Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't Mestreechs . Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.

Peerdssport daan wel peerdesport , ouch bekind es hippische sport , is de verzaomelnaom veur al die sporte boebij weurt gebruuk gemaak vaan ein of mierder peerd ( Equus [ferus] caballus ). Dees sporte versjelle daorum wezelek vaan gewoen sporte, umtot de prestatie moot weure gelieverd door de mins en 't peerd same, en ouch umtot de krach in hoofzaak neet vaan de sportmins zelf kump. Dit leste heet de peerdssport gemein met mechanische sporte . Zjus wie de 'minseleke' sporte umvat de peerdssport e zier divers spectrum vaan sportsoorte, loupende vaan doorsporte en sprintsporte euver percisiesporte tot echte jurysporte en balsporte . Peerdssporte zien euver de ganse wereld populair, veural evels in de Westerse en Arabische len. Ze weure door vaol mieljoene, deks kinder, op amateurniveau gedoon. Versjellende disciplines zien Olympisch . Vaol rasse weure speciaol gefok veur bepaolde sportdisciplines, in 't bezunder de rensport en de dressuur. Oersprunkelek woorte peerdrijveerdeghede veural veur militair doele aongelierd; atlete kaome in 't verleie miestal oet de gevechswereld.

Algemein kinmerke en vereisdes [ bewirk | bron bewerke ]

Zoewel veur de sporter es veur 't peerd bringk de peerdssport 'n aontal vereisdes met. Natuurlek moot de ruter liere rije ; ouch lui oet de aongespanne disciplines beginne miestal op de rogk vaan 't peerd. Me liert es regel vreug rije, op 'n manesj , boe me um te beginne veural de beginsele vaan de dressuur krijg aongelierd. Dee vorm vaan peerdssport weurt gezeen es de basis vaan alle aandere. Ouch springlesse weure op manezje algemein aongeboje. In die umgeving gief 't ouch deks (de ierste) wedstrije op lieg niveau. Allewel tot peerdssporte neet allemaol zoe vaoleisend zien es gewoen krachssporte, moot 'nen atleet oet dees discplines wel 'n gooj conditie hobbe (laankdoreg metgoon in de beweginge vaan e peerd is vermeujend). Daobij maag me ouch neet te vaol wege; um de peerdsrogk neet te euverbelaste, meh zeker in d'n draaf- en rensport ouch um zoe wieneg meugelek op te hawwe: jockeys wege deks zesteg kilo of minder. ^[1]

Natuurlek moot ouch e peerd weure aofgeriech. Dewijl dat veur alle peerd gelt, neet allein veur de sportpeerd, vereise sportdisciplines wel tot e peerd vaan joonks aof aon speciaol veur dat doel weure opgeleid. Zeker in de rensport is dat zoe, boe peerd 't beste prestere es ze e jaor of drei zien (tenao verkoup me ze aon particuliere). Bij springers doort de lier get langer, en dressuurpeerd zien deks pas op hun huugdepunt in hun tienerjaore. Veur vaol sporte bestoon gespecialiseerde rasse. Zoe weurt d'n Arabeer es ideaol veur de rensport gezeen, gebruuk me wereldwied de Polo Argentino veur de polosport en zien versjellende foklijne vaan de KWPN 'er wereldwied hoeg gepreze in de spring- en dressuursport. Soms is e bepaold ras per traditie vereis (wie 't Ziews trekpeerd in 't rinksteke).

E peerd is e bies met 'nen eige wel en versjellende sporte eise ouch versjellende temperaminte. Deks weure sportpeerd gecastreerd, umtot roene ziech neet door mere laote aofleie en ziech beter door 'ne ruter laote beheerse. Zeker in de dressuur heet me vaol liever roene, die noe eine kier beter luustere nao subtiel aonwiezinge. In de springsport vint me, op topniveau entans, zoewel mere es hingste en roene. ^[2] De rei um 'nen hings toch hings te laote is deks, tot me zjus met toppeerd gere welt doorfokke. Op amateurniveau is 't gemeinelek neet verstendeg um ruters op oongelubde hingste te zette.

Veur de prestaties is 't vaan groet belaank tot ruter en peerd (same bekind es de combinatie ) 'ne band oontwikkele, umtot 't peerd de holpe vaan de ruter moot kinne verstoon en de ruter moot weite boe de sterke en zwake kante vaan 't peerd ligke. Bij disciplines die lang inspanning vereise, wie de eventing of de endurance, is 't extreem belaankriek tot e peerd 't kin en welt volhawwe. De sporter nump daorum deks e groet deil vaan de opleiing jaorelaank zelf in han. Oetzundering is de moderne viefkamp, boebij d'n atleet expres moot goon werke met e peerd wat 'r neet kint.

Oetrosting [ bewirk | bron bewerke ]

De mieste groete sportdisciplines zien geworteld in de Ingelse rijtraditie ; de oetrosting vaan de peerdssporters is dao ouch nao. In e paar typisch Amerikaanse disciplines weurt naovenant met Westerngerei gewerk.

E peerd krijg e zaol op ziene rogk, wat me met 'ne zoegeneumde singel oonder ziene boek door vasmaak. Dit zaol deent neet allein veur 't comfort en evewiech vaan de ruter, meh ouch de rogk vaan 't peerd vingk d'n drok heidoor beter op. Wijer krijg 't peerd e hoofstel um/in. Heimet kin de ruter, via de teugele, 't peerd holpe geve. Met 't zoegeneump bit, wat in de moond vaan 't peerd zit, veult 't die aonwiezinge good. Bepaolde sjaole pleite veur boumloes (de boum is 'n oonderdeil vaan 't zaol) en/of bitloes rije; in de mainstream-peerdewereld hobbe ziech die trends neet doorgezat. Bij aongespanne rije is 't peerd met 't rijtuug verboonde door 't zoegeneump getuug . De gebruukde wagel/kaar versjelt sterk per discipline; zuug oonder.

