 | ?i tiu artikolo temas pri regiono en sudokcidenta Azio. Por montaro ene de la regiono rigardu la pa?on
Ka?kazo
.
|
Ka?kazio
(
armene
??????
[Kovkas],
azerbaj?ane
Qafqaz
/
??????
,
kartvele
????????
[Kavkasia],
ruse
Кавказ
[Kavkaz]) estas vasta
teritorio
inter la
Nigra
, la
Kaspia
kaj la
Azova maroj
. ?i etendi?as de la
Kuma-Mani?a depresio
norde ?is
Irano
kaj
Turkio
en la sudo, kaj de
Kubania
elfluejo okcidente ?is la
Ap?erona duoninsulo
oriente.
Areo de la regiono estas ?irka? 400 mil kvadrataj kilometroj, kie lo?as pli ol 30 milionoj da homoj. Centra akso de la regiono estas montara ?eno de Granda
Ka?kazo
, kiu dividas ?in je du partoj ?
Norda Ka?kazio
kaj
Suda Ka?kazio
, kaj prezentas naturan limon inter modera kaj subtropika klimataj zonoj. Geografie al Ka?kazio apartenas anka? nordorienta parto de Turkio en la sudo kaj parto de
Rostova provinco
kaj
Kalmukio
? regionoj de
Rusio
.
Monto Elbruso (5642 m), la plej alta punkto de Ka?kazio
Naturo de Ka?kazio estas tre diversa. ?i tie originale kombinas sekecaj pejza?oj kaj humidaj subtropikoj. Tian najbarecon de varmaj maroj kaj glaciaj montoj vi trovos tre malofte. Pro la grava
biodiverseco
de la regiono, la
organiza?o
Naturprotekto Internacie
(
angle
Conservation Internacie
) indikis ?in kiel
biodiverseco-varmpunkton
.
Fitogeografie
, Ka?kazio estas aparta
fla?ra
provinco el la ?irka?boreala Regiono de la Holarkta
Regno
.
Multaj ka?kazaj
montopintoj
estas kovritaj de eterna ne?o kaj glacio. Kelkaj el ili ?
Elbruso
(5642 m), Di?ta? (5205), ??ara (5068),
Kazbek
(5033) ? superas okcidente?ropan
Blankan Monton
la? alteco.
Riveroj de Ka?kazio apartenas al la Kaspia lago, la Nigra kaj la Azovaj maroj. Plimulto de ili ne ta?gas por navigado, escepte de Mtkvari (
Kura
), Kuban kaj Rioni. Sed ili estas uzataj por irigacio, lignoflosado kaj konstruado de
elektrocentraloj
. ?efaj riveroj de Ka?kazio estas: Kura (Mtkvari, 1364 km), Kuban (906), Kuma (802),
Terek
(623), Rioni (327).
Ka?kaziaj
lagoj
estas negrandaj, sed estas gravaj kiel naturaj akvorezervejoj, kiuj permesas reguligi akvonivelon en riveroj kaj pligrandigi fi?an ri?econ. La plej granda el lagoj estas
Sevan
. Dank’ al pitoreska naturo multaj lagoj fari?is lokoj de turismo kaj ripozo.
La grandega salakva lago
Kaspio
en pluraj lingvoj estas nomata ?maro“ (la Kaspia maro) kaj havas plurajn ecojn de maro. Kaspio estas la orienta limo de Ka?kazio. ?i havas grandan signifon por fi?kaptado, naftoproduktado, transportado.
Nun teritorio de Ka?kazio estas en konsisto de 4 sendependaj ?tatoj, membroj de internaciaj organizoj kiel
UN
:
Kartvelio
(69,7 mil kv. km),
Armenio
(29,8),
Azerbaj?ano
(86,6) kaj
Rusio
(254,3). Krom tiuj kvar ekzistas ankora? tri neagnoskitaj a? nur parte agnoskitaj memregataj ?tatecaj teritorioj:
Ab?azio
(8,6 mil kv. km),
Montara Karaba?o
(4,4) kaj
Sud-Osetio
(3,9).
Rusia Federacio estas prezentita en Ka?kazio de jenaj administraj subjektoj:
Krasnodara regiono
(76,0 mil kv. km),
Stavropola regiono
(66,5),
Adigeio
(7,6),
Kara?ajio-?erkesio
(14,1),
Kabardio-Balkario
(12,5),
Nord-Osetio
(8,0),
Ingu?io
(4,6),
?e?enio
(15,9),
Dagestano
(50,3). Ene de Rusio ekzistas teritoriaj disputoj inter Nord-Osetio kaj Ingu?io, inter Ingu?io kaj ?e?enio.
La? sia etna konsisto Ka?kazio estas ege komplika kaj bunta regiono. ?i tie oni parolas pli ol 40 lingvojn. Plimulto de ka?kazianoj apartenas al e?ropa antropologia raso. Pli ol duono de la lo?antaro estas
kristanoj
(?efe ortodoksuloj), aliaj ?
islamanoj
. La? lingva klasifiko ka?kazianoj dividi?as jene:
Malgra? la etna, religia kaj lingva diverseco, ka?kazianojn forte ligas politikaj kaj ekonomiaj interesoj, anka? komuna historia sorto, komunaj longeda?raj bataloj kontra? eksteraj invadantoj kaj certe, simileco de kulturoj kaj kutimoj. Speciale similas la muzika, la danca kaj la vesta kulturoj, similas etiketoj kaj moralaj normoj.
