Tr?n Ngh? Tong

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
Tr?n Ngh? Tong
陳藝宗
Hoang đ? Vi?t Nam
T??ng vua Tr?n Ngh? Tong (Tr?n Ph? - Tr?n Thuc Minh)
Hoang đ? đ?i Vi?t
Tr? vi 15 thang 12 n?m 1370 ? 4 thang 12 n?m 1372
(1 n?m, 355 ngay)
Ti?n nhi?m Tr?n Nh?t L?
K? nhi?m Tr?n Du? Tong
Thai th??ng hoang đ?i Vi?t
T?i v? 4 thang 12 n?m 1372 ? 6 thang 1 n?m 1395
(24 n?m, 33 ngay)
Ti?n nhi?m Tr?n Minh Tong
K? nhi?m Tr?n Thu?n Tong
Thong tin chung
Sinh 20 thang 12 n?m 1321
M?t 6 thang 1, 1395 (1395-01-06) (73 tu?i)
Th?ng Long
An tang 9 thang 1, 1395
Nguyen L?ng (沅陵)
The thi?p Th?c T? Hoang h?u
H?u du?
Ten huy
Tr?n Ph? (陳?)
Tr?n Thuc Minh (陳叔明)
Nien hi?u
Thi?u Khanh (紹慶 1370 - 1372 )
Ton hi?u
Ngh?a Hoang
Ngh? Hoang
Th?y hi?u
Quang Nhien Anh Tri?t Hoang đ? 光堯英哲皇帝
(光堯英哲皇帝)
Mi?u hi?u
Ngh? Tong (藝宗)
Tri?u đ?i Nha Tr?n
Than ph? Tr?n Minh Tong
Than m?u Minh T? Quy phi
Ton giao Ph?t giao

Tr?n Ngh? Tong ( ch? Han : 陳藝宗) (20 thang 12 n?m 1321 ? 6 thang 1 n?m 1395), ten huy la Cung đ?nh V??ng Tr?n Ph? (陳?) ho?c Tr?n Thuc Minh (陳叔明), x?ng hi?u Ngh? Hoang (藝皇), ton hi?u Th? khien ki?n c?c thu?n hi?u hoang đ? (體天建極純孝皇帝), la v? hoang đ? th? 9 c?a nha Tr?n n??c đ?i Vi?t . Ong gi? ngoi 2 n?m ( 1370 ? 1372 ), ? ngoi Thai th??ng hoang h?n 20 n?m ( 1372 ? 1394 ). Do tr?ng d?ng ngo?i thich H? Quy Ly, ong đa t?o cho Quy Ly c? h?i phat tri?n th? l?c ti?n đ?n gianh ngoi nha Tr?n sau khi ong qua đ?i.

Than th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tr?n Ngh? Tong co ten th?t la Tr?n Ph? (陳?) ho?c Tr?n Thuc Minh (陳叔明), sinh thang 12 , mua đong n?m Tan D?u ( 1321 ), [1] la con trai th? ba c?a Tr?n Minh Tong , m? la Minh T? Quy phi Le Th?, la em gai cung m? v?i đon T? Quy phi va la co ru?t c?a Le Quy Ly . Ong la em c?a Tr?n Hi?n Tong va la anh c?a Tr?n D? Tong , Tr?n Du? Tong .

N?m 1329, vua Tr?n Minh Tong nh??ng ngoi cho Thai t? Tr?n V??ng, t?c vua Tr?n Hi?n Tong . Hi?n Tong ton vua cha lam Thai th??ng hoang . S? chep n?m 1332 , Hoang t? Ph? 11 tu?i theo h?u Th??ng hoang t?i cung Trung Quang, ph? Thien Tr??ng . Hom ?y tr?i m?a r?t to, Tr?n Ph? ch? tac m?t bai th? : [2]

"An đ?c trang s? l?c cai th?,
Kh? ng? đ?i ?c chi đ?i phong."

D?ch ngh?a la:

"Sao đ??c trang s? s?c h?n đ?i,
"Ch?ng đ? nha to khi gio m?nh."

Nghe xong, Th??ng hoang ban th??ng Ph? 10 l?ng vang . [2]

N?m 1338, vua Hi?n Tong phong Tr?n Ph? ch?c Phieu k? Th??ng t??ng quan (驃騎上將軍), tr?n th? tr?n Tuyen Quang . [2]

N?m 1341, Tr?n Hi?n Tong m?t. Th??ng hoang l?p con th? 10 la Tr?n H?o len thay t?c vua Tr?n D? Tong. N?m 1353 , D? Tong phong anh la Tr?n Ph? lam H?u T??ng qu?c (右相國). [2]

N?m 1367 , vua Tr?n D? Tong phong Tr?n Ph? ch?c T? T??ng qu?c (左相國), gia phong lam Cung đ?nh đ?i v??ng (恭定大王). [2] Trong sach Nam Ong m?ng l?c ra đ?i n?m 1442, quan nha Minh g?c Vi?t la H? Nguyen Tr?ng co khen ng?i đ?c đ? c?a Cung đ?nh v??ng trong th?i gian pho ta vua cha Tr?n Minh Tong cung cac anh, em la Tr?n Hi?n Tong, Tr?n D? Tong. Trong sach nay H? Nguyen Tr?ng đ?ng t? goc nhin c?a Trung Qu?c nen g?i Minh Tong la "Minh V??ng", D? Tong la "D? V??ng":

