Vi?t binh
(
Ch? Han
: ??, vi?t binh: jyut6 ping3, ten đ?y đ?: 香港語言學學會?語?音方案 (hoeng1 gong2 jyu5 jin4 hok6 hok6 wui2 jyut6 jyu5 ping3 jam1 fong1 ngon3):
H??ng C?ng ng? ngon h?c h?c h?i Vi?t ng? binh am ph??ng an
) la m?t ph??ng phap s? d?ng
ch? Latinh
đ?
phien am
ngon ng? Qu?ng Chau
(t?c ti?ng Qu?ng đong - Cantonese, ma ng??i Trung Qu?c con g?i la
Vi?t ng?
. Vi t?nh Qu?ng đong 廣東,
Qu?ng Tay
廣西 nguyen tr??c la đ?t c?a
Bach Vi?t
百?, nen g?i hai t?nh ?y la t?nh Vi?t).
đ??c ra đ?i vao n?m 1993
[1]
, ph??ng phap phien am
ti?ng Qu?ng đong
c?a H?c vi?n ngon ng?
Hong Kong
( Linguistic Society of Hong Kong (LSHK))
[2]
g?i t?t la Vi?t binh la m?t ph??ng phap s? d?ng ch? la tinh đ? phien am. Ph??ng phap nay khong nh?ng co th? s? d?ng cho nhi?u m?c đich nh? phien am va đanh may vi tinh, no con co ?u đi?m la đ?n gi?n, d? h?c va kha chuyen nghi?p.
H? th?ng phien am Vi?t binh đa k?t h?p cac ?u đi?m c?a cac ph??ng phap phien am khac nh? Yale, phien am qu?c t? va pinyin (
phien am han ng?
). Ph?n d??i đay s? gi?i thi?u chi ti?t v? h? th?ng nay. Ph?n am t??ng đ??ng/g?n gi?ng ben d??i đ??c hi?u va đ?c theo
ti?ng Vi?t
gi?ng mi?n Nam. Ch? nao đ?c theo gi?ng mi?n B?c Vi?t Nam s? đ??c ghi ro. N?u trong ti?ng Vi?t khong co am t??ng đ??ng thi s? d?ng am t??ng đ??ng trong
ti?ng Anh
. N?u ti?ng Anh c?ng khong co am đo thi s? dung am g?n gi?ng đ? di?n gi?i.
T?ng c?ng co 19 ph? am trong ti?ng Qu?ng đong hi?n đ?i. Vi?t binh khong h? dung hai ky t? "r" va "v" vi
ti?ng Qu?ng đong
c?ng khong co 2 am nay. Ph? am "zh" va “q” c?ng khong co trong ti?ng Qu?ng đong.
| V?n
|
Am t??ng đ??ng trong ho?c g?n gi?ng ti?ng Vi?t
|
Vi d?
|
| b
|
b?
|
baa1 ? (ba, b?), beng2 ? (binh=banh)
|
| p
|
b? nh?ng b?t h?i
|
peng4 平 (binh=r?), pang4jau5 朋友 (b?ng h?u=b?n)
|
| m
|
m?
|
maai5 買 (mai=mua), man6 問 (v?n=h?i)
|
| f
|
ph?
|
faan6 飯 (ph?n=c?m), fei4 肥 (phi=m?p)
|
| d
|
t?
|
daa2 打 (đ?=đanh), daai6 大 (đ?i=l?n)
|
| t
|
th? trong ti?ng Vi?t (t? b?t h?i)
|
tai2 ? (đ?=xem), teng1 聽 (thinh=nghe)
|
| n
|
n?
|
naam4 男 (nam), neoi5 女 (n?)
|
| l
|
l?
|
luk6 六 (l?c=sau), lik6 力 (l?c=s?c)
|
| g
|
c?
|
gau2 九 (c?u=chin), gong2 講 (noi)
|
| k
|
k b?t h?i (nh? am kh? trong m?t s? ph??ng ng? đ?a ph??ng mi?n Nam)
|
keoi5 ? (co ?y, anh ?y, no), kei5 企 (đ?ng)
|
| ng
|
ng?
|
ngaan5 眼 (nhan=m?t), ngaa4 牙 (nha=r?ng)
|
| h
|
h?
|
hau2 口 (kh?u=mi?ng), hou2 好 (h?o=t?t)
|
| z
|
'di' r?ng ham tren d??i dinh nhau, nh? n?a "di" n?a "ch?" (nh? cach hat phat am "ch" va "tr" c?a
Phan M?nh Qu?nh
)
|
zou6 做 (t?=lam), zi1 知 (tri=bi?t)
|
| c
|
đ?c nh? z nh?ng b?t h?i, đ?c g?n gi?ng th?
|
cat1 七 (th?t=b?y), ce1 車 (xa=xe)
|
| s
|
x?
|
saam1 三 (tam=ba), sei3 四 (t?=b?n)
|
| gw
|
qu? (gi?ng B?c) ho?c cu?
|
gwai3 貴 (quy=m?c, đ?t), gwaa1 瓜 (qua=d?a)
|
| kw
|
đ?c nh? gw va k nh?ng b?t h?i
|
kwan4 裙 (qu?n=vay), kwaang1 ? (khuong=khung)
|
| j
|
nh? (d? gi?ng Nam)
|
Jat1 一 (nh?t=m?t), jiu3 要 (y?u=c?n, ph?i)
|
| w
|
w? ／ gu? (qu? gi?ng Nam) w trong water (ti?ng Anh)
|
wu4 湖 (h?), waa6 話 (tho?i=noi)
|
T?ng c?ng co 59 v?n.
T? h?p am ‘aa’ (t??ng ?ng v?i ‘a’ trong ti?ng Vi?t nh?ng m? mi?ng to h?n)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/ g?n gi?ng
|
Vi d? (trong ngo?c la ngh?a ti?ng Vi?t)
|
| aa
|
a
|
baa1 ? (ba), waa6 話 (tho?i=noi)
|
| aai
|
ai
|
daai6 大 (đ?i=l?n), maai5 買 (mai=mua)
|
| aau
|
ao
|
paau2 ? (bao=ch?y), baau1 包 (bao)
|
| aam
|
am
|
naam4 男 (nam), saam1 三 (tam)
|
| aan
|
an (gi?ng B?c)
|
ngaan5 眼 (nhan=m?t), faan6 飯 (ph?n=c?m)
|
| aang
|
ang
|
haang4 行 (hanh=đi), ngaang6 硬 (ng?nh=c?ng)
|
| aap
|
ap
|
kek6zaap6 劇集 (k?ch t?p=phim b?)
|
| aat
|
at
|
laat6 辣 (l?t=cay), waat6 滑 (ho?t=tr?n)
|
| aak
|
ac
|
baak6 白 (b?ch=tr?ng), ngaak6 額 (ng?ch=m?c)
|
T? h?p v?i am ‘a’ (t??ng ?ng v?i ‘a’ trong ti?ng Vi?t)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/ g?n gi?ng
|
Vi d? (trong ngo?c la ngh?a ti?ng Vi?t)
|
| ai
|
ay
|
tai2 ? (xem, coi), sai2 洗 (t?y=r?a)
|
| au
|
au
|
hau2 口 (kh?u=mi?ng) sau2 手 (th?=tay)
|
| am
|
?m
|
jam2 ? (?m=u?ng), sam1 心 (tam=tim, long)
|
| an
|
?n
|
san1 新 (tan=m?i), man6 問 (v?n=h?i)
|
| ang
|
?ng
|
dang2 等 (đai=đ?i), pang4jau5 朋友 (b?ng h?u=b?n be)
|
| ap
|
ap
|
sap6 十 (th?p=m??i), jap6 入 (nh?p=vao)
|
| at
|
at
|
jat1 一 (nh?t=m?t), cat1 七 (th?t=b?y)
|
| ak
|
?c
|
hak1 黑 (h?c=đen), bak1 北 (b?c)
|
T? h?p am ‘e’ (T??ng đ??ng v?i ‘e’ trong ti?ng Vi?t)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/ g?n gi?ng
|
Vi d?
