Юнлэ
к?т. : 朱?
к?тайск? ?мператар [d] ( ?мперыя М?н ) л?пень 1402  ? 12 жн??ня 1424
Папярэдн?к	Jianwen Emperor [d]
Пераемн?к	Hongxi Emperor [d]
прынц ( Yan [d] ) 1370  ? л?пень 1402
Нараджэнне	2 мая 1360 [1] [2] […] Нанк?н , Yingtian Fu [d] , Наньчжыл? [d] , ?мперыя М?н
Смерць	12 жн??ня 1424 [3] (64 гады) ц? 5 жн??ня 1424 ( 1424-08-05 ) (64 гады) Унутраная Мангол?я , К?тай
Месца пахавання	Changling Mausoleum (Ming dynasty) [d]
Род	дынастыя М?н [d]
Бацька	Чжу Юаньчжан [1] [4]
Мац?	Empress Ma [d] [1]
Жонка	Empress Xu [d] [5] [4] , Noble Consort Zhaoxian [d] , Consort Gwon [d] , Consort Yu (Yongle) [d] , Q17362670 ? , Q8250397 ? , Q8250360 ? , Consort Han (Yongle) [d] , Q19854647 ? ? Consort Ren Shunfei [d]
Дзец?	Hongxi Emperor [d] [6] [4] , Zhu Gaoxu [d] [6] , Zhu Gaosui [d] [7] , Zhu Gaoxi [d] [8] , Princess Yong'an [d] , Princess Yongping [d] , Princess Ancheng [d] , Princess Xianning [d] ? Princess Changning [d]
Веравызнанне	будызм
Дзейнасць	алх?м?к
Званне	адм?рал
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Юнлэ ( к?т. трад. 永樂 , спр. 永? , п?нь?нь Y?ng le , л?таральна: ≪Вечнае шчасце≫) ? дэв?з пра?лення трэцяга ?мператара дынасты? М?н у К?та? Чжу Дз? ( к?т. спр. 朱? , п?нь?нь Zh? Di ; 2 мая 1360  ? 12 жн??ня 1424 ) з 17 л?пеня 1402 да яго смерц? ? 1424 годзе. Чжу Дз? называюць друг?м заснавальн?кам дынасты?. Храмавае ?мя  ? Чэн-цзу ( к?т. спр. 成祖 , п?нь?нь Chengz? ), пасмяротнае ?мя ? Вэнь-хуандз? ( к?т. спр. 文皇帝 , п?нь?нь Wen huangdi , л?таральна ≪культурны ?мператар≫).

Ранн?я гады ? заняцце трона [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Чжу Дз? з’я?ляецца сярэдн?м сынам ?мператара Чжу Юаньчжана , як? к?рава? пад дэв?зам ≪Хун’у≫. Ён атрыма? добрую адукацыю ? тытул Янь-вана (燕王), гэта значыць ≪Уладара янь≫ (яго надзел знаходз??ся на землях, на як?х у старажытныя часы размяшчалася царства Янь ). Ён жы? у Пек?не ? ?значальва? войска супраць мангола?. Сумесна са сва?м цесцем, генералам Сюй Да   (руск.)  ( бел. , ён дамогся вял?к?х поспеха? у баях супраць мангола? ? ? адна?ленн? нармальнага жыцця Пек?на. Яго вельм? цан?? яго бацька-?мператар Чжу Юаньчжан .

Тым часам спадчынн?кам прастола бы? прызначаны старэйшы сын ?мператара Чжу Цз?нь, як? аднак рана памёр ? у 1392 годзе.

?мператар Чжу Юаньчжан памёр 24 чэрвеня 1398 года ? на пасад уступ?? яго ?нук Юньвэнь   (руск.)  ( бел. (к?рава? пад дэв?зам ≪Цзяньвэнь≫), сын памерлага Цз?ня. Новы ?мператар паводз?? сябе варожа ? аднос?нах да сва?х дзядзек, ? не дапусц?? Чжу Дз? нават на пахаванне ? на пакланенне маг?ле Чжу Юаньчжана. Ён ста? рыхтаваць новых генерала?, каб замян?ць або ?заляваць Чжу Дз?.