Veur comfort en decorum is 't gebrukelek speciaol rijstievele aon te trekke zoewie 'n rijbrook . De stievele zien laank (tot aon de knee) en oonbuigzaom, de brook is gooddeils naojeloes. Zeker bij 't liechrije , wat beginners doen, sjeelt dit vaol irritatie aon de bein. Veur de besjerming dreug de ruter deks 'ne cap , 'n soort helm dee haom bij 'ne val op ziene kop moot besjerme. Op de mieste manezjes is heer intosse verpliech. Sinds 2013 heet de F.E.I. de cap officieel verpliech gesteld op 't wedstrijdterrein, al zien de regele wel zoe tot beveurbeeld de dressuur, boe me gemeinelek geine cap meh 'nen hoegen hood dreug, 'n oetzundering kin vorme. ^[3] Bij rouwer disciplines kump ouch de bodyprotector te pas, 'n soort helle bodywarmer dee bij 'ne val oonder mie de wervelkolom moot besjerme. Op 't Belsj is heer verpliech bij 't rije; in Nederland neet. Sommege Nederlandse manezjes verpliechte haom wel bij 't springe, in 't bezunder bij de jaog. Bij de eventing is 'r nog vaol universeelder (zoe is heer in Nederland bij alle eventingwedstrije verpliech gesteld). ^[4]

Ruters werke ouch deks met 'ne smik , boe me 't peerd (naovenant de lengde) op de sjouwer of de vot kin tikke, in 't bezunder wienie 't neet direk op holpe reageert. Dit moot met beleid weure gedoon: 't peerd maag sjrikke meh gein pijn lije. Vaanaof de hoeger amateurniveaus dressuur is de smik neet mie touwgestande; bij de rensport en 't springe is dit 'n aander verhaol. ^[5] Bij de aongespanne disciplines is 'ne smik zelfs oonmisbaar, umtot me de peerd aanders gein aonwiezinge kin geve. ^[6] In de versjellende disciplines weure zier versjellende smikke gebruuk. ^[6] Tot slot gief 't veural veur springers nog de spaore : iezere stengskes of gekartelde raodsjes die me aon de stievele klemp. Ze kinne bij verkierd en/of euvermaoteg gebruuk hendeg irritere en mote daorum veurziechteg weure ingezat, zeker umtot e peerd in de zij hendeg geveuleg is (en dus ouch de gewoen beinholpe ech wel veult). ^[7]

Historie [ bewirk | bron bewerke ]

't Peerd sjijnt zoe roond 4000 v.Chr. te zien gedomesticeerd; ^[8] iers es rijbies en pas vaol later es trekbies. ^[9] Oonbekind is wienie me veur 't iers met peerd gong sporte. Al in 't aajd Griekeland bestoont 't wagerenne , boebij 'ne veurmaan achter e veerspan umsterhels mos vare. ^[10] Deze sport, dee ouch op de antieke Olympische Speule woort gehawwe, ^[11] sloog hendeg aon bij de Romeine , die 't dinkelek door de Etruske lierde kinne. ^[12] Neet allein kaome in de Circus Maximus doezende lui kieke nao de atlete, de versjellende facties vaan veurlui verdeilde de Romeinse maotsjappij tot in de politiek, en relle die veer 'hooliganisme' zouwe neume, kaome veur. De wagenerenne bleve tot deep in de middeliewe bestoon in 't Byzantijns Riek . ^[13] In Wes-Europa evels verdwene ze; dao kaom in de hoeg middeliewe 't riddertoernooj op, 'nen deepmilitaire vechsport veur ridders te peerd, en daomet e statussymbool veur edele. ^[14]

Sporte die v'r vaandaog nog kinne koume pas later op de veurgroond. De rensport krijg laankzaamaon vaste vorm in Ingeland in de zestienden iew, ^[15] meh kump pas twie iewe later tot groete bleuj wienie me begint te fokke met Arabische volblode. ^[16] Institute oet de sport stamme deks oet dezen iew (1750: opriechting Jockey Club ; ^[17] 1779: ierste Epsom Derby ^[18] ). 't Vereineg Keuninkriek zouw nog laank 't groetste peerdssportland op de wereld blieve. Dressuur kaom in de barok op, in de vorm die veer kinne es (klassiek) hoegsjaolrije ; allewel tot dit geine competitieve sport waor, is de modern dressuur hei wel op gebaseerd. ^{[19] [20]} De springsport kraog pas aon 't ind vaan de negentienden iew vorm. ^[21]

Op de Olympische Speule waore peerdssporte in 1900 veur 't iers presint; 't gong toen um polo en springe. ^[22] Pas sinds 1912 weurt de peerdssport hei continu bedreve; d'n in 1904 gesjrapde springsport kaom weer trok en dressuur en military (de veurluiper vaan wat allewijl eventing het) kaome debij. ^[23] Polo heet nao 1936 neet mie op 't Olympisch program gestande. ^[24] Bij de Speule vaan 1920 kaom ouch de voltiesj nog veur. ^[25] Dewijl met 't trio springe-dressuur-eventing 't Olympisch program vertrojd aondeeg, waor de peerdssport wel langen tied nog oetgesproke militair. Tot 1952 koste allein officere oet 't leger aon dees disciplines metdoen, en vrouwlui woort nog langer de touwgaank tot 't springe en de eventing oontzag. ^[26] Vrouwlui rije trouwens in dezelfde competitie wie de manslui, oetzunderlek in de sport.

