Da Artikel behandlet de Fluss Wuete. Fur di glychnamigi Gmeind lueg under Wuete (Gmeind) .

Wutach
D Wuete bi Duenge zwische Steina- un Schluchtmundig Vorlage:Infobox Fluss/KARTE_fehlt
Date
Gwasserkennzaal	DE : 2198
Laag	sudwestlichs Dutschland : Bade-Wurtteberg Schwiiz : Schaffuuse
Flusssystem	Rhy Vorlage:Infobox Fluss/FLUSSSYSTEM_falsch
Abfluss uber	Rhy  → Nordsee
Quelle	am Seebuck als Seebach 47° 52′ 14″  N , 8° 0′ 59″  O 47.870555555556 8.0163888888889 1440
Quellhochi	1.440  m u.  NHN Vorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen
Mundig	Rhii bi Waldshuet-Duenge 47.614166666667 8.2497222222222 315 Koordinate: 47° 36′ 51″  N , 8° 14′ 59″  O 47° 36′ 51″  N , 8° 14′ 59″  O 47.614166666667 8.2497222222222 315
Mundigshochi	315  m u.  NHN Vorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen
Hochiunterschiid	1125 m
Lengi	91 km [1]
Iizugsgebiet	1.139,6 km² [2]
Abfluss am Pegel Oberlauchringen [3] A Eo : 627 km² Lage: 7 km oberhalb der Mundung	NNQ (1950) MNQ 1913?2009 MQ 1913?2009 Mq 1913?2009 MHQ 1913?2009 HHQ (1990)	260 l/s 1,9 m³/s 9,36 m³/s 14,9 l/s km² 105 m³/s 317 m³/s
Abfluss [4] an de Mundig A Eo : 1.139,6 km²	MQ Mq	16,1 m³/s 14,1 l/s km²
Rachti Naabefluss	Schluecht , Steina
Linggi Naabefluss	Kotbach (Mundigsfluss vo de Klettgau-Fluss Klingegrabe un Schwarzbach)
See won er / sii duure fliesst	Feldsee , Titisee
Mittelgroossi Stedt	Waldshuet-Duenge
Chliistedt	Ditisee-Neistadt , Lenzkirch , Bonndorf im Schwarzwald , Loffinge , Bluemberg , Stuehlige
Iiwooner im Iizugsgebiet	167000 [5]
Di geografisch Lag vo de Wuete

D Wuete, Wuetig, Wuetich oder au Huete ^[6] isch en Fluss, wo am Feldbarg entschpringt und nach 90 km z Duenge in Rhy mundet. S'Iizugsgebiet vo de obere Wuete granzt a des vu de Donau un em Rhy , und bi de untere Wuete, granzt's a diversi Rhy-Zuefluss.

Allgmeis [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

D' Wuete isch de langschti suedliche Abfluss vum Hochschwarzwald , un isch vum Urschprung bis zum End gueti nunzg Kilometer lang. D' Wuete isch eine vo de wichtigschte Fluss wo im Schwarzwald entschpringe duen. Nebefluss gits am Oberlauf d' Haslach un d' Gauchach , kurz vor de Mundig d'Steine un d'Schluecht. D' markanteschti Stell vom Flusslauf isch 's Wueteknue bi Achdorf, wo de Fluss sinni Richtig vu Oschte nach Suedweschte wechslet. Touristisch hatt Wueteschlucht e grossi Bedutig erlanget, oppe zwische de Neustadter Brugg un em Wueteknue , grosszugig aglueget. Fur die vile Wanderer gitt's dort sogar e Bergwacht, fur d'Natur en Wuete-Ranger. D'Schlucht isch au Beschtandteil vom Schluchteschteig , em Tourismusprojekt fur mehrdagigi Wanderunge im Suedschwarzwald .

