Greziera
edo
grekoa
[1]
[2]
Grezian
hitz egiten den hizkuntza da. Herrialde horretaz gain,
Zipren
ere nagusi da eta beste hainbat herritan gutxiengo aipagarriak daude:
Italiako
grikozko
nahiz
grekokalabrerazko
hiztunak,
Albaniakoak
, eta abar.
Greziera
Balkanetan
mintzatua da
K.a. bigarren milurtekotik
. Aztarnarik antzinakoena
Kretako
"Gurdiaren Taulen Gela"n aurkitu zuten.
K.a. XV. mendekoa
izanda, greziera lekukotasunik zaharrenetakoak dituzten munduko hizkuntzetako bat dugu. Antzinatasun hori,
indoeuropar hizkuntzen
artean
Vedasen
sanskritoak
bakarrik berdin dezake.
Alfabeto grekoa
, berriz, ez da hain zaharra eta
feniziar alfabetotik
eratorria da.
Hizkuntzalarien
aburuz, greziera bost arotan bana daiteke:
Erdi Aroko grezieratik
aurrera bi hizkeratan banatua izan da hizkuntza:
dhimotiki
(δημοτικ?), herri hizkera, eta
katharevusa
(καθαρε?ουσα), klasikoen erara itxuratutako hizkera jasoa, testu
literario
,
juridiko
, administratibo eta
zientifikoetan
erabilia
XIX.
eta
XX. mendeetan
.
Diglosia
arazo hori
1976ko
306 Legeak irtenbideratu zuen,
dhimotiki
a ofizial bihurtu zuenean. Bitartean, bi hizkerek greziera batua (κοιν? νεοελληνικ? edo Aro Berriko greziera amankomuna) sortu dute.
Batzuek Aro berriko grezierazko hiztun jasoak antzinako testuak uler ditzakeela diote; hala ere, arrazoia ziur asko kultura da eta ez hizkuntzen arteko antzekotasuna. Hala ere,
koin?
a erraza da oso egungo hiztunentzat.
Euskarak
,
Europako
beste hizkuntzak bezala, hitz asko hartu dizkio, normalean zeharka, hau da,
frantsesaren
edo
gaztelaniaren
bitartez:
astronomia
,
demokrazia
,
filosofia
,
foka
, eta abar. Gainera, greziar hitz eta
morfemak
oraindik erabiltzen dira hitz berriak sortzeko:
antropologia
,
auto
mobila,
fotografia
,
hiper
merkatu,
hidro
masaje,
dinosauro
, (
elektro
)
entzefalograma
, aroma
terapia
,
biomekanika
... eta
latinezko
hitzekin batera, egungo hiztegi zientifiko eta teknikoaren erroak dira.
Greziera
indoeuropar
hizkuntza familiaren
adarretako bat da. Hurbilago zituen antzinako hizkuntzak
antzinako mazedoniera
(agian grezierazko dialektoa bera) eta
frigiera
ziren, baina hori ez dago dokumentatuta. Egun, hurbilen dituen hizkuntzak
armeniera
eta
indo-iraniar hizkuntzak
dira.
[3]
Greziera
alfabeto grekoaz
idatzia da
K.a. IX. mendetik
.
Greziera klasikoan
,
latin
klasikoan bezala, letra larriak baino ez zeuden. Letra xeheak
Erdi Aroko
eskribek sortu zituzten, arinago idazteko. Egun erabiltzen den
alfabetoa
joniera
berankorrarena bera da,
K.a. 403an
sortua
atiko
klasikoa idazteko.
Aro berriko
alfabeto grekoak
24 letra ditu, bakoitza letra larriko eta letra xeheko formetan.
Sigmak
beste xehezko forma du (?), bukaeran erabiltzeko.
Letra larriak
|
Α
|
Β
|
Γ
|
Δ
|
Ε
|
Ζ
|
Η
|
Θ
|
Ι
|
Κ
|
Λ
|
Μ
|
Ν
|
Ξ
|
Ο
|
Π
|
Ρ
|
Σ
|
Τ
|
Υ
|
Φ
|
Χ
|
Ψ
|
Ω
|
Letra xeheak
|
α
|
β
|
γ
|
δ
|
ε
|
ζ
|
η
|
θ
|
ι
|
κ
|
λ
|
μ
|
ν
|
ξ
|
ο
|
π
|
ρ
|
σ, ?
|
τ
|
υ
|
φ
|
χ
|
ψ
|
ω
|
Gainera,
alfabeto grekoak
zenbait ikur diakritiko ditu: hiru
ahoskera
, arnasa hartzeko markak eta
dieresi
a. Ikur horiek guztiek aro helenistan zehar sortu ziren, baina egun alde batera utzi dira.
1982tik
aurrera,
sistema monotonikoa
izenekoa erabiltzen da, hau da, dieresia baino erabiltzen ez duena: antzinako sistema edo
politonikoa
greziera klasikoa idazteko erabilia da.