Door 't verdwijne vaan 't peerd in 't leger, 'nen trend deen al in d'n Ierste Wereldoorlog euverdudelek waor begos, ^[27] woort peerdssport laankzaomaon evels gaar neet zoe militair mie. Ummer mie borgers gonge rije, en ummer dekser ouch vrouwlui en meidskes. Dit kos me vaanaof ind jaore zesteg trokzien in statistieke vaan aontalle peerd: nao decennia vaan trokloup (wie ummer mie peerd door machines woorte vervaange) begos de vraog weer touw te numme. ^[28] Allewijl gief 't in Nederland zoe'n 400.000 peerd, in groete mierderheid veur d'n amateursport gebruuk. ^[29] Nui disciplines oontstoon nog aoventouw. Sinds de jaore '50 kint me de endurance, ^[30] sinds de jaore '80 TREC. ^[31]

Versjellende sporte [ bewirk | bron bewerke ]

Draaf- en rensport [ bewirk | bron bewerke ]

Bij dees sporte geit 't drum umsterhels nao de finish te koume; dit maak ze fundamenteel aanders en de aander sporte oet dees sectie. In d'n draafsport weurt miestal gevare met klein keerkes die me sulky 's neump. Wie de naom al zeet, moot 't peerd in draf blieve loupe; de galop , boe-in 't helder kin, veurt tot diskwalificatie. ^[32] Ouch in draf hole de peerd nog gemekelek hoeg snelhede. Gewoen wedstrije weure gehawwe op 'n draafbaon ( hippodroom ), meh 't gief ouch kortebaondraverije, op e kort, rech stok, neet zelde 'n straot. ^[33] Draverije weure soms wel oonder 't zaol gedoon; me sprink daan vaan monte . ^[34]

De rensport is altied oonder 't zaol; heibij is 't de bedoeling tot peerd wel galoppere. Snelhede vaan 60 km/o zien gein oetzundering, al kin e peerd dat neet laank volhawwe. Peerdsraces valle oeterein in vlake races en steeplechase (horderenne), boebij e peerd oonder 't renne ouch nog euver hindernisse moot springe. Ouch d'n aofstand varieert per toernooj: deks mote de peerd in 't hippodroom loupe, meh soms geit 't um 'ne kilometerslange cross. ^{[35] [36]} Veural in 't Vereineg Keuninkriek en de Vereinegde Staote weurt vaan de rensport hiel vaol werk gemaak; ouch in Nederland ( Wassenaar ) ^[37] en 't Belsj ( Waregem ) ^[38] vinde peerdsrenne plaots. Neet alle draafbaone kinne ouch veur de rensport weure gebruuk. ^[39]

Zoewel in d'n draafsport es in de rensport weurt sinds jaor en daag alum gewed, deks veur groete bedraoge. Dit heet de sporte e bedinkelek imago bezorg, zeker umtot wel ins dopaasj weurt gebruuk um de peerd snelder te doen loupe. ^[40] De sporte zien organisatorisch relatief aofgesjermp: draaf- en rensport oontbreke op de Olympische Speule en de FEI helt ziech neet demet bezeg.

Springe [ bewirk | bron bewerke ]

Allewijl tot ouch in de steeplechase en in de cross moot weure gesproonge, versteit me oonder springsport specifiek die sport boebij de combinatie binne 'ne bak euver e kort parcours met versjellende hindernisse moot springe. De hindernisse bestoon deks oet losligkende balke, die ouch bij liechte bereuring draofvalle. Es dat gebaort, krijg de combinatie straafpunte. Die kinne es extra seconde op d'n indtied in rekening weure gebrach, meh soms wege ze zelfs zwoerder door. 'n Wedstrijd weurt euver 't algemein in twie fases opgezat. ^[41] Um good euver de hindernisse te koume, moot e peerd basculere , dat welt zegke de kop, hals en rogk roond make zoetot de sjof tijdens de sprunk 't hoegste punt vormp. Dit geit allemaol e stok gemekeleker es de ruter de verliechte zit aonhelt (de oonderbein nao veure optrekke, opstoon in de stijgbeugele en nao veure neige); zoeget spaort ouch de rogk vaan 't peerd. ^[42]

De verliechte zit is oetgevoonde door d'n Italiaanse ritmeister Federico Caprilli , aon 't ind vaan de negentienden iew. De springsport, natuurlek 'n militair discipline um de peerd beter gesjik te make veur 't gevech, stoont toen nog in de kindersjeun. Caprilli heet vaol beteikend veur 't volwasse weure vaan deze sport. ^[42]

Op amateurniveau weurt de springsport al vrij vreug aongeboje, umtot 'r ziech vrij gemekelek in de bak vaan 'n manesj liet doen. Zjus wie bij de dressuur gief 't vaol amateurtournoje in versjellende klasse; ^[43] dit systeem is in eder land aanders. ^[44] De springsport is populair in 't Vereineg Keuninkriek, Duitsland en zeker ouch Nederland, welke len al vaol sportief succes hobbe gehaold. ^[45]

Dressuur [ bewirk | bron bewerke ]

Wie bove al gezag zuut me de dressuur es basis veur alle peerdssport, jeh veur alle soorte rije. Allein al 't kinne sture vaan e peerd, zoewie de wisseling tosse de versjellende geng, zien feitelek dressuurkunste die me toch veur alle hippische activiteite nujeg heet. Vaan meet aof aon, entans zoe gaw es d'n instructeur de longeerlijn dorf los te laote en de beginnende ruter zelf deit rije, liert me zoe'n euvergeng make, en moot me versjellende manezjefigure rije (volte, vaan hand verandere, gebroke lijn etc.). Dit alles gebaort in 'ne laankwerpege vaan letters veurzeen bak, boebij de letters weure gebruuk um de ruter aonwiezinge te geve. De topdressuur versjelt neet wezelek vaan deze beginnersport, wie groet 't versjel in niveau ouch maag zien: ouch aon d'n top weure nog versjellende geng en bepaolde figure vaan de ruter gevraog. 't Versjel zit veural in 't vaol groeter aontal subtiel versjellende geng die weure gevraog, en in meujeleke oefeninge wie achteroet loupe, appuyere (zijgaank) en pirouet. De oefening op 'n wedstrijd weurt kur geneump; 'n bezunder discipline is de kur op meziek. Dressuur is 'nen typische jurysport; e panel vaan deskundege moot punte geve veur de versjellende oonderdeile vaan de kur.

