Д?рт?йл? районы
(
рус.
Дюртюлинский район
) ?
Баш?ортостанда?ы
муниципаль район. Административ ???ге ?
Д?рт?йл?
?ала?ы. Районда 33164 кеше й?ш?й.
Баш?ортостанды? т?нья?-к?нбайыш ?л?ш?нд? урынлаш?ан. 1930 ойошторол?ан. Май?аны 1671 км². Халы? ?аны (ме? кеше) 1995 ? 61,6, шул и??пт?н ?ала хал?ы ? 33,4 (Д?рт?йл? ?ала?ы, Семилетка ?асаба), 87 ауылда 28,2 ме? кеше й?ш?й. Улар ара?ында и? ?ур?ары Исмаилда ? 2,0 ме?, ??г?с?кт? 1,9 ме? кеше й?ш?й. Халы?ты? уртаса ты?ы?лы?ы ? 1 км²-?а 37, шул и??пт?н ауыл еренд? ? 17 кеше. К?пселек ?
татар?ар
,
баш?орттар
,
уры?тар
, ауыл хал?ы ара?ында ?
татар?ар
,
баш?орттар
,
мари?ар
.
Район
А?и?ел
буйы убалы тиге?леген, к?нья? урман-дала зона?ын, йылы, бик ?к ?оро булма?ан агроклимат регионын бил?й. Район территория?ы аша А?и?ел йыл?а?ы а?а. К?п урында ? типик ??м ?елте?е?л?нг?н ?ара тупра?, к?л?ыу, ?оро урман ??м ?ыуба?ар ту?ай тупра?тары осрай. Район май?аныны? 17,8%-да ки? япра?лы ??м ылы?лы а?ас урманы.
1939 йылдан башлап халы? и??бен алыу м??л?м?тт?ре буйынса районда даими й?ш?г?н халы? ?аны (кеше):
Районда нефть сы?арыла: Арлан ят?ылы?ыны? Я?ы Хажы ??м Йосоп май?андары ? ≪Южарланнефть≫, Таймыр?а ??м С?йет ят?ылы?ы ≪Са?ма?ошнефть≫ НГДУ-лары тарафынан ??л?штерел?. Фай?алы ?а?ылмалары кирбес сеймалы (
?с?н ауылы
,
Я?ы Ба?ра?
,
И?ке Балтас
), ?омло? (
?с?н ауылы
), ?ырсынташ ?атыш ?ом (Д?рт?йл?,
Иванай
,
Я?ы Бейектау
) ят?ылы?тарынан торауылы т???л?ш материалдары сы?арыу буйынса предприятиелар Д?рт?йл? ?ала?ында туплан?ан.
?с?н ауылы
кирбес заводы ??м ?ошсоло? фабрика?ы эшл?й.
Ауыл хужалы?ы
производство?ы “Са?ма?ошнефть” НГДУ-?ыны? яр?амсы хужалы?ынан ??м 61 фермер (кр??ти?н) хужалы?ынан тора.
Район ??т-ит етештере? ??м игенселек буйынса махсуслаш?ан. Сус?асылы?, ш?к?р с?г?лд?р? етештере?,
умартасылы?
??ешк?н.
Район бил?м?л?ре аша ?ф???азан, Нефтекама?Д?рт?йл??Б?зд?к ??м Нефтекама?Д?рт?йл??Б?р? автомобиль юлдары ?т?.
Районда 56 д?й?м белем бире? м?кт?бе, шул и??пт?н 17 урта м?кт?п бар. Д?рт?йл? ?ала?ында край?ы ?йр?не? музейы, Ш.Бабичты? музейы (
?с?н ауылы
), 27 д?й?м китапхана, 68 клуб учреждение?ы эшл?й.
Уры? ??м татар телд?ренд? а?на?ына 3 ?ан
≪Юлдаш - вести≫
/
≪Юлдаш≫
, айына 1 ?ан баш?орт теленд?
≪А? шишм?≫
газета?ы сы?арыла. Тираж ?
11 130
.
- Ш?йехзада Бабич
(2.01.1895 ? 28.03.1919) ? к?ренекле
баш?орт
ша?иры, Баш?орт милли х?р?к?те эшм?к?ре, Баш?орт Х?к?м?те (1917?1919) а?за?ы
?с?н
ауылынан.
- Вилданов Айрат ?илфан улы
(30.11.1948), цирк артисы, дрессировщик.
Р?с?й Федерация?ыны?
(1993) ??м Баш?орт АССР-ыны? (1977) ат?а?ан?ан артисы. Б?т? Союз цирк с?н??те конкурсы (
М?ск??
, 1988), ≪Циркъ≫ милли премия?ы (
Санкт-Петербург
, 2004) лауреаты.
М?м?д?л
ауылынан
[12]
.
- Фидан ?афаров
(12.10.1947) ?
баш?орт
театр актёры,
Баш?ортостанды?
,
Татарстанды?
??м
Р?с?й?е?
халы? артисы,
Салауат Юлаев исеменд?ге премия
лауреаты.
Я?ы Уртай
ауылынан.
- Ирек ?имаев
(2.09.1957) ?
совет
спортсы?ы, хоккей тренеры. СССР-?ы? халы?-ара класлы спорт мастеры (1979),
шайбалы хоккей
буйынса: СССР-?ы? ат?а?ан?ан спорт мастеры 1982);
донъя
(1979, 1982, 1983),
Европа
(1979, 1982, 1983) ??м
Советтар Союзы
(1980?1987) чемпионы. ≪Почёт Билд??е≫ ордены кавалеры (1982).
?ыуы??ул
ауылынан.
