George A. Olah, in‘n Oktober 2009
George Andrew Olah
, eegentlich
Gyorgy Olah
(*
22. Mai
1927
in
Budapest
; †
8. Marz
2017
in
Beverly Hills
)
[1]
weer en
US-amerikaansch
Chemiker
vun
ungarsch
Herkunft. 1994 wurr he mit den
Nobelpries for Chemie
uttekent
Olah is in Ungarn upwussen un hett an de
Technische un Wertschaftswetenschapliche Universitat Budapest
bi
Geza Zemplen
studeert. Dat Studium insluutend Promotschoon hett he in blots veer Johren schafft un he wurr 1949 Dozent
[2]
[3]
bi Zemplen. Hier hett Olah suck mit organischen Fluoriden befaat, worto hum Zemplen ok den Balkon vun dat Institut to’n Gebruuk overleet. Nahdem de ungarsch Volksupstand daalslahn wurrn weer, is he 1956 mit sien Familie ? nah en korten Upenholt in
London
? nah
Kanada
utwannert. Dor hett he siet 1957 bi
Dow Chemical
in
Sarnia
,
Ontario
arbeit. Olah sien Pionierarbeiten to de
Carbokationen-Chemie
fungen wiels disse acht Johren bi Dow an. 1965 gung he an de
Case Western Reserve University
in
Cleveland
,
Ohio
, bevor he 1977 an de
University of Southern California
wesselen de. 1971 wurr he in den USA inborgert.
He weer Perfesser for Organische Chemie an de University of Southern California in
Los Angeles
as ok Direkter vun dat
Loker Hydrocarbon Research Institute
. In de letzt Johren hett he prominent de Infuhrung vun en
Methanolwertschap
propageert, bi de
Methanol
as sauberer un effizienter Energiedrager kostengunstig Ool un Gas ersetten sull. Insbesunnere sull Methanol ok unner Tohulpnahm vun
weer nee maakend Energieborns
synthetiseert wurrn.
[4]
Olah wurr 1994 mit den
Nobelpries for Chemie
for sien Arbeit up dat Rebeet vun de
Carbokationen
uttekent. 2005 kreeg he de
Priestley-Medaille
, de hoochste Utteknung vun de
American Chemical Society
. Todem wurr he all 1976 in de
National Academy of Sciences
, 2001 in de
American Philosophical Society
[5]
un 2002 in de
American Academy of Arts and Sciences
upnommen. 1989 wurr he California Scientist of the Year. 1993 kreeg he den
Chemical Pioneer Award
un 1997 wurr he utwartig Liddmaat vun de
Royal Society
.
Nah hum is de
George A. Olah Award in Hydrocarbon or Petroleum Chemistry
noomt wurrn, vorher ACS Award in Petroleum Chemistry, den Olah sulvst 1964 kreeg.
Olah wurr besunners for de Unnersoken vun
Carbokationen
un togehorige
Onium-Verbinnnen
in de organischen Chemie bekannt, de as
reaktive Tuschenstuufen
uptreeden un nah Stabiliseeren mit
Supersuur
dorstellt wurrn konnt. Dat hett he utfuhrlich in sien Nobelvorlesen 1994 dorstellt
(My search for carbokations and their role in chemistry)
.
[6]
Dorbi wurrn in sien Labor ok de besunner Eggennschapen vun de
Magische Suur
opdeckt (se zerleggt Kohlenwaterstoffketten as bi
Paraffin
in
tert
-Butyl
-Kationen). He hett suck ok mit Reaktschonsmechanismen,
Substitutschonsreaktischoonen
,
Friedel-Crafts-Reaktschoonen
un
organische-Metall
- un Fluor-Verbinnnen befaat. Olah weer af den 1960er Johren in de johrteihntlang Debatte tuschen
Saul Winstein
un
Herbert Charles Brown
um den nichtklassischen Charakter vun de Carbokationen vun dat 2-Norbornyl-Kation (en
Norbornan
-Derivats) verwickelt, wobi dat Olah un sien Grupp dor NMR-Studien bit in de 1980er Johren gelung, de meesten Chemiker vun den nichtklassischen Charakter (Carbokation) to overtuugen (de endgultige Nahwies gelung 2013 dor Rontgenkristallographie)
[7]
[8]
. Toletzt hett he suck mit en kunftige [[Methanolwertschap] befaat, wiel de fossile Energiereserven weniger wurrn. Dorbi wurr sowohl de Gewinnen ut Biomasse un Holt as ok ut fossilen Energiedragern as Kohle (bi Behandlung mit Supersuuren) un ut Kohlendioxid plaant.