"Cung đ?nh V??ng trung tin thanh th?c, th? vua th? cha, chu đao đ?n t?ng chan t? s?i toc, khong ai che trach. Giao ti?p khong than khong s?; chinh s? khong che khong khen. Minh V??ng qua đ?i, đ? tang ba n?m, m?t khong rao l?, tr? ph?c, qu?n ao khong mau me, ?n u?ng khong c?u ngon; qu? mu?m ca heo la tran v? ph??ng Nam, t? đ?y tuy?t nhien khong t?i mi?ng. Th? D? V??ng h?n m??i n?m."

Khoi ph?c nha Tr?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 1369 , vua em Tr?n D? Tong m?t ? tu?i 33. Khi ?y vua nha Minh ( Trung Qu?c ) la Chu Nguyen Ch??ng sai Ng?u L??ng (牛諒 ? Niu Liang) va Tr??ng D? Ninh (張以寧 ? Zhang Yi-ning) đ?n đ?i Vi?t đ? trao ?n b?c m? vang co kh?c hinh l?c đa . đoan s? nha Minh t?i đ?i Vi?t kho?ng thang 11 n?m 1369 thi hay tin D? Tong đa ch?t nen hoan vi?c phong v??ng. [3] Tr??ng D? Ninh sau đo b? b?nh m?t, con Ng?u L??ng thi khi tr? v? Trung Qu?c, H?u T??ng qu?c Cung đ?nh đ?i v??ng Tr?n Ph? co ngam bai th? ti?n khach nh? sau: [2]

An Nam T? t??ng b?t n?ng thi,
Khong ba tra au t?ng khach qu?.
Vien t?n s?n thanh, Lo th?y bich,
Tuy phong tr?c nh?p ng? van phi.

D?ch ngh?a: [2]

An Nam T? t??ng ch?ng th? hay,
Ch? co binh tra ti?n khach đay.
Vien t?n non xanh, Lo n??c bi?c,
Xin bay theo gio t?i n?m may.

Nghe v?y, s? Minh xet đoan Cung đ?nh đ?i v??ng co s? lam vua, sau qu? nhien nh? v?y. [2]

D? Tong ch?t, khong co con n?i, cac quan ban nhau r?ng: "Cung đ?nh v??ng Ph? la ng??i r?t hi?n, nh?ng anh khong l? l?i k? t? em" . Cu?i cung m? ru?t D? Tong la Hi?n T? Hoang thai h?u đ?ng ra ch?n ng??i k? v?; ba ch?n con trai ng??i con l?n c?a ba la Cung Tuc v??ng Tr?n Nguyen D?c , ten la Tr?n Nh?t L? . Theo s? sach, Nh?t L? v?n khong ph?i la tong th?t nha Tr?n ma m? L? la đao hat , v? c?a kep hat D??ng Kh??ng . Th? đa mang thai L? tr??c khi lam thi?p c?a Cung Tuc v??ng. [2]

Ngay 15 thang 6 n?m ?y, Tr?n Nh?t L? len ngoi, đ?t nien hi?u la đ?i đ?nh (大定), phong Cung đ?nh đ?i v??ng Tr?n Ph? lam Thai s?.

Thang 11 n?m ?y, sau 5 thang len ngoi, Tr?n Nh?t L? gi?t Hi?n T? Thai hoang thai h?u trong cung vi l? ra vi?c Nh?t L? la con c?a kep hat, khi?n Thai hoang thai h?u th?t v?ng; Nh?t L? s? Thai hoang thai h?u ra ch? ph? tru?t minh nen quy?t đ?nh gi?t Thai h?u trong cung. Sau đ?y, Nh?t L? ch? rong ch?i h??ng th?, mu?n đ?i l?i h? la h? D??ng . Ng??i tong th?t va cac quan đ?u th?t v?ng, b?t binh, tim m?i cach đ? l?t đ? ngoi vua.

đem ngay 20 thang 9 n?m 1370 , cac tong th?t la cha con Thai t? Tr?n Nguyen Trac, Tr?n Nguyen Ti?t va hai ng??i con c?a Thien Ninh Cong chua đem ng??i tong th?t vao thanh đ?nh gi?t Nh?t L?. Nh?t L? treo qua t??ng, n?p d??i c?u m?i. M?i ng??i lung khong th?y, gi?i tan ra v?. Khi tr?i s?p sang, Nh?t L? vao cung, chia ng??i đi b?t Nguyen Trac cung 17 ng??i ch? m?u va đ?u b? h?i.