Чжу Дз? ста? рыхтаваць мяцеж. Ён бы? папулярны сярод генерала?, бы? зна?цам ваеннага мастацтва ? добра вывучы? клас?чны трактат Сунь Цзы . Яго падтрымл?вала насельн?цтва, ён прыцягну? на свой бок таксама мангольск?я войск?. Супраць Чжу Дз? выступ?? генерал Л? Цз?нлун , але пацярпе? некальк? паражэння?. 15 студзеня 1402 Чжу Дз? вырашы? пачаць паход на Нанк?н , кал? яго войска падышло да горада, Л? Цз?нлун у страху адкры? гарадск?я вароты, пачалася пан?ка, ?мператарск? палац загарэ?ся, ? Юньвэнь   (руск.)  ( бел. са сваёй жонкай, хутчэй за ?сё, заг?нул? ? агн?.

Ста?шы ?мператарам, Чжу Дз? ста? у 1402 жорстка выразаць ус?х прых?льн?ка? Юньвэня, выкрэсл?ваючы адусюль яго ?мя, ? змяняючы ? зап?сах гады к?равання ≪Цзяньвэнь≫ на працяг эры ≪ Хун’у ≫, спрабуючы зняць сумневы ? законнасц? свайго права на ?ладу. Г?сторык Фан Сяажу   (англ.)  ( бел. бы? пакараны, а род яго ≪выразаны ? дзесяц? пакаленнях≫ за адмову нап?саць прадста?ленне да ?на?гурацы? . У склад дзясятага пакалення ?ваходз?л? таксама яго вучн? ? наста?н?к?. Перад смерцю Фан Сяажу нап?са? сваёй крывёю ?ерогл?ф ≪?≫, як? азначае ≪?зурпатар≫.

Легенда аб паходжанн? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?снуе верс?я, заф?ксаваная ? некаторых старада?н?х п?сьмовых крын?цах, а таксама ? вуснай перадачы, згодна з якой сапра?дным бацькам Юнлэ бы? Ухагату-хаган ^[9] . У пэ?най ступен?, гэтая легенда пацвярджаецца паведамленням? з ≪ Алтан Тобчы ≫, у як?х гаворыцца пра факт цяжарнасц? мац? Юнлэ, якая паходз?ла з племя хонг?рат , яшчэ да яе замужжа з Чжу Юаньчжанам , а таксама аб падтрымцы Юнлэ мангольскага племен? уджыэт ^[10] .

Характарыстыка пра?лення [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Нягледзячы на ?зурпацыю трона ? жорстк? тэрор у самым пачатку пра?лення, у цэлым г?сторык? разглядаюць перыяд пра?лення ≪Юнлэ≫ як бл?скучы.

?мператар стара?ся прытрымл?вацца традыцыйных канфуцыянск?х норма? ? рытуала?, пры гэтым заахвочва? таксама будыйск?я абрады ? святы, ?мкнучыся змякчыць настро? насельн?цтва ? супако?ць бунты. Ён л?кв?дава? супярэчнасц? пам?ж асобным? плямёнам? ? народам? ? ?вё? рацыянальную с?стэму к?равання, перагледзе?шы межы прав?нцый ? адм?н?страцыйную структуру ?мперы?.

Каб супако?ць навуко?ца?, ён ста? наб?раць новых дарадца? сярод лепшых спецыял?ста?, старанна правяраючы здольнасц? ? квал?ф?кацыю, ста? заахвочваць навуку ? адукацыю. ?мператар Юнлэ загада? нап?саць вел?зарную энцыклапедыю, якая ?вайшла ? г?сторыю пад назвай ≪ Энцыклапедыя Юнлэ ≫ ? на працягу 600 гадо? была найбуйнейшай энцыклапедыяй у сусветнай г?сторы?. Тольк? ? XXI стагоддз? яе рэкорд паб?ла Англ?йская В?к?педыя . У ≪Энцыклапеды? Юнлэ≫ было больш за па?м?льёна старонак, да нашых дзён захавал?ся тольк? 4 % ?х.

