Iraka-irana milito
Konflikto: Golfa milito
milito ? agresmilito ? anekso
Da?ro: 22-a de septembro 1980 ? 20-a de a?gusto 1988 Loko: Irana?Irako landlimo Rezulto: Status quo ante bellum
Flankoj
Irano PDK PUK (partio) Supera Islama Iraka Konsilio Islama Da?a-Partio	Irako Organiza?o de la mu?ahidoj de la irana popolo
Komandantoj
Ruhollah ?omejni	Saddam Hussein
Forto
600.000 soldatoj, 100.000 al 150.000 Pasdaran , 100.000 milicio, 1.000 tankoj, 4.000 kirasaj veturiloj, 7.000 artileriaj pecoj, 747 aviadilo, 750 helikopteroj	300.000 en 1980, 1.000.000 de 1988, 4.000 tankoj, 4.000 kirasaj veturiloj, 7.330 artileriaj pecoj, 500+ aviadilo, 100+ helikopteroj
Perdoj
500.000 al 1.000.000 senvive; irana registaro oficiala cifero de 188.015 soldatoj, milicio kaj civiluloj mortigis; Ekonomia perdo de pli da ol Usono$500 miliardo	Taksita 300,000 soldatojn, milicio kaj civiluloj mortigita a? vundis Ekonomian perdon de pli da ol Usono$500 miliardo
v ? d ? r

La milito inter Irako kaj Irano okazis inter 1980 kaj 1988 , kaj ?i estis unu el la plej longaj kaj sangaj militoj de la dudeka jarcento. Oni anka? kelk-foje nomas ?in la Unua Golfa Milito , sed tamen nuntempe tiu nomo estas konfuza, ?ar por multaj homoj la Unua Golfa Milito estis la milito inter Irako kaj Usono en 1991 .

La milito komencis la 22-an de septembro 1980 , kiam Irako senaverte atakis Iranon, post longa historio de disputoj pri la landlimoj kaj malamikeco inter la du landoj. Irako estis regata de la diktaturo de Saddam Hussein , kiu gvidis la partio Baazo , kiu difinis sin mem kiel laika kaj naciisma, dum Irano estis gvidata de la teokratia registaro de ajatolo Ruhollah Khomeini , kiu prenis la povon en 1979 post revolucio.

Dum la jardekoj anta? la milito, la malamikeco inter Irako kaj Irano bazi?is parte sur la fakto ke Irako havis postulojn super la Irana provinco de ?uzestano , kie granda parto de la lo?antoj fakte estas etne arabaj (dum en Irano la plej granda etno estas la Persa). La Iraka registaro kura?igis separatismajn agojn en tiu regiono, kie estas multe da nafto. Plie, amba? landoj kura?igis separatismon inter la kurdoj sur la alia flanko de la landlimo. Post la Irana revolucio de 1979, la nova Irana registaro denoncis la kvaza?-laika registaro de Saddam Hussein kiel "kontra?-islama", kaj incitis Irakanoj ribeli kontra? ?i. Pli ol duono da Irakanoj estas ?ijaitoj , same kiel preska? ?iuj Irananoj, dum la reganta klaso de Irako konsistis ?efe el sunitoj , kaj do la iraka registaro timis ke la Irananoj povus havi influon super la irakaj ?ijaitoj.

En 1980 , kelkaj monatoj anta? ol la milito, la irana ambasadejo en Londono estis atakita de grupo da teroristoj kiuj deklaris ke ili agas por la libereco de ?uzestano. Oni poste malkovris ke la iraka registaro trejnis kaj armigis ilin. La 22-an de septembro 1980 irakaj trupoj invadis Iranon. La deklarita celo de Irako estis konkeri la riveron ?att al-Arab kaj la regionon de ?uzestano. La iraka registaro ver?ajne fidis je la fakto ke post la revolucio, Irano estis en malforta ?tato kaj en malbonaj rilatoj kun la okcidenta mondo. Krome, ili kredis ke la iranaj sunitoj helpus ilin, preferante Irakon pli ol la ?ijaisman Iranon. Tamen, la plej multo el la iranaj sunitoj ne kunlaboris kun la invadintoj, eble pro sento de la irana naciismo. Komence la iraka armeo anta?eniris senprobleme, sed tre rapide la irananoj komencis efike rezisti, kaj miloj da iranaj volontuloj iris helpi sian armeon. La irakanoj rapide malkovris ke la irana armeo ne estis en tiel malbona ?tato kiel ili supozis, kaj ke la irana popolo tute ne ribelis kontra? Khomeini, kiel ili esperis, sed male decidis batali por sia lando.