Thang 10 am l?ch n?m 1370, Thai s? Tr?n Ph? vi co con gai lam Hoang h?u c?a Nh?t L?, s? v? lay đ?n minh nen tranh ra tr?n đa Giang (t?c Gia H?ng ), ng?m h?n v?i cac em la Cung Tuyen v??ng Kinh, Ch??ng Tuc qu?c th??ng h?u Tr?n Nguyen đan , Thien Ninh Tr??ng cong chua h?i ? song đ?i L?i, [4] ph? Thanh Hoa đ? d?y quan. Cung Tuyen v??ng giup ong đ?m nh?n vi?c s?m s?a m?i v? khi, trang b? quan đ?i.

Khi ?y, Nh?t L? chuyen dung Thi?u uy Tr?n Ngo Lang ma khong bi?t Ngo Lang đ?ng m?u v?i Cung đ?nh đ?i v??ng. M?i khi sai quan t??ng đi đanh b?t, Ngo Lang đ?u bi m?t b?o h? theo Cung đ?nh đ?i v??ng đ?ng v? n?a. R?t nhi?u l?n sai cac quan Nam, B?c đi đanh, đ?u khong m?t ai tr? v?. Do đo quan c?a Tr?n Ph?, Tr?n Kinh m?nh them.

Tr??c kia, Cung đ?nh đ?i v??ng Ph? v?n khong mu?n tranh gianh, nen ch?ng h? suy ngh? đ?n chuy?n len ngoi đ?i th?ng, khi?n Thien Ninh Cong chua ph?i khuyen ong: "Thien h? la thien h? c?a t? tong minh, sao l?i v?t b? n??c cho k? khac ? Anh ph?i đi đi, em s? đem b?n gia no d?p no cho!" Ong ben ngam m?t bai th? ban cho Cung Tuyen v??ng Kinh tr??c khi ong ph?i len đ??ng. Bai th? co n?i dung nh? sau: [2]

V? c?c sam tham ti?n kh? quan,
Tr?c than đ? l?nh nh?p s?n man.
Th?t l?ng h?i th? thien hang l?,
V?n ly mon tam l??ng m?n ban.
Kh? Vo đ? t?n đ??ng xa t?c,
An L?u ph?c đ? Han y quan.
Minh Tong s? nghi?p quan tu ky,
Khoi ph?c Th?n Kinh ch? nh?t hoan.

đ?i Vi?t S? ky Toan th? d?ch la: [2]

Ngoi c? giem nhi?u m?i b? quan,
Ne than, v??t nui, t?i s?n man.
B?y l?ng [5] ngo?nh l?i chau tuon ch?y,
Muon d?m đau long, toc b?c lan.
Di?t V? , gi? gin đ??ng xa t?c ,
Pho L?u l?i th?y Han y quan.
Minh Tong s? nghi?p em nen nh?,
Thu ph?c th?n kinh s?p kh?i hoan.

Ng??i đ??ng th?i đanh gia bai th? nay nh? m?t cau s?m. [2]

Vao thang 11 cung n?m, t?t c? anh em Cung đ?nh đ?i v??ng Ph?, Cung Tuyen v??ng Kinh cung v?i Thien Ninh Cong chua d?n quan v? Kinh thanh. Vao ngay 13 thang 11 , Cung đ?nh đ?i v??ng t?i ph? Ki?n H?ng , tr??c con g?i la ph? Hi?n Khanh , va đanh vao Hoang cung. D??ng Nh?t L? b? ph? b?, giang xu?ng lam Hon đ?c cong (昏德公). [2]

Qu?c ch? đ?i Vi?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao ngay 15 thang 12 n?m 1370 , Cung đ?nh v??ng len ngoi đ?i th?ng khi đa 50 tu?i, s? g?i la Tr?n Ngh? Tong . Ong đ?t nien hi?u m?i la Thi?u Khanh (紹慶), đ?i xa thien h?. Ngh? Tong con x?ng lam Ngh?a Hoang (義皇). [2]

Tr?ng d?ng ngo?i thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

D??ng Nh?t L? b? ph?, l?i l?a gi?t Tr?n Ngo Lang , vi v?y Tr?n Ngh? Tong xu?ng l?nh cho quan quan đanh ch?t Nh?t L? cung v?i ng??i con c?a y ten la Li?u. Sau đo, xac h? đ??c đem đi chon ? nui đ?i Mong . [2]

Sau khi len ngoi, th?y chinh s? th?i D? Tong suy s?p, Ngh? Tong mu?n khoi ph?c n? n?p cong vi?c đ?u theo l? c? đ?i Minh Tong. Ong noi: [2]

"Tri?u tr??c d?ng n??c, co lu?t phap, ch? đ? rieng, khong theo qui ch? c?a nha T?ng , la vi Nam B?c, n??c nao lam ch? n??c đo, khong ph?i b?t ch??c nhau. Kho?ng n?m đ?i Tr? , b?n h?c tro m?t tr?ng đ??c dung, khong hi?u y ngh?a sau xa c?a vi?c l?p phap, đem phep c? c?a t? tong đ?i theo t?c ph??ng B?c c?, nh? v? y ph?c, am nh?c... th?t khong k? xi?t."