тулы исемлек
- ?османов Н?зих Миннихан улы
(9.09.1952) ? хужалы? ??м й?м???т эшм?к?ре, 1989?2016 йылдар?а ≪Д?рт?йл?газ≫ предприятие?ы директоры. 2-се ??м 3-с? са?ырылыш Д?рт?йл? район Советы р?йесе.
Р?с?й Федерация?ы
я?ыулы?-энергетика комплексыны? почётлы хе?м?тк?ре,
Баш?ортостанды?
ат?а?ан?ан нефтсе?е.
Салпар
ауылынан
[13]
.
- Ф?ни? ??би?уллина
(4.03.1957) ? журналист, ша?ир ??м я?ыусы,
Баш?ортостанды?
ат?а?ан?ан матбу?ат ??м ки? м??л?м?т хе?м?тк?ре.
На?ытама?
ауылынан.
- К?шфел?илем ???елшин
(3.08.1918?7.11.2017), режиссёр. 1951 йылдан
СССР
Театр эшм?к?р??ре союзы а?за?ы.
Б?й?к Ватан ?у?ышында
?атнашыусы.
Баш?орт АССР-ыны?
ат?а?ан?ан с?н??т эшм?к?ре (1973).
?к?н?й
ауылынан.
- Ф?рр?х Д??л?тшин
(31.01.1887?12.01.1956),
Баш?ортостанды?
халы? с?с?не,
≪Почёт Билд??е≫ ордены
кавалеры,
СССР Я?ыусылар союзы
а?за?ы. Уртай ауылынан.
- Зарипов Зиннур Зариф улы
(10.03.1915?10.07.1995), Б?й?к Ватан ?у?ышында ?атнаш?ан яугир, артиллерия полкыны? орудие командиры, старшина. Дан орденыны? тулы кавалеры. Баш?орт АССР-ыны? 3-с? са?ырылыш
Ю?ары Советы
депутаты.
Т?б?нге ?лк?ш
ауылынан.
- Й?нек?ев Риф??т С?лих улы
(9.05.1924?17.04.2000), ауыл хужалы?ы ??м й?м???т эшм?к?ре.
Б?й?к Ватан ?у?ышында
?атнашыусы. 1963?1989 йылдар?а Карл Маркс исеменд?ге колхозы (х??ер Риф??т Й?нек?ев исеменд?ге ауыл хужалы?ы производство кооперативы) р?йесе.
Баш?орт АССР-ыны?
7?се са?ырылыш
Ю?ары Советы
депутаты.
Социалистик Хе?м?т Геройы
(1971). Сы?ышы мен?н х??ерге
Баш?ортостан Республика?ыны?
Са?ма?ош районы
Я?ы Мортаза
ауылынан
[14]
.
- Б??р?ш Мо?амай
(5.10.1909?20.09.1944) ?
Б?й?к Ватан ?у?ышында
??л?к бул?ан
баш?орт
ша?иры.
?айыш
ауылынан.
- М??с?тов Ф??им ?хм?т улы
(5.10.1933?4.07.1996), ?алим, физик-географ, ю?ары м?кт?п в?ытыусыы?ы. География ф?нд?ре кандидаты (1963), профессор (1996).
Баш?орт АССР-ыны?
ат?а?ан?ан м???ни?т хе?м?тк?ре (1983). К?к?уян ауылынан
[15]
.
- Назар Н?жми
(5.02.1918?6.09.1999),
баш?орт
ша?иры ??м драматургы,
Баш?ортостанды? халы? ша?иры
,
Б?й?к Ватан ?у?ышында
?атнашыусы.
Ми?еште
ауылынан.
- Т?хв?туллин Олег Н?жип улы
(11.03.1964), журналист,
≪?ы?ыл та?≫ г?зитене?
баш м?х?ррир урынба?ары. 1987 йылдан СССР Журналистар союзы а?за?ы.
Баш?ортостан Республика?ыны?
ат?а?ан?ан матбу?ат ??м ки? м??л?м?т хе?м?тк?ре (2008) ??м
Ш??ит Хо?айбир?ин исеменд?ге премия
лауреаты (2014).
М?м?д?л
ауылынан
[16]
.
- Ханова Р?зиф? С?лих ?ы?ы
(15.12.1948?7.09.2015), 1966?1998 йылдар?а Карл Маркс исеменд?ге колхоз ?ауынсы?ы. Хе?м?т Даны орденыны? тулы кавалеры.
Г?бл?к?с?к
ауылынан.
- Х?йруллин Ринат М?с??т улы
(3.10.1958), д??л?т ??м хужалы? эшм?к?ре. 2010?2019 йылдар?а район хакими?те башлы?ы.
Р?с?й Федерация?ыны?
(2010) ??м
Баш?ортостан Республика?ыны?
(2002) ат?а?ан?ан ауыл хужалы?ы хе?м?тк?ре.
И?ке Байыш
ауылынан
[17]
.
- Шакиров М?хлис Ба?ы? улы
(1.01.1924), партия ??м ауыл хужалы?ы эшм?к?ре.
Б?й?к Ватан ?у?ышында
?атнашыусы. 1963?1985 йылдар?а район ауыл хужалы?ы идаралы?ы начальнигы. РСФСР-?ы? ат?а?ан?ан ауыл хужалы?ы хе?м?тк?ре (1983), Баш?орт АССР?ыны? ат?а?ан?ан агрономы (1976). Ике
?ы?ыл Йондо?
(1944, 1945), 2?се д?р?ж? Ватан ?у?ышы (1944), ике
Хе?м?т ?ы?ыл Байра?
(1967, 1970) ??м
≪Почёт Билд??е≫
(1974) ордендары кавалеры. Сы?ышы мен?н х??ерге Баш?ортостан Республика?ыны?
Д??л?к?н районы
М?к?ш
ауылынан
[18]
.