Dressuurwedstrije weure op alle meugeleke niveaus aongeboje; 't deilnummersveld is sterk verdeild in klasse. 'ne Beginner kin deks al dalek instruime in de oonderste klas; in Nederland bekind es B. ^[46] Tenao avveceert me door gevorderde en zwoer klasse; es me de zwoerste klasse aonkin, maag me oet de breidtesport nao de subtop en in theorie d'n top. ^[47]

Dressuur es zoedaoneg is 'nen oerawwe sport, meh wie veer ze kinne is de dressuur pas in d'n twintegsten iew oontstande. Vaan historisch belaank is 't hoegsjaolrije , in de vreugmodernen tied oontstande in Spaanje en sterk met barokke peerdsrasse wie d'n Andalusier en de lippizaner geassocieerd. Allewijl is dees rijkuns veural bekind vaan de Spaonse Rijsjaol in Wene . Heibij koume neet allein conventioneel figure te pas, meh ouch zier lestege, soms oetgesproke acrobatische oefeninge. ^[20]

Cross- en parcourssporte [ bewirk | bron bewerke ]

De crosscountry is 'ne sport boebij 't peerd euver e boeteterrein moot loupe boe-op versjellende hindernisse zien aongebrach, wie boumstamme of waterpeul met e muurke drachter. Deze sport kump daomet rouw-eweg euverein met de lange vorm vaan steeplechase (zuug bove ). 't Stelt hoeg fysieke eise aon 't peerd, wat langen tied moot galoppere en daan op versjellende meminte ouch nog moot springe. Cross weurt deks recreatief (boete competitie) gedoon, en is es wedstrijdelemint veural bekind es oonderdeil vaan SGW of eventing (zuug oonder). Heivaan maak 't de hoofmoot oet. ^[48]

Oet Fraankriek is de leste jaore de TREC euvergewejd. Deze sport is oontstande es opleiing veur begeleiders vaan groete trektochte. Heer vereis perceis die veerdeghede die me daoveur moot hobbe. 'ne Wedstrijd besteit oet drei oonderdeile: POR, MA en PTV. In 't ierste oonderdeil moot me met 'n zelfgeteikende kaart ziene weeg navigere euver e parcours wat neet te laankzaam, meh ouch neet te snel maag weure aofgelag. Oonderweg gief 't controleposte. In 't twiede deil moot me op 'n korte, sumpel baon kinne tuine tot me soppel tosse de geng kin wissele. 't Leste oonderdeil is 'n hindernisbaon, geinspireerd op crosscountry en trail ('n Westerndiscipline). Veur eder oonderdeil weure punte gegeve, nao gelaank me de opdrachte nao wuns heet oetgeveurd. ^[49]

Bezunder zwoer is de endurance , die wie de naom al zeet 't oethaajdingsvermaoge vaan e peerd tes. Dewijl 't vreuger gewoen waor um groete aofsten in e rillatief hoeg tempo te peerd aof te legke, zien de mieste peerd dao allewijl neet op getraind. Bij de endurance weurt dat toch gevraog. Me legk op einen daag aofsten aof vaan vaol tientalle kilometers, aon d'n top zelfs 160 kilometer. Veur en nao de rit, meh ouch versjellende kiere oonderweeg, weurt 't peerd medisch gekaord; es 't bies oetgepot of liefelek oongesjik weurt geach, maag 't ziene weeg neet vervolge. ^[50] De endurancesport is in 1955 oetgevoonde door d'n Amerikaan Wendell Robie. ^[30]

Mensport [ bewirk | bron bewerke ]

De mensport is roond 1900 oontstande in kotsjeerskring. De iewe daoveur waor de kuns vaan 't menne sterk oontwikkeld, boenao in 't Duits Riek kotsjeers hun veerdeghede gonge vaslegke in 'ne sport. Sleutelfiguur dao-in waor Benno von Achenbach . ^{[51] [52]} Bij de mensport kint me versjellende disciplines die eder op hun eige meneer rappelere aon berijde peerdssporte.

't Bekindste is de men-dressuur. Heibij weurt e vrij groet veld (40 bij 100 meter en daomet vaol langer en breier es 'ne rijbak) ingeriech tot bak en veurzeen vaan letters. De menners mote hei, wie bij de gewoen dressuur, 't peerd (of de peerd) elegant vaan geng doen wissele en versjellende figure vare. Daan gief 't nog de marathon; dit is feitelek 'nen aongespanne cross. Hindernisse zien natuurlek beperk tot pole e.d., umtot e peerd neet met kaar en al kin springe. 't Leste oonderdeil is de veerdegheid. Heibij moot 'n combinatie euver 'n ing en lesteg parcours tosse kegele door vare. Dit stelt hoeg eise aon de kotsjeerskunste en aon de gehuurzaamheid vaan 't peerd. ^{[53] [54]}

De mensport is in versjellende subdisciplines verdeild, nao gelaank de gruutde vaan kaar en 't aontal peerd (inkelspan, twiespan en veerspan) en of peerd daan wel pony's veur de kojts stoon. ^[54]

Voltiesj [ bewirk | bron bewerke ]

Voltiesj of voltigere is 't doen vaan ( acrobatische ) gymnastiek op de rogk vaan e stappend (lieger klasse) of galopperend (hoeger klasse) peerd, ^[55] wat door 'nen assistent aon de longeerlijn weurt gehawwe. ^{[56] [57]} Dit is boetegewoen lesteg (me moot ervaring es ruter en gymnas hobbe) en kin gevierlek zien.