Ngh? Tong đa c? Nguy?n Nhien lam Hanh khi?n, r?i l?i con th?ng cho lam T? tham ty chinh s? vi Nguy?n Nhien co cong can gian ong trong luc lam chinh bi?n. Nguy?n Nhien v?n la ng??i thi?u hi?u bi?t v? ch? ngh?a, do đo khi khai phe gi?y t? thi Ngh? Tong th??ng ra l?nh cho ng??i v? l?i cac net ch? đ? Nguy?n Nhien xem. Theo l?i nh?n đ?nh c?a s? th?n Ngo S? Lien trong đ?i Vi?t S? Ky Toan th?: [2]

N?m 1371 , Ngh? Tong l?y ng??i h? ngo?i la Le Quy Ly (t?c H? Quy Ly) lam Khu m?t vi?n đ?i s?. Quy Ly v?n co hai ba co đ?u la phi t?n c?a Minh Tong Hoang đ?, la Minh T? Quy phi m? c?a Ngh? Tong va đon T? Quy phi sinh ra Du? Tong, vi v?y Ngh? Tong t? khi m?i len ngoi r?t tin nhi?m Quy Ly. Sau đo Ngh? Tong l?i đem em gai m?i goa ch?ng la Huy Ninh Cong chua g? cho Quy Ly.

Noi g??ng đ?i tr??c c?a nha Tr?n, th??ng gi? ch? đ? Hoang đ? va Thai th??ng hoang cung tr? n??c, Ngh? Tong Hoang đ? c?ng quy?t đ?nh chu?n b? nh??ng ngoi, va ng??i đ??c ch?n la em trai ong, Cung Tuyen v??ng Tr?n Kinh. Thang 4 n?m Tan H?i ( 1371 ), Ngh? Tong l?p Cung Tuyen v??ng lam Hoang thai đ? , chinh th?c gi? ngoi v? Tr? quan .

N?m Thi?u Khanh th? 3 ( 1372 ), ngay 9 thang 11 am l?ch (t?c ngay 4 thang 12 d??ng l?ch), Ngh? Tong Hoang đ? nh??ng ngoi cho Hoang thai đ? va len lam Thai th??ng hoang . Hoang thai đ? len ngoi t?c la Tr?n Du? Tong , theo thong l? thi Ngh? Tong Thai th??ng hoang v?n n?m gi? đ?i quy?n. Ngh? Tong t?i v? Thai th??ng hoang v?i ton hi?u Quang Hoa Anh Tri?t Thai th??ng hoang đ? (光華英哲太上皇帝).

đay la tr??ng h?p đ?c nh?t vo nh? trong l?ch s? Vi?t Nam , khi quan h? gi?a Hoang đ? va Thai th??ng hoang ch? la quan h? anh em, trong khi theo l? th??ng Thai th??ng hoang la cha c?a Hoang đ?.

H?a Chiem Thanh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Chi?n tranh Vi?t-Chiem 1367-1396

T? th?i Ngh? Tong con t?i v?, Chiem Thanh đa mang quan c??p pha theo l?i c?u c?u c?a m? D??ng Nh?t L? . Ngh? Tong khong ch?ng n?i, ph?i b? ch?y v? đong Ngan. Quan Chiem chi?m đ??c kinh thanh Th?ng Long, đ?t pha Hoang cung, đa th? con b?t b? ph? n? , sau đo m?i thu quan v? n??c.

Sau khi nh??ng ngoi cho Du? Tong, Th??ng hoang Ngh? Tong pho thac vi?c đanh Chiem cho tan đ?. N?m 1376 , Du? Tong h?ng hai đi đanh Chiem, nh?ng vi ch? quan, b? m?c m?u chua Chiem la Ch? B?ng Nga nen b? t? tr?n ? thanh đ? Ban . M?t hoang than la Ng? Cau v??ng Tr?n Huc đa ra đ?u hang Chiem Thanh.

Ngh? Tong l?p con c?a Du? Tong la Tr?n Hi?n len ngoi, t?c la Tr?n Ph? đ? , con g?i la X??ng Phu đ? (昌符帝). Ph? đ? it tu?i nen m?i vi?c v?n do Th??ng hoang Ngh? Tong quy?t đ?nh.

Ngay 5 thang 5 n?m 1378 , ng??i Chiem đ?a Tr?n Huc đa đ?u hang đ?n c??p ph? Ngh? An . Thang 6 am l?ch, quan Chiem đanh vao song đ?i Hoang . Hanh khi?n đ? T? Binh đ??c sai đi ch?ng gi?, b? thua tr?n, quan Chiem li?n đanh vao kinh s?, b?t ng??i c??p c?a r?i rut v?. Kho tang b? quan Chiem c??p s?ch.

Th??ng hoang Ngh? Tong theo k? c?a đ? T? Binh, b?t ch??c phep đanh thu? dung [6] c?a nha đ??ng , thu? ma l?i n?ng them. H?i đ?u đ?i nha Tr?n , d?u co thu? đinh nh?ng ch? ng??i co ru?ng m?i ph?i đong. đ?n đay, khong c? co ru?ng hay khong, đ?u ph?i đong c?, ch? binh linh m?i đ??c mi?n.