Name [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

De Fluss heisst bis zum Titisee Seebach , deno bis zue de Iimundig vo de Haslach Guetach , erscht dennoch sait m'r 'm Wuete. Ab sellere Stell frisst sich d´Wuete immer duefer i's Deckgebirge ie, un de Wasserlauf hatt immer weniger Platz zum Uuswiche, so dass 'r bi Hochwasser machtig aaschwillt. So gsah wird 'r denn wuetig.

• 
  De Zammefluss vo de Guetach (links obbe) un de Haslach (links unne) zu de Wuete (rachts absi)
• 
  De Urschprung vo de Wuete, glychzitig d Flusskilometer 0,0 vo de Haslach (vo links( un de Guete (rachte Bildrand)
• 
  De Guete-Steeg uumittelbar obberhalb vom Zammefluss mit de Haslach un de Ablosig vo de Guete durch d Wuete

Gschicht [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

D'Wuete fluesst bis Achdorf im alte Flussbett, wo si bis vor ca. 10.000 Johr i glycher Richtig gfolget isch, durch d' Blummbarger Pforte und denn dem Dal vu de Aitrach folgend bis Hintschinge , somit also i'd Donau mundend. Domols muess es denn en Durchbruch ga ha, so dass de Fluss sich nach Sude in Muschelchalch vo de sognannte Wutachfluehe gfrasse hat. Sellem Bett folgend fluesst d'Wuete sitt dem nach Suedweschte als klassische Rhy-Zufluss bis zur Vereinigung mit 'm Chlaggi-Grabe bi Oberlauchringe , un anschluessend bis in Hochrhy ab.

Nebefluss [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

D Nabbefluss im Beryych vum Schwarzwald sin:

• Sagibach (us em Faldbargbiet, mundet in de Seebach gnannte Wuete-Obberlauf)
• Langeordnach mit em Josbach (mundet i de Guetach gnannte Wuete-Obberlauf)

Mehreri Nabebach vum Mittellauf han au Andeil an dr Bildig vo de Wueteschlucht . Bekannt sin nabe dr wasserryyche

• Haslach (voeinigt sich oppe guet 3 km obberhalb vo Gundelwange mit de Guetach)

di wasserfallryyche Schluchte uff de linke Site

• Retebach (us dr waldryyche Schwarzwaldoschtabdachig im Schwarzwalder Gneis)
• Gauchach (greschti Nabeschlucht) mit Nabeschluchte (Trankebach, Mauchach)
• Schliifebach (us em voloene Dalstumpf vu de Blummbarger Pforte )

un de rachte Site

• Ryychebachle ( vum Hochschwarzwald her, entschpringt uss e baar Qualle um Gruewaald umme, chrutzt im Rank nordweschtlich vo Holzschlaag unter de B 315 )
• Lotebach (vum Schwarzwald-Oschtrand bi Bonndorf dur d Lotebachklamm )

sowie die linke Nebbefluss

• Krottebach ( vom Quellgebiet weschtlich vo Berringe , a de weschtliche Dalflanke vom Eichbarg vorby, mundet bi Achdorf i d Wuete
• Aubach ( chunnt vo Mulifinge un entwasseret i d Wuete bi Aselfinge

Im Mittellauf vu de Wuete mundet die folgende Bach, wo in markante Sitedaler deherchommed, mit deilwys Mundigsdrichter, die am Dalrand Buchte bildet:

• Wylergrabbe (chunnt vo Luusa als rachte Nebbefluss, mundet am untere Uusgang vo de Wueteflue )
• Mullibach (chunnt uss em Fetzemer Dalbeggi, entwasseret bi de Wuetebrugg z Grimmelzofe )
• Merrebach (uff de Hochi vom Sto bi Wiza-Baanhof )
• Wylerbach (z Stuelinge zwische m Campingblatz un em Induschtrygebiet Sulzfald)
• Schlaatemer Bach (uss em Randedal , uff de Gemarkig vo Obberwise )
• Muuchebach (Qualle lyt bi de Untere Alb, am Sudrand vum Spießebarg , mundet uff de Hochi vo Unteregginge )

Erscht uff de letschte acht Kilometern mundet die drei groschte Nebbefluss:

Fauna un Flora [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Oppe e Drittel vom Lauf vo de Wuete stot unter Nadurschutz .