Voltiesj kaom es oonderdeil vaan 't hoegsjaolrije (zuug bove ) al in de vreugmodernen tied veur (en is nog ummer e geleef oonderdeil vaan shows vaan, beveurbeeld, de Spaonse Rijsjaol). In 1920, in Antwerpe, stoont 't einmaoleg op de Olympische Speule. ^[58] Toch heet de sport wie veer 'm kinne pas wied nao d'n Twiede Wereldoorlog vaste vorm en veuj aon de groond gekrege. Erkinning door de FEI kaom pas in 1983. ^[59] Sinds 't begin vaan de Wereldruterspeule in 1990 is 't wel ummer oonderdeil gewees. ^{[60] [61]}

Voltiesj weurt zoewel in solo- es in teamverband gedoon. ^{[56] [57]} Wie me kin begriepe is voltiesj 'ne jurysport.

Polo en aander balsporte [ bewirk | bron bewerke ]

Hoofartikel: Polo

Polo liet ziech 't beste umsjrieve es ' hockey te peerd'. 't Is 'nen teamsport met teams vaan veer speulers, die te peerd met 'nen hamer de bal in 't doel vaan de tegepartij mote werke. 't Weurt gespaol op 'n enorm veld. ^[62] De sport wie me 'm allewijl kint is oontstande in India , metgenome door de Britte en allewijl zier populair in veural Argentinie . ^[63] In Nederland en 't Belsj, boe ruimde sjeers is, gelt de sport es oondoenelek duur (en daorum oetgesproke elitair); in allebei de len weurt 'r mer hiel wieneg gespaold. Veer Nederlandse clubs en ein Belzje club speule oonderein competities. ^[64] 't Gief versjellende variante, boe-oonder Westernpolo ^[65] en arenapolo. ^[66]

Horseball , in Nederland koelek bekind, weurt wel vaol gespaold in 't Belsj zoewie in versjellende aander Europese len. Ouch hei bestoon de teams oet veer speulers (eigelek zes: twie zien verpliechte wisselspeulers). 't Veld is vaol kleinder es bij polo (jeh nog kleinder es bij voetbal) en me spaolt met 'ne groete bal, dee met de han door 'ne rink moot weure gegoejd. Me moot de bal daan ouch te peerd vaan de groond pakke, verpliech vaanoet galop. Wee euver 'ne wedstrijd vaan twie kier 10 menute de mieste gole scoort, heet gewonne. ^{[67] [68]}

Zelde weurt ouch ponyvoetbal gespaold. Dit is 'ne sport boebij neet de ruters meh de peerd de bal (weik en hiel groet) veuroettrampe. ^[69]

Samegesteld [ bewirk | bron bewerke ]

Oonder 'samegesteld rije' of 'samegestelde wedstrijd' (SGW) versteit me (entans in Nederland) al gaw eventing . Heibij weure drei disciplines gecombineerd: dressuur, crosscountry en springe. Veur eder oonderdeil valle punte te hole. Dees drei disciplines stelle gans versjellende eise, en e peerd maag neet al te gespecialiseerd zien es 't aon de eventing welt metdoen. Ouch aon de ruter weure relatief hoeg conditioneel eise gesteld. In Nederland sprik me vaan SGW bij de amateurniveaus tot klasse M en vaan eventing bij hoeger niveaus. ^[70] Veurheer stoont de sport (entans in Nederland) bekind es military. Sinds 1912 steit 'r al op 't program vaan de Olympische Speule. De perceizen inhaajd vaan dit oonderdeil heet vaan Speule tot Speule gevarieerd. ^[71]

Ouch samegesteld, en ouch zier militair in oersprunk, is de moderne viefkamp . Heivaan is mer ein oonderdeil hippisch; 't compleet program besteit oet sjerme, vrije stijlzwumme, springe en 'ne veldloup oonderbroke door pistoolsjete. De sport is Olympisch sinds 1912 en bedach door Pierre de Coubertin zelf. ^[72] De keus op zjus dees vief sporte waor geinspireerd op de klassieke viefkamp: zjus wie die discipline de conditie en kunste vaan 'nen ideaole soldaot oet de aajdheid tesde, zoe waor de moderne viefkamp touwgeros op de dinger die 'ne cavaleris vaan roond 1900 mos kinne. Hei-um weurt bij 't spring-oonderdeil gesproonge met e peerd wat d'n atleet neet kint: in 't gevech kos 't veurkoume tot me zie peerd verloor en met 'n aandert wijer mos. ^[73] De moderne viefkamp is veural populair in Hongarije .

Western-peerdssport is es regel ouch samegesteld. Allewel tot 't geine regel gief die zeet welke eveneminte rodeo 's en dergelieke mote hobbe, is 't wel algemein gebrukelek tot ein evenemint mierder disciplines umvat. ^[74] Heioonder valle beveurbeeld reining ('n soort dressuur in galop), trail (e hindernisparcous), barrelrace , polebending (raceoonderdeile), disciplines met keuj, zoewie cutting ('n kooj vaan de kud aofzundere) en roping ('n kooj vaange en met tuiw binde) en oonderdeile aon de hand, wie halter ('n soort dressuur neve 't peerd). ^[75] De westernwereld heet e folkloristisch rendsje: de tuge zien opvallend verseerd, typisch Amerikaanse rasse weure gepriffereerd en de ruters kleie ziech in kojbojkleier (en rije zoonder cap). ^[76] Toch heet de Westernsport ziech ouch in Europa kinne verspreie. E wijer kinmerk is tot vaolal met losse teugele weurt gerijd. Dit stelt hoeger eise aon de beinholpe. ^{[77] [78]}

E vergeliekbaar vaolzijeg evenemint is de vaan oersprunk Indiase gymkhana . ^[79]

Folkloristische peerdssporte [ bewirk | bron bewerke ]

Op vaol plaotse in de wereld bestoon sporte en speule te peerd, deks oeraajd en noe nog beperk gedoon. Zoe'n sporte make deil oet vaan de folklore in 'n bepaolde plaots of e bepaold gebeed. Kinmerkend zien de tradities die zoe'n sporte umringe: deks weurt veur de steek typische drach geeis, of mote de deilnummers boere oet 't gebeed zien. Normaliter mage ouch allein peerd van 't in de regio typisch ras metdoen.