Thang 2 n?m 1380 , ng??i Chiem xui gi?c ng??i Tan Binh, Thu?n Hoa ra c??p Ngh? An, Di?n Chau , c??p c?a b?t ng??i. Thang 3 am l?ch, Chiem Thanh l?i c??p Thanh Hoa. Th??ng hoang Ngh? Tong sai Le Quy Ly ch? huy quan th?y, đ? T? Binh ch? huy quan b? đi ch?ng gi?. T?i thang 5 am l?ch, quan Chiem khong đanh đ??c ph?i rut lui.

Thang 6 n?m 1383 , chua Chiem Thanh la Ch? B?ng Nga d?n quan đanh đ?i Vi?t. Kinh s? kinh đ?ng. Th??ng hoang sai Le M?t On đem quan đi ch?ng gi?. M?t On b? gi?c b?t s?ng. Th??ng hoang Ngh? Tong ch?y qua song đong Ngan đ? lanh gi?c. Khi ?y co ng??i h?c tro la Nguy?n M?ng Hoa đ? c? ao m? l?i xu?ng n??c keo thuy?n ng? l?i, xin Ngh? Tong ? l?i đanh gi?c, nh?ng ong khong nghe. Quan Chiem l?i c??p pha m?t tr?n n?a.

Thang 10 n?m 1389 , Ch? B?ng Nga l?i đanh len Thanh Hoa. Ngh? Tong l?i sai Quy Ly đi ch?ng c?, b? quan Chiem đanh thua to. Quy Ly đ? t? t??ng Ph?m Kh? V?nh va Nguy?n đa Ph??ng ? l?i c?m c? v?i gi?c, con minh thi tr?n v?. Ngoai m?t tr?n nguy c?p, Ngh? Tong sai Th??ng t??ng quan Tr?n Khat Chan ra c?u.

N?m 1390 , Tr?n Khat Chan nh? hang t??ng Chiem la Ba L?u Ke ch? cho ch? thuy?n c?a Ch? B?ng Nga, t?p trung h?a phao ma b?n. Ch? B?ng Nga trung đ?n ch?t. H?a Chiem Thanh xam l?n m?i t?m ch?m d?t. Quan đ?i Vi?t th?a th?ng li?n c?t l?y đ?u Ch? B?ng Nga. Khi nh?n đ??c th? c?p c?a chua Chiem, Th??ng hoang Ngh? Tong vi von minh nh? L?u Bang luc nh?n đ??c th? c?p c?a H?ng V? .

đ?i ngo?i v?i nha Minh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi Chu Nguyen Ch??ng m?i len ngoi, l?p ra nha Minh, Tr?n D? Tong la v? vua đ?u tien sai s? sang c?u phong. Nh?t L? sau đo c?ng đ??c nha Minh th?a nh?n. Thang 3 n?m 1372 , s? nha Tr?n la Nguy?n Nh? Lam (阮汝霖) t?i tri?u đinh nha Minh xin c?u phong. Tuy nhien, nha Minh cho r?ng Thuc Minh (t?c Ngh? Tong) c??p ngoi Nh?t L? nen khong đ?ng y nh?n phong. [7] Sang n?m 1373 nha Minh m?i đ?ng y nh?n phong v?i đi?u ki?n Ngh? Tong ti?p t?c dung ?n tri?n c?a Nh?t L?. [8] T?i khi Ngh? Tong qua đ?i, nha Minh v?n co thai đ? khong hai long v?i vi?c ong đo?t ngoi Nh?t L?. [9]

Dung tung quy?n th?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ? T? Binh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ? T? Binh la gian th?n gay ra cai ch?t c?a Du? Tong hoang đ?. Khi tr??c Ch? B?ng Nga đa dang vang xin t? t?i nha Tr?n, Binh gi?u đi lam c?a rieng, l?i tau b?y r?ng chua Chiem kieu ng?o khi?n Du? Tong ph?i than chinh. Khi Du? Tong b? ham ? thanh đ? Ban , Binh đi h?u quan khong đ?n c?u ?ng, Le Quy Ly c?ng b? ch?y luon.

Du? Tong t? tr?n, Th??ng hoang Ngh? Tong khong h? trach c? Quy Ly, ch? sai mang xe tu nh?t T? Binh mang v?, đ? lam linh. Tuy nhien ch? 1 n?m sau l?i ph?c ch?c cho Binh lam Hanh khi?n, sai cung Quy Ly đi ch?ng Chiem.

R?i sau đo Binh con đ??c c?t nh?c lam Nh?p n?i Hanh khi?n T? Tham tri chinh s?, l?nh ch?c Kinh l??c s? L?ng Giang. N?m 1382 , Binh ch?t, l?i đ??c truy t?ng la Thi?u b?o va đ??c tong t? ? V?n Mi?u .

