Валюта ( итал. voluta ? ??н , ба?а ) ? тауарлар ??ныны? шамасын ?лшеу ?ш?н пайдаланылатын а?ша ?лшем? . Халы?аралы? валюталы? ?аржы операциялары т?ж?рибес?нде ол мынадай м?ндерде ?олданылады: 1) мемлекетт?? а?ша ?лшем? ж?не оны? тип? ( алтын , к?м?с , ?а?аз а?ша), ^[1] мысалы, ?аза?станны? ?лтты? а?шасы ? те?ге , Ресейд?к? ? рубль ; 2) шет мемлекеттерд?? а?шасы; 3) халы?аралы? (айма?ты?) есеп айырысу ?лшем? (вексель, чек, банкнот) ж?не т?лем ??ралы. 19 ?-?а дей?н к?м?с валюта мен биметаллизм ке? тарады. 19 ?-ды? басында ?лыбританияда , 19 ?-ды? 2-жартысынан бас?а елдерде алтын валюта енг?з?лд?. Валютаны? жалпы да?дарысы кезе??нде (1-д?ниеж?з?л?к со?ыс кез?нде) ?а?аз валюта ке??нен ?олданыла бастады. Алтын мен к?м?ске айырбасталмайтын банкноттар ?а?аз а?ша т?р?нде болды. Ел экономикасында ауы?-ауы? инфляция бол?анда, ?а?аз валюта ??нсызданып отырды. М?ндай жа?дайда кейб?р елдер ?з валютасыны? номиналды алтынды? баламын т?ра?тандыру?а тырысады. К?птеген елдерде валюта курсы валюталы? шектеу ар?ылы реттелед?. Валюталар пайдаланылу т?рт?б?не ?арай айырбасталымды (конверсияланатын), ?ш?нара толы? айырбасталымды ж?не айырбасталмайтын (тома?а т?йы?) валюта болып ?шке б?л?нед?. ^[2]

Б?р?нш? топ?а валюталы? шектеу жойыл?ан елдерд?? валютасы (А?Ш доллары, т.б.) жатады. Ол кез келген шет ел валютасына айырбасталады. ?ш?нара айырбасталымды валюта?а валюта операцияларын жасау?а толы?тай валюталы? шектеу жойылма?ан елдерд?? валютасы (мысалы, ?лыбританияны? , Францияны? , Италияны? , сондай-а? ТМД елдер?н??) жатса, со??ы топ?а барлы? операциялар бойынша валюталы? шектеу са?тал?ан елдерд?? валютасы жатады. Тома?а-т?йы? валюта ?з мемлекет? шег?нде ?ана айналыста болады. ^[2]

Валюталандыру [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Клиентт?? немесе корреспондентт?? жеке есепт?к шоты бойынша, банк жаз?ан ?рб?р сомма?а пайыздар есептелет?н датаны белг?леу ?ш?н колданылатын термин.

Валюталы? реттеу [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Елд?? т?лемд?к балансын ны?айтуды, ?лтты? валютаны? т?ра?тылы?ын, ?шк? валюталы? рынокты? дамуын ж?не оны ?ада?алап, ба?ылауды ?амтамасыз ету ма?сатында валюталы? операцияларды ?тк?зу т?рт?б?н т?ра?тандыру бойынша ?к?леттелген мемлекетт?к органдарды? (валюталы? реттеу органдары) ?ызмет?.

Валюталы? реттеуд?? ма?саттары мен м?ндеттер? [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

• Валюталы?, реттеуд?? ма?саты т?ра?ты экономикалы? ?суге ?ол жетк?зу ж?не экономикалы? ?ау?пс?зд?кт? ?амтамасыз ету ж?н?ндег? мемлекетт?? саясатына ж?рдемдесу болып табылады.

Валюталы? реттеуд?? м?ндеттер? :

• ?аза?стан Республикасында валюталы? ??ндылы?тарды? айналысыны? т?рт?б?н белг?леу;
• ?аза?стан Республикасыны? д?ниеж?з?л?к экономика?а одан ?р? к?р?гу? ?ш?н жа?дайлар жасау;
• Валюталы? операциялар мен капитал лег? ж?н?ндег? а?паратты? базаны ?амтамасыз ету болып табылады.

Валюталы? бас?ыншылы? [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Шетелд?к валютаны? кома?ты партиясын банкт?? сатып алуы немесе сату жолымен ж?зеге асырылатын валюталы? рынок пен валюта курсына ?сер ету ?ш?н елд?? ?лтты? банк?с?н?? ма?сатты т?рде ба?ыттал?ан б?р ретт?к елеул? ?рекет?. Валюталы? бас?ыншылы? мемлекетт?? м?ддес?не орай, шетелд?к валюталарды? ба?амын реттеу ?ш?н ж?зеге асырылады. ^[3]

Валюта операциялары [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Валюталы? ??ндылы?тар?а менш?к ???ы?ыны? ж?не ?зге де ???ы?тарды? к?шу?не, сондай-а? валюталы?, ??ндылы?тарды т?лем ?аражаты рет?нде пайдалану?а байланысты операциялар; валюталы? ??ндылы?тарды, ?лтты? валютаны, номиналы ?лтты? валютамен к?рсет?лген ба?алы ?а?аздарды ж?не т?лем ??жаттарын, резиденттер шы?ар?ан номиналы жо? ба?алы ?а?аздарды ?аза?стан Республикасына ?келу, ж?беру ж?не аудару, сондай-а? ?аза?стан Республикасынан ?кету, ж?беру ж?не аудару.