E veurbeeld is 't gaajstrekke , wat me oonder mie in Beech (Grevenbicht) op Vastelaovendsdinsdag deit. Deze sport kin zeker tot de middeliewe weure trokgeveurd (ze woort in 't bezunder in Vlaondere gedoon) en waor oersprunkelek 'ne bloodsport boebij 'n levende gaajs aon 'n lat woort gehaange, met de kop nao oonder, dewijl ruters in galop ^[80] eine veur eine de kop perbeerde aof te riete. Sinds jaor en daag - in eder geval sinds de negentienden iew - weurt 't bies evels vaan tevaore doedgemaak. Boete Beech kaom dees traditie tot in de jaore '80 ouch veur in Oesj-Moarend ; noe nog besteit ze ouch in dorper in de umgeving vaan Antwerpe en nog aander plaotse in Europa. ^[81]

In groete deile vaan Noordwes-Europa - Nederland, Duitsland, Denemarke - besteit de traditie vaan 't rinkrije . Wat Nederland betrof is die traditie veural in Zieland populair; wijer kump ze in Friesland en Noord-Holland veur. 't Is de bedoeling tot de deilnummers - boere oet de regio, die nao gelaank de plaots op e Fries daan wel e Ziews peerd rije, en verpliech in de plaotseleke drach gekleid - op 'n oongezaold peerd 'ne lans door 'ne rink steke. Me meint tot deze sport trokgeit op ridderspeule oet de middeliewe; 't geit hei in dat geval um bezoonke cultuurgood . ^[82] In oongeveer dezelfde gebeje es boe 't rinkrije populair is, weurt ouch aon sjezerije gedoon (rije beteikent hei, wie gebrukelek in 't weste, vare in 'ne kaar), in e folkloristisch vaartuug wat me sjees neump. Feitelek geit 't um twie sporte: in Zieland is 't 'ne variant op 't rinkrije (boebij 'ne boer ment en 'n boerin stik), ^[83] in Friesland is dit ieder 'ne variant vaan d'n drafsport (boebij dus umsterhels weurt gevare), ^[84] al kump 't rinksteke met de sjees dao ouch veur. ^[85]

Vergeliekbaar met 't rinkrije is de zoegeneumde tentpegging , e speul bekans exclusief in de Gemeinebeslen gespaold, boebij 'ne galopperende ruter met ziene lans tenthieringe oet de groond moot riete. ^[86] In Centraol-Azie spaolt me buzkashi , e rouw speul wat rappeleert aon polo en horseball meh boebij me 't kring vaan 'n geit in d'n aander zie doel moot kriege. ^[87] Ouch deurevechte (in Spaanje en Latiens Amerika ) en de vossejach (Vereineg Keuninkriek, meh intosse verboje) kinne es folkloristische sporte met peerd weure gezeen.

Eveneminte met mierder wedstrijddisciplines [ bewirk | bron bewerke ]

Concours hippique [ bewirk | bron bewerke ]

E concours hippique is e groet wedstrijdevenemint wat mierder disciplines umvat, neet gecombineerd in eine wedstrijd meh zoegezag nevenein, met versjellende combinaties in hun eige disciplines. In eder geval umvat e concours hippique dressuur en springe; ouch mensport of zelfs draverije en voltiesj kinne veurkoume. Daobij weure deks demonstraties vaan 't eint of aandert gegeve; e concours hippique is daan ouch gemeind um gans door e publiek bekeke te weure. ^[88]

Wienie zoe e concours door de F.E.I. weurt georganiseerd (zuug oonder), sprik me vaan e Concours Hippique International Officiel of CHIO (spreek oet ['cijo]). Die weure oonder mie in Aoke ^[89] en Rotterdam ^[90] gehawwe.

Wereldruterspeule [ bewirk | bron bewerke ]

De Wereldruterspeule waore e soort wereldkampioensjap in alle disciplines boe de F.E.I. veur verantwaordelek is. Op de speule vaan 2014, gehawwe in Caen ( Normandie ), stoonte dressuur, springe, eventing, menne, voltiesj, reining, endurance en aongepasde dressuur op 't program, ^[91] wie ouch demonstratietoernoje polo en horseball. ^[92] De Wereldruterspeule zien veur 't iers gehawwe in 1990 en voonte sindsdeen alle veer jaor plaots. In 1994 waore ze in D'n Haag , in 2006 in Aoke. ^[93] De Speule vaan 2018, in Tryon ( North Carolina ), waore de leste. Veur de Speule vaan 2022 kos geine gesjikde kandidaot weure gevoonde, boenao de F.E.I. in november 2018 besloot 't evenemint mer gans te sjrappe. ^[94]

Olympische Zomerspeule [ bewirk | bron bewerke ]

Wie bove al gezag gaof 't in 1900, bij de Olympische Speule in Paries , veur 't iers peerdssport op 't program. 't Gong toen um 't Grandprixspringe, met daoneve apaarte eveneminte veur 't hoeg- en wiedspringe die allewijl neet mie bestoon. Ouch deeg me toen al aon polo. In 1904 waor 't gans hippisch program verdwene, in 1908 gaof 't allein polo. Pas in 1912, bij de Speule vaan Stockholm , begos 't program wie veer dat kinne, met eveneminte in dressuur, springe en military (wie gezag: de huiege eventing). Allein e dressuuroonderdeil veur landeteams gaof 't nog neet. Ouch de moderne viefkamp kaom zjus toen op 't program. Wel koste, wie zoezjus al gezag, allein officere metdoen. Manslui zoonder militaire raank woorte in in 1952 ( Helsinki ) touwgelaote. Bij dezelfde Speule koste ouch veur 't iers vrouwlui aon de dressuur deilnumme. Sinds 1956 zien ze ouch bij 't springe touwgelaote, sinds 1964 zelfs bij de eventing. In 2000 kaom e vrouwetoernooj veur de moderne viefkaamp vaan de groond.

