Helene Emma Laura Juliane Kroller-Muller
(
Essen
,
11 februari
1869
?
Otterlo
,
14 december
1939
) was een van de eerste vrouwen in Europa die een grote kunstcollectie bij elkaar bracht.
Helene Kroller-Muller werd geboren in het gezin van een
Duitse
industrieel. Ze trouwde in 1888 met de Nederlandse zakenman en haar vaders zakenpartner
Anton Kroller
en kreeg met hem vier kinderen. Muller volgde vanaf 1906 lessen kunstbeschouwing bij de kunstcriticus
H.P. Bremmer
, waarna ze een jaar later kunstwerken ging verzamelen uit de
zeventiende eeuw
, de tweede helft van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw, waarbij Bremmer een adviserende rol speelde. Ze kocht niet alleen schilderijen en tekeningen (zoals 91 schilderijen en 185 tekeningen van de schilder
Vincent van Gogh
), maar ook schilder-, beeldhouw-, teken- en prentwerk van
Redon
,
Seurat
,
Braque
,
Picasso
en
Mondriaan
. Ook kocht zij kunst uit vroegere perioden, tot in de vijftiende eeuw, zoals Grieks keramiek en schilderijen uit
China
en
Japan
.
In het
Kroller-Muller Museum
dat in
1938
werd geopend in
Nationaal Park De Hoge Veluwe
, het voormalige enorme landgoed van het echtpaar, is de kunstverzameling te bewonderen. Haar favoriete schilderijen zijn in een aparte zaal ondergebracht.
Helene Kroller-Muller heeft 30 jaar lang een uitvoerige correspondentie gevoerd met een twintig jaar jongere vertrouweling: de uit
Zwolle
afkomstige
Sam van Deventer
. Hij was jongste bediende en later vertegenwoordiger in Bremen van de NV Muller & Co, waar Anton Kroller een van de directeuren was. Hij deelde haar grote belangstelling en zienswijze voor en op de kunst. Er werd wel gesuggereerd dat Van Deventer en Kroller-Muller een verhouding hadden. Haar schoonzoon Paul Bruckmann verweet haar dat ze een buitenechtelijke relatie onderhield met Van Deventer, iets wat leidde tot een tijdelijke breuk tussen moeder en schoonzoon en dochter Helene jr.
[1]
Hoewel Van Deventer opbiechtte aan Helene Kroller-Muller dat hij verliefd op haar was, en zij jaloers was toen hij ooit een meisje het hof maakte, blijkt uit
Eva Rovers
' biografie over Kroller-Muller dat zij hoogstwaarschijnlijk altijd trouw is gebleven aan haar man.
[2]
Van Deventer trouwde zeven jaar na de dood van Helene op 51-jarige leeftijd. 33 jaar na het overlijden van Helene kreeg hij zijn graf op de
Franse Berg
, naast Anton en Helene. In de
Tweede Wereldoorlog
sympathiseerde Van Deventer met de Duitse bezetters en ontving in het jachthuis regelmatig hoge Duitse ambtenaren en militairen.
[3]
Behalve de kunstwerken die Sam van Deventer, geinspireerd door Helene Kroller-Muller, had verzameld, werd na de dood van zijn zoon Rudi ook een kist aan het museum overgedragen. Die kist bevat een groot aantal brieven van Helene aan Sam, veel brieven aan haar vier kinderen en andere correspondentie van het echtpaar Kroller-Muller. Uit de briefwisseling met Sam komt Helene over als een
koppige en gedecideerde vrouw
die bijzonder moeilijk deed tegen de architecten die een museum moesten ontwerpen.
Ludwig Mies van der Rohe
stuurde ze de laan uit en met
Berlage
maakte ze zo vaak ruzie dat hij zelf opstapte. Door veel geld uit te geven aan schilderijen en tekeningen van
Van Gogh
en deze zowel in haar eigen huis voor publiek ten toon te stellen, als later in verschillende Europese en Amerikaanse steden, droeg ze bij aan diens naamsbekendheid. Rovers' onderzoek toont het grote belang van private kunstverzamelaars voor de kunstwereld aan. Als
mecenas
gaf Helene de moderne kunst een duw.
