|
Artikulu honek
erreferentziak
behar ditu.
Hemen
erreferentzia egiaztagarriak
gehituz lagun dezakezu.
|
Psikologia
(
grezierako
ψυχ?,
psyche
, "arima" eta λογο?,
logos
, "ezagutza") bizidunen portaerak aztertzen dituen
zientzia
da.
Gizakien
esperientzia guztiak barne hartzen ditu,
burmuineko
funtzioetatik haurren garapeneraino. Hau da,
animalien
eta gizakien pentsatzeko eta sentitzeko era, eta nola moldatzen diren euren testuingurura. Psikologia modernoaren helburua esperientziaren azterketa da. Horrela
teoria
hauek izakien portaera ulertzen laguntzen dute. Ikerketa gehienak gizakiekin izaten dira, baina askotan
animaliak
ere ikertzen dira, eta orduan
etologia
deritzo.
Metodo
eta teknikei dagokienez, psikologiaren aztergaiak zuzenean kontrola eta neur ezin direnez,
inferentziak
egiten dira ?zeharkako azterketak, alegia?, arazo hori saihesteko.
Estatistika
,
behaketa
eta
esperimentazioa
,
elkarrizketak
,
testak
eta
laborategiko
lanak dira metodo nagusiak.
Gaur egun ez da teoria psikologiko bakarra onartzen, nahiz eta gero eta lotura estuagoa duen
biologiarekin
eta
soziologiarekin
, eta gero eta gehiago erabiltzen diren
metodo estatistikoak
, matematikoak eta informatikoak; 1950 inguruan ezagutzaren prozesuak neurtzeko tresnak eta bideak agertu zirenetik,
psikologia konduktistak
galdu egin zuen ordu arte izandako eragina eta indartu egin zen
ezagutzaren psikologia
, alegia,
neurologiak
eta biologiak eskaintzen dituen datuak kontuan hartzen dituena, esperimentu klasikoez gainera.
Gaur egun psikologian sailkapen eta bereizketa asko egiten dira: ikerketa alorraren arabera, bi atal bereizten dira,
giza psikologia
eta
animalia psikologia
; helburuaren arabera, berriz,
psikologia orokorra
(lege orokorrak ezartzea da haren helburua) eta
psikologia diferentziala
(gizabanakoaren ezaugarri bereziak aztertzen dituena); eta joeraren arabera, azkenik, teorikoa eta aplikatua (psikologia orokorraren ezagupenak jakintzaren beste alor batzuetara hedatzen dituena).
Psikologiaren jatorria aurkitzeko, greziar filosofiara (
Demokrito
,
Platon
,
Aristoteles
) jo behar bada ere, psikologia modernoa
XVII. mendean
sortu zela esan daiteke,
Hume
eta
Locke
ingelesen lehen lan enpiristekin batera. Psikologiaren inguruan lan ugari egin ziren arren,
XIX. mende
arte psikologia ez zen benetan
filosofiatik
bereizi. Izan ere, arazo transzendentalei buruzkoak eta, beraz, filosofiarekin lotuta egon ziren ordu arteko lanak;
XIX. mendean
hasi zen filosofiatiko bereizketa gauzatzen, eta psikologia
zientzia enpiriko
gisa finkatzen, metodo esperimentaletan oinarriturik emandako legeei esker (psikologia esperimentala); garrantzi handia izan zuen psikologia zientzia gisa finkatzeko 1879an
Wundtek
lehenengo psikologia laborategia sortu izana. XIX. mendearen amaiera arte, bi joera nagusi bereizi ziren psikologian: fenomenologikoa edo esperimentala (britainiarrek eta alemaniarrek landua) eta mekanizista edo fisiologikoa (frantsesek eta amerikarrek landua).
XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran eskola eta joera ugari sortu ziren; besteak beste, aipatzekoak dira
asoziazionismoa
, jokabidearen arauak introspekzio metodoaren bidez aztertzeko helburua zuena (Hatley, Mill, Spencer);
funtzionalismoa
, metodologia sistematiko baten bidez ahalmen psikologikoekin lotura duten prozesuak aztertzen dituena (Charcot, Janet, Binet, Piaget);
behaviorismoa
edo konduktismoa, egoeraren eta egoera horren aurreko erantzunaren ezaugarri objektiboak aztertzen dituena (Watson, Skinner);
Gestalt
psikologia edo formaren psikologia, pertzepzioa lege jakin batzuen arabera antolatutako osotasun gisa hartzen duena (Kohler, Wertheimer, Gillaume); eta
psikoanalisia
, neurosiak tratatzeko metodo gisa sortua eta nortasunaren egiturari, ezohiko joerei eta emozioen dinamikari buruzko ezaupide handienak ekarri dituena (Freud, Adler, Jung).
