En
krimeo
fine de la 19-a jarcento
La
karaimoj
(la? la krimee
karaima lingvo
: singularo къарай -
karaj
, pluralo къарайлар -
karajlar
; la? la
karaima lingvo
de
Trakai
: singularo
karaj
, pluralo
karajlar
, la? la
hebrea lingvo
: ???????? -
karajim
, "legantoj"), estas gento kaj kultura komunumo de etne
tjurkaj
adeptoj de
judismo
de karaimoj en Orienta E?ropo.
Karaimoj el
Krimeo
en la tradiciaj kostumoj, la 19a jc (ilustra?o)
Origine la karaimoj vivis precipe sur la
Krimea duoninsulo
, norde de la
Nigra Maro
, sed dum la mezepoko la litova grandduko
Vytautas
([
Vi
ta?tas
],
Esperante
:
Vita?to
) donis al ili vivolokojn en la nordo de sia regno, la hodia?a
Litovio
, kaj aparte en la ?irka?a?o de la urbo
Trakai
proksime de
Vilno
, kie estis la centro de la litova mezepoka regno.
Oni ofte nomas tiun genton "krimeaj karaimoj", kio estas misgvida nomo, ?ar multaj bran?oj de la kultura komunumo trovis vivlokojn en diversaj partoj de orienta E?ropo kaj okcidenta Azio. Tamen necesas diferencigi inter la turkeca gento "karaimoj", kiu origine vivis sur la krimea duoninsulo kaj de tie disiris al diversaj lokoj de orienta E?ropo kaj okcidenta Azio, kaj la religian grupon "
judismo
de karaimoj", kiu inkluzivis anka? anojn parolantajn
aramee
,
hebree
kaj
arabe
kaj vivantajn historie en
Levanto
,
Anatolio
kaj la regiono de la hodia?aj
Sirio
,
Libano
,
Israelo
kaj
Jordanio
.
La
karaima
estas turkeca lingvo proksime parenca al la
krime-tatara lingvo
, la armene kip?aka kaj aliaj lingvoj. Arabaj, hebreaj kaj persaj vortoj frue enfluis la vortaron. Dum la mezepoko kaj la transloki?o de multaj karaimoj al la nordo de la
Grandduklando Litovio
, multi?is litovaj, polaj, rusaj kaj ukrainaj vortoj. La
hebrea
restis la lingvo de liturgio. Post la okupado de Krimeo per la
otomana imperio
, la lokaj karaimoj devis uzi la
turkan
por mar?andado kaj rilatoj kun la okupantaj regantoj.
Tri dialektoj de la karaima lingvo ankora? hodia? uzi?as: la tiel nomata "dialekto de Trakai", uzaza en
Trakai
kaj
Vilno
(
Litovio
), la tiel nomata "lutska dialekto" parolata en
Lucko
(malmulte post la
dua mondmilito
) kaj en la regiono de la urbo
Hali?
, kaj fine la "krimea dialekto".
Karaimoj parolantaj turkecan lingvon (sian propran, sed anka? la
lingvon de krimeaj tataroj
nomatan
Karajlar
) vivis sur la krimea duoninsulo jam dum la unua jarmilo post Kristo. Ilia origino estas vaste diskutata. Iuj rigardas ilin posteuloj de adeptoj de
judaismo
, kiuj venis el la sudo al la duoninsulo kaj tie ekuzis varia?on de la
kip?aka lingvo
. Aliaj rigardas ilin posteuloj de
?azaroj
(malver?ajne) a?
kip?akoj
(pli probable), kiuj konverti?is al
judismo
de karaimoj.
La hodia?aj krimeaj karaimoj konvinki?as, ke ili ne havas etnan rilaton al israelidoj, sed estas posteuloj de la ?azaroj. Ili ne vidas sin kiel "normalaj" judoj, sed emfazas ke ili havas turkecan kulturan hereda?on kaj praktikas "
mosean
religion" malsaman al judismo. Tamen esploristoj substrekas ke tiu distanci?o de la "normala" judismo nur ekestis dum la 19-a jarcento, kiam la karaimaj religiaj gvidantoj Abraham ben Samuel Firkovi? (
Avraham Firkovi?
) kaj
Sima Babovi?
akcentis ?in.
Ananiasz Zaj?czkowski
(naski?is la 12-an de novembro 1903 en
Trakai
, m. la 6-an de aprilo 1970 en
Romo
) ? pola
orientalisto
,
tjurkologo
, profesoro de
Varsovia universitato
,
karaima
aktivulo, membro de
Pola Scienca Akademio
kaj Pola Akademio de Scipovoj.
Krim?akoj
Montaraj judoj
Turkaj judoj