?is junio de 1982 , la irananoj sukcesis rekonkeri ?iujn perditajn teritoriojn. Saddam Hussein, komprenante ke la milito ne iris kiel li esperis, proponis pac-interkunsenton, sed Irano refuzis kaj atakis Irakon mem. Por tri jaroj Irako estis en malfacila?oj, sed en 1985 la situacio denove ekvilibri?is. Dum la lastaj jaroj de la milito la du flankoj anka? multe bombis la urbojn de la alia flanko kun aviadiloj, kaj Baghdad kaj Teheran amba? estis bombitaj. Paco alvenis en la somero de 1988, kiam amba? landoj akceptis resolucion de la UN kiu postulis finon de la batalado. La landlimoj restis ne?an?igitaj kompare al la komenco de la milito.

Dum la milito, la irananoj, ?efe la volontuloj de la Pasdaran kaj la Basij , ofte atakis en grandaj homaj ondoj, kurante kontra? la malamiko en preska? mem-mortigaj atakoj, por malfermi la vojon por la tankoj . Kelk-foje, e? infanoj estis uzataj por ?i tiuj atakoj. Ili ofte estis movataj de religiaj fervoroj, kaj kredis ke ili fari?us martiroj. En unu kazo, infanoj e? kuris tra kampo plena de minoj por eksplodigi ilin anta? ol pasis la tankoj. La irakanoj, aliflanke, ofte uzis kemiajn armilojn kontra? la malamikaj trupoj, kaj e? kontra? civiluloj. En 1988, la Iraka armeo atakis la Irakan kurdan urbon de ?alab?o per kemiaj armiloj , poste Iranaj trupoj kaj kurdaj ribeloj okupis la urbon. Centoj a? miloj da homoj, ?efe civiluloj , mortis en la atako.

Alia aspekto de la milito estis la fakto ke amba? flankoj bombis komercajn ?ipojn en la Persa Golfo kiuj komercis kun la malamika lando, inkluzive de ?ipoj el ne?tralaj landoj. La irananoj atakis aparte multaj Kuvaitajn ?ipojn, kaj la Usonanoj decidis interveni por malpermesi tion. Dum la Usonaj operacioj, Usona batal?ipo pafis kontra? civila irana aviadilo kiu kolapsis, kaj mortis 290 sen-kulpaj pasa?eroj. La usonanoj deklaris ke ili kredis ke temis pri milita aviadilo, sed post jaroj ili pagis kompenson al Irano, tamen sen pardon-peti.

?enerale, Usono subtenis Irakon dum la milito, vendante armilojn al ?i kaj donante al Irako ekonomian helpon kaj sekretajn informojn . Usono anka? normaligis la rilatojn kun Irako, kiuj interompi?is post la sestaga milito . Ver?ajne, Usono vidis en post-revolucia Irano pli granda malamikon ol Baazisma Irako. Aliaj potencoj kiel Francio , Britio kaj Soveta Unio anka? emis subteni Irakon. La golfaj ?tatoj kiel Sauda Arabio kaj Kuvaito anka? subtenis Saddam Hussein kontra? la "Persa minaco". Tamen, Irano anka? sukcesis akiri armilojn de Usono mem. En 1987 estis skandalo en Usono pri la fakto ke membroj de la registaro vendis armilojn al Irano sekrete kaj uzis la profitojn por financi la paramilitajn Contras en Nikaragvo .

La milito estis katastrofa por amba? landoj. Irano perdis ?irka? unu miliono da homoj, dum Irako perdis centoj da miloj. Ekonomia evoluo en amba? landoj suferis multege. Oni ofte komparas ?i tiun militon kun la Unua Mond-Milito , pro la batalado en tran?eoj kaj la uzado de kemiaj gasoj fare de la Iraka armeo.

Vidu anka? [ redakti | redakti fonton ]

• Golfa milito
• Organiza?o de la mu?ahidoj de la irana popolo