Een
belfort
of
hallentoren
is een middeleeuwse
wachttoren
met een stormklok. Meer algemeen wordt met 'belfort' een stedelijke toren in de
Zuidelijke Nederlanden
aangeduid. Dit type toren werd vaak op of aan een
stadhuis
of commerciele
lakenhal
gebouwd en was de plek waar de
stadsklokken
werden gehangen. Een groep van 56
belforten in Belgie en Frankrijk
is opgenomen in de
UNESCO
Werelderfgoedlijst
.
Het woord belfort is ontleend aan het Franse
beffroi
, uit
Oudfrans
berfroi
, op zijn beurt ontleend uit het
Oudnederlandse
*
bergfriþu
"vredebewaarder"
Bergfried
, uit
Oergermaans
*
bergan
"bergen, bewaren" en *
friþuz
"vrede, bescherming". Via volksetymologische herontleding werd
beffroi
in de 13e eeuw omgevormd tot
belfort
, uit
bel
"klok" en
fort
"burcht, versterking".
In de
middeleeuwen
kwam de handel en (laken)industrie tot grote bloei in Noordwest-Europa. Hierdoor werd de burgerij in de
steden
rijk en nam hun invloed toe. Belforten vormden een zinnebeeld van deze stedelijke en burgerlijke vrijheid en macht. Voordien hadden namelijk alleen de vorsten en de kerk het geld om zulke grote gebouwen te financieren.
In het
Graafschap Vlaanderen
hadden de steden in de middeleeuwen het recht een belfort te bouwen. Het oudste belfort is dat van
Poitiers
, gebouwd na het ontvangen van stadsrecht in
1099
.
De eerste belforten waren van hout. Deze vielen gemakkelijk ten prooi aan de in de middeleeuwen veelvuldig voorkomende stadsbranden. Er is geen enkel houten belfort bewaard gebleven. Vanaf de 12e eeuw werden de belforten in steen opgetrokken. De oudste stenen belforten doen denken aan kasteeltorens, zoals de zware vierkante toren van de 13e-eeuwse
Lakenhalle van Ieper
of het 14e-eeuwse ronde belfort van
Namen
dat oorspronkelijk een toren van de stadsmuur was. In de eeuwen daarna werden de stedelijke klokkentorens veel slanker, waarbij het bovenste deel van de toren extra opviel, zoals bij de
Lakenhal van Tielt
(16e eeuw).
Het belfort was, als veiligste plek in de stad, vaak het onderkomen van het
stadsarchief
, de
stadskluizen
en soms ook de
gevangenis
. Door de hoogte werd de klokkentoren ook gebruikt als uitkijktoren om vijanden tijdig te zien aankomen en om stadsbranden snel te kunnen ontdekken. De stadsklok werd dan geluid. Andere functies van de stadsklok waren: aangeven wanneer de stadspoorten open en dicht gingen, luiden bij het begin en einde van de werkdag en het beieren ter gelegenheid van festiviteiten. Vanaf de 16e eeuw kwamen
carillons
in de mode.
Vrijwel alle nog bestaande belforten bevinden zich in Belgie en Noord-Frankrijk. Het enige Nederlandse belfort, het
belfort van Sluis
, staat in
Zeeuws-Vlaanderen
, tegen de Belgische grens aan.
Opvallende klokkentorens, niet erkend als Belfort
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Hoewel zij niet officieel te boek staan als belfort, hebben verschillende Nederlandse steden opvallende klokkentorens die fungeren als zinnebeeld van de stedelijke en burgerlijke macht en vrijheid. Voorbeelden zijn de dicht bij Belgie gelegen klokkentorens van het
Stadhuis van Veere
(15e eeuw) en de lakenhal annex
Stadhuis van Middelburg
(16e eeuw). Beide stadhuizen zijn overigens gebouwd door Vlamingen. Latere voorbeelden zijn de klokkentoren boven op het
Stadhuis van Bolsward
(17e eeuw) waar ook een waag was gevestigd en de in de 17e eeuw vernieuwde en vergrote klokkentoren van het
Waaggebouw in Alkmaar
. De zeskantige 15e-eeuwse
Haagse toren
is naar alle waarschijnlijkheid gebouwd als wachttoren en dus te beschouwen als een Nederlands belfort. Tot slot kan de
Wijnhuistoren
te
Zutphen
ook onder de Nederlandse belforten worden gerekend; alle typische belfortfuncties waren ook hier in de 17e eeuw verenigd.
Het Haagse
Vredespaleis
(begin 20e eeuw) was oorspronkelijk ontworpen met twee torens, maar het gerealiseerde gebouw heeft veel weg van een stadhuis met belfort. Het slechts enkele jaren later afgeronde
stadhuis met belfort
van
Calais
lijkt veel op het Vredespaleis.
In attractiepark
De Efteling
is in 2011 het theater
Raveleijn
gebouwd. In het gebouw is ook een replica van een Belfort verwerkt, waar kantoorpanden en een restaurant zijn gehuisvest.
In 2008 gaf de gemeenteraad van
Bergen op Zoom
aan dat er serieuze plannen waren om het vroegere Belfort opnieuw op te bouwen.
[2]
In onderstaande lijst staat een aantal van de hoogste belforten ter wereld.
Belfort van Lille gerealiseerd in 1932 is de hoogste belforttoren ter wereld. Deze is ook beschermd als UNESCO werelderfgoed.
Bronnen, noten en/of referenties
|