Ti?ng Ireland

S?a lien k?t
Bach khoa toan th? m? Wikipedia
Ti?ng Ireland
Gaeilge
"Gaelach" theo ch? Gael truy?n th?ng
Phat am [??eːl???]
S? d?ng t?i C?ng hoa Ireland , B?c Ireland
Khu v?c đ?o Ireland , ch? y?u ? Gaeltacht
T?ng s? ng??i noi 140.000 [1]
S? ng??i s? d?ng L2 : 1 tri?u ? C?ng hoa Ireland (2012), [1] 65.000 ? B?c Ireland (2011) [2]
H?ng 200
Phan lo?i ?n-Au
Ngon ng? ti?n than
H? ch? vi?t Latinh ( bi?n th? Ireland )
đ?a v? chinh th?c
Ngon ng? chinh th?c t?i
C?ng hoa Ireland (Ngon ng? đ?c tr?ng c?a qu?c gia theo lu?t đ?nh (1937, Hi?n phap, đi?u 8 (1)). đ??c s? d?ng it r?ng rai v?i t? cach ngon ng? th? hai tren toan qu?c (Salminen 2007). đ??c chinh ph? khuy?n khich.)
Lien minh chau Au
Quy đ?nh b?i Foras na Gaeilge
Ma ngon ng?
ISO 639-1 ga
ISO 639-2 gle
ISO 639-3 gle
Nh?ng ng??i tr? l?i r?ng h? co th? noi ti?ng Ireland trong cac cu?c đi?u tra dan s? t?i CH Ireland va B?c Ireland vao n?m 2011.
ELP Irish
M?t ph?n c?a lo?t bai v?
V?n hoa Ireland
L?ch s?
Dan t?c
Ngon ng?

Ti?ng Ireland ( Gaeilge ), hay đoi khi con đ??c g?i la ti?ng Gael hay ti?ng Gael Ireland [3] la m?t ngon ng? Goidel thu?c h? ngon ng? ?n-Au , co ngu?n g?c ? Ireland va đ??c ng??i Ireland s? d?ng t? lau. Ti?ng Ireland ngay nay la ngon ng? m? đ? c?a m?t b? ph?n thi?u s? ng??i Ireland , va la ngon ng? th? hai c?a m?t b? ph?n đong h?n. Tuy nhien, no đ??c xem la m?t ph?n quan tr?ng c?a n?n v?n hoa va di s?n Ireland. Ngon ng? nay đ??c Hi?n phap Ireland cong nh?n la ngon ng? chinh th?c qu?c gia va c? b?n c?a C?ng hoa Ireland . No c?ng la m?t trong cac ngon ng? chinh th?c c?a Lien minh chau Au va ngon ng? thi?u s? đ??c chinh th?c cong nh?n t?i B?c Ireland .

Ti?ng Ireland la ngon ng? chinh c?a ng??i Ireland trong su?t l?ch s? c?a h?. H? đa mang ngon ng? nay đ?n nhi?u qu?c gia, trong đo chu y nh?t la Scotland va đ?o Man thong qua m?t d?ng c? tr??c kia c?a ti?ng Ireland la ti?ng Ireland trung c? , c? s? đ? Ti?ng Gael Scotland va ti?ng Man ra đ?i. [4] [5] [6] Ti?ng Ireland s? h?u n?n v?n h?c b?n x? lau đ?i nh?t t?i Tay Au. [7]

S? ph?n c?a ngon ng? nay b? ?nh h??ng b?i quy?n l?c đang len c?a n??c Anh t?i Ireland. Cac quan l?i th?i Elizabeth ph?n đ?i vi?c s? d?ng ti?ng Ireland b?i no la m?i đe d?a t?i nh?ng th? c?a ng??i Anh t?i Ireland. Vi?c s? d?ng ngon ng? nay suy gi?m d??i th?i cai tr? c?a Anh vao th? k? 17. Vao n?a sau c?a th? k? 19, s? ng??i noi suy gi?m nghiem tr?ng, b?t đ?u sau n?n đoi kh?ng khi?p t?i Ireland trong kho?ng th?i gian 1845?52 (khi đo Ireland m?t 20?25% dan s? vi di c? hay ch?t đoi). Cac khu v?c noi ti?ng Ireland b? thi?t h?i n?ng n?. Cho t?i cu?i th?i thu?c Anh, s? ng??i noi ngon ng? ch? chi?m d??i 15% dan s?. [8] K? t? đo, nh?ng ng??i noi ti?ng Ireland đ??c coi la thi?u s?, th?m chi đi?u nay v?n di?n ra t?i Gaeltacht . Nha n??c, cac ca nhan va t? ch?c đa r?t c? g?ng b?o t?n, phat tri?n va h?i sinh ngon ng?, nh?ng ch?a th?c s? thuy?t ph?c.