In de jaren dertig koesterde Kroller-Muller sympathie voor het
nationaalsocialisme
.
[4]
Hoewel ze niet kritiekloos was, zag ze
Hitler
als de man die haar vaderland weer groot en sterk had gemaakt. In juli 1939 werd zij zelfs voorgesteld aan de Duitse dictator.
[5]
Van de
NSB
moest ze minder hebben, hoewel haar zonen Wim en Toon beiden actief lid waren. Zo weigerde zij een verwijzing naar de NSB op de grafsteen van Toon toen deze in juni 1938 overleed als gevolg van een hartaanval toen hij de NSB-krant
Volk en Vaderland
aan de man bracht.
[6]
In Nationaal Park De Hoge Veluwe ligt ook het
Jachthuis St. Hubertus
van de hand van architect
Berlage
. Een groot museum, ontworpen door Berlage, had de kroon op haar werk moeten worden, het is door de
Crisis van de jaren 30
echter nooit gebouwd. Een bescheidener huisvesting is het huidige Kroller-Muller Museum.
- Brieven aan en van Anthony George Kroller (1862-1941) en Helene Emma Laura Johanna Kroller-Muller (1869-1939) van en aan Willem Jan Mari van Eysinga (1878-1961)
. - 1922-1941. - 1 omslag
[7]
- Beschouwingen over problemen in de ontwikkeling der moderne schilderkunst
/ H. Kroller-Muller ; ornamenten en bandontwerp: Henry Van de Velde ; uitg. bew. door H. Wilbers. - Maastricht: Leiter-Nypels, 1925. - 259 p. - Beschouwingen gehouden 1923-1924 in opdracht der Haagsche volksuniversiteit aan de hand van schilderijen harer verzameling. - Letter Erasmus Mediæval. Ook versch. in het Duits: Die Entwicklung der modernen Malerei: ein Wegweiser fur Laien. - Leipzig: Klinkhardt & Biermann, 1925 of 1927.
- Rovers, Eva (2010).
De eeuwigheid verzameld
: Helene Kroller-Muller (1869-1939)
. Bakker, Amsterdam. 601 p., 48 p. pl. Tevens proefschr. Rijksuniversiteit Groningen.
ISBN 978-90-351-3551-2
. Biografie.
- Nijhof, Wim H. (2006).
Anton Kroller (1862-1941), Helene Kroller-Muller (1869-1939): miljoenen, macht en meesterwerken
. De Valkenberg, Apeldoorn. 592 p., 16 p. pl. Rugtitel: Anton & Helene Kroller-Muller.
ISBN 90-807054-8-9
,
ISBN 978-90-807054-8-7
.
- Straaten, Evert van (2005).
De Hoge Veluwe: Helene Kroller-Muller en haar museum
. In:
Nederland in de twintigste eeuw
/ onder red. van Wim van den Doel ; krt. Y.T. Bouma ; fotogr. Theo Uytenhaak. Bakker, Amsterdam. 558 p. (Plaatsen van herinnering ; dl. 4).
ISBN 90-351-2856-7
. Hieruit: p. 88-97. Beschrijving van 41 plaatsen en de voor Nederland in de twintigste eeuw belangrijke gebeurtenissen die er plaatsvonden (in bredere context), zowel politiek, sport, economie, cultuur als wetenschap.
- Jonge, Piet de (2004).
Helene Kroller-Muller: een biografische schets in woord en beeld
/ eindred. Karin van Lieverloo. Kroller-Muller Museum, Otterlo. 223 p. Omslagtitel: HKM.
ISBN 90-73313-22-8
. Biografie.
Bronnen, noten en/of referenties
|