?мператар сур’ёзна заня?ся адна?леннем эканом?к? пасля вайны за звяржэнне Юньвэня . Ён ста? жорстка змагацца супраць карупцы? ? таемных таварыства? ? разбойн?ка?, а таксама прых?льн?ка? Юньвэня, прыцягваючы да сябе новае пакаленне чыно?н?ка? ? аф?цэра?. Ён прыня? меры па павел?чэнн? вытворчасц? прадукта? харчавання ? ткан?н, распрацава? зямл? ? дэльце Янцзы , прачысц?? рэчышча ? зно?ку перабудава? Вял?к? к?тайск? канал , пашыры?шы суднаходства ? ?рыгацыйную сетку. Гэта прывяло да разв?цця гандлю ? ?нутранага суднаходства. Адкрыццё рэканструяванага Вял?кага канала ? 1415 годзе прывяло да спынення шырокамаштабнага кабатажнага марскога суднаходства пам?ж дэльтай Янцзы ? по?наччу кра?ны (гало?ным чынам, паста?к? збожжа для забеспячэння Пек?на ? войска?), пакольк? ?нутраны водны шлях л?чы?ся больш бяспечным ^[11] . Гэта ? сваю чаргу выкл?кала заняпад у справе буда?н?цтва марск?х судо? ^[12] .

Чжу Дз? ператвары? Пек?н у стал?цу, дзе ён пача? ? завяршы? буда?н?цтва Забароненага горада . У вын?ку Пек?н ста? гало?ным горадам К?тая на наступныя 500 гадо?.

Пара?нальны па маштабе з Забароненым горадам буда?н?чы праект разгарну?ся ? прав?нцы? Хубэй , дзе с?лам? некальк?х соцень тысяч салдат ? рабочых бы? узведзены комплекс манастыро? ? даоск?х храма? на гары Уданшань . Мэтай буда?н?цтва бы? клопат аб народных масах ? набыццё папулярнасц? сярод народа, асабл?ва пасля звяржэння свайго пляменн?ка ? жорстк?х мер супраць таемных таварыства?.

Пры Чжу Дз? кв?тнела канфуцыянства ? навук?. Ён даручы? Дзяржа?наму сакратару Су Цз?ну скласц? каротк?я анатацы? па ?с?х кн?гах ? тэмах, праз 17 месяца? з’яв?лася першае выданне, а ? 1557  ? наступнае выданне ≪ Энцыклапеды? гадо? к?равання пад дэв?зам Юнлэ ≫, у якой был? асветлены ?се дасягненн? чалавецтва, вядомыя ? К?та? на гэты час. Да праекта была прыцягнута тысяча навуко?ца?, энцыклапедыя нал?чвала каля 23 000 скрутка?, як?я падзялял?ся на 11 тысяч тамо? ? асвятлял? 8000 артыкула?. Да цяперашняга часу дайшло каля 400 тамо?, астатн?я не захавал?ся.

Чжу Дз? талерантна став??ся да чужых ?дэй, ён падтрымл?ва? ? даас?зм , ? канфуцыянства , ? будызм , стара?ся аднав?ць к?тайскую традыцыю ? здушыць мангольск? ?плы? у культуры, што заста?ся з часо? дынасты? Юань .

Знешняя пал?тыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Ваенную ? дыпламатычную пал?тыку ?мператара Юнлэ ? аднос?нах да суседн?х народа? ? дзяржа? можна ахарактарызаваць як нак?раваную на зацвярджэнне ?плыву ≪Сярэдз?ннай дзяржавы≫ ? гэта значыць к?тайскай М?нскай ?мперы? ? ва ?с?х чатырох кра?нах свету ^[13] .

Трац?на стагоддзя (1402?1435), на працягу як?х на М?нск?м троне был? ?мператары Чжу Дз? (Юнлэ) ? яго ?нук Чжу Чжаньцз?   (руск.)  ( бел. (Сюаньдэ), был? ? мног?х аднос?нах вельм? незвычайным перыядам амаль трохсотгадовай г?сторы? дынасты? М?н. У пара?нанн? як са сва?м? папярэдн?кам?, так ? пераемн?кам?, рэжым Чжу Дз? (? да нейкай ступен?, Чжу Чжаньцз?) адрозн?ва?ся энерг?чнай (? дарагой) ваеннай ? дыпламатычнай дзейнасцю, нак?раванай на ?змацненне ?плыву М?нскай ?мперы? за межам? так званага ≪ Унутранага К?тая ≫, гэта значыць зямл? пам?ж Вял?кай сцяной , Тыбецк?м нагор’ем , ? морам? Ц?хага ак?яна , традыцыйна населенай к?тайцам?. За дваццаць з невял?к?м гадо? царства Чжу Дз? яго высокапаста?леныя пасланцы, мног?я з як?х был? е?нухам? , наведал? практычна ?с?х бл?зк?х ? далёк?х суседзя? м?нскага К?тая, ?мкнучыся забяспечыць хаця б фармальнае, а часам ? рэальнае прызнанне ?м? к?тайскага ?мператара як свайго гаспадара ^[14] .