Trong th?i đi?m chuy?n giao sang th? k? 21, s? ng??i b?n ng? dao đ?ng t? 20.000 t?i 80.000. [9] [10] [11] Trong cu?c đi?u tra dan s? 2006 c?a C?ng hoa Ireland, 85.000 ng??i nh?n r?ng minh s? d?ng ti?ng Ireland hang ngay tach bi?t v?i vi?c giao d?c, va 1,2 tri?u ng??i it nh?t v?n th??ng s? d?ng no trong va ngoai tr??ng h?c. [12] Trong cu?c đi?u tra dan s? 2011, cac con s? tren l?n l??t t?ng len thanh 94.000 va 1,3 tri?u. [13] Co kho?ng vai ngan ng??i t?i B?c Ireland c?ng s? d?ng no. Ng??i ta ??c tinh vi?c tich c?c dung ngon ng? nay co th? chi?m 5 t?i 10 ph?n tr?m dan s? Ireland. [14] Trong cac th?p k? g?n đay s? ng??i s? d?ng ti?ng Ireland ? thanh th? t?ng len ro r?t, đ?c bi?t ? Dublin. C?ng đ?ng nay, đ??c mieu t? la m?t s? pha tr?n c?a nhi?u thanh ph?n nh?ng đa s? đ??c giao d?c t?t, thu?c t?ng l?p trung l?u v?i đ?i s?ng v?n hoa soi n?i va ?nh h??ng đ?n s? l?n m?nh c?a cac tr??ng tuy?n ngoai d?y b?ng ti?ng Ireland. [15]

Tuy nhien ? cac khu v?c Gaeltacht s? ng??i s? d?ng ti?ng Ireland l?i đang co d?u hi?u gi?m. Ng??i ta d? tinh r?ng, trong 10 n?m n?a, ti?ng Ireland s? khong con la ngon ng? chinh t?i đay. [16] Cac cu?c th?m do ch? ra r?ng đa ph?n ng??i Ireland coi ti?ng Ireland la d?u ?n mang tinh bi?u t??ng c?a qu?c gia, ch? m?t s? it ng??i coi no co gia tr? th?c ti?n. [17] [18] C?ng co m?t tranh lu?n v? vi?c nhom nh?ng ng??i dung ? thanh th? đang lam lo?n l?nh v?c co y ngh?a bi?u t??ng nay, b?i nh?ng ng??i nay mu?n ngon ng? tr? nen h?u d?ng h?n. [19]

Co nhi?u ng??i dung ngon ng? nay tren th? gi?i, đ?c bi?t la M? va Canada. Ti?ng Ireland t?ng đ??c s? d?ng cho t?i đ?u th? k? 20 tren đ?o Newfoundland v?i cai ten ti?ng Ireland Newfoundland .

Ten g?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo An Caighdean Oifigiuil (tieu chu?n ch? vi?t chinh th?c) ten c?a ngon ng? la Gaeilge ( phat am ti?ng Ireland:  [??eːl???] ). Tr??c cu?c c?i cach v? chinh t? n?m 1948, no đ??c g?i la Gaedhilge ; đay th?c ra la d?ng s? h?u cach c?a Gaedhealg đ??c dung trong ti?ng Ireland c?n đ?i. [20] Cach vi?t tr??c kia bao g?m Gaoidhealg [ge:??l?g] trong ti?ng Ireland c? đi?n va Goidelc [goiðel?g] trong ti?ng Ireland c? . Cach vi?t hi?n đ?i b?t ngu?n t? vi?c b? hai ky t? dh cam trong Gaedhilge , con ten c?a nhom ngon ng? Goidel , nhom ngon ng? bao ham ti?ng Ireland, b?t ngu?n t? ti?ng Ireland c?.

Cach vi?t khac trong cac ph??ng ng? c?a ti?ng Ireland (ben c?nh Gaeilge trong ph??ng ng? Connacht mi?n nam ? tren) bao g?m Gaedhilic/Gaeilic/Gaeilig ( [??eːl??c] ) hay Gaedhlag ( [??eːl????] ) trong ti?ng Ireland Ulster va ti?ng Ireland Connacht mi?n b?c c?ng nh? Gaedhealaing/Gaoluinn/Gaelainn ( [???eːl???ŋ?/???eːl???n?] ) [21] [22] trong ti?ng Ireland Munster .

