Ysland
is een eiland in de Noord-Atlantischen Oceoan tusschn
Groenland
en 't vasteland van
Europa
. 't Het een uppervlakte van 103.000 km² en een bevolkienge van 310.000 mensn, woavan da 't meerendeel (130.800) in den hoofdstad
Reykjavik
weunt. Reykjavik is de meest noordeliken hoofstad in de weirld, binst dat Ysland ook 't meest westelike land van Europa is.
Ysland ligt up den Mid-Atlantische Rugge, en is doadeure vulkoanisch vre actief. 't Binnenland is moa dinne bevolkt, met een landschap da voa 't grotste deel bestoat uut woestyne,
bergn
en
gletsjers
. Ysland het een meer gemoatigd klimoat dan da je zou verwachtn deur zyn noordelike liggienge, wadda van de warmenden invloed van de
Golfstroom
komt.
Volgens 't
Landnamabok
(boek van de kolonisoasie) is 't er een vestigienge up Ysland gewist sinds 't joar 874, up 't moment dat 't Noorse stamhoofd Ingolfur Arnarson den eeste permanente vestigienge gemakt het.
Koarte van Ysland met de belangrikste steedn angeduud.
Ysland gezien vanuut de ruumte up 29 januoari 2004 (NASA).
Ysland ligt in de Noord-
Atlantischn Oceoan
juuste ten zuudn van de noordpoolcirkel. Alhoewel dat het zoawel up de Noord-Amerikoanse en up den Eurazioatische ligt, makt Ysland cultureel meer deel uut van
Europa
, en is deur zyn noaste bandn met
Noorweegn
en
Denemarkn
as een deel van
Scandinavie
beschouwd.
't Dichtste land is
Groenland
(287 km) en de
Faeroereilandn
(420 km), en den dichtsten ofstand toet 't Europese vasteland is 970 km noa Noorweegn.
Ysland is 't achttienste grotste eiland in de weirld, en den twidden in Europa achter
Groot-Brittannie
. 't Hoofdeiland het een uppervlakte van 101.826 km², moa met de eilandn derround is 't heele land 103.000 km². Doavan is 't er 62,7% toendra, me nog 14,3% gletsjers en meern. Moa juuste 23% van d' uppervlakte is begroeid me vegetoatie.
Deur de vele
fjordn
het Ysland een lange kustlyne van 4970 km, woarda de meeste steedn en dorpn liggn, angezien 't grotste deel van 't binnenland onbeweunboar is.
Eruptie van de Grote Geysir in de Haukadalurvallei, den oudst gekende
geiser
in de weirld.
Geologisch gesprookn is Ysland een vre jounk land, geleegn up een hot spot en de Mid-Atlantische Rugge, die der rechte deure loopt. Da beteekent dat Ysland geologisch vre actief is, me
vulkoann
gelik Hekla, Eldgja, Herðubreið en Eldfell. Den uutbarstienge van de vulkoan Laki in 1783-84 veroorzakte een houngersnood woadeure dat omtrent een kart van Ysland zyn bevolkienge stierf.
Dettifoss, de krachtigste woatervol in Europa, in 't noord-oostn van Ysland.
Deur d' olgemene beschikboarheid van geothermische energie en van hydro-elektriciteit hen de meeste Yslanders goekope verwarmienge en illetriek.
Eyjafjallajokull
gletsjer
, een van de kleenste gletsjers in Ysland.
't Klimoat an de kust van Ysland is subpolair angezien da 't upgewarmd wordt deur den Golfstroom. Doaruut volgt dat de kust van Ysland meestol vry is van ys, zels in de winter. Over 't olgemeen is 't zuud-westn van Ysland warmer en natter me meer wind dan de reste van 't eiland. Leegliggende streekn in 't noordn zyn over 't olgemeen 't droogste, binst dan de Centroale Hooglandn 't koudste zyn.
Alhoewel dat er gin archeologisch bewys doavan is gevoendn wordt er gepeisd dan d' eeste mensn die in Ysland geweund hen Ierse poaters of hermietn in d' achtste eeuwe woarn. d' eeste permanente vestigiengn kwaam van de Noorn, die vanof 870-930 Ysland hen beginn'n te koloniseern. Round 930 wierd d' er een parlement upgericht, moa noarmate dan de stamhoofdn meer macht kreegn is 't parlement uutendelik upgeschort in 1262.
Uutendelik wierd Ysland 't eigendom van Noorweegn en achter de Kalmar Unie van Noorweegn-Denemarkn. Ysland wierd een van d' oarmste landn in Europa, voarol achter dat de
pest
twee keern, in 1402-04 en 1494-95, den elt van de bevolkienge wegvaagde. Verdere massale doan kwaamn d' er in d' achtiend' eeuwe, eest met een pokkenepidemie wodeure dat een derde van de bevolkienge stierf, gevolgd deur de massieve uutbarstienge van de vulkoan Laki in 1783, woadeure dat den elt van 't vee en een kart van de bevolkienge stierf.
In 1814, ot Noorweegn-Denemarkn wierd upgebrookn in twee aparte keunienkrykn, wierd Ysland een deel van Denemarkn, moa met een redelike onafhankelikheid over under eign affaires. In 1918 wierd Ysland uutendelik volledig onafhankelik, moa met den Deensen keunienk as stoatshoofd. Deur een referendum in 1944 makte van Ysland tenslotte een republiek.
Reykjavik, Ysland's grootste stad, en 't center van een gebied da twee derden van Ysland zyn bevolkienge het.
d' Oorsprounkelike bevolkienge van Ysland was Noors en Keltisch. Da kan ofgeleid wordn van de bevolkiengsregisters van dien tyd, en da wordt ook deur genetische studies bevestigd: de meerderheid van de mannelike bevolkienge is van Noorsen ofkomste, binst dat de meerderhied van de vrouwelike bevolkienge van Keltischen ofkomst is.
Ysland het uutgebreide bevolkiengsregisters die toet an de loate zeventiend' eeuwe reekt, en fragmentn toet an 't oorsprounkelike "Boek van de Kolonisoasie". Voar een groot deel van zyn geschiedenisse het Ysland nie meer dan 40.000-60.000 mensen g'hed. Achter d' uutbarstienge van Laki weundigen d' er moa 40.000 mensn in Ysland, en zels in 't midden van de negentiend' eeuwe was da nie meer dan 60.000.
Ysland zyn officiele geschreevn en gesprookn toale is Yslands, een Noord-Germoanse toale dat ofgestamd is van 't oud Noors. Iengels en Deens wordn vre courant gesprookn as tweede toale.
In plekke van familienoamn gebruukn z' in Ysland "patroniemn", wadda beteekent dat een persoon angeduud wordt as de zeune of de dochter van under voader (bvb.
Olafur Jonsson
("Olafur, zeune van Jon") of
Katrin Karlsdottir
("Katrin, dochter van Karl"). 't Is doavan dat den telefonboek in Ysland gerangschikt is volgens de voorname in plekke van de familienoame.
Akureyri is de grotste stad buutn de streke round Reykjavik. De meeste kleene steedn hangn of van de visindustrie, die voa 40% van Ysland zyn uutvoer telt.
Beholve een overvloed an hydro-electriciteit en geothermische kracht, het Ysland winnig nateurlike bronn'n. Historisch gezien het Ysland olsan vele van under visindustrie ofg'hangn. Toerisme is sinds een poar tientalln joarn ook belangrik gekoomn.
Ysland is 't beste bekend voa zyn klassieke literateur, die as
sagas
(epische literateur) en
eddas
(meestol gedichtn) bekend stoan.
Zicht ip e stik van binnland (Alftavatn)