З пункту гледжання г?сторыка?, сярод матыва? гэтых аперацый было жаданне Чжу Дз? атрымаць м?жнароднае прызнанне М?нскай дынасты?, якая прыйшла на змену мангольскай дынасты? Юань, як новай к?руючай дынасты? ≪Сярэдз?ннай дзяржавы≫, на якую, па традыцыйных к?тайск?х канонах, усе астатн?я, ускра?нныя, народы ? царства пав?нны глядзець як на цэнтр цыв?л?зацы?.

Немалаважным было ? зацвярджэнне законнасц? яго ?ласнага знаходжання на М?нск?м троне, узурпаваным ?м у пляменн?ка Чжу Юньвэня. Гэты фактар, магчыма, яшчэ больш узмацн??ся хаджэннем чутак, што Чжу Юньвэнь зус?м не заг?ну? пры пажары Нанк?нск?м ?мператарскага палаца (знойдзенае пасля захопу стал?цы цела цяжка было апазнаць), а змог бегчы, ? хаваецца дзесьц? ? К?та? ц? за яго межам?. Аф?цыйная ≪Г?сторыя м?н≫ (складзеная амаль праз 300 гадо?) сцвярджае, што вышук зн?клага ?мператара бы? адной з мэта? нават для экспедыцый Чжэн Хэ ^[15] .

Як бы там н? было, з геаграф?чнага пункту гледжання знешняя пал?тыка рэжыму Юнлэ было сапра?ды ?себаковай. На ?сходзе, шматл?к?я к?тайск?я ? карэйск?я амбасады перасякал? Жо?тае мора , пацвярджаючы васальную залежнасць Карэ? ад М?нскай ?мперы?. Сярод дан?ны, пасыланай часонск?м? к?ра?н?кам? ? К?тай, был? золата ? срэбра, кон? ? буйная рагатая жывёлу, а таксама сотн? дзя?чат для гарэма Чжу Дз? ^[16] . На захадзе пасланцы м?нскага ?мператара наведвал? двор Тамерлана ? яго пераемн?ка Шахруха ? Самаркандзе , а пазней ? ? Гераце . (Дзяржава Ц?мурыда? была, бадай, адз?най, з к?м м?нск?м ?мператарам даводз?лася мець знос?ны на ро?ных, а не як з васалам) ^[17] .

На по?начы, ?мператарам Юнлэ было праведзена пяць кампан?й за падпарадкаванне мангола?, ? арган?зо?ва?ся менавы гандаль з ≪м?рным?≫ манголам? ^[17] ; на по?дн?, у 1406 годзе пачалося ?варванне ? в’ецкую дзяржавуа Дайнгу ^[18] .

Басейн Амура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На па?ночным усходзе вял?ся кампан?? за падпарадкаванне народа? Маньчжуры?, зборна вядомых як чжурчжэня? ; у прыватнасц?, флот е?нуха-адм?рала ?шых?   (руск.)  ( бел. некальк? разо? спуска?ся па Сунгары ? Амуры , дзе на Тырск?м   (руск.)  ( бел. уцёсе бы? узведзены будыйск? храм ^[19] .

Тыбет [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На па?днёвым захадзе ? ?сходзе, пасланцы Чжу Дз? (е?нух Хоу Сянь ? будысцк? манах Чжыгуан) наведал? Тыбет у 1405 годзе, ? запрас?л? тамтэйшага маладога кармапу   (руск.)  ( бел. , Дэшына Шэклу   (руск.)  ( бел. ? Нанк?н , дзе ?мператар аказа? яму пашану ? павагу. Добры ?мператар нават падрыхтава? войск?, каб паслаць ?х у Тыбет ? пры ?х дапамозе забяспечыць там панаванне кармапавай секты   (руск.)  ( бел. , але кармапа патлумачы? яму, што ? такой ваеннай ≪дапамозе≫ няма неабходнасц? ^{[20] [21]} .