Carbon Recycling International
hett hor up Iesland upricht Anlaag to Methanolgewinnung nah G. A. Olah noomt.
Nich-Klassische (A) un Klassische (B) Sichtwies vun dat 2-Norbornyl-Kations
- G. A. Olah, P. v. R. Schleyer (Hrsg.):
Carbonium Ions
, 5 Bande, Wiley 1968 bis 1972
- G. A. Olah:
Carbocations and electrophilic reactions
, Wiley 1974
- G. A. Olah:
Halonium Ions
, Wiley 1975
- G. A. Olah, L. Malhotra, S. Narang:
Nitration
, VCH, Weinheim 1989
- G. A. Olah, D. R. Squires:
Chemistry of energetic materials
, Academic Press 1991
- G. A. Olah, K. K. Laali, Q. Wang, G. K. S. Prakash:
Onium Ions
, Wiley, 1998.
- G. A. Olah:
A Life of Magic Chemistry
, John Wiley & Sons, 2001.
- G. A. Olah, A. Molnar:
Hydrocarbon Chemistry
, 2. Aufl., Wiley, 2003.
- G. A. Olah, G. K. Surya Prakash (Hrsg.):
Carbocation Chemistry
, Wiley, 2004.
- G. A. Olah, A. Goeppert, Surya Prakash:
Beyond Oil and Gas: The Methanol Economy
, Wiley-VCH, Weinheim 2005,
ISBN 978-3-527-31275-7
,
ISBN 3-527-31275-7
- G. A. Olah, G. K. Surya Prakash, Jean Sommer, Arpad Molnar:
Superacid Chemistry
, 2. Auflage, Wiley 2009 (zuerst 1985 als
Superacids
)
- G. A. Olah, G. K. Surya Prakash, Arpad Molnar, Kenneth Wade, Robert E. Williams:
Hypercarbon Chemistry
, 2. Auflage, Wiley 2011
- G. A. Olah:
Crossing Conventional Boundaries in Half a Century of Research
, Journal of Organic Chemistry, Band 70, 2005, S. 2413?2429
- G. A. Olah, Douglas A. Klumpp:
Superelectrophiles and their chemistry
, Wiley 2007
- ↑
George Olah, Nobel Prize Winning Hungarian-American Chemist, Dies at 89.
In:
Hungary Today
.
Magyarorszag Baratai Alapitvany, 9. Marz 2017,
afropen an’n 9. Marz 2017
(engelsch).
- ↑
Nachrichten aus der Chemie
, 65, Mai 2017, S. 582,
GDCh
- ↑
In sien Erinnerungen (J. Org. Chem., 17, 2005) hett he de Positschoon as Assistant Professor beschreeven. As Scholer vun Zemplen (wenn ok mit anner Forschungsricht) seech suck Olah ok as wetenschaplich Enkel vun
Emil Fischer
, den Lehrer vun Zemplen.
- ↑
Methanol statt Wasserstoff
, Interview im
Technology Review
, 10. Marz 2006.
- ↑
Member History: George A. Olah.
American Philosophical Society,
afropen an’n 1. November 2018
(engelsch, mit biographiscchen Anmerkungen).
- ↑
Olah, Nobelvorlesung
- ↑
Mark Peplow, Chemistry World, 20. Juli 2013
- ↑
F. Scholz, D. Himmel, F. W. Heinemann, P. v. R. Schleyer, K. Meyer,
I. Krossing
:
Crystal Structure Determination of the Nonclassical 2-Norbornyl Cation.
Science, Band 341, 2013, S. 62?64 (
Abstract
).