Egun, psikoanalisia baliogabetzat jotzen da arlo akademikoan, baina neurologiarekin uztartuta konduktismoak indar berria hartu du Estatu Batuetako psikologoen artean. Europan, gogamenaren eskola neoklasikoa da nagusi.
Psikologiaren
metodologiaren
aldetik, bi izan dira ikertzeko aukerak:
- Psikologia
zientzia
esperimentaltzat hartuta: zientzia positibistatzat markatuta dago.
Metodo zientifiko kuantitatiboa
erabiltzen du,
hipotesien
kontrasteen bidez.
- Psikologia
metodologia kualitatibotzat
hartuta: ikuspuntu zabalagoa du. Prozesuen deskripzioa eta interpretazioa aberasten du.
|
Artikulu edo pasarte honek eduki, gramatika, hiztegi edota ortografia akatsak ditu.
Lagundu nahi baduzu,
zuzendu ezazu
.
|
Psikologia aplikatua edo profesionala psikologiak dituen alderdi desberdinak batzen dituen aplikazio zuzenak arazoak konpontzeko edo optimizatzeko erabiltzen dena da.
Psikologia aplikatuan erabiltzen diren ezagutza gehienak psikologia basikotik datoz, baina aplikatua egunero ezagutza berriak ekartzen ditu. Askotan jatorrizko ezagutzetik independizatzen da.
Alderdi ezagunenak psikologia honetan klinika, hezkuntzarena eta soziala.
Baina ba daude beste adarrak.
Psikologia klinikoak oinarri psikologikoa duten estres eta disfuntzioak ulertzeko, prebenitzeko eta arintzeko moduak eta garapen pertsonala eta ongizatea sustatzeko moduak aztertzen ditu.
Hezkuntza psikologia gizakien ikasketa prozesua, hezkuntzako esku-hartzeek duten eragina, irakastearen psikologia eta eskolek erakunde gisa dute psikologia soziala aztertzen duen zientzia da.
Erakunde psikologiak kontzeptu eta metodo psikologikoak aplikatzen ditu giza potentzialak sustatzeko lantokian.
Gizarte psikologia
XX. mende
hasieratik finkatutako psikologiaren adar garrantzitsua da.
Ameriketako Estatu Batuetan
garatu izan da nagusiki. Gizarte psikologiaren hastapenak psikologiaren beraren sorrerari loturik doaz,
XIX. mendeko
bigarren erdialdean.
1879an
, horrela,
Wilhelm Wundt
psikologoak eta
Leipzigeko
(
Alemania
) lehen psikologia laborategiak gizarte psikologiara gerturatu ziren lehen lanak egin zituzten. Gizarte psikologia, diziplina akademiko gisa,
Floy Allport
estatubatuarrarekin sortu zen. Gizarte psikologia modernoari, halaber,
Kurt Lewin
alemaniarrak eman zion hasiera.
Zientzia Psikologikoaren Nazioarteko Batasuna
(
IUPS
) da psikologia munduari erakusten diona. Erakunde horrek munduko estatuetako kontseiluak batzen ditu, hau da, herrialde bakoitzeko psikologoak biltzen dituzten kontseiluak.
Estatu eremuko psikologoen elkarteei dagokienez, nagusienetariko bat
Amerikako Estatu Batuetako Psikologoen Elkartea
(
APA
) da.
Euskarazko liburuak psikologiari buruz 2016-2022 (
inguma
datu-basetik).