T?i chau Au ngon ng? nay th??ng đ??c g?i la ti?ng Ireland , hay ti?ng Gael ho?c ti?ng Gael Ireland . [23] Thu?t ng? ti?ng Gael Ireland th??ng đ??c ng??i noi ti?ng Anh đ? phan bi?t gi?a ba ngon ng? Goidel (ti?ng Ireland, ti?ng Gael Scotland va ti?ng Man ).

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: L?ch s? ti?ng Ireland

Ti?ng Ireland vi?t đ??c tim th?y l?n đ?u trong cac ky t? Ogham t? th? k? th? 4 sau cong nguyen; giai đo?n nay c?a ngon ng? đ??c g?i la ti?ng Ireland nguyen th?y . Nh?ng ky t? nay đ??c tim th?y tren kh?p Ireland va b? bi?n phia tay c?a Anh. Ti?ng Ireland nguyen th?y d?n chuy?n thanh ti?ng Ireland c? trong th? k? th? 5. Ti?ng Ireland c? s? d?ng b?ng ch? cai Latinh va đ??c tim th?y trong kho?ng tr?ng gi?a cac đo?n v?n c?a cac v?n b?n ti?ng Latinh. Trong th?i gian nay, ti?ng Ireland ti?p nh?n nhi?u t? ti?ng Latinh , trong đo cac thu?t ng? Giao h?i vi d? nh?: easpag (giam m?c) l?y t? t? g?c la episcopus , va Domhnach (Ch? nh?t, l?y t? t? g?c la dominica ). Cho t?i th? k? th? 10, ti?ng Ireland c? chuy?n thanh ti?ng Ireland trung c? , m?t ngon ng? ph? bi?n kh?p Ireland, c?ng nh? t?i Scotland va đ?o Man . đay la ngon ng? đ??c dung nhi?u trong v?n ch??ng, trong đo co b? truy?n th?n tho?i Ulster. T? th? k? 12 ti?ng Ireland trung c? b?t đ?u chuy?n thanh ti?ng Ireland hi?n đ?i t?i Ireland, thanh ti?ng Gael Scotland ? Scotland, va ti?ng Man t?i đ?o Man. Ti?ng Ireland c?n đ?i, t? th? k? 13, la c?n b?n c?a ngon ng? v?n ch??ng c?a c? Ireland va Scotland noi ti?ng Gael. Ti?ng Ireland hi?n đ?i, đ??c s? d?ng b?i m?t s? nha v?n nh? Geoffrey Keating , co nien đ?i t? th? k? 17 va la ph??ng ti?n truy?n đ?t c?a v?n h?c đ?i chung k? t? th?i đi?m đo.

T? th? k? 18 tr? đi, ngon ng? nay d?n m?t ch? đ?ng ? mi?n đong Ireland, m?t ph?n b?i chinh quy?n Anh Qu?c ra s?c ng?n c?n vi?c s? d?ng ngon nay trong giao d?c, lu?t phap va hanh chinh, m?t ph?n khac b?i s? lan r?ng c?a vi?c s? d?ng hai ngon ng? ? m?t vi d? c? th? c?a s? chuy?n giao ngon ng?. [24] đay la m?t s? thay đ?i co đ?c tr?ng b?i vi?c hai ngon ng? đ??c dung chung trong cung m?t c?ng đ?ng nh?ng trong cac hoan c?nh kinh t? va xa h?i khac nhau va tinh song ng? chuy?n ti?p (cha m? ch? noi ti?ng Ireland co con cai noi c? hai th? ti?ng, con chau ch?t ch? noi ti?ng Anh). Cho đ?n gi?a th? k? 18 ti?ng Anh d?n tr? thanh ngon ng? c?a t?ng l?p cong giao trung l?u, nha th? cong giao va tri th?c nha n??c, đ?c bi?t ? vung phia đong. Ti?ng Anh mang l?i r?t nhi?u l?i ich cho ng??i di c?, đ?c bi?t la ph? n?. D?n da, khi y ngh?a c?a ti?ng Anh tr? nen ro rang, vi?c c?m ti?ng Ireland trong tr??ng h?c co đ??c s? đ?ng thuan c?a cac b?c cha m?. [25] N?n đoi kinh hoang ? Ireland (1845?49) đ??c coi la đa đ?y ngon ng? