?аза?стан Республикасыны? Парламент?
?
?аза?станда?ы
е? жо?ар?ы
за? шы?арушы органы
, ек?палаталы
парламент?
.
Сенат
атты жо?ар?ы палатасы ж?не
М?жiлiс
атты т?менг? палатасынан т?рады.
[2]
1994 жыл?ы к?зде журналист ж?не
?аза?стан Жо?ар?ы Ке?ес?
депутатты?ына б?рын?ы ?м?ткер Татьяна Квятовская
1994 жыл?ы парламент сайлауыны?
?орытындысын жо??а шы?аруды талап ет?п сот?а ша?ым т?с?рд?. 1995 жылы наурызда ?за??а созыл?ан сот процестер?нен кей?н ?аза?станны? сол кездег?
Конституциялы? соты
Президент
Н?рс?лтан Назарбаев
пен Жо?ар?ы Ке?ес т?ра?асы
?б?ш Кек?лбай?лыны?
?арсылы?тарына ?арамастан, 1995 жыл?ы 6 наурызда Квятковскаяны? талаптарын нег?зд? деп таныды.
[3]
Сот ?й?арымыны? н?тижес?нде Назарбаев 11 наурызда Жо?ар?ы Ке?ест? тарату туралы жарлы? шы?арды, Ке?есте ?абылдан?ан барлы? за? жобалары ≪жарамсыз≫ деп танылды. Сол себептен ?аза?станда за? шы?арушы бил?к болмады, оны? орнына барлы? за?дар Президент Жарлы?тары нег?з?нде ?абылданды.
[4]
1995 жыл?ы 30 тамызда
конституциялы? референдум
?тт?, онда ?аза?станды?тар
М?ж?л?с
пен
Сенат
к?рет?н жа?а ек? палаталы Парламентт? ??р?ан ?аза?стан Конституциясыны? жа?а жобасына дауыс берд?.
[5]
Сенат сайлауы ал?аш рет 1995 жыл?ы 5 желто?санда ?тт?, содан кей?н ек? турдан т?ратын М?ж?л?с сайлауы ?тт?, олар 1995 жыл?ы 9 желто?санда ж?не 23 желто?санда орын алды. Парламент 1996 жылы 30 ?а?тарда ?з?н?? б?р?нш? сессиясына жиналды.
[6]
2007 жыл?ы наурызда Конституция?а б?рнеше ?згер?стер енг?з?лд?
, н?тижес?нде М?ж?л?с
аралас сайлау ж?йес?нен
партиялы? т?з?м
ж?йес?не к?шт? ж?не президент мерз?м? сег?зден бес жыл?а ауысты. Алайда б?л ?згер?с ар?ылы Назарбаевты? сайлану мерз?м?ндег? шектеу жо? болды,
авторитаризмге
жол ашылды.
[7]
2007 жылы орын ал?ан парламент сайлауында
билеуш?
Н?р Отан
партиясы барлы? депутатты? орындарды же??п алды да, Парламенттег? оппозицияны? барлы? ?к?летт?г?н жо? ?ылды. Осы ар?ылы
2012 жыл?ы сайлау?а
дей?н ?аза?стан
б?рпартиялы? мемлекет
болды.
2010 жылы Парламент Назарбаев?а ≪
Елбасы≫
ата?ын берд?. Жа?а ата? к?мег?мен Назарбаев Президент болмай да б?раз бил?кке, за?ды иммунитетке ие болатын ед?.
[8]
Парламенттi? ?кiлеттiгi оны? бiрiншi сессиясы ашыл?ан с?ттен басталып, жа?адан сайлан?ан Парламенттi? бiрiншi сессиясы ж?мыс?а кiрiскен кезден ая?талады. ?кiлеттiк
Конституцияда
к?зделген жа?дайлар мен реттерде мерзiмiнен б?рын то?татылуы м?мкiн. Парламенттi? ?йымдастырылуы мен ?ызметi, оны? депутаттарыны? ???ы?ты? жа?дайы конституциялы? за?мен белгiленедi.
