( 1530 - 1604 ).
1559  : publicacion d'un tractat d' anatomia escrich per lo cirurgian italian Realdo Colombo ( 1510 -1559). Basat sus seis observacions e son experiencia, permetet de melhorar la comprenenca dau foncionament dei paumons .

Deces [ modificar | Modificar lo codi ]

Liames internes [ modificar | Modificar lo codi ]

Bibliografia [ modificar | Modificar lo codi ]

Notas e referencias [ modificar | Modificar lo codi ]