Al la beleco de Ka?kazia naturo, al la vivo kaj moroj de ?iaj lo?antoj estas dedi?itaj multaj literatura?oj, menciindas:
Ka?kazio
- verka?o de A. Dumas (Patro), poemo de Pu?kin
Ka?kazia kaptito
, romano de Lermontov
Heroo de nia tempo
, romanoj de Tolstoj
La kozakoj
kaj
Ha?i Murad
.
Pli ol duono de ka?kazianoj lo?as en urboj. La plej alta procento de urbanoj estas en Nord-Osetio ? 68% kaj en Armenio - 66%, la plej malalta ? en Dagestano 39%. Tri ka?kaziaj grandurboj havas pli ol unu miliono lo?antoj (Baku, Tbilisi, Erevan), 10 urboj - pli ol 200 mil lo?antoj, 8 - pli ol 100 mil lo?antoj kaj 15 - pli ol 50 mil lo?antoj.
Jen la plej gravaj urboj:
Baku
(
1 757 000
),
Tbilisi
(
1 264 000
),
Erevano
(
1 215 000
), Krasnodar (
620 000
),
Grozno
(
401 000
),
So?i
(
337 000
),
Vladikavkaz
(
320 000
),
Stavropol
(
318 000
),
Ma?a?kala
(
315 000
),
Gan?a
(
232 000
),
Nal?ik
(
207 000
),
Gjumri
(
206 000
),
Kutaisi
(
200 000
).
Urboj en Ka?kazio aperis en diversaj tempoj kaj kondi?oj. El ekzistantaj urboj la plej antikvaj estas: Erevan (estas konata de 782 jaro a.K. kiel urarta fortika?o
Erebuni
), Kutaisi (estas konata de 6 jc a.K. kiel ?efurbo de legenda Kol?etia re?lando sub la nomo Aia), Vani (malgranda urbo en okcidenta Kartvelio), Dioskuriada (nuntempa So?umi), Pasis (nuntempa Poti), Barda (?efurbo de Ka?kaza Albanio) ka. Nordka?kaziaj urboj estas sufi?e junaj ? aperis en 17-18 jarcentoj, ekskluzive de kelkaj situantaj ?e la bordo de la Nigra Maro kaj Kaspio.
Ka?kazio estas ri?a je naturaj kruda?oj:
nafto
(
Baku
,
Grozno
,
Majkop
),
gaso
(Krasnodara kaj Stavropola regionoj),
fero
(Da?kesan),
volframo
kaj
molibdeno
(Tirniauz),
zinko
kaj
plumbo
(
Sadon
), mangano (?iatura). Nun oni efektivigas projektojn por konstruado de petrolo- kaj gasoduktoj de Mezazio kaj Ka?kazio al Okcidento.
Krasnodara kaj Stavropola regionoj estas ?efaj produktantoj de
greno
kaj legomaro, subtropikaj zonoj de Kartvelio kaj Azerbaj?ano - de citrusoj, teo kaj vinbero. Armenio speciali?is pri konstrumaterialoj kaj preciza industrio. Rustavi kaj Sumgajt estas novaj urboj, konstruitaj dum sovetaj tempoj kun industria profilo: metalurgio, kemio. Montaraj regionoj okupi?as ?enerale pri brutbredado.
?e la bordoj de Nigra maro situas gravaj havenurboj
Batumi
, Poti, Novorosijsk, de kie efektivigas ?efaj komercaj rilatoj kun fremdlandoj.
En Ka?kazio trovi?as multaj naturaj rezervejoj, anka? gravaj kurortzonoj - nordka?kaziaj mineralakvoj (Pjatigorsk kaj Kislovodsk), ?enigramara bordregiono (inter
Anapa
kaj
Batumi
) k.a. ?i prezentas centron de turismo kaj alpinismo.
Antikva Ka?kazo
Ka?kazio ofte figuris en la legendoj de antikva Grekio;
Prometeo
estis al?enita al Ka?kaza monto, kaj Jason kaj liaj
Argona?toj
ser?is la Oran ?afofelon ?e kol?oj. Persoj, ?azaroj, araboj, hunoj, mongoloj, turkoj multfoje invadis regionon, kio ka?zis ?ian etnan, religian kaj lingvan kompleksecon. Vidu artikolon
Aleksandraj Pordoj
.
Rusoj aperis ?i tie dum 18-19aj jarcentoj post serio de militoj kun Persio kaj Turkio. La popoloj de Kartvelio kaj Armenio, plejparte kristana, akceptis Rusan hegemonion kiel protekto de
Osmana imperio
. En Azerbaj?ano, Dagestano, kaj la historia regiono de ?erkesio, la popolo estis ?enerale islama. Ili amare batalis kontra? rusa penetro kaj estis trankviligitaj nur post la ?amila ribelo.
En la
Dua mondmilito
germanaj
militfortoj invadis (julio,
1942
) por okupi naftori?ajn regionojn, sed en januaro de
1943
ili estis forpelitaj de Soveta armeo.
Post la disfalo de
Sovetunio
, sudka?kaziaj nacioj (Kartvelio, Armenio, Azerbaj?ano) sendependi?is, kio estis komenco de kelkaj perturboj kaj armitaj ribeloj. Ka?kazio estas vojkruci?o de geopolitikaj interesoj kaj regiono de nesolvitaj etnokonfliktoj (?e?enio, Ab?azio, Karaba?o, Sud-Osetio).