Le Quy Ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Le Quy Ly nhi?u l?n ch?ng Chiem b?i tr?n v?n đ??c tr?ng d?ng. X??ng Phu đ? th?y quy?n binh c?a Quy Ly ngay m?t l?n, m?u tr? b? Quy Ly. Quy Ly ben giem v?i Ngh? Tong r?ng khong nen b? con ma l?p chau. Vi v?y, n?m 1388 , Th??ng hoang Ngh? Tong ph? tru?t va gi?t X??ng Phu đ?, l?p con nh? c?a minh la Tr?n Ngung len ngoi, t?c la Tr?n Thu?n Tong .

M?t ng??i con l?n c?a Ngh? Tong la Trang đ?nh v??ng Tr?n Ng?c lam ch?c Thai uy c?ng cung cac t??ng d??i quy?n m?u tr? Quy Ly nh?ng b? l? va b? Th??ng hoang Ngh? Tong sai Nguy?n Nhan Li?t đ?n h?i t?i. Quy Ly đut lot noi Nhan Li?t đanh ch?t Trang đ?nh v??ng va v? tau v?i Th??ng hoang Trang đ?nh v??ng lam ph?n. Th??ng hoang gi?n ma tru?t lam M?n v??ng . V? sau, Th??ng hoang t?nh ng?, truy h?i ai đa đanh ch?t M?n v??ng, Nhan Li?t s? qua th?t c? ch?t.

Thang 10 , n?m 1389 , Chiem Thanh vao c??p Thanh Hoa . Le Quy Ly đi đanh ch?ng gi?. Gi?c đ?p ng?n th??ng l?u song, quan quan đong c?c day đ?c đ? ch?ng c?. Ngay 20, gi?c ph?c s?n quan va voi, r?i gi? v? b? doanh tr?i rut v?. Quy Ly l?a l?y quan tinh nhu?, d?ng c?m, lam quan c?m t?, truy kich gi?c. Th?y quan m? hang c?c xong ra đanh, gi?c li?n pha đ?p ch?n n??c, tung voi tr?n xong ra. Luc ?y, quan tinh nhu? d?ng c?m đa đi xa r?i, quan th?y kho ti?n ng??c dong, ti?n len r?t kho kh?n, vi th? b? thua. T??ng ch? huy quan H?u Thanh D?c la Nguy?n Chi b? gi?c b?t s?ng, 70 t??ng con l?i đ?u b? ch?t tr?n.

Le Quy Ly th?y v?y, giao quan cho t? t??ng la Ph?m Kh? V?nh , Nguy?n đa Ph??ng ? l?i c?m c? v?i gi?c, con minh thi tr?n v?. Quy Ly v? đ?n tri?u đinh, xin phai them thuy?n chi?n Chau Ki?u nh?ng Th??ng hoang khong cho, Quy Ly do v?y xin thoi n?m quy?n c?m quan, khong đi đanh n?a. Sau tr?n đo Nguy?n đa Ph??ng tr? v?, cong khai che Le Quy Ly la b?t tai. Quy Ly c?m t?c, noi v?i Th??ng hoang r?ng tr?n thua nay la do nghe l?i đa Ph??ng. Ngh? Tong ben cach ch?c Ph??ng. Quy Ly l?i b?o Th??ng hoang nen gi?t Ph??ng vi s? Ph??ng đi hang gi?c. Th??ng hoang ben ep Ph??ng t? v?n.

Thang 2 , n?m 1392 , ton th?t Tr?n Nh?t Ch??ng m?u gi?t Quy Ly, nh?ng Th??ng hoang cho la Nh?t Ch??ng co long khac, ben gi?t Nh?t Ch??ng. Quy?n hanh c?a Quy Ly qua l?n, nhi?u ng??i lo l?ng cho c? nghi?p nha Tr?n. Thang 4 cung n?m, Bui M?ng Hoa dang th? len Th??ng hoang Ngh? Tong, đ?i y noi:

Th?n nghe tr? con co cau hat r?ng: "Tham hi?m thay Thai s? h? Le". Xem th?, Le Quy Ly nh?t đ?nh co y dom ngo ngoi bau.

Th??ng hoang xem t? tau r?i, l?i đ?a cho Quy Ly xem. Sau nay Quy Ly chuyen chinh, M?ng Hoa ph?i ?n lanh khong ra n?a.

N?m 1394 , mua xuan , Th??ng hoang tu?i cao s?c y?u, bi?t Le Quy Ly co y l?y ngoi nha Tr?n, nen sai th? v? tranh nh?ng đ?i th?n neu t?m g??ng pho quan v??ng luc con nh? ma khong mang long d? c??p ngoi c?a đ?i tr??c, nh? Chu Cong giup Chu Thanh V??ng , Ho?c Quang giup Han Chieu đ? , Gia Cat L??ng giup Th?c Han H?u chua , To Hi?n Thanh giup Ly Cao Tong , g?i la tranh T? ph? , ban cho Le Quy Ly, đ? giup Thu?n Tong Hoang đ? c?ng nen nh? th?. Quy Ly d?p đ?u nh?n l?y.