|
| e
|
e
|
ce1 車 (xa=xe), se2 寫 (t?=vi?t)
|
| ei
|
ay
|
fei4 肥 (phi=m?p), bei2 ? (ty=cho)
|
| eu
|
eo
|
deu6 掉 (đi?u/tr?o=b?), zeu6 (nhai)
|
| em
|
em
|
lem2 ? (li?m)
|
| eng
|
eng
|
beng2 ? (binh=banh), teng1 聽 (thinh=nghe)
|
| ep
|
ep
|
gep6 夾 (hi?p=k?p)
|
| ek
|
ec
|
sek6tau4 石頭(th?ch đ?u=c?c đa), kek6zaap6 劇集 (k?ch t?p=phim b?)
|
T? h?p am ‘eo’ (Trong ti?ng Vi?t khong co. Am nay khong bao gi? đ?ng m?t minh ma ph?i ghep v?i am khac)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/ g?n gi?ng
|
Vi d?
|
| eoi
|
g?n nh? am 'u-?i' nh?ng khong tron mi?ng, đ?c la '?i'
|
keoi5 ? (co ?y, anh ?y), seoi2 水 (th?y=n??c)
|
| eon
|
g?n nh? am 'u-?n' nh?ng khong tron mi?ng, đ?c la 'uan'
|
ceon2 蠢 (xu?n=ngu ng?c), seon4 唇 (th?n=moi)
|
| eot
|
g?n nh? am 'u-?t' nh?ng khong tron mi?ng, đ?c la 'uat'
|
ceot1 出 (xu?t=ra), seot1saam1 恤衫 (tu?t sam=ao s? mi)
|
T? h?p am ‘oe’ (G?n nh? am ‘?’ cong l??i va tron mi?ng trong ti?ng Vi?t, g?n gi?ng ur trong t? fur c?a ti?ng Anh)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/g?n gi?ng
|
Vi d?
|
| oe
|
g?n 'oe' nh?ng khong tron mi?ng
(đ?c la '?')
|
hoe1 靴 (hai=gi?y)
|
| oeng
|
n?a '?ng' n?a 'eng'
(đ?c la 'ang' ho?c k?t h?p '?' v?i 'ng' thanh '?ng')
|
soeng2 想 (t??ng=mu?n), loeng5 兩 (l??ng=hai)
|
| oek
|
n?a '??c' n?a 'ec'
(đ?c la '?c')
|
joek6 藥 (d??c=thu?c), zoek3 雀 (t??c=chim s?)
|
T? h?p am "i" (t??ng đ??ng v?i "i" trong ti?ng Vi?t)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/g?n gi?ng
|
Vi d?
|
| i
|
i
|
zi1 知 (tri=bi?t), ji6 易 (d?=d?)
|
| iu
|
iu
|
siu2 少 (thi?u=it), ziu1zou2 朝早 (tri?u t?o=bu?i sang)
|
| im
|
im
|
dim2 點 (đi?m=ch?m), tim4 ? (đi?m=ng?t)
|
| in
|
in (gi?ng B?c)
|
min6 面 (di?n=m?t), tin1 天 (thien=tr?i)
|
| ing
|
ing (ing trong 'sing' c?a ti?ng Anh)
|
ming4 明 (minh=hi?u), zing6 靜 (t?nh=yen l?ng)
|
| ip
|
ip
|
jip6 葉 (di?p=la), dip6 ? (đi?p=đ?a)
|
| it
|
it (gi?ng B?c)
|
jit6 熱 (nhi?t=nong)
|
| ik
|
ich, 'ick' trong 'sick' c?a ti?ng Anh
|
sik6 食 (th?c=?n), lik6 力 (l?c=s?c)
|
- Chu y: Ch? 切 phien am la cit3, nh?ng đ?c la cai3
T? h?p am "o" (t??ng đ??ng v?i am "o", "o" trong ti?ng Vi?t)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/ g?n gi?ng
|
Vi d?