D Wuete word vo ire Quellfluss Seebach un Guetach her uss em Nadurschutzgebiet Feldbarg, dem groschte z Bade-Wurttebarg, gschpise.

Eins vo de alteschte Nadurschutzgebiet vom Land umfasst sit 1939 d Wueteschlucht, eini vo de letschte Wildfluss -Landschafte vo Mitteleuropa mit großer landschaftshistorischer, geologischer un okologischer Bedutig. Fast jedes in Suddeutschland vorkommende Gestein ist in der Schlucht vertreten, die einer der artenreichsten und am intensivsten untersuchten Naturraume Mitteleuropas ist. Ein hauptamtlicher Naturschutzwart kummert sich um den Ausgleich der Interessen der in den Sommermonaten bis zu 100.000 Besucher mit den Erfordernissen des Natur- und Landschaftsschutzes (u. a. gefuhrte Wanderungen). Eine der Besonderheiten der Mittleren Schlucht ist die Versickerung von Wutachwasser im Muschelkalk. Bei geringer Wasserfuhrung kann hier der Fluss auf 1,3 Kilometern Flusslange vollig trockenfallen, bis das Wasser kataraktartig (vermutlich vollstandig) wieder zutage tritt.

Witeri unter Nadurschutz stehendi Flussabschnitt sin d Wuetachflue un d Flussaue obberhalb vo Stuelinge/Obberwise a de dutsch/schwizer Granz (großflachigi Schachtelhalmbeschtand ) un de Mundigsberych in de Rhy bi Koblenz bzw. uff Hochi vom Gewerbepark Hochrhy bi Waldshuet-Duenge .

• 
  Peschtwurzbeschtand
• 
  Fuulrussler ( Liparus ) uff Peschtwurz
• 
  Ryse-Schachtelhalm
• 
  Hoorschnegge ( Trochulus )
• 
  Ufervegetation a de Wuete

Regionali Bsunderheite [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Im Berych vo de Wueteschlucht het sich d Wuete bis zu 170 m duef i d Hogerlandschaft vom oschtliche Schwarzwald un de Baar ygrabbe, woruus e ruumlichi Drennig vo de Dorfer un Regione nordlich un sudlich vo de Wuete entschtande isch. Ubber die vogangene Johrhundert het sich deshalb de Uusdrugg Ennewuetler etablyrt, wo fur d Bewooner vo de jewyls gegeubberligende Dalsite stot. Unterhalb vo de Wueteflue het die ruumlichi Drennig in wit gringerem Uusmaß gaa, dorum word de Uusdrugg praktisch nit vowendet.

D Wuete isch nu zum Deil em Schwarzwald zuezrechne. Die mittler un die unteri Wueteschlucht lyt scho ußerhalb. Trotzdemm siet mo sich dort, aanlich wie i de Baar , em Schwarzwalder Kulturraum zueghorig, nit nu im Hybligg uff de Tourismus. Dodrinn wurkt au die fruenere gmeinsame Zueghorigkeit zum Bade fort, sondern au zu de Furschtebarger , deilwys sogar zum Albgau .

D Wuetedalbaan word zu de technisch bemerkenswerte Baanschtregge z Dutschland zellt. Die unteri Wuetedalbaan zwische Obberlauchringe un Grimmelzofe folgt uff ere Langi vo oppe 27,2 km em Lauf vo de Wuete.

Unterhalb vo de Wueteflue, im mittlere Wuetedal obber- un unterhalb vo Stuelinge, bezeichnet sich d Lutt s einzig Mol als Wuetedaler . Sudlich vo Oschinge siet mo sich em Chlaggi zueghorig.

D Wuete drennt im Berych vo de Wueteschlucht s bodenseealemannische Dialektgebiet nordlich vo de Schlucht vom hochalemannisch e sudlich devo. Sell zeigt sich bsunders dutlich a de unterschidliche Uussproch vom K . Uff de nordliche Site heißt s Kind un Kuchi , worend de Sude mit Chind un Chuchi sprochlich scho de benochborte Schwiz nocher stot.

