Gabon
is 'n land in westcentraol
Afrika
an de
Holf van Guinee
. Gabon deel zen hrenzen mie
Equatoriaol Hunea
,
Kameroen
en
Congo-Brazzaville
. 't Land is onafankelijk van
Frankriek
sins
17 auhustus
1960
. Den oodstad en ok de hroste stad is
Libreville
. Gabon is een van de meer welvaerende lan'n van
Afrika
.
Gabon lig an den
Atlantischen Oceaon
, an de
Holf van Guinee
. Den eele kustlien van Gabon besli 885 km. Vadder tel de hrens mie Kameroen 298 km, die mie Equatoriaol Hunea 350 km en die mie Congo-Brazzaville 1903 km.
Gabon kan ondeverdeeld worn in drie rehio's: de vlakt'n bie de kust, die an uuteenloopen van 20 tot 300 km vanaf de kustlien, de savannes in 't oossen en de berhen. De hebergt'n van Gabon zien 't
Kristalhebergte
ten noordoossen van den oodstad Libreville, en 't
Chaillu-massief
in 't midd'n van 't land. 't Oogste punt van Gabon, de
Mont Iboundji
(1575 m) lig ok in 't Chaillu-massief.
Vuuventachentig percent van Gabon besti uut tropisch rehenwoud. De langsen rivier, de
Ogooue
, is 1200 kilometer lange. Vadder is Gabon rieke an vee hrondstoffen, wironder
magnesium
,
iezder
,
houd
en
uranium
.
Kaerte van Gabon
De oorsproenkelijke beweuners van Gabon zien de
pygmeeen
. Zie zien de kleine beweuners van de dicht beboste tropische rehenwoud'n. In de vuuftien'n ieuw kwamm'n den eeste Europeanen ni Gabon. 't Waern de Portuhezen die an as eessen in
1471
Gabon ontdekk'n. Zie haven Gabon ok der naem, die a voekom uut 't Portuhese woord 'gabao', wat a zoiets as cabine beteeken. 't Verwies ni de vurm van 't estuaorium bie Libreville.
De Fransen ontdekkiengsreiziher
Pierre Savorgnan de Brazza
bezoch in
1875
Gabon en Congo-Brazzaville, wibie a 't en de stad Libreville stichen. Laeter wier um ok de koloniaole gouverneur. Destieds leven ienkele Bantu-hroep'n in 't uudihe Gabon, wat a in 1885 bie Frankriek wier ineliefd. In
1910
wier Gabon een van de territoria van
Frans Equatoriaol Afrika
, een federatie van Franse kolonies die a standieuw tot
1959
. Op 17 auhustus 1960 wier eel Frans Equatoriaol Afrika onafankelijk. Den eessen president,
Leon M'ba
, wier bevestigd in
1961
, mie Bongo Ondimba as vice-president, die a ni de dood van M'ba in
1967
zellef president wier.
Gabon ei een vreet werm en vochtig tropisch klimaot. In de rehenseizoen'n val 't er vee rehen. De hemiddelde temperatuur lig rond de 26 hraden. 't Jaer in Gabon kan worn onderverdeeld in de volhende seizoen'n:
Feberwari tot april: Lang rehenseizoen
Meie tot september: Lang droog seizoen
Oktober tot november: Kort rehenseizoen
December tot jannewari: Kort droog seizoen
Gabon tel 1,5 miljoen inweuners. De bevolkieng besti uut feertig verschill'nde etnische hroep'n, wivan de miste van oorsproeng Bantu-volker'n zien. De hroste etnische hroep'n zien de
Nzebi
, de
Fang
, de Adouma, de Myene, de Eshira en de Okande. Wir a vroeher wier edocht dan de Fang de hrossen was, bliek uut recent onderzoek da dit nie klop en da de Bandjabi, ok we Nzebi, de hroste etnische hroep is. De etnische hroep'n zien minder escheien as in de are Afrikaonse lan'n, mede deurdan ze allemille dezelven tael, Frans, spreekn. Ok noe nog weun'n der meer as 10.000 Franse in Gabon. 1% percent van de bevolkieng, onheveer 15.000 tot 20.000 mensen, beoor tot de pygmeeen, de oorspronkelijke bevolkieng van Gabon. Gabon is een van de dunstbevolkte lan'n van Afrika, en as hevolg van werktekort komm'n weinig mensen in Gabon weun'n.
