Et
Spoans
(Spoans:
espanol, castellano
) es e
Romoansche toale
en achter 't
Iengels
en et
Chinees
de grotste weireldtoale.
Et Spoans es e Romoansche toale, da wil zeggn dat et ofstamt van et
Latyn
, de toale die de
Romeinn
megebrocht en. Z'es dus nauwe verwant an et
Frans
,
Italioans
,
Portugees
en
Roemeens
die ook Latynsche toaln zyn. Deur zyn eilandliggienge verre weg van
Rome
, boakermat van et
Latyn
, es 't Latyn minder styf geevolueerd in vergelykienge me andere Romoansche toaln. Mo in 't Spoans zyn d'r gin noamvolln meer.
Spanje et eeuwnlang bezet gewist deur d'Arabiern. 't Es doame dat et Spoans veel
Aroabische
invloedn gekend et. Zo zyn de meeste woordn die begunn me
al
? en dat zyn d'r ne heeln oop ? van Aroabische ofkomste, lik
el alcalde
(burgemeester),
la alhucema
(lavendel),
el almacen
(magazyn of growoarnuus).
Et Spoans es e styf fonetische toale. Oe je d'uutsproake van de Spoansche letters kent, keun je olle Spoansche woordn goed uutspreekn ook ol verstoa je ze nie. In et Spoans sprik je olle letters van e word kort en dudelik uut woadeure da de toale minder frivool en zangerig overkomt dan et Italioans. Vo die reedn noemn ze 't Spoans soms ook wel et
Duuts ounder de Romoansche toaln
.
D'eerste tekstn die je Spoans kut noemn, dateern van de negenste-tienste eeuwe.
De variantn van et Spoans
- Castilioans
(el castellano)
: dat es et officiele Spoans da in de meeste landn buutn Spanje kortweg Spoans genoemd es.
- Cataloans
(el catalan)
: d'officiele toale van
- et Galicisch
(el gallego)
: et Spoans van de Spoansche regio
Galicie
In Baskenland, da in Spanje en in
Vrankryk
ligt, spreekn ze
Baskisch
(
el vasco
of
el euskera
) moar dat es helegansn gin Spoans. Baskisch es e gevol apart want 't es d'enigste niet-
Indo-Europese
toale in heel West-Europa. Ze sproakn in die streke ol Baskisch nog voor dan de Romeinn d'r woarn.
Landn e regios woa da Spoans e n' officiele toale es
Spoans es en officiele toale in die landn, 't antal inweuners stoa nefest et land:
- Mexico
: 107 miljoen (2008)
- Spanje
: 45 miljoen (2008)
- Colombia
: 44 miljoen (2008)
- Argentinie
: 40 miljoen (2007)
- Peru
: 28 miljoen (2007)
- Venezuela
: 26 miljoen (2007)
- Chili
: 20 miljoen (2000)
- Ecuador
: 14 miljoen (2007)
- Guatemala
: 13 miljoen (2007)
- Cuba
: 11,18 miljoen (2000)
- Dominicaanse Republiek
: 8,58 miljoen (2000)
- Bolivia
: 8,3 miljoen (2000)
- Honduras
: 6,4 miljoen (2000)
- El Salvador
: 6,23 miljoen (2000)
- Paraguay
: 5,73 miljoen (2000)
- Nicaragua
: 4,91 miljoen (2000)
- Puerto Rico
(afhankelik gebied van de
Verenigde Stoatn
): 3,9 miljoen (2004)
- Costa Rica
: 3,77 miljoen (2000)
- Uruguay
: 3,36 miljoen (2000)
- Panama
: 2,84 miljoen (2000)
- Equatoriaal-Guinea
: 494.000 (2003)(enigste Spoanstoalig land in Afrika)
De meeste landn hein olleen Spoans as officiele toale. Uutzonderingn doarip zyn Bolivia, Equatoriaal-Guinea (tweede toale: Frans), Paraguay, Peru en Spanje zelve (
Cataloans
,
Galicisch
,
Baskisch
,
Aragonees
,
Asturisch
en
Aranees
). In d'andre landn bestoan der ook grote niet-Spoanstoalige gemeenschappn mo hunder toale wer nie erkend as officiele lanstoale.
In
Amerika
klappn der round de 26 miljoen minsn Spoans. 't Grotste deel hiervan zyn immigrantn, moa der es ook een deel da afstamt van de Spoans-Mexicoanse bevolkinge die in het zuudwestn van de Verenigde Stoatn weunde toen d'Amerikoan da veroverdn. In New Mexico (een Amerikoanse stoat) is 't Spaans as officiele taal erkend en ook in
Puerto Rico
. Vodder spreekn der nog vee minsn Spoans in
Brazilie
,
Belize
,
Guyana
, de
Filipynn
,
Marokko
de
Westelikke Sahoara
en de
Nederlanse Antilln
. In gineen van die landn en gebiedn is 't echter officieel. Ook in Europa spreekn z'et nog in
Andorra
en
Gibraltar
.
D'uutsproake van et Spoans in
Latyns-Amerika
es behoorlijk anders dan in
Spanje
. Omda e toale 't meest van ol verandert in et land woar da d'oorsprounkelikke sprekers weunn, moetn die veranderiengn dus ountstoan zyn in de 17e-18e eeuwe in Spanje zelve, achter de (Spoansche) veroverienge van
Amerika
.