Валюта ??ндылы?тары [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Валюталы? за?нама?а с?йкес, елд?? аума?ында айналыс?а т?суге ?атысты ерекше режим бек?т?лген ??ндылы?тар. Мыналар валюта ??ндылы?тары болып табылады:

• шетел валютасы;
• номиналы шетел валютасымен к?рсет?лген ба?алы ?а?аздар ж?не т?лем ??жаттары;
• резидент еместер шы?ар?ан номиналы жо? ба?алы ?а?аздар;
• тазартыл?ан ??йма алтын;
• резиденттер мен резидент еместер арасында, сондай-а? резидент еместер арасында операциялар жасал?ан жа?дайда ?олданыл?ан ?лтты?. валюта, номиналы ?лтты?. валютамен к?рсет?лген ба?алы ?а?аздар ж?не т?лем ??жаттары;
• резиденттер мен резидент еместер арасында, сондай-а? резидент еместер арасында операциялар жасал?ан жа?дайда ?олданыл?ан резидент шы?ар?ан номиналы жо? ба?алы ?а?аздар.

Валюта т?уекелд?г? [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

?ор ж?не тауар биржаларында сырт?ы сауда, кредитт?к ж?не валюталы? операцияларды ?тк?зу кез?нде, ?лтты? валюта?а ?атынасы бойынша шетелд?к валюта курсынын ?згеру?мен байланысты валюталы? ??ндылы?тарды жо?алту ?ауп?. Ашы? валюталы? ?станымы бар бол?ан кезде пайда болады.

Валютаны? ?айтымдылы?ы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Валютаны? ?айтымдылы?ы - б?р ел валютасыны? бас?а б?р елдерд?? валютасына ?олданыста?ы валюталы? ба?ам бойынша айырбасталу м?мк?нд?г?; алтын стандартында - банк билеттер?н алтын?а айырбастауды? ?рт?рл? нысандары. Аралы? режимдег? валютаны ?ш?нара ?айтымды валюта деп атайды. М?ндай жа?дайда ?айтымдылы? белг?л? б?р валютаны? на?ты иелер?не ж?не операцияларды? жекелеген т?рлер?не ?олданылады.

Валютаны? ба?амын белг?леу [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Валютаны? ба?амын белг?леу - валютаны? ба?амын ай?ындау. Валютаны? ба?амын белг?деуд?? тарихи т?р?ыда ек? ?д?с? ?алыптас?ан, олар т?келей белг?леу, м?нда шетел валютасы ?лшем?н?? ба?амы ?лтты? валютаны? белг?л? б?р сомасымен к?рсет?лед? (мыс., 1 А?Ш доллары = 6,8 француз франк?); жанама т?рде белг?леу, м?нда валюта ?лшем? рет?нде валютаны? белг?л? б?р сомасына те?ест?р?лет?н ?лтты? валюта ?абылданады (мыс., 1 стерлинг фунт = 1,55 А?Ш доллары). Ке? тарал?аны валютаны? ба?амын т?келей белг?леу ?д?с?. Валютаны? ба?амын ресми т?рде орталы? банк белг?лейд?, бейресми т?рде банк?лер банк?лер белг?лейд?. Валюта биржалары са?тал?ан елдерде валютаны? ба?амын бег?леу к?нн?? белг?л б?р уаытында т?ркелед?. Алайда биржалы? белг?лен?м нег?з?нен аны?тамалы? сипатта болады. Валюта нары?ыны? к?б?нде ба?ам белг?леу кез?нде фиксинг - валютаны? банк аралы? ба?амын ?рб?р валюта бойынша с?раным мен ?сынымды салыстыру жолымен ай?ындау р?с?м? ?олданылады. Сонан со? сатушыны? ба?амы (жо?ары) мен сатып алушыны? ба?амы (т?мен) белг?ленед?. Банк?лер сатылатын шетел валютасын сатып алынатын валютадан г?р? ?ымбат?а ба?алайды.? ^[4]

Дерекк?здер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

1. ↑ Орысша-?аза?ша за?дык т?с?нд?рме с?зд?к-аны? тамалы?. - Алматы: ≪Жет? жар?ы≫ баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
2. ↑ ^{a b} ≪?аза?стан≫: ?лтты? энциклопедия / Бас редактор ?. Нысанбаев ? Алматы ≪ ?аза? энциклопедиясы≫ Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9 , II том
3. ↑ Банк терминдер? мен ??ымдарыны? ?аза?ша-орысша с?зд?г?. / ?. Сей?ткасымов, Б. Бейсен?алиев, Ж. Бекболат?лы ? Алматы: Экономика, 2006. ISBN 9965-783-20-9
4. ↑ аржы-экономика с?зд?г?. Алматы

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.