[1]
- Erika Lagoma Pombar, Estitxu Fernandez Maritxalar M ama* eme* ume* ELKAR arg 2022
- Kepa Erdozia Uriarte, Mikel Santesteban Insausti, Adam Zawiszewski Bi hizkuntza garun bakarrean. Euskal psikohikuntzalaritzaren ekarpenak eta erronkak UEU arg eta UPV/EHU Arg 2021
- Maria Dosil Santamaria, Amaia Eiguren Munitis, Maitane Pikaza Gorrotxategi, Naiara Ozamiz Etxebarria COVID-19aren ondorioz konfinatutako haurren egoera beren ahotsen bidez UPV/EHU arg 2020
- Gema Lasarte Leonet Gaitasun komunikatiboak II. Diskurtso profesionalak UPV/EHU arg 2020
- Aitor Castaneda Zumeta Kontsumoaren psikosoziologia eta marketina. Kontsumoaren barrunbetan zehar UPV/EHU arg 2020
- Elena Bernaras Iturrioz, Joana Jauregizar Albonigamayor, Maite Garaigordobil Landazabal Pozik bizi. 8-10 urte bitarteko umeen emozioak eta depresio-sintomak hobetzeko programa UPV/EHU arg 2019
- Ainize Madariaga Muthular Komunitatea hats-bahiturik. Hiztunaren trauma: diagnosia eta paliatiboak UEU arg 2018
- Delfin Montero Centeno, Eguskine Etxabe Merodio, Ana Luisa Lopez Velez Bigarren Hezkuntza eta Adimen Urritasuna Euskadin UD/DU arg 2017
- Inaki Alegria Loinaz, Ainhoa Latatu Nunez, Miren Josu Omaetxebarria Ibarra, Patxi Salaberri Zaratiegi II. Ikergazte. Nazioarteko ikerketa euskaraz. Kongresuko artikulu bilduma. Gizarte Zientziak eta Zuzenbidea UEU arg 2017
- Gabriel Rodriguez San Juan, Naiara Arriola Garikano, Maria del Carmen Sanjuan Artegain Arreta, pertzepzioa eta motibazioa. Lan koadernoa UPV/EHU arg 2016
Ingelesezko liburuak (Wikipediatik):
- Badcock, Christopher R. (2015). "Nature-Nurture Controversy, History of". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 340?344. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.03136-6. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Cascio, Wayne F. (2015). "Industrial?Organizational Psychology: Science and Practice". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 879?884. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.22007-2. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Chryssochoou, Xenia (2015). "Social Psychology". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 532?537. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.24095-6. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Deakin, Nicholas (2015). "Philosophy, Psychiatry, and Psychology". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 31?36. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.27049-9. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Demetriou, Andreas (2015). "Intelligence in Cultural, Social and Educational Context". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 313?322. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.92147-0. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Gelso, Charles J. (2015). "Counseling Psychology". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 69?72. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.21073-8. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Henley, Tracy B. (2015). "Psychology, History of (Early Period)". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 406?411. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.03235-9. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Knowland, Victoria C.P.; Purser, Harry; Thomas, Michael S.C. (2015). "Cross-Sectional Methodologies in Developmental Psychology". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 354?360. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.23235-2. ISBN 978-0-08-097087-5.Louw, Dap (2015). "Forensic Psychology". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 351?356. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.21074-X. ISBN 978-0-08-097087-5.
- McWilliams, Spencer A. (2015). "Psychology, History of (Twentieth Century)". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 412?417. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.03046-4. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Pe-Pua, Rogelia (2015). "Indigenous Psychology". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 788?794. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.24067-1. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Peterson, Roger L.; Peterson, Donald R.; Abrams, Jules C.; Stricker, George; Ducheny, Kelly (2015). "Training in Clinical Psychology in the United States: Practitioner Model". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 517?523. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.21086-6. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Poortinga, Ype H. (2015). "Cross-Cultural Psychology". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 311?317. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.24011-7. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Spinath, Frank M.; Spinath, Birgit; Borkenau, Peter (2015). "Developmental Behavioral Genetics and Education". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 320?325. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.92009-9. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Smith, Edward E. (2015). "Cognitive Psychology: History". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 103?109. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.03028-2. ISBN 978-0-08-097087-5.
- Staerkle, Christian (2015). "Political Psychology". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. pp. 427?433. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.24079-8. ISBN 978-0-08-097087-5.
- ↑
≪Psikologiako liburuak. Bilaketa aurreratuaren emaitzak :: Inguma - Euskal komunitate zientifikoaren datu-basea≫
www.inguma.eus
(Noiz kontsultatua: 2022-05-26)
.