Maitia, nun zira
Zuberoako
euskal abesti herrikoia da.
Jose Tomas Urunuela
gasteiztarrak
harmonizatu zion orain ezagunena dugun musika,
1930
. urtearen inguruan.
[1]
Undureine
Piarres Lafittek
argitaratu zuenez,
1701eko
azaroaren 9an
Hauzeko
elizan bataiatutako
Jeanne Undureine
emakumeari eginiko kanta da.
Aitoren semea
zuen aita,
Undureineko
jauna; eta ama ere,
aitoren alaba
,
Zibozekoa
.
Zuberoako aitoren alaba gehientsuenak bezala, Jeanne haurra
Oloroeko
komentu batean hezi zuten. Hain etxe oneko neskatxa ezkontzeko adinetara heltzearekin, hartaz gizon gazte anitz agradatuko ziren. Ororen artetik, hautatu zuen Mixel de Reyau, zuberotar aitoren semea. Baina hautu hori ez zuen gogoko Jeanneren aitak. Bere baimena errefusatu zuen, eta, kantoreak dioenez, alaba berriz komentuan ezarri. Mixelen
auhenak
eta Jeanneren erantzunak jasotzen bide ditu, beraz, abestiak.
[2]
Hitzen argigarri, zati bakoitzean nor mintzo den adierazi dugu. Lafittek jasotako antolamendu tradizionalean, zortzi lerro (6, 7, 7, 6, 12, 7, 7 eta 6 silabakoak, hurrenez hurren) ditu bertso bakoitzak. Hemen, berriz, Urunuelak bezala antolatu ditugu bertsoak, antolamendu tradizionaleko bertso bakoitza bitan zatiturik eta lerrorik luzeena (12 silabakoa) erdibiturik. Bestalde, Jeanneren azken mintzaldia eta Jeanneren aitarena ez daude Urunuelaren bertsioan (horregatik ez diegu ≪bis≫ marka ezarri bertso bakoitzeko azken lerroaren ondoan).
Mixel:
- Maitia, nun zira?
- Nik etzutut ikusten
- ez berririk jakiten
- nurat galdu zira? [bis]
- Ala khanbiatu da
[3]
- zure deseina?
- Hitzeman zenereitan
- ez behin, bai berritan
- enia zinela! [bis]
Jeanne:
- Ohikua nuzu
- ez nuzu kanbiatu
- bihotzian beinin hartu
- eta zu maitatu. [bis]
- Aita jeloskor batek
- dizu kausatu.
- Zure ikustetik
- gehiago mintzatzetik
- hark nizu pribatu. [bis]
Mixel:
- Aita jeloskorra!
- Zuk alaba igorri
- arauz ene ihesi
- komentu hartara. [bis]
- Agian ez ahal da
- sarturen serora!
- Fede bedera dugu
- alkarri eman tugu
- gauza segurra da. [bis]
Jeanne:
- Zamariz iganik,
- Jin zazkit ikustera,
- Ene kontsolatzera,
- Aitaren ixilik.
- Hogei eta lau urthe
- batizit betherik:
- Urthe baten burian,
- Nik ez diket ordian
- Aitaren axolik.
Jeanneren aita:
- Alaba diener
- erranen dit orori:
- ≪So'gidaziet eni
- beha ene erraner.
- Gaztetto direlarik,
- untsa diziplina!
- Handitu direnian
- berant date ordian
- nik badakit untsa≫.
[2]
Salaberrik doinu eta partitura hau jaso zuen 1870ean:
[4]
MAITIA, NUN ZIRA ?
Lafittek eginiko ikerketen arabera, aitak barkatu zion alabari: azkenean, Jeanne gaixoa ohorezki ezkondu zen.
- ↑
≪El musicologo Jose Tomas Urunuela Fernandez de Larrea fallece el 3 de julio de 1963≫
, uztaileko efemerideetako bat,
Euskonews & Media
aldizkaria, 539. zenbakia, 2010eko uztailekoa.
- ↑
a
b
LAFITTE Piarres:
≪Nori buruz egin zen “Maitia, nun zira” kantu xaharra?≫,
in
Euskal literaturaz
, Euskal Editoreen Elkartea, 1990. Klasikoen Gordailuan eskuragarri: <
http://klasikoak.armiarma.eus/idazlanak/L/LafitteLiteraturaz022.htm
>.
- ↑
Toki askotan ≪hala≫
(= modu hartan aldatu da?)
jartzen duen arren, dudarik ez da ≪ala≫
(= edo aldatu al da?)
dela tradizioan abestu izan dena.
- - SALABERRI, J.-D.-J.:
Chants populaires du Pays basque
. Baiona: Lamaignere, 1870. ≪Maitia, nun zira?≫ 4. or.
- - ETXEMENDI Paul eta LAFITTE Piarres:
Kantuz. Recueil de 120 chansons populaires basques.
Baiona: Eskual-Herria, s.a. ≪Maitia, nun zira≫, 110. or.
- - ETXEMENDI Paul eta LAFITTE Piarres:
Ene hautia. 25 chants basques.
6. ed. Donapaleu: Vogel, ia, s.a. ≪Maitia, nun zira≫, 4. or.
- - ETXEMENDI Paul eta LAFITTE Piarres:
Xaramela.
Donostia: Elkar, 1985. ≪Maitia, nun zira≫, 208. or.
- - ETXEMENDI Paul eta LAFITTE Piarres:
Kantu Kanta Khantore.
Baiona: Ezkila, 1967. ≪Maitia, nun zira≫, 101. or.
- ↑
SALABERRI, J.-D.-J.:
Chants populaires du Pays basque
. Baiona: Lamaignere, 1870. ≪Maitia, nun zira?≫ 4. or. Ikus, Wikiturrietan.