Volhens de hrondwet van
1991
is Gabon een presidentiele republiek mie hroote bevoegdeeen voe 't staetsood. De hrondwet wier op 21 feberwari 1961 opesteld en in maerte 1991 wier 't en anepast. Bie dezen anpassieng wier onder are ekeek'n ni betere mensenrechen.
De president wor ekozen voe zeven jaer. Ie ei 't recht om 't parlement 't ontbin'n, ministers te benoem'n en te ontslaene, en die ei ok nog de functie as opperbevel'ebber van 't leher. Den uudihe president is
El Hadj Omar Bongo Ondimba
, die a reheer sins 1967 en dibie de langszitt'nde president van Afrika is. Ie wier verkozen op 27 november 2005 tot een nieuw'n zevendejaerstermijn. In totaal kreeg 'en 79,1% van de stemm'n. De leeftied om te stemm'n in Gabon is 21 jaer. De partij van Ondimba, de Democratische Partij van Gabon, ei 84 van de 120 zetels van 't parlement. De premier is
Jean Eyeghe Ndong
.
De wethevende macht lig in Gabon bie den 120 leed'n van 't parlement. Ok is der een senaat 't a 91 leed'n tel die an elke 6 jaer worn ekozen. Vanaf april 1990 besti 't er in Gabon een
meerpartijenstelsel
in Gabon. Voe'een was allin de PDG (
Parti Democratique Gabonais
) toe'estaene. Are partij'n in Gabon zien:
De miste inweuners van Gabon, onheveer 60% van de bevolkieng, is christen. Iervan is 't hroste hedeelte, onheveer 50% Rooms-Katholiek en de rest is protestants. Bieni 40% ang nog de tradisjonele ineemse relihies an, 't zohenaemde
animisme
, 1%, wironder president Ondimba, is moslim.
De officiele tael van Gabon is
Frans
. Heschat wor da 80% van de bevolkieng in staet is om Frans te spreek'n en een derde van de mensen praot Frans as moedertael. Der bestaen onheveer feertig dialect'n. De dialect'n Fang en Pounou worn esprook'n in 't zuuden, Myene an de kust, Teke in 't zuudoossen en Kota in 't noorn.
In 2002 wiern op 't voestel van zitt'nd president Ondimba 13 nationaole park'n opericht, verdeeld over aol de 9 provincies. Deze nationaole park'n beslaen 10% van 't totaole oppervlak van Gabon. Deze nationaole park'n zien de volhende, op volhorde van oppervlakte:
Gabonadder
Gabon stel zen hrenzen nie aelemille oop'n voe toerissen, omda 't land hin massatoerisme wens, wat a slechte invloeien zou ene op 't milieu en specifieke cultuur'n. Toch werk 't land ard an 't toerisme op hebied van kwaliteit en beschermieng van de natuur. In 2020 wil Gabon een permanente rol ene binn'n 't Afrikaonse ecotoerisme. De belangriekste reeen voe toerisme in Gabon zien de tropische rehenwouden, de wilde beesten op de savannes en de tropische stran'n. Een van de bekenste Gabonese beesten is de
gabonadder
(Bitis gabonica).
Gabon is een van de welvaerender lan'n van Afrika. 't Inkomm'n per ood in Gabon is vier keer zo hroot as 't hemiddelde van de lan'n in Afrika ten zuuden van de
Sahara
. Voe 't hroste deel is dit te dank'n an 't delven van aordolie in de Holf van Guinee. Gabon is ok voe een hroot deel afankelijk van de delvieng van hrondstoffen. 't Land is onder are exporteur van stoffen as magnesium, iezder en out. De uraniumproductie is in 2001 stille'ezet vanwehe de hroote concurrentie op de waereldmart. Der zien plann'n de productie wee te heropen'n.
Gabon ei een klein militair orhaon wat a besti uut 5000 man personeel, onderverdeeld in 't leher, de marine, de luchmacht, de gendarmerie en de nationaole pelisie. De Gabonese striedkrachen zien etraind defensief te 'andeln en der eihen nie anvall'nd op te stell'n. De president ei beschikkieng over een 1800 man tell'nde bewaekieng.
Provincies in Gabon
Gabon wor onderverdeeld in 9 provincies en 37 departement'n.
De provincies zien de volhende:
- Estuaire
- Haut-Ogooue
- Moyen-Ogooue
- Ngounie
- Nyanga
- Ogooue-Ivindo
- Ogooue-Lolo
- Ogooue-Maritime
- Woleu-Ntem