|
≪L'oeugg del padron l'ingrassa el cavall.≫
|
|
(
Proverbi
)
|
L'
oeugg
(variant: [œt?] in
lecches
e
brianzoeu
, [et?] in
tesines
alpin, [ot?] in
cremasch
,
paves
e
cremones
, [ø?] in di dialett de l'alta
Valtolina
[1]
, [øil] in
bregajott
) l'e on orghen sensorial, che 'l partegn a l'
aparaa visiv
. El serviss per ciappa di informazion in su l'ambient intorna a travers la lus.
El manda si segnai a travers el gnerv ottegh al cervell. In de l'omm l'oeugg l'e bon de ciappa tucc i color con l'onda de frequenza in tra 400 e 700
nm
(donca minga i
infraross
e i
ultraviolett
). Alter esser vivent a gh'hann di oeugg che ciappen ond de frequenza diferent.
I
insett
e i
crostacei
gh'hann oeugg compless, formaa de alter oggitt pussee piscinitt. I ragg de lus creen di imagin singoi, che vegnen mettuu compagn per soraposizion, compagn d'on
mosaich
: quell sistema chi pero l'e minga bon de toeu tucc i detali, anca se 'l ciappa anca i moviment pussee piscinitt.
A gh'e alter besti, tant 'me la
sciguetta
, che hinn pussee bon de vede de nott, perche gh'hann on numer pussee grand de cellul de la retina che lavoren anca con poca lus.
L'oeugg de l'
omm
a l'e compless e bon assee. El se troeuva in de la cavita ocular, in del
crani
, e 'l se po sparti foeu in d'ona part denanz e on'altra dedree. Dedree ghe partiss el
gnerv ottegh
, che 'l se origina in del bulb cont ona diramazion. Denanz a gh'e 'l center del
popoeu
(on bus negher che 'l toeu su i ragg) e l'
iride
(ona membrana muscolar che la strensg e la slarga la pupilla a segonda de quanta lus la gh'e e che l'e colorada). El popoeu e l'iride hinn proteggiuu de la cornea. Per difend l'oeugg a gh'e anca di liquid compagn di lagrem.
La parolla
oeugg
la riva del
latin
oculus
, con l'istess significaa. La se troeuva in tutt i
lengov romanz
(
italian
occhio
,
frances
œil
,
spagnoeu
ojo
,
piemontes
euj
,
ligur
euggio
,
venezian
ocio
,
forlan
voli
,
aragones
uello
,
catalan
ull
, galizian
ollo
,
sardegnoeu
ogu
,
normann
yi
,
ocitan
uelh
,
romen
ochi
,
portoghes
olho
,
sicilian
occhiu
,
napoletan
uocchio
,
valon
ouy
,
asturian
gueyu
). L'e ona radis comuna anca ai
lengov germanegh
(cf.
ingles
eye
,
todesch
auge
...) e a on bell poo de
lengov slav
(
bieloruss
voka
,
serbocroatt
oko
...).
- ↑
NavigAIS, carta numer 101