Ату спорты
, XIX ?.-да пайда бола бастады, тирлер ашылды, атудан жарыстар ?тк?з?лд?. Дегенмен де нысана к?здеуш?лерд?? аясы ?те шектеул? болатын. Онымен офицерлер ж?не кейб?р елдерд?? сарай алыстан нысана к?здеума?ында?ы а?с?йектер? ?ана ш??ылданды. Б??араны алыстан нысана к?здеу спортына тартуда 1927 ж. ?йымдастырыл?ан Осоавиахим ?ор?аныс ?о?амы ?лкен м?ндет ат?арды. Б?рнеше жылдар бойы фабрикаларда, заводтарда, мекемелер мен о?у орындарында
Осоавиахимн??
басшылы?ымен мамандар дайындалды, алыстан нысана к?здеу мен ш??ылдану ?ш?н материалды? база жасалды. Е?бекш?лер алыстан нысана к?здеуге ?йрену ?ш?н ?лкен м?мк?нд?кке ие болды. Осоавиохим ?йымдарында
ГТО
кешен?не норма тапсыру сек?лд? ату спорты бойынша б??аралы? шаралар ж?рг?з?лд?, ату кешендег? м?ндетт? спорт т?р? болды. Осы кешенн?? нормасын тапсыра отырып, жа?адан баста?ан спортшы атудан бастап?ы б?л?м мен да?дыларды ?алыптастырады. Нысана к?здеу ?оз?алмайтын ж?не ?оз?алмалы нысан?а ойы?ты ?арудан-
винтовкадан
ж?не
пистолеттен
, ал
стенд к?здеу
- спортты? мерген а?шы стволы мылты?ынан ?шып келе жат?ан нысан?а ату ж?рг?з?лед?. (Стенд к?здеуд? ?ара?ыз) Траншейл?к стендте спортшы
траншеядан
ла?тыр?ан тарелкаларды атады; д??гелек стендте б?р орыннан ек?нш?с?не ауыса отырып ек? ?рт?рл? н?ктелерден ла?тырылатын тарелкаларды атады. Ойы?ты ?арудан ату жарысы 1824 ж. Швейцарияда ?тт?. О?ты ?арумен ату бойынша ?лем чемпионаты - 1897 ж. бастап, стендт?к ату - 1935 ж. бастап ?тк?з?лд?. О?ты ?арумен ату барлы? Олимпиялы? ойындар ба?дарламасына (1904 ж. ж?не 1982 ж. бас?а), Стенд к?здеу - 1900 ж. бастап (1904, 1928-48 б?тен) енд?.
[1]
Нысананы?
ортасы ? д??гелек нысананы?, т?р? бойынша нысананы? ?зге б?л?ктер?нен ерекшеленген, д??гелек т?р?ндег? орталы? б?л?г?. О?пен атылатын нысаналарда ?детте олар ?ара т?ст?, ал сада?пен атылатындарда - сары т?ст? болады ("алтын алма" деп аталады).
Нысаналарды? аума?ы ? нысаналарды зоналар?а б?лет?н д??гелек немесе с?лба нысаналарды? сопа?ша не ше?берд?? топтал?ан шег?. Нысаналарды? аума?ына олар шектейт?н ?шк? айма?ты? к?лем? енед?. Сонды?тан да нысанада?ы тес?лген жерге о? тигенде аз да болса нысананы? аума?ына ти?п, оны? сырт?ы шет? болса да б?зылды, ал ондай тию ?шк? зона бойынша ба?аланады.
Нысанада?ы ойы?тар ? о? тескен орындар. Нысананы? ?айсыб?р аума?ында?ы тес?ктер атуды? сапасын сипаттайды. Аума? к?лем?н?? сырт?ы жа?ын б?з?ан нысанада?ы ойы?тар ласта?ан деп атайды. Нысана ау?ымына жа?ын ма?ында?ы нысанада?ы ойы?тар талас деп аталады, оны? сапасын т?реш?лер аспаптарды? к?мег?мен аны?тайды. Нысанада?ы ?абаттал?ан ойы? деп ек? о? нысананы? б?р жерден немесе б?р-б?р?не ?те жа?ын жерден тиюд? атайды. Нысана?а бас жа?ымен емес, б?ршама б?рышпен немесе жалпа?ымен тиеген нысанада?ы сопа?ша ойы?ты ?и?аш деп атайды.