Zoewel 't Belsj es Nederland hobbe mierder medajele op de hippische oonderdeile gehaold. Direk in 1900 al hadde de Belzje veer medajele, boevaan twie gouwe. ^[95] Ouch in 1920, in hun eige Antwerpe, dege ze 't good met twie kier goud in de voltiesj. ^[96] Nederland had, ouch op eige bojem in 1928, twie kier goud in de military met Charles Pahud de Mortanges es individuele medaljis (dee in totaol tosse 1924 en 1932 wel veer kier goud pakde). ^[97] Vaol later zouw Anky van Grunsven drei kier achterein (Sydney 2000, Athene 2004 en Peking 2008) individueel goud in de dressuur pakke. ^[98]

Regulering [ bewirk | bron bewerke ]

De mieste courante vorm vaan peerdssport, zoewel regulier es aongepas (Ingels: para-equestrian ), weure gereguleerd door de Federation Equestre Internationale of F.E.I. Dressuur, endurance, eventing, mensport, reining, springe en voltiesj weure op mondiaol niveau gereguleerd, ^[99] horseball ^[100] en tentpegging ^[101] op regionaolt. Polo en draaf- en rensport valle neet oonder de F.E.I., meh met de poloboond (FIP) besteit wel e memorandum vaan begrip. ^[102]

Nederland [ bewirk | bron bewerke ]

In Nederland weure de sporte die oonder beheer vaan de F.E.I. stoon geregeld door de Keuninkleke Nederlandse Hippische Sportfederatie (KNHS), die in 2002 is opgeriech oet alderlei verzuilde en gespecialiseerde peerdssportboonde. ^[103] De federatie heet naoventrint 200.000 leje; ^[104] lidmaotsjap is verpliech veur met te doen aon officieel wedstrije. Neve de F.E.I. is de federatie ouch verboonde met 't NOC .

D'n draaf- en rensport velt in Nederland oonder de NDR. ^[105]

Belsj [ bewirk | bron bewerke ]

Op 't Belsj weure de F.E.I.-disciplines gereguleerd door de Keuninkleke Belzje Rutersportfederatie (KBRSF/FRBSE). Aanders es de KNHS deit de Belzje boond ouch horseball en TREC. ^[106]

Bronne [ bewirk | bron bewerke ]

Rifferenties [ bewirk | bron bewerke ]

