Johanna Frederika van Buren
Johanna Frederika van Buren
(enuumd
Jehanna
) (
Heldern
,
20 december
1881
?
Ommen
,
17 jannewaori
1962
) was een
Oaveriesselse
dichteres die schreef ien 't
Helderns
, een oavergangsdialect tussen 't
Sallaans
en 't
Twents
.
Zie is geboren ien een tummermansgezin. Heur va kwaamp al twei jaor nao heur geboorte uut de tied; moe, Johanna en heur breurtien trokken bi'j heur grootolders ien. Van 1900 tot 1919 waarkten Johanna as thuusneister op 't dorp en leidden zie maagies op veur dit beroep. Heur gezondheid was labiel, zie mus hard warken en veur heur ziekelijke moe zorgen. Toch zol zie miestal goed te passe ewest hebben.
[1]
Nao 't hengaon van heur moe ien 1919 gung zie op 't postkantoor warken.
Vanof heur moe zien dood dichtten Johanna intensief, mar pas ien 1927 begunden zie heur gedichten te publiceren. Ien december van 't veurgaonde jaor was heur gedicht
An oonzen oalen toren
, oaver de toren van de Heldernse dorpskarke, ien 't Twentsch Volksblad ofedrokt:
- O, oalen, griezen toren,
- Ik heb' oew toch zoo leef.
- Doorumme hek eschreven
- An oew nen innigen breef.
- [...]
[2]
De Heldernse bezorger Aalders speulden 't vars deur naor 't Twentsch Zondagsblad ien Almelo, waor as ze Van Buren vreugen elke weke een gedicht veur 't blad te schrieben.
[1]
Tot 1961 schreef zie elke weke een gedicht - det zie een 'leedtien' nuumden - veur 't Dagblad van het Oosten (de latere name van 't Twentsch Zondagsblad; now het de kraante
Twentsche Courant Tubantia
). Vanof det moment had zie een publiek van um-en-bi'j honderdduzend leesders, die machtig drok waren op heur leedties. Zie schreef oaver onderwarpen die de meensen anspreuken, maar niet op een banale meniere. Naost dorp- en streekgedichten schreef zie veule netuurpoezie en gedichten oaver actuele onderwarpen, de jaorcyclus en allerhaand anekdotes. De meensen zagen heur vake oppe fietse deur 't Tweentse en Sallaandse laand ummegaon um inspiratie te vienden.
[1]
Vanof um-en-bi'j 1950 leut zie mangs marken det 't wekelijks oflevern van een leedtie heur zwaor vol. Ien 1954 wol zie d'r nog 't liefst mit uutscheiden, mar daor is 't nooit van ekomen. Ter ofwisseling hef zie heur herinnerings an 't Heldern van vrogger veur de kraante opeschreven.
[2]
Heur variaant van 't plat kenden gien schriftelijke traditie, en zie ontworp d'r zolf een consequente en leesbere spelling veur. De spelling van heur gedichten hef tot vandage nog een opmarkelijke uutwarking. De taalkundige
Jan Nijen Twilhaar
, die as 't Helderns van huus uut praot, vol 't op dat ze niet gespeld waren zoaj 't Helderns uutspreekt. Veur, of deur, 't ien Twente evestigde Dagblad waren de klaanken van de leedties consequent vertwentst:
uut
wordden
oet
,
giet
wordden
geet
,
hart
kwam as
hart
terogge enzowieder. Deur heur grote invloed wordt heur vertwentste spelling deur iederiene die nou Helderns schrif nog gebruukt. Zo kuj dizze spelling ok vienden ien 't ien 't Helderns vertaalde vertellegien
Poppenjans geet varen
uut
Jipke en Jannoaken
. Dit zul eigenlijk
Poppenjans
giet
varen
mutten weden.
[3]
Ien een stok oaver Johanna van Buren ien de Stentor, een regionale Oaveriesselse kraante, nuumt Nees Westerhout heur 'onbetwist de grootste streekdichteres die ons land heeft gekend.'
[1]
De dichteres zolf was volngs hum 'nogal laconiek over de kwaliteit van haar verzen', mangs zols 'op het laatdunkende af.' Westerhout schrif ok:
- Veel discussie over het ware literaire gehalte van haar werk is er nooit geweest. De schrijver Aar van der Werfhorst, een persoonlijke vriend van de Hellendoornse, schrijft in 1951 in een artikel het jammer te vinden dat door het gemis aan geschooldheid Johanna's verzen 'vaak doodlopen doordat ze te weinig doorwerkt en doordacht zijn.' Hij voegt daar direct aan toe: 'Ik voel dat ik daarmee te gehaast ben. Het is beter u eerst de gave en groote kant van haar werk te laten zien.'