Парламент ?з палаталарыны? б?лек отырысында м?селелердi ?уелi М?жiлiсте, содан со? Сенатта ?арау ар?ылы за?дар ?абылдайды; республикалы? бюджеттi ж?не оны? ат?арылуы туралы есептердi, бюджетке енгiзiлетiн ?згерiстер мен толы?тыруларды тал?ылайды, мемл. салы?тар мен алымдарды белгiлейдi ж?не оларды алып тастайды; ?Р-ны? ?кiмш?л?к-аума?ты? ??рылымына ?атысты м?селелердi шешу т?ртiбiн белгiлейдi; азаматтар?а ра?ымшылы? жасау туралы актiлер шы?арады; палаталарды? бiрлескен комиссиялары м?шелерiнi? жартысын сайлайды; Конституция?а с?йкес Палаталар депутаттарыны? ?кiлеттiгiн то?татады, оларды ?ол с??ылмаушылы? ???ы?ынан айырады; ?кiмет м?шелерiнi? есептерiн ты?дайды; палаталарды? ?йлестiрушi ж?не ж?мысшы органдарын жаса?тайды, регламент ?абылдайды, Конституцияда (54-бап) к?зделген бас?а да ?згерiстердi ж?зеге асырады.
Парламент Палаталарды? бiрлескен отырыстарында:
Президенттi?
?сынысы бойынша Конституция?а ?згерiстер мен толы?тырулар енгiзедi; Конституциялы? за?дар ?абылдайды, олар?а ?згерiстер мен толы?тырулар енгiзедi; республикалы? бюджеттi ж?не ?кiмет пен Республикалы? бюджеттi? ат?арылуын ба?ылау ж?нiндегi Есеп комитетiнi? бюджеттi? ат?арылуы туралы есептерiн бекiтедi, бюджетке ?згертулер мен толы?тырулар енгiзедi; Президенттi? ?арсылы?ын ту?ыз?ан за?дар немесе за?ны? баптары бойынша Президент ?арсылы? бiлдiрген к?ннен бастап бiр ай мерзiм iшiнде ?айталап тал?ылау мен дауыс?а салуды ?ткiзедi (б?л мерзiмнi? са?талмауы Президент ?арсылы?ыны? ?абылдан?анын бiлдiредi); Президенттi? бастамасы бойынша ?р Палата депутаттары жалпы саныны? ?штен екiсiнi? дауыс беруiмен Президентке бiр жылдан аспайтын мерзiмге за? шы?арушылы? ?кiлеттiк бередi; Президенттi? Премьер-министрдi;
?лтты? банк
т?ра?асын та?айындауына келiсiм бередi; Премьер-министрдi? ?кiмет ба?дарламасы туралы баяндамасын ты?дап, ба?дарламаны ма??лдайды немесе ?абылдамай тастайды (Палата депутаттары жалпы саныны? ?штен екiсiнi? дауысымен ?кiмет ба?дарламасыны? екiншi рет ?абылданбауы ?кiметке сенiмсiздiк бiлдiрген болып табылады); ?р Палата депутаттары жалпы саныны? ?штен екiсiнi? дауысымен, Парламент депутаттары жалпы саныны? кемiнде бестен бiрiнi? бастамасы бойынша ?кiметке сенiмсiздiк бiлдiредi; со?ыс ж?не бейбiтшiлiк м?селелерiн шешедi; Республикалы? референдум белгiлеу туралы ?сыныс енгiзедi, т.б.
Парламент Республиканы? б?кiл аума?ында мiндеттi к?шi бар ?Р-ны? за?дары, Парламенттi? ?аулылары, Сенат пен М?жiлiстi? ?аулылары т?рiнде за? актiлерiн ?абылдайды. Республика За?дары Президент ?ол ?ой?аннан кейiн к?шiне енедi. Парламент пен оны? палаталарыны? за? актiлерi, егер Конституцияда ?згеше к?зделмесе, Палаталар депутаттары жалпы саныны? к?пшiлiк дауысымен ?абылданады, ал конституциялы? за?дар
Конституцияда
к?зделген м?селелер бойынша ?р Палата депутаттарыны? жалпы саныны? кемiнде ?штен екiсiнi? к?пшiлiк дауысымен ?абылданады. Парламент ?кiметке сенiмсiздiк бiлдiргенде, Парламент
Премьер-министрдi
та?айындау?а екi м?рте келiсiм бермесе, Парламенттi? Палаталарыны? арасында?ы немесе Парламент пен мемлекетт?к билiктi? бас?а тарма?тары арасында?ы келiспеушiлiк салдарынан саяси да?дарыс бол?анда ? Президент Парламенттi тарата алады. Бiра? т?тенше жа?дай немесе со?ыс жа?дайы кезе?iнде, Президент ?кiлеттiгiнi? со??ы 6 айында, сондай-а?, алды??ы таратудан кейiнгi 1 жыл iшiнде Парламенттi тарату?а болмайды.