1. ↑ Horsejobs.ca - What it takes to be a jockey
2. ↑ Oetsleeg CSIO Barcelona 2013 . Klik op de combinaties veur details euver de peerd; MA is 'mare' (meer), ST is 'stallion' (hings), GD is 'gelding' (roen).
3. ↑ Horses.nl - Veiligheidshoofddeksel verplicht met ingang van 1 januari 2013
4. ↑ Bodyprotector.eu
5. ↑ KNHS - Wedstrtijreglemint 2013
6. ↑ ^{6,0 6,1} De smik bij de peerdssport
7. ↑ Afke Teunen, "Paardenantenne. De zintuigen van het paard in de training en omgang" in: Bit 189, Doetinchem, 2011: pp. 38-9
8. ↑ International Museum of the Horse - What We Theorize ? When and Where Did Domestication Occur (doeje link, te bezeuke in arsjieve)
9. ↑ David W. Antony : The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton (New Jersey), Princeton University Press, 2007. Geciteerd op d'n Ingelstaolege Wikipedia .
10. ↑ Heer weurt al geneump bij Homerus , in de Ilias 23:257-652
11. ↑ J. Richard Polidorio en Uriel Simri, "The Games of 676 BC: A Visit to the Centenary of the Ancient Olympic Games" in: The Journal of Physical Education, Recreation & Dance 67 (5, mei-juni 1996): pp. 41-6. Geciteerd op d'n Ingelstaolege Wikipedia .
12. ↑ Mark Golden, Sport in the Ancient World from A to Z , New York, Routledge, 2004: p. 35. Geciteerd op d'n Ingelstaolege Wikipedia .
13. ↑ Alan Cameron, Circus Factions: Blues and Greens at Rome and Byzantium . Oxford, Clarendon Press, 1976. Geciteerd op d'n Ingelstaolege Wikipedia .
14. ↑ Historie vaan riddergevechte
15. ↑ History of the British turf from the earliest period to the present day (Whyte 1840): p. 22-6
16. ↑ Historie vaan d'n Ingelse volblood ('t fokproduk vaan de Arabische hingste en inlandse mere)
17. ↑ Oersprunk vaan de Jockey Club
18. ↑ Historie vaan de Epsom Derby
19. ↑ Dressage Revolution (polemische site)
20. ↑ ^{20,0 20,1} Beknopde historie vaan de dressuur
21. ↑ Historie vaan de Springsport
22. ↑ Peerdssport op de Olympische Speule - 1896-1908
23. ↑ Peerdssport op de Olympische Speule - 1912
24. ↑ FIP - Historie vaan 't polo
25. ↑ Oetsleeg vaan de Olympische Speule 1920 - Peerdssport, pistoolsjete, baogsjete, moderne viefkamp, roeje, zeile en voetbal (in 't Pools)
26. ↑ Peerdssport op de Olympische Speule - 1952
27. ↑ De Standaard Online - ‘Een lawine van schichtige paarden stormt op ons af’
28. ↑ Grote Winkler Prins Encyclopedie: Zevende druk , Amsterdam/Brussel, Elsevier, 1976: dl. 14, p. 799
29. ↑ Dierenbescherming.nl - Paarden
30. ↑ ^{30,0 30,1} American Endurance Riding Conference - Endurance Basics
31. ↑ Le T.R.E.C. (Techniques de Randonnee Equestre de Competition)
32. ↑ NDR.nl - FAQ - Wat is een fout?
33. ↑ Kortebaandraverijen.nl - Sport
34. ↑ NDR.nl - Geschiedenis drafsport
35. ↑ Eigenpaard.nl - Regele Rensport
36. ↑ NDR.nl - Geschiedenis rensport
37. ↑ Renbaan Duindigt
38. ↑ Waregem Koerse
39. ↑ Renbaan Duindigt - Geschiedenis
40. ↑ Horses.nl - Dopingcontrole rammelt in Amerikaanse rensport
41. ↑ KNHS.nl - Euver de puntetelling bij 't springe
42. ↑ ^{42,0 42,1} Manege De Hulhorst - Springen
43. ↑ KNHS.nl - Springen
44. ↑ Zuug beveurbeeld de regele euver de klasse in de VS , en in Duitsland
45. ↑ Medajele in de peerdssport op de Olympische Speule
46. ↑ KNHS.nl - Dressuur
47. ↑ KNHS - Subtop Dressuur
48. ↑ KNHS.nl - Eventing
49. ↑ TREC.nl - Wat is TREC
50. ↑ KNHS.nl - Endurance
51. ↑ Pferdchen.org - Geschichte des Fahrsports
52. ↑ Historie vaan d'n Duitse mensport
53. ↑ FEI.org - About driving
54. ↑ ^{54,0 54,1} KNHS - Mennen
55. ↑ Hipp-Oss - Wat is voltige
56. ↑ ^{56,0 56,1} Voltige.nl - Wat is voltige
57. ↑ ^{57,0 57,1} KNHS.nl - Voltige
58. ↑ FEI - Peerdssport op de Speule vaan 1920
59. ↑ Historie vaan de FEI
60. ↑ De Wereldruterspeule vaan 1990 in Stockholm
61. ↑ Australian Equestrian Team - The eight disciplines at the World Equestrian Games
62. ↑ Sportpolo.com - Introductie tot de sport
63. ↑ Sportpolo.com Historie vaan 't polo
64. ↑ Polo.nl - Index veur de Belzje aofdeiling
65. ↑ Billings Gazette - Hockey on horseback
66. ↑ City Polo Maastricht - Over polo
67. ↑ Allesoverpaarden.be - Horseball
68. ↑ 123-Horseball.org - Rules of play
69. ↑ BN De Stem - Fell Ponydag met ponyvoetbal
70. ↑ Military Boekelo - Wat is Eventing?
71. ↑ Historie vaan peerdssport op de Olympische Speule
72. ↑ UIPM - Historie vaan de moderne viefkamp
73. ↑ New York Times - Modern Pentathlon Gets a Little Less Penta
74. ↑ Westerntoday.nl - Westernrijden
75. ↑ Westerntoday.nl - Disciplines
76. ↑ USEF.org - About Western
77. ↑ Paardenbitten.nl - Westernbitten
78. ↑ Wildwestern.nl - Teugele . (Doorscrolle tot oonder de reclaam.)
79. ↑ Audrey Pavia en Janice Posnikoff, vert. Nathalie Kuilder en Nynke Goinga, Paarden voor dummies , Nimwege, Pearson Education Benelux, 2003: p. 306. Gezeen op Google Books .
80. ↑ Folkloristische Vereniging Gawstrekkers Beeg - Jaarlijkse Feestdag
81. ↑ Historie vaan 't gaajstrekke
82. ↑ Domburgse Ringrijders - Wat is Ringrijden
83. ↑ Ringrijden.nl - Sjezen rijden
84. ↑ Friesedravers.nl - Historie
85. ↑ Paardenevenementen.nl - Ringsteken met de sjees 2014
86. ↑ British Tentpegging Association - History of Tentpegging
87. ↑ Theodore Kaye - Buzkashi in Tajikistan, Central Asia
88. ↑ Concours Hippique Mierlo - Program (beit e good idee vaan e typisch concours hippique)
89. ↑ CHIO Aoke
90. ↑ CHIO Rotterdam
91. ↑ Wereldruterspeule 2014 - Disciplines
92. ↑ Wereldruterspeule 2014 - Kalender
93. ↑ Wereldruterspeule - Veurgoonde edities
94. ↑ Nu.nl - Wereldruiterspelen houden per direct op te bestaan
95. ↑ Medajele op de Speule vaan 1900
96. ↑ Belzje medajele op de Speule vaan 1920
97. ↑ Olympisch sporterfgoed - Charles Pahud de Mortanges
98. ↑ Olympisch sporterfgoed - Anky van Grunsven
99. ↑ Veurblaad vaan de F.E.I. ; de geneumde sporte zien hei-op te vinde
100. ↑ FEI.org - Notule vaan de vergadering vaan 20 aprel 2004
101. ↑ FEI.org - Notule vaan de vergadering vaan 15 miert 2007
102. ↑ FEI.org - The FEI and FIP forge partnership
103. ↑ Statute KNHS
104. ↑ KNHS.nl - Feiten en cijfers
105. ↑ NDR - Nederlandse Draf- en Rensport
106. ↑ Veurblaad KBRSF

Extern links [ bewirk | bron bewerke ]

Zeuk de definitie, vertalinge, oetsjpraok en dialekvariante van paerssport op in de Wiktionair .

• Website vaan de FEI
• Website vaan de KNHS
• Website vaan de KBRSF