[1]
Hendrik Entjes
schrif ien zien veurwoord bi'j heur
Verzamelde gedichten
(kiek bi'j Publicaties):
- Zij overschatte zichzelf helemaal niet, maar was evenzogoed ingenomen met alle blijken van waardering, van herkenning vooral. Zij wist wel degelijk wat zij waard was, al bleef zij zich over die waarde zelf altijd nog het meest verbazen. [...] [H]et dichterschap van Johanna van Buren wordt bepaald door dat merkwaardige samenspel tussen dichter en lezer, tussen kunstenaar en publiek, dat alle volkskunst eigen is. Met onze gevestigde literaire overtuigingen kunnen wij zo'n dichterschap niet anders dan tekort doen.
[2]
Ien heur leedtie
Noew zink dan umtrent zeumtig joor
schreef Johanna van Buren:
- Ik riemen in oonz' oale taal,
- Dee sproake miej zoo leef,
- '
k Wol geerne helpen, det ze good
- En lang' bewaard nog bleef.
- '
t Waan gin "gedichten" allemoal' ...
- Mangs was d'r 'n good wel biej,
- En as det biej miej opkwam, was 't
- Een groot genot veur miej.
[2]
Johanna van Buren was een soliste en hef altied vri'jgezel ewest, hoewel zie een paar gepassioneerde liefdes ekend hef. Um 1910 schreef zie daoroaver gedichten ien 't
Nederlaands
. Heur eerste liefde had een aander maagien heur ofeneumen en veurtaan duren zie gien verholding meer an te gaon uut angst veur een ni'je teleurstelling.
[1]
Zie bezocht vake as ienigste vrouwe historische lezings, had volle contact mit schrievers en journalisten en was, terwijl zie van huus uut Nederlaands Hervormd was, haoste oecumenisch eorienteerd.
[1]
As kunsternaores hef zie heur nooit veuredaon.
Op heur seubentigste en tachtigste verjaordagen hebt ze Johanna van Buren uutebreid ehuldigd; bi'j de twiede geleengheid kreeg Almelo een Johanna van Burenstraat. Ien heur leste lebensjaor verhuusden zie naor een bejaordenhuus ien Omm. Zie storf zoas zie eleefd had: allennig op heur kamer.
De honderdste verjaordag van Johanna van Buren, ien december 1981, is herdacht mit een standbeeld op 't Kerkplein van Heldern, de uutgave van
Johanna F. van Buren: dichterschap en dialect
(bewarkt proefschrift van Jan Bouwhuis) en de meer as duzend
Verzamelde gedichten
(zie Publicaties). Ok wordden de Stichting Johanna van Buren opericht, die um de drei jaor de
Johanna van Buren Cultuurprijs
uutrek an iene die hum slim verdienstelijk mak veur de Oost-Nederlaandse streekcultuur. Onder anderen
Marga Kool
,
Joke Wanschers-Eshuis
en
Bennie Jolink
hebt dizze pries ewunnen.
Ien 't Heldernse dorpsmuseum De Valkhof is 't Johanna van Buren Gedichtenmuseum evestigd, mit onder meer een diaklaankbeeld, fotomateriaol en lectuur.
- Bouwhuis, Jan (1981),
Johanna F. van Buren: dichterschap en dialect
, Eanske: Van der Loeff (155 bladzieden)
- Johanna F. van Buren (1981),
Verzamelde gedichten: Verzorgd en van een verklarende woordenlijst voorzien door Prof. dr. H. Entjes
, Eanske: Van der Loeff (612 bladzieden)
- Webbink, Dinand (2013),
'Oonze Jehanna': Johanna van Buren en haar lezers
, Heldern: Uutgeverieje 'n Boaken (144 bladzieden)
- ↑
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
Westerhout, Nees (4 november 2004), 'Leedties' vol van eenvoud, uut:
de Stentor
- ↑
2,0
2,1
2,2
2,3
Johanna F. van Buren (1981),
Verzamelde gedichten: Verzorgd en van een verklarende woordenlijst voorzien door Prof. dr. H. Entjes
, Eanske: Van der Loeff
- ↑
Nijen Twilhaar, Jan (2003),
Taal in stad en land: Sallands, Twents en Achterhoeks
, Den Haag: Sdu uitgevers