N!xau ?Toma
(koart:
N!xau
; altenative stavering:
Gcao Coma
;
Tsumkwe
, ±
1943
? dere,
1 july
2003
) wie in
Namibysk
boer
,
jager
en
akteur
fan
etnysk
San
-komof. Hy waard yn
1980
ferneamd troch syn rol yn 'e
film
komeedzje
The Gods Must Be Crazy
, fan 'e
Sudafrikaanske
regisseur
Jamie Uys
. N!xau spile dernei noch yn in seistal oare films, en waard wol "Namybjes meast ferneamde akteur" neamd. Hy ferstoar yn
2003
oan
tuberkuloaze
.
N!xau hearde ta it
folk
fan 'e
San
(foarhinne "Boskjesmannen" neamd). De symboalen ! en ? (en teffens de letter x), yn syn namme, steane foar
klikkonsonanten
ut 'e
Koisan-talen
. N!xau wist net wannear't er persiis berne wie, mar neffens offisjele skattings (u.m. brukt foar yn syn
paspoart
) moat dat likernoch yn
1943
west hawwe. Hy spriek floeiend
Ju?’hoan
(in San-taal),
Tswana
en
Herearo
, en koe him dernjonken rede yn it
Afrikaansk
. Hy underhold himsels oarspronklik as
jager
.
Yn
1980
waard N!xau frege om mei te wurkjen oan 'e
film
The Gods Must Be Crazy
("De Goaden Moatte Wol Gek Weze"), fan 'e
Sudafrikaanske
regisseur
Jamie Uys
. Dat wie in
komeedzje
mei twa ferhaallinen weryn't Uys him u.m. fan
slapstickmetoaden
betsjinne. Yn 'e iene ferhaalline smyt in unachtsume
piloat
boppe de
Kalahary
-woastyn in leech
Coca-Cola
-fleske ut it rut, dat dernei fun wurdt troch in
San
-stamme, dy't mient dat it in geskink fan 'e goaden is. As it iennichste hurde en folslein wettertichte foarwerp dat se ea sjoen hawwe, reitsje de San underling deilis om it ding, oant men uteinlik kedizet dat it werombrocht wurde moat nei de goaden, om't it allinne mar ellinde bringt. In jager, spile troch N!xau, nimt dy taak op him, mar kriget der hiel wat mei te stellen as er oan 'e rane fan 'e Kalahary foar it earst yn kontakt komt mei
blanke
minsken. De twadde ferhaalline giet oer de untstellend unhandige blanke dy't him uteinlik oer de San-jager untfermet, en dy't op in hilarysk knoffelige wize besiket om 'e nije skoaljuffer yn it doarp it hof te meitsjen.
De rjochten fan
The Gods Must Be Crazy
waarden ferkocht oan 45 lannen, en de film wie te sjen yn
Noard-Amearika
,
Jeropa
en
Japan
. Yn
1981
wun Uys der de grutte priis mei op it
Festival International du Film de Comedy Vevey
. Troch it sukses fan 'e film wie N!xau wraldferneamd wurden, mar der hied er sels mar amper weet fan. Foar't er oan 'e film meidie, hied er yn syn hiele libben mar trije blanken sjoen, en hy wie alhiel unwittend fan 'e wearde fan it
papierjild
dat er yn ruil foar syn
aktearjen
taparten krige. Neffens it ferhaal liet er dat derom fuortblaze yn 'e wyn. Hy fertsjinne oan it projekt trouwens ek mar in pear hundert
rand
.
Tsjin 'e tiid dat Uys yn
1989
in minder suksesfol ferfolch makke,
The Gods Must Be Crazy II
, mei twa soartgelikense ferhaallinen oer de San en in pear blanken, hie N!xau aardich byleard en wist er troch underhannelings in folle hegere priis te betingjen foar syn meiwurking. Hy kaam lykwols ut in
kultuer
dy't gjin wearde hechte oan 'e materiele saken dy't er mei jild keapje koe, en sadwaande hied er nea leard om ferstannich mei jild om te gean. Nettsjinsteande dat brukte er in diel fan syn ynkommen om foar syn famylje in bakstiennen hus sette te litten mei
wetterlieding
en
elektrisiteit
. Njonken de beide
The Gods Must Be Crazy
-films fan Uys wurke N!xau noch mei oan ferskate ferfolgen dy't troch oare regisseurs makke waarden:
Crazy Safari
,
Crazy Hong Kong
en
The Gods Must Be Funny in China
, werfoar't er alhiel nei
Sina
reizge.
Mids jierren njoggentich kearde er werom nei syn berteplak Tsumkwe, der't er
boer
waard en
mais
,
pompoenen
en
beane
ferboude, wylst er ek in pear
kij
hie. Yn
july
2000
liet N!xau, dy't opgroeid wie yn 'e
natoerreligy
fan 'e San, him
dope
en waard er lid fan 'e
Sande-Deis Advintistyske Tsjerke
. Hy ferstoar op
1 july
2003
wylst oer op jacht wie yn 'e omkriten fan Tsumkwe oan multyresistinte
tuberkuloaze
. Hy wie doe likernoch 59 jier. Hy waard op
12 july
by in semy-tradisjonele seremoanje njonken syn twadde frou begroeven. N!xau hie seis bern dy't him oerlibben.
- 1980 ?
The Gods Must Be Crazy
- 1988 ?
The Gods Must Be Crazy II
- 1990 ?
Kwacca Strikes Back
- 1991 ?
Crazy Safari
- 1993 ?
Crazy Hong Kong
- 1994 ?
The Gods Must Be Funny in China
- 1996 ?
Sekai Ururun Taizaiki
(as himsels)