Парламенттi? а?ымда?ы ?ызметi т?ра?ты ат?арылады, оларды? саны ?р Палатада жетеуден аспау?а тиiс. Палаталарды? бiрлескен ?ызметiне ?атысты м?селелердi шешу ?шiн
Сенат
пен
М?жiлiс
тепе-те? негiзде бiрлескен комиссиялар ??ру?а ???ылы. За? жобасы М?жiлiстi? т?ра?ты к-тiнде алдын-ала ?аралып, ол бойынша ?орытынды бергеннен кейiн ? М?жiлiстi? жалпы отырысында тал?ыланады. ?детте, тал?ылау екi о?ылымда ?тедi. Ал Конституция?а ?згерiстер мен толы?тырулар енгiзу ж?не конституция за?дар ?абылдау немесе олар?а ?згерiстер мен толы?тырулар енгiзу м?селелерi бойынша кемiнде екi о?ылым ?ткiзiлуi мiндеттi.
Сенатты? ?арал?ан за? жобасы бойынша ?арсылы? бiлдiруге ???ы бар. Сенат депутаттары жалпы саныны? к?пшiлiк дауысымен ?абылданба?ан жоба М?жiлiске ?айтарылады. Егер М?жiлiс депутаттары жалпы саныны? ?штен екiсiнi? дауысымен жобаны ?айтадан ма??лдаса, онда жоба Сенат?а ?айта тал?ылау?а ж?не дауыс?а салу?а берiледi. ?айта ?абылданба?ан за? жобасын сол сессия барысында ?айтадан енгiзуге болмайды. ?р Палатаны депутаттарды? арасынан сайланатын, мемл. тiлдi еркiн игерген т?ра?а бас?арады. Т?ра?алар палаталарды? ж?мысын ж?ргiзедi.
Т?тастай ал?анда, Парламенттi? ?ос палаталы ??рылымы
?аза?стан
жо?ары за? шы?арушы органы ?ызметiнi? пiкiр алша?ты?тарын азайтып, ?зара ынтыма?таса ж?мыс iстеуiн ма?сат етедi: палаталар бiр-бiрiне ба?ынбайды, бiр-бiрiне т?уелсiз ??рылады; палаталарды? ?р?айсысы жеке ж?мыс т?ртiбiнде ?ызмет ат?арады, ?здерiнi? ?ызмет аясы мен мiндеттерi бар. Сонымен ?атар олар к?птеген м?селелер бойынша бiрлесiп ?ызмет ат?ару?а мiндеттi.
- ↑
a
b
Что нужно знать о выборах в сенат - 2023
(орыс.)
. SPUTNIK (12 января 2022).
Тексер?лд?, 7 а?пан 2024.
- ↑
?аза?стан Республикасыны? Парламент?
(?аз.)
. Парламентт?? ресми сайты.
Тексер?лд?, 25 ?араша 2023.
- ↑
Иванов, Анатолий
Парламентские выборы в Казахстане: о традиции очередных внеочередных
(орыс.)
. informburo (14 января 2016).
Тексер?лд?, 25 ?араша 2023.
- ↑
Osakwe, Christopher
Анатомия гражданских кодексов России и Казахстана: биопсия экономических конституций двух постсоветских республик ? Издательство "Проспект", 2014.
- ↑
Presidential republic (since august 1995)
(а?ыл.)
. e-history (25 September 2013).
Тексер?лд?, 25 ?араша 2023.
- ↑
The Parliament of the Republic of Kazakhstan of the First Convocation and public figure Marat Ospanov (1996-1999)
(а?ыл.)
. e-history.kz (18 January 2016).
Тексер?лд?, 25 ?араша 2023.
- ↑
Kazakh legislators approve unlimited terms for president
(а?ыл.)
. CBC News (18 May 2007).
Тексер?лд?, 25 ?араша 2023.
- ↑
Н?ршаева, Раушан
Kazakh president declared Leader of the Nation
(а?ыл.)
.
Reuters
(15 June 2010).
Тексер?лд?, 25 ?араша 2023.