Нысаналар т?збег? (д??гелек ж?не траншеялы? стендте) ? уа?ытты? белг?л? б?р аралы?ында ат?ыш?а ?з?л?сс?з бер?л?п отырылатын нысаналарды? ?айсыб?р саны. Жарысты? ережес?не, ат?ышты? разрядына ж?не т?реш?лер ал?асыны? шеш?м?не байланысты жарыс ба?дарламасында белг?ленген нысаналарды? жалпы саны б?рнеше т?збекке б?л?нед?. Ату спортында?ы шапша? ату, винтовкадан немесе пистолеттен (револьверден) б?рнеше секундт?? ?ш?нде ату немесе ату т?збег? орындалады.
[1]
О?ты? шо?ырланып тию? ? нысанада?ы тес?ктерд?? к?пш?л?г? б?р-б?р?не ?те жа?ын болуы. Ату спортында?ы о?пен О?ты? шо?ырланып тию?
патрондарды?
, ?аруды? атылуы сапасыны? ж?не мергенн?? б?рнеше атуды б?ры??ай ату б?л?кт?л?г?н?? к?рсетк?ш? болып табылады. О?ты? шо?ырланып жа?сы тию?нде егер о?ты? тескен орындары нысананы? ортасынан шамалы ауыт?ы?ан болса, ?арауылды? орналасуын ?згерт?п, д?л тиг?зуд? ?амтамасыз ету ?иын?а со?пайды.
К?д?р?с (ату спортында?ы) ? ?ару тет?ктер?н?? жарамсызды?ынан, атылмай ?алу н?тижес?нде от алмау ж?не ?зге себептер. Жарыстарда к?д?р?с шапша? атуда ?ана ж?не атушыны? к?н?с?нен болма?ан жа?дайларда назар?а алынады. Ондай жа?дайларда атушыны? к?н?с?нен болма?ан к?д?р?ске жататындар: отты ?аруды? о?панында ?алып ?ойса, патрон атылмай ?алса; затворды аш?анда гильза патрон салынатын жерде ?алып ?ойса; патрон ?исайса; затвор гильзаны ?ысып ?алса; ?аруды? детал? немесе тет?г? сынып ?алса; пистолетт? жартылай автоматты т?рде ?айта о?таудан кей?н кезект? патрон келмей ?алса, ш?р?ппе тартып, басыл?анымен атылмай ?алса.
[1]
Винтовкадан ату ? нег?зг? к?ш? калибрл?, ?лкен калибрл? ж?не
пневматикалы? винтовкадан
ату болып ?ш д?режеге б?л?нед?.
[2]
Винтовкамен ату, ?ш?н ?зын о?панды ?ол мылты?ы (о?пен ???ысында и?р ойы?тары бар) винтовка ?олданылады 50 м. ?ашы?ты??а ату ?ш?н олимпиялы? ба?дарламада калибр? 5,6 мм-ге дей?н болатын ?лг?дег?: ?оз?алмайтын нысана?а ату ?ш?н 8 кг-нан (белбеус?з) ауыр болмайтын (оптикалы? емес), ал ?оз?алыста?ы "?абан" нысанасы оптикалы? ?арауылы бар, салма?ы 5 кг-нан аспайтын винтовкамен атылады.
- ↑
a
b
c
?аза?стан - спортшылар ел?. Энциклопедиялы? аны?тамалы?. - Алматы: "С?зд?к-Словарь".
ISBN 9965-822-57-3
- ↑
Жолымбетов ?.Ш., ??лназаров А.К., Спорт терминдер?н?? т?с?нд?рме с?зд?г?. ? Алматы, ?аза?ша-орысша,
ISBN 9965-822-48-4