T?i khi Th??ng hoang b?nh n?ng, l?i theo l?i L?u B? th? long Gia Cat L??ng, noi v?i Quy Ly r?ng:

"Binh ch??ng [10] la h? than thich nha vua, m?i vi?c n??c nha đ?u trao cho khanh c?. Nay th? n??c suy y?u, tr?m thi gia nua. Sau khi tr?m ch?t, quan gia n?u giup đ??c thi giup, n?u hen kem ngu mu?i thi khanh c? t? nh?n l?y ngoi vua" .

Quy Ly c?ng lam h?t nh? Gia Cat L??ng, r?p đ?u khoc loc t? t?, ch? tr?i v?ch đ?t th? r?ng:

"N?u th?n khong bi?t d?c long trung, h?t s?c giup Quan gia đ? truy?n đ?n con chau v? sau thi tr?i s? ghet b? th?n" .

M?ng th?y Du? Tong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo đ?i Vi?t s? ky toan th? , thang 3 n?m 1394 , Th??ng hoang chiem bao th?y Tr?n Du? Tong đem quan đ?n va đ?c bai th? nh? sau:

Trung gian duy h?u xich ch?y h?u,
An c?n ti?m th??ng b?ch ke lau.
Kh?u v??ng d? đ?nh h?ng vong s?,
B?t t?i ti?n đ?u t?i h?u đ?u.

D?ch la:

? gi?a ch? co loai m? đ?,
L?m le l?n len l?u ga tr?ng.
Kh?u v??ng đa đ?nh vi?c h?ng vong,
Khong ? tr??c ma ? v? sau.

Th??ng hoang t? minh chi?t t? đoan la: "xich ch?y" (mi?ng đ?) am ch? Quy Ly; "b?ch ke" (ga tr?ng) la Ngh? Tong vi ong tu?i Tan D?u ( 1321 ); "kh?u v??ng" thi ch? kh?u (口) va ch? v??ng (王) ghep l?i la ch? "qu?c" (?); vi?c n??c con hay m?t sau s? th?y. Ngh? Tong t? đoan bi?t ngay sau minh qua đ?i nha Tr?n s? m?t n??c.

Qua đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 15 thang 12 am l?ch (t?c ngay 6 thang 1 d??ng l?ch) n?m ?t H?i ( 1394 am l?ch/ 1395 d??ng l?ch), vua - Thai th??ng hoang Tr?n Ngh? Tong qua đ?i t?i t?m đi?n, th? 73 tu?i, đ??c tang vao Nguyen l?ng ? Yen Sinh . Ong đ??c dang mi?u hi?u la Ngh? Tong (藝宗), th?y hi?u la Quang Nhien Anh Tri?t Hoang đ? (光堯英哲皇帝). Ngh? Tong Hoang đ? t?i v? trong g?n 2 n?m, lam Thai th??ng hoang trong g?n 25 n?m.

Sau n?m sau, Le Quy Ly gi?t Tr?n Thu?n Tong va ph? Tr?n Thi?u đ? , c??p ngoi nha Tr?n , l?p ra nha H? .

Tac ph?m [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tr?n Ngh? Tong hay th? t? nh?. Sang tac c?a ong co:

  • Hoang hu?n (Giao hu?n c?a hoang gia): g?m 14 ch??ng đ? d?y Cung Tuyen v??ng Tr?n Kinh (Du? Tong Hoang đ?) khi đ??c l?p lam Hoang thai đ? .
  • đ? cham (Bai cham c?a ng??i lam Hoang đ?): g?m 150 cau ban cho Du? Tong Hoang đ? khi m?i len ngoi.
  • B?o Hoa đi?n d? but (Vi?t luc ranh r?i ? đi?n B?o Hoa): vi?t n?m Quy H?i ( 1388 ), sai Tr?ng nguyen đao S? Tich đ? t?a, đ? d?y Tr?n Ph? đ? .
  • Tr?n Ngh? Tong thi t?p .

Tuy nhien c? b?n tac ph?m tren đ?u đa m?t, hi?n ch? con 5 bai th? chep trong Vi?t am thi t?p . Nhin chung, th? ong trong sang, g?i c?m; t? th? tha thi?t nh?ng đ??m bu?n, ph?n anh tinh c?m đ?i v?i anh em be b?n, v?i c? nghi?p t? tien đ? l?i, đ?ng th?i c?ng ph?n anh tam tr?ng b?t l?c tr??c th?i cu?c . [11]

Nh?n đ?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong sach đ?i Vi?t S? ky Toan th? , Ngo S? Lien nh?n đ?nh v? Tr?n Ngh? Tong nh? sau:

Sach "đ?i Vi?t S? ky Toan th?" c?ng co l?i ban v? vua Tr?n Ngh? Tong: [2]

Tr?n Tr?ng Kim phe phan Ngh? Tong trong Vi?t Nam s? l??c :

Ngh? Tong v?n tin t??ng va g?i g?m c? nghi?p vao Du? Tong m?nh m?, v?y ma khi Du? Tong ch?t, nh?ng k? co trach nhi?m tr?c ti?p, trong đo co Quy Ly, l?i khong h? h?n gi. đang ng?c nhien h?n, chinh Quy Ly b?t tai ch?ng gi?c l?i đ??c thay th? vai tro r??ng c?t c?a Du? Tong trong tri?u. Ngh? Tong t?ng th??ng Du? Tong đ?n m?c khi em ch?t ben l?p chau len thay; nh?ng sau ch? vi l?i xui b?y c?a Quy Ly ma gi?t c? chau; h?n khi đo trong long Ngh? Tong khong con t??ng nh? em trai c?a minh n?a.

Nh?ng Hoang đ? vi ham s?c đ?p, yeu th??ng phi t?n ma ph? b? ho?c gi?t con l?n trong l?ch s? khong hi?m va hanh đ?ng đo khong co gi kho hi?u. Le Quy Ly co th? giem pha đ? gi?t t??ng Nguy?n đa Ph??ng vi đ? k? ganh ghet c?ng khong co gi la kho hi?u. Nh?ng khi Ngh? Tong tin theo l?i m?t đ?i th?n h? ngo?i ma gi?t tong th?t, gi?t chau ru?t r?i gi?t c? con ru?t thi long tin đa đ?n m?c u me. [15]

Nhi?u vi?c lam c?a Ngh? Tong khong khac gi d?n đ??ng cho Quy Ly c??p ngoi con chau minh. Tr?n Ngh? Tong, v? quan ch? v?a co cong khoi ph?c nha Tr?n t? tay D??ng Nh?t L? tren danh ngh?a, l?i v?a co t?i lam m?t nha Tr?n tren th?c t?.

Gia đinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  • H?u phi:
  • H?u du?:
  1. Trang đ?nh v??ng Tr?n Ng?c (莊定王陳?? ? - 1392 , b? giang lam M?n v??ng va b? H? Quy Ly sai Nguy?n Nhan Li?t gi?t. Sau khi H? Quy Ly len ngoi, giang Ng?c lam Li?t hi?u phan h?u . Con la Trung Quang đ? nha H?u Tr?n .
  2. Tr?n Ng?i (陳?), t?c Gi?n đ?nh đ? (簡定帝).
  3. Tr?n Ngung (陳?), t?c Thu?n Tong Nguyen Quan Hoang đ? (順宗元君皇帝).
  4. Thien Huy Cong chua Tr?n Th?c M?, hoang h?u c?a Tr?n Ph? đ? . Thang 10 n?m 1393 , do thong dam v?i ph? quan ty Tr?n Nguyen Uyen , Tr?n Ngh? Tong t?c gi?n l?i g? cho Thai b?o Tr?n Nguyen Hang (con Cung Tin v??ng Tr?n Thien Tr?ch , em trai (ho?c anh trai) c?a Tr?n Nguyen Uyen).
  5. M?t con gai n?a la hoang h?u c?a Tr?n Nh?t L? .
  6. Quan ph?c h?u đ?i v??ng Tr?n Huc, đi theo Du? Tong nam chinh n?m 1377 nh?ng đ?u hang Chiem Thanh, thang 9 am l?ch n?m 1381 b? Ph? đ? gi?t

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ đ?i Vi?t s? ky toan th?.
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Ngh? Tong Hoang đ? trong đ?i Vi?t S? Ky Toan Th?
  3. ^ “Entry - Southeast Asia in the Ming Shi-lu” . B?n g?c l?u tr? ngay 3 thang 10 n?m 2016 . Truy c?p 22 thang 7 n?m 2016 .
  4. ^ M?t chi l?u c?a song Ma , t?nh Thanh Hoa .
  5. ^ B?y l?ng ? đay bao g?m co Chieu L?ng (l?ng Tr?n Thai Tong ), D? L?ng (l?ng Tr?n Thanh Tong ), đ?c L?ng (l?ng Tr?n Nhan Tong ), Thai L?ng (l?ng Tr?n Anh Tong ), M?c L?ng (l?ng Tr?n Minh Tong ), An L?ng (l?ng Tr?n Hi?n Tong ) va Ph? L?ng (l?ng Tr?n D? Tong ).
  6. ^ Thu? than.
  7. ^ “Entry | Southeast Asia in the Ming Shi-lu” . Truy c?p 8 thang 2 n?m 2018 .
  8. ^ “Entry | Southeast Asia in the Ming Shi-lu” . Truy c?p 8 thang 2 n?m 2018 .
  9. ^ “Entry | Southeast Asia in the Ming Shi-lu” . Truy c?p 8 thang 2 n?m 2018 .
  10. ^ T?c Quy Ly.
  11. ^ Tr?n Th? B?ng Thanh, m?c t? "Tr?n Ph?" trong T? đi?n v?n h?c (b? m?i). Nha Xu?t b?n Th? gi?i, 2004, tr. 1797.
  12. ^ T?c Chiem Thanh .
  13. ^ T?c Le Quy Ly.
  14. ^ Tr?n Tr?ng Kim, sach đa d?n, tr. 74.
  15. ^ Tr?n Xuan Sinh, sach đa d?n, tr. 388.

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tr?n_Ngh?_Tong&oldid=71368490 ”