Auf zwei kurze Flussabschnitt ? zwische Grimmelzofe un Egginge ? isch d Wuete Grenzfluss zwische Dutschland un de Schwiz. Bemerkenswert sin die beide Deilabschnitt bim Grenzubbergang Stuelinge/ Obberwise un bi Wunderklinge. Bi beide isch de Grenzvolauf erscht sit de Grenzkorrektur vo 1839 feschtglait worre. Z Obberwise het mo de Volauf 1964 lycht aabasse muese, well d Wuete iren Lauf ganderet het, un de Grenzposchte vo de Schwiz bis dorthy uff dutschem Territorium glege isch.

Ortschafte [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

A odder e bitzeli ewag vo de Wuete befinded sich folgendi Ortschafte:

• Gmeind Feldbarg (sudlichs Seebachdal)
• Hinterzarte (nordlichs Seebachdal)
• Titisee-Neuschtadt (de Titisee isch de Urschprung vo de Guetach
• Lanzkirch im Haslach -Dal, mit Kappel (Aafang vo de Wuete un de Wueteschlucht)
• Friddewyler (mit Rotebach am Aafang vo de Rotebachschlucht)
• Gundelwange (e Stroßedorf obberhalb vo de rachte Dalwange, bekannt durchs Rauberschlossle i de Schlucht)
• Goschwyler (obberhalb vo de linke Dalwange vo de Wueteschlucht, i de Schlucht unterhalb lyt d Schattemulli )
• Riselfinge (obberhalb vo de linke Dalwange vo de Wueteschlucht, Zuegang zue de Dietfurt i de Schlucht)
• Loffinge (nordlich vo de Wueteschlucht)
• Boodorf (sudlich vo de Wueteschlucht, zwische de Dietfurt un em Boller Steeg)
• Bache (nordlich vo de Wueteschlucht)
• Boll (sudlich vo de Wueteschlucht, am rachte Wueteufer lyt de ehemoligi Kurort Bad Boll , ubber d Wuete got de Boller Steeg)
• Munchinge (sudlich vo de Wueteschlucht, Heimet vo de Mulldepony vom Landchreis Waldshuet )
• Ewedinge (Gmeind Wuete , sudlich vo de Wueteschlucht obberhalb vo de Wuetemulli )
• Mulifinge (nordlich vo de Wueteschlucht, uff de Bertholdsbaar)
• Aselfinge (obberhalb vum Wueteknue)
• Achdorf (am Wueteknue, End vo de obbere Wueteschlucht, unterhalb Aafang vo de untere Wueteschlucht, de Wueteflue)
• Blummbarg (oschtlich vom Wueteknue un uff de endere Site vo de Blummbarger Pforte )
• Fietze (oschtlich vo de Wueteflue)
• Blomegg (weschtlich vo de Wueteflue, sud-weschtlich vo Achdorf, sud-oschtlich vo Ewedinge)
• Grimmelzofe am Sud-Uusgang vo de Wueteflue
• Wiza-Baanhof en Wyler im Mundigstrichter vom Merrebach, bekannt wegem Fabrikglande vom Sto un de Endschtation vo de Sauschwanzlebaan
• Stuelinge (ehemoligi Amtsschtadt links vo de Wuete; nebbe Achdorf un Degernau gits do en Dalbeggi , well zwei Nebbebach, Wylerbach un Schlaatemer Bach, i d Wuete gonn)
• Schlaate (oschtlich vo de Wuete, im Kanton Schaffuuse)
• Obberwise (am linke Ufer vo de Wuete bi de Mundig vom Schlaatemer Bach))
• Abberfinge (am rachte Ufer vo de Wuete)
• Hallau (ubber m Hoger oschtlich vo de Wuete, ergo im Chlaggi im Kanton Schaffuuse , abber iren Wyler Wunderklinge lyt a de Wuete)
• Egginge (Unteregginge lyt im Mundigstrichter vom Muchebach, rachts vo de Wuete)
• Oftringe (bekannt vo allem durchs Oftinger Kloschter, wo hoch a de rachte Dalwange bappe duet)
• Degernau (am untere Wueteknue, d Wuete mach en lychte Boge noch rachts)
• Oschinge (nu links vo de Wuete, well disell ganz am rachte Dalbodde durre got)
• Schwerze (links vo de Wuete)
• Horre (rachts vo de Wuete)
• Lauchringe (fruener Obber- un Unterlauchringe, z Obberlauchringe got Wuete mitte durchs Dorf)
• Duenge (de groscht Ort im Wuetedal)
• Homburg (en Wyler uff em Hoger zwische Wuete- un Hochrhy-Dal; de letscht Ort a de Wuete, well si sich 2 km flussabsi mit em Hochrhy vohurotet)

