Khim-liu-kam
(
Han-j?
: 禽流感), choan-chheng h?·-choe
Chiau-l?i
liu-heng-seng kam-m?·
, s? 1-chiong si-khi-seng e
kam-m?·
p?ⁿ-to?k
, si?ng t?i-seng e si, chit-chiong p?ⁿ-to?k kan-ta t? chiau-l?i tang-tiong thoan-jiam.
1878 ni
thau-1-pai t?
Italia
chhut-hi?n.
Khim-liu-kam s? 1-chiong thoan-jiam chin kin, hong-hiam kai koan e
thoan-jiam-p?ⁿ
. Cheng
1997 ni
t?
Hiong-kang
chhut-hi?n
jin-l?i
oan-a kam-jiam tio?h khim-liu-kam liau-?u, sui in-khi tio?h se-kai kok-t? ?e-seng cho·-chit e ko-t?· koan-chu. Chhu-khi, chit-khoan e?k-cheng sam-put-g?·-si t?
A-chiu
t?-khu chhut-hi?n, hit-tong-si iu-goan m?-s? chiok giam-ti?ng. M?-koh, cheng
2003 ni
12 ge?h khai-si, khim-liu-kam soah pian t?a h?an-ui po?k-hoat, thoan-jiam e theng-t?· m? chin-chiaⁿ l?-h?i.
Oa?t-lam
kah
Han-kok
chiaⁿ-choe chit-pai e?k-cheng khok-soaⁿ si?ng giam-ti?ng e kok-ka, ?-e lang s?m-chi sit-khi siⁿ-mi?. It-ti?t kau-kah
2004 ni
ni-thau, e?k-cheng iu-goan bo hoan-ho e hi?n-si?ng.
T?
2005 ni
9 ge?h,
Lian-ha?p-kok
h?-chek hia?p-tiau khong-che A-chiu khim-liu-kam e koaⁿ-oaⁿ David Nabarro phok-s? tui-g?a piau-s? kong, khim-liu-kam kian-n? khai-si ?-tang t? lang chi-kan thoan-jiam, kau-si si-bong e jin-so· si?ng chio 500-b?n, si?ng ch? ho?n-se 1-ek-5-chheng-b?n.
[1]
T?a-to-so· long the-hi?n chhut H5 e te?k-cheng, chu-iau e l?i-heng s?: H5N1, H5N2, H7N7, H9N2 (
ah-a
,
e-a
? kam-jiam). Kau-kah bo?k-chian ui-chi, kan-ta H5N1 chit-chiong l?i-heng--e ? thoan-jiam h?· jin-l?i. Che j?-bu "H" piau-s?
hiat-geng-so·
(血凝素), long-chong ? 15-e cheng-l?i. "N" t?i-piau
sin-keng-an-sng-mui
(神??酸?), long-chong ? 9-e cheng-l?i.
Kun-chong kau-te, khim-liu-kam e goan-thau s?
h?u-niau
(候?). Mui-1-ni e koaⁿ--lang, h?u-niau long-beh ui Pak-hng poe-khi lam-hng hioh-tang, tan-th?i khi-h?u pian sio-l? liau-?u chiah-koh poe t?g-khi pak-hng. 2003-ni ni-boe,
Tang-lam-a
hoat-seng khim-liu-kam ?-tang cheng-beng an-ne 1-e ka-siat : to?h-s?-kong e?k-cheng t?i-seng chhut-hi?n t?
Han-kok
lam-p?· e so·-ch?i, h?u-niau chhian-i e si-ch?n, chiong e?k-cheng chah khi-kau
Tai-oan
,
Hiong-kang
kah
Oa?t-lam
chia-e so·-ch?i. Tai-oan kah Hiang-kang e khoan-keng siong-tui khah ?e-seng, ji-chhiaⁿ chin-cheng koh ? tui-h? e?k-cheng e keng-gi?m t?--leh, so·-i p?ng-bo chhut-hi?n giam-ti?ng e thoan-po. Oa?-lam e ?e-seng khoan-keng khah bai, chhut-hi?n e?k-cheng liau-?u, m?-n? chiau-l?i t?ng-bu?t t?a-li?ng e si-bong, m? tui jin-l?i ch?-seng giam-ti?ng e eng-hiong, si-bong e lang-so· chiong-k?n 20 lang.
Ka-khim h?m ia-g?a e
h?u-niau
sio-siang, long-s? sio?k-i chiau-l?i, in-chhu ka-khim kam-jiam e?k-p?ⁿ e ki-lu?t oan-a kai koan. T? ka-khim tang-tiong, ai-s?g ke-a (koe-a) si?ng-gau to?h-p?ⁿ, soa--lai chiah-s? ah-a, go-a (gia), ah m?-koan s? ke a?h-s? ah, chi-beh oe--tio?h, chha-put-to long b?e siaⁿ ?-koh o?ah. Ke-a tui e?k-p?ⁿ si?ng bin-kam, thoan-jiam chiok kin, si-bong lu?t k?ng-ka s? koan. Koe-khi lan kan-ta chai-iaⁿ k? chit-chiong hi?n-si?ng kio-choe "
tio?h-che
", soah long han-teh chim-chiok khi gian-kiu tio?h-che e goan-in.
2003 ni 12 ge?h, khim-liu-kam bat t? chin-ch?e kok-ka liu-thoan, ah e?k-p?ⁿ ti?t-chiap thoan-jiam h?· jin-l?i e t?i-chi khiok-s? kan-ta hoat-seng t?
Oa?t-lam
kah
Thai-kok
, long-chong ? 32 lang khah-t?ng oe--tio?h, 22 lang si-bong, si-bong lu?t ko-ta?t 7-siaⁿ. Sui-jian p?ⁿ-l? bo ch?e, m?-koh iu-goan in-khi se-jin e keng-kai.
Bo?k-chian hi?n-hi?n e H5N1 e?k-p?ⁿ p?ng-bo chham jin-l?i liu-kam p?ⁿ-to?k hoat-seng chong-ha?p hoan-eng. Kau-taⁿ ui-chi, m? bo cha?p-chiok e cheng-ku piau-beng bat chhut-hi?n lang koe lang e hi?n-si?ng.
Khong-che thoan-jiam-p?ⁿ pit-su ai tui chit 3-e khoan-chiat lai cho :
- Khong-che e?k-cheng e goan-thau, i?-to?h-s? thoan-jiam-goan.
- Khong-che thoan-po· e soaⁿ-l?·.
- Koan-che iong-? kam-jiam e lang kah si?-khu.
Beh iu-h?u lai ?-hong khim-liu-kam e e?k-cheng, t?i-seng ai giam-keh hong-soh e?k-cheng chhut-hi?n e goan-thau. S?-si?t cheng-beng, chhai-chhu giam-keh e keh-l?, si?ⁿ p?n-hoat pi-bian chhu-l?i-te e ka-khim khi chiap-chiok tio?h hia-e ia-g?a e h?u-niau a?h-s? ki-thaⁿ e chiau-chiah, thiat-te hong-chi kau-che kam-jiam. L?ng-g?a, ah-a, go-a (gia) chhian-b?n m?-thang kah ke-a chh? cho-hoe.
Tui lang lai-kong, lan ai keng-siong piaⁿ-sau long-tiuⁿ, ke-liau, ah-liau, koh ai i-chi khim-niau kau-ek chh?-tiuⁿ e khoan-keng ?e-seng, kang-k? e?k-cheng thoan-jiam e ki-h?e.