|
| o
|
o
|
co5 坐 (t?a=ng?i), do1 多 (đa=nhi?u)
|
| oi
|
oi
|
hoi1 開 (khai=m?), ngoi6min6 外面 (ngo?i di?n=ben ngoai)
|
| ou
|
au
|
zou6 做 (t?=lam), hou2 好 (h?o=t?t)
|
| on
|
on (gi?ng B?c)
|
gon1 乾 (can=kho), hon6 汗 (han=m? hoi)
|
| ong
|
oong
|
gong2 講 (gi?ng=noi), fong2 房 (phong=bu?ng)
|
| ot
|
ot (gi?ng B?c)
|
hau2hot3 口渴 (kh?u khat=khat n??c), got3 割 (cat=c?t)
|
| ok
|
ooc
|
hok6 學 (h?c), lok6 落 (l?c=r?t xu?ng)
|
T? h?p am "u" (t??ng đ??ng am "u" trong ti?ng Vi?t)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/ g?n gi?ng
|
Vi d?
|
| u
|
u
|
wu1zou1 ?糟 (o tao=d?), fu2 苦 (kh?=đ?ng)
|
| ui
|
ui
|
bui1 杯 (boi=ly), mui5 每 (m?i)
|
| un
|
un (gi?ng B?c)
|
mun4 門 (mon=c?a), wun2 碗 (o?n=chen, bat)
|
| ung
|
ung
|
jung6 用 (d?ng=dung, xai), tung4 同 (đ?ng=cung)
|
| ut
|
ut (gi?ng B?c)
|
sang1wut6 生活 (sinh ho?t=l?i s?ng)
|
| uk
|
uc
|
luk6 六 (l?c=sau), juk6 肉 (nh?c=th?t)
|
T? h?p am "yu" (t??ng đ??ng am "uy" v?i ti?ng Vi?t)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/ g?n gi?ng
|
Vi d?
|
| yu
|
uy
|
syu1 書 (sach), zyu1 ? (tr?=heo)
|
| yun
|
uyn
|
dyun2 短 (đo?n=ng?n), jyun5 遠 (vi?n=xa)
|
| yut
|
uyt
|
jyut6 月 (nguy?t=thang)
|
Am ‘m’ va am ‘ng’ (ti?ng Vi?t khong co)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
| V?n
|
Am t??ng đ??ng/ g?n gi?ng
|
Vi d?
|
| m
|
đ?c nh? ‘?m’ nh?ng mi?ng khong m?, moi ch?p l?i (am moi)
|
m4goi1 ?該 (ngo cai=cam ?n)
|
| ng
|
đ?c nh? ‘?ng’ nh?ng mi?ng khong m?, r?ng ch?p l?i (am m?i)
|
ng5 五 (ng?=s? n?m)
|
Ti?ng Qu?ng đong
c?ng co 6
thanh đi?u
nh? ti?ng Vi?t. Tuy nhien 6 thanh đi?u c?a ti?ng Qu?ng đong khong hoan toan gi?ng v?i ti?ng Vi?t. Sau thanh trong ti?ng Qu?ng đong bao g?m
[3]
:
- Thanh th? nh?t (đ??c ky hi?u b?ng s? 1):
t??ng đ??ng v?i thanh s?c (v?n k?t thuc b?i 'p', 't', 'k') ho?c thanh ngang ti?ng Vi?t nh?ng tong gi?ng cao h?n, thanh nay gi?ng thanh ngang trong
ti?ng Quan Tho?i
- Thanh th? hai (đ??c ky hi?u b?ng s? 2):
t??ng đ??ng v?i thanh s?c nh?ng ph?n len ch?m h?n m?t chut, cach phat am k?t h?p c?a m?t n?a thanh n?ng gi?ng mi?n Nam ti?ng Vi?t va ph?n đi len đ?c nh? thanh s?c (g?n gi?ng thanh h?i ho?c thanh nga), thanh nay gi?ng thanh a trong t
i?ng Quan Tho?i
- Thanh th? ba (đ??c ky hi?u b?ng s? 3):
t??ng đ??ng v?i thanh ngang ti?ng Vi?t ho?c thanh n?ng (v?n k?t thuc b?i 'p', 't', 'k').