Манголы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Чжу Дз? арган?зава? пяць пахода? супраць мангола?, ён палама? цалкам рэштк? дынасты? Юань ? ста? мець знос?ны з асобным? мангольск?м? плямёнам?. Шляхам дыпламатычных намагання? ён став?? мангола? у васальную ? эканам?чную залежнасць ад К?тая.

Дайв’ет ? Т’ямпа [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Рубеж XIV?XV стагоддзя? бы? перыядам унутраных бязладз?ц у в’ецкай дзяржаве Дайв’ет , якая займала па?ночную частку сучаснага В’етнама , ? вядомая ? заходняй л?таратуры як ≪Анам≫. У адказ на скаргу прадста?н?ка зрынутай там дынасты? Чан   (руск.)  ( бел. на Хо Ку? Л? , як? захап?? уладу ? Дайв’еце ? пераназва? Дайв’ет у ≪ Дайнгу ≫, Чжу Дз? ? 1406 г, пасла? у Дайнгу дэлегацыю з мэтай вярнуць чанскага прэтэндэнта на пасад. Пасля забойства в’етам? чанскага прэтэндэнта ? к?тайскай дэлегацы?, якая яго суправаджала, у Нанк?н было прынята рашэнне аб уварванн? ? Дайнгу . Напрыканцы 1406 года 215-тысячнае к?тайскае войска перайшло мяжу ? да сярэдз?ны наступнага года разб?ла ^[vi] с?лы Хо Ку? Л?. У 1407 годзе Дайнгу бы? далучаны да ?мперы? М?н   (руск.)  ( бел. у якасц? прав?нцы? Цзяачжы (Зяоц?)   (руск.)  ( бел. ^[22] .

Дзяржава т’яма? Т’ямпа , якая знаходз?лася на по?дзень ад Дайнгу, традыцыйна варагаваць з Дайв’етам, было саюзн?кам к?тайца?.

?мператар Юнлэ, аднак, не змог утрымаць свае заваёвы. У 1418 Ле Лой   (руск.)  ( бел. падня? па?станне ? заснава? пазней новую в’етнамскую дынастыю Ле   (руск.)  ( бел. . Ужо пасля смерц? Чжу Дз? ? 1427 незалежнасць адно?ленага Дайв’ета прызна? яго ?нук, ?мператар Сюаньдэ (Чжу Чжаньцз?) ^[23] .

Экспедыцы? Чжэн Хэ ? ≪Заходн? ак?ян≫ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Эра Юнлэ характарызавалася акты?най к?тайскай дыпламатыяй у Па?днёва-Усходняй Аз?? . Нават на гэтым фоне вылучаецца шэраг марск?х экспедыцый   (руск.)  ( бел. у ?ндыйск? ак?ян , як?я ?значал?? Чжэн Хэ . Да гэтага К?тай ужо арган?зо?ва? марск?я падарожжы ? Арав?ю ? часы дынасты? Тан ( 618 ? 907 ).

У 1405 годзе стартавала першая экспедыцыя, за 18 гадо? да партугальск?х геаграф?чных адкрыцця?. У далейшым яшчэ шэсць экспедыцый адпра?лял?ся ? мора, дасягаючы ?нды? , Перс?дскага зал?ва ( Армуз ), Арав?? ? Афрык? . Апошняя з ?х была ажыццё?лена ?жо пры ?мператары Сюаньдэ . Як далёка ?здо?ж ?збярэжжа Афрык? даходз?? к?тайск? флот, дакладна невядома, але даследчык? адз?най карты   (руск.)  ( бел. гэтых падарожжа?, якая дайшла да нас, выказвал? здагадк?, што к?тайск?я мараходы магчыма пабывал? не тольк? ? Мал?ндз?   (руск.)  ( бел. (сучасная Кен?я ), але ? ля бераго? сучасных Танзан?? ц? нават Мазамб?ка .

Наступныя м?нск?я ?мператары ? ?х мандарыны   (руск.)  ( бел. был? прац??н?кам? марск?х плавання? ? прыпын?л? дараг?я далёк?я плаванн?; большая частка дэталёвай ?нфармацый аб экспедыцыях Чжэн Хэ была страчана або зн?шчана.

