Imadje do befrwe d' Mont
On
befrwe
ou
befroe
(sovint prononci
befwe
) ou
cloke-poite
, c' est ene hote tour di pire, basteye el
Moyinadje
avou, al miercopete, les
clotches
ki sounet les moumints d' djoye u d' maleur des djins d' ene
veye
.
Onk des sounaedjes, c' esteut cwand on cloyeut les poites del veye, did la, li
spotchi aplacaedje
"cloke po (clore) les poites", cloke-poite.
On les eployive eto po houki tos les dmanants do ban. Did la, li no del cloke do befrwe : li
ban-cloke
.
Li befrwe riprezinteve les libertes kel sovrin aveut-st acoirde as bordjoes. C' est po ca k' sovint, on trouve les cloke-poites astok del
Majhon-Comene
.
Li toet des befrwes est sovint avou des boles, k' on lome eto "
agnons
". N a sovint ene
orlodje
apres.
A Mont, li befrwe, a fond est metou nen lon del majhone del Veye (Acwarele di Marie-Claire Lefebure)
Li cloke-poite, c’ esteut l’ troejhinme tour del veye, apres l' clotchi d’ l’
eglijhe
et l' mwaisse-tour do
tchestea
Ces deus la mostrent ki l’ veye esteut moenneye pa cure et pa tchesturlin.
Cwand les djins ont wangni sacwantes libertes, i s’ ont metou a basti ene tour po ben mostrer ki, zels etou, avent ene sacwe a dire. Cwand l' sovrin rsaetchive des libertes, on spiyive li ban-cloke, udonben, el moenner evoye.
Sacwants befrwes del Walonreye vinet d' esse ricnoxhous come patrimoenne daegnrece pa l'
UNESCO
.
On nde voet des beazet grands k’ e l’
Walonreye
, e l'
Picardeye
ou dins les
Flandes
.
Advins del Walonreye, c' esteut e l' ancyinne
Conteye do Hinnot
,
Dutcheye do Braibant
, et
Dutcheye di Nameur
. End aveut pont el
Principate d' Lidje
(la k' c' esteut on
peron
), ni el
Dutcheye do Lussimbork
.
Li Cloke-Poite et l' Otel di Veye di Djiblou
Gn a shijh befroes el Walonreye :
Tchalerwe
,
Nameur
,
Tournai
,
Twin
,
Bince
et
Mont
Li befrwe d'
Tchalerwe
, ses clokes sounnut les tchansons da
Djake Bietrand
Victor Hugo
a discrit insi li befrwe d'
Mont
:
- Madjinez vs on cocmwar, avou aclapeyes dizo s' vinte cwate teyires moens grosses. Ca sereut laid si ca n' sereut nen grand. C' est s' grandeur kel rischape.
Li befrwe d'
Djiblou
n' est nen ene vraiye cloke-poite, mins en ancyin clotchi rarindji. C’ esteut l’ eglijhe del
parotche
Sint-Saveu, k' a sti distrute e 1810 (tins do
redjime frances
). C' esteut ene eglijhe di
stile roman
.
Metowe al copete d’ ene rotche adzeu di l’ ewe d’
Orno
(k’ on n’ voet pus), li cloke-poite domine tote li viye veye. E 1905, li feu a distrut l’ toet. Adon, on nd a rfwait on novea e 1907, mins avou en agnon, k’ on pout co voey audjourdu.
Gn a cwate mwaisses clotches, ey on cariyon di cwarante-set pitites clotches.
Divant l' 14inme sieke, c' esteut l' eglijhe Sint-Pire sol tchestea ki fjheut befroe.
Apres l' grand rassonraedje del veye e 14inme sieke, on bastixhe l' grosse tour Sint-Djake et-z i pinde ene ban-cloke. C' est Godfrwed d' Boufioule k' ende fourit l' artchiteke. Li poite d' intreye fourit pindowe e 1388. On-z i meta ene orlodje e 1393.
Li ban-cloke et l' orlodjes fourit distrutes a
sidje di Nameur
(
1695
). Ele fourit co distrutes cwand l' coledjale broula, e 1746.
Gn a 24 befroes el
Flande
:
Brudje
,
Gant
,
Ipe
...
Lile