- Thanh th? t? (đ??c ky hi?u b?ng s? 4):
t??ng đ??ng v?i thanh huy?n ti?ng Vi?t
- Thanh th? n?m (đ??c ky hi?u b?ng s? 5):
t??ng đ??ng v?i thanh n?ng trong ph??ng ng? mi?n Nam c?a ti?ng Vi?t
- Thanh th? sau (đ??c ky hi?u b?ng s? 6):
t??ng đ??ng v?i thanh huy?n nh?ng tr?m h?n, ho?c thanh n?ng nh?ng tr?m h?n (v?n k?t thuc b?i 'p', 't', 'k').
đ?i v?i Vi?t binh, thanh đi?u đ??c ky hi?u b?ng s? nh? tren s? đ??c ghi ngay sau ch? Latinh. Vi d?: ngo5, sik1, leng3. M?t s? tr??ng h?p cac s? thanh đi?u nay đ??c ghi len phia tren m?t ti (superscript) nh?m m?c đich th?m m? trong phien am.
Nh? v?y trong ti?ng Vi?t co hai thanh h?i va nga la kha g?n nhau (nh?t la ng??i mi?n Nam khong phan bi?t 2 thanh nay) thi trong ti?ng Qu?ng đong co 2 thanh th? t? va thanh th? sau ma đ?i v?i ng??i Vi?t kha gi?ng nhau (đ?u la thanh huy?n, ch? khac la m?t th?p va m?t cao h?n ti). đ?i v?i ng??i
Qu?ng Chau
va ng??i Hong Kong thi h? phan bi?t kha ro hai thanh nay.
B?ng d??i đay th? hi?n ky hi?u, s? bi?n hoa c?ng nh? v? tri c?a 6 thanh trong ti?ng Qu?ng đong.
| Ky hi?u
|
Thay đ?i
|
Vi tri thanh đi?u
|
Fu
|
Si
|
| 1
|
ngang
|
cao nh?t (5-5)
|
fu1 夫 (phu), fuk1 福 (phuc)
|
si1 詩 (thi=th?), sik1 識 (th?c=bi?t)
|
| 2
|
len
|
t? gi?a len cao (3-5)
|
fu2 苦 (kh?)
|
si2 史 (s?)
|
| 3
|
ngang
|
? gi?a (3-3)
|
fu3 富 (phu), fut3 闊 (khoat=r?ng)
|
si3 試 (th?), sit3 舌(thi?t=l??i)
|
| 4
|
xu?ng
|
t? gi?a xu?ng th?p (3-1)
|
fu4 扶 (phu=v?n)
|
si4 時 (th?i)
|
| 5
|
len
|
d??i len gi?a (1-3)
|
fu5 婦 (ph?=v?)
|
si5 市 (th?=ch?)
|
| 6
|
ngang
|
d??i (2-2)
|
fu6 父 (ph?=cha),fuk6 服 (ph?c)
|
si6 事 (s?=vi?c), sik6 食 (th?c=?n)
|
Ghi chu: m?t s? tai li?u con phan bi?t hai lo?i thanh th? 1 la (5-3) va (5-5) c?ng nh? co tai li?u ghi thanh th? 4 la (2-1) thay vi (1-1). Trong tai li?u nay, v?i m?c đich gi?i thi?u c? b?n ng? am trong ti?ng Qu?ng đong, s? khong đi sau vao v?n đ? nay.