Дзец? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Друг? к?тайск? ?мператар Чжу Дз? (Юнлэ) ме? чатырох сыно? ? пяць дачок. Старэйшы сын Чжу Гаачы (1378?1425) ста? трэц?м ?мператарам з дынасты? М?н (1424?1425). Друг? сын Чжу Гаасюй (1380?1426) у 1404 ста? ханьск?м князем (Хань-ванам) ? атрыма? у валоданне ? 1415 г. Ц?нчжоу (прав?нцыя Шаньдун ). Трэц? сын Чжу Гаасуй (1383?1431) у 1404 годзе ста? Чжаа-ванам ? ? 1425 годзе атрыма? у валоданне Чжандэ (прав?нцыя Хэнань ).

Смерць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

1 красав?ка 1424 года Чжу Дз? пача? сваю апошнюю ваенную кампан?ю ? пустын? Гоб? для пераследу мангола?. Кампан?я н? да чаго не прывяла. Перажываючы ня?дачы, Чжу Дз? запа? у глыбокую дэпрэс?ю ? перажы? некальк? ?нсульта? . Ён памёр 8 жн??ня 1424 года ? бы? пахаваны ? грабн?цы Чанл?н (長陵) каля Пек?на .

Юнлэ ? сучаснай л?таратуры [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Вобраз ?мператара Юнлэ выкарыстаны ? рамане Г. Л. Олдз?   (руск.)  ( бел. ≪ Мес?я ачышчае дыск   (руск.)  ( бел. ≫. Транскрыпцыя яго ?мя ? рамане ? Юн Лэ; сам вобраз моцна зменены.

Крын?цы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Кн?г? :

• Dreyer, Edward L. (2007). Zheng He: China and the oceans in the early Ming dynasty, 1405-1433 . The library of world biography. Pearson Longman. ISBN   0321084438 .
• Levathes, Louise (1994). When China Ruled the Seas: The Treasure Fleet of the Dragon Throne, 1405?1433 . Oxford University Press. ISBN   0-19-511207-5 .
• Tsai, Shih-Shan Henry (2002). Perpetual Happiness: The Ming Emperor Yongle . University of Washington Press. ISBN   0-295-98124-5 .
• Langlois, John D., Jr.; Fairbank, John King (1988). "Chapter 3: The Hung-wu reign". In Mote, Frederick W.; Twitchett, Denis (рэд-ры). The Cambridge history of China: The Ming dynasty, 1368-1644, Part 1 . Volume 7 of The Cambridge History of China. Cambridge University Press. pp. 107?181. ISBN   0521243327 . {{ cite book }} : Не хапае |author2= ( даведка ) Папярэджанн? CS1: розныя назвы: authors list ( спасылка )
• Chan, Hok-Lam; Fairbank, John King (1988). "Chapter 4: The Chien-wen, Yung-lo, Hung-hsi, and Hsuan-te reigns". In Mote, Frederick W.; Twitchett, Denis (рэд-ры). The Cambridge history of China: The Ming dynasty, 1368-1644, Part 1 . Volume 7 of The Cambridge History of China. Cambridge University Press. pp. 182?304. ISBN   0521243327 . {{ cite book }} : Не хапае |author2= ( даведка )
• Needham, Joseph (1971). "29, "Nautical technology" ". Science and civilisation in China: Physics and physical technology . Vol. 4. Cambridge University Press. pp. 477?484. ISBN   0521070600 .

Газетныя ? часоп?сныя артыкулы

• Веселовский Н. И. ,. Юн-ло // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : В 86 томах (82 т. и 4 доп.)  (руск.) . ? СПб. , 1890?1907.
• Kahn, Joseph (2005-07-20). China Has an Ancient Mariner to Tell You About . {{ cite book }} : |periodical= ?гнараваны ( даведка ) (англ.)
• Динара Дубровская, ≪ Сокровищницы адмирала Чжэн Хэ (недаступная спасылка) ≫. Журнал ≪Вокруг Света≫ / Август 2008.
• Church, Sally K. (2005). Zheng He : An investigation into the plausibility of 450-ft treasure ships (PDF) . Vol. LIII. pp. 1?43. {{ cite book }} : |journal= ?гнараваны ( даведка ) Арх??ная коп?я ад 25 л?пеня 2011 на Wayback Machine