Wurtschaft [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Wurtschaftlichs Zentrum vo de Region Wuetehdal isch Duenge un Lauchringe . Allerdings git s bedutendi Induschtryunternemme im Wuetedal z Stuelinge mit em Sto (Bauschtoff un -sischteem), d Alu z Oschinge . D Lauffemulli (Textilherschtellig) z Lauchringe un d Fa. Martin Stoll z Duenge komplettyred s Quartett. Die Wasserchraft a de Wuete un ire Nebbefluss word durch d Schluchseewerk AG un z Wunderklinge vom Hallauer Wasser- un Elegtrizidatswarch fur d Energyerzuugig gnutzt. Sit em End vom 19. Johrhundert bruuched meereri Induschtrybetryb im Mittlere un Untere Wuetedal s Wasser vo de Wuete fur Chlychraftwark, um Energy nu fur s Unternemme z erzuuge ( z. B. d Zwirnerei z Stuelinge, die ehemolig Schruubefabrik z Stuelinge, d Zwirnerei z Egginge (ZUE), d Alu z Oschinge un d Lauffemulli). Selli Chraftwark vofueged i de Regel ubber en Kanaal un e Weer , um de Zuelauf vo de wuetige Aach stuere z konne. Im Berych vom Schwarzwaldes isch no immer die holzvoarbeitendi Induschtry bedutend, au noch de Schlyßig vo de Papyrfabrik Neuschtadt im Johr 1989. Zwische 1624 un ca. 1760 het mo uff de Wuete Holz uss de Feldbarg-Region bis Aberfinge gfloßt . Bruucht worre isch es i de fruenere Iiseschmelzi vo Aberfinge, wo de Furschtebarger Herrschaft betribbe worre isch.

Weblingg [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

  Commons: Wuete  ? Sammlig vo Multimediadateie

• D'Wuete, d Papierfabik in Neustadt un un de lang Schtrit fir sufers Wasser

Fueßnote [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

1. ↑ Geoportal Baden-Wurttemberg: LUBW-Dienst Fließgewasser
2. ↑ Web-basiertes Informationssystem fur Baden-Wurttemberg: HW-Abflusse
3. ↑ Gewasserkundliches Jahrbuch 2009, Rheingebiet, Teil 1, S. 78
4. ↑ uusgrechnet us Johresabflussmengi vom Wuetebiet, aagee in: Regierungsprasidium Freiburg: WRRL, Bericht Teilbearbeitungsgebiet ?Wutach“ , Stand: 18. Mai 2005, S. 25
5. ↑ Regierungsprasidium Freiburg: WRRL, Bericht Teilbearbeitungsgebiet ?Wutach“ , Stand: 18. Mai 2005, S. 4
6. ↑ So amel fruener im Chlaggi; lueg im Georg Wanner sim Die Mundarten des Kantons Schaffhausen. Laut- und Formenlehre. Huber, Frauenfeld 1941 ( Beitrage zur Schweizerdeutschen Grammatik XX), S. 105, wo die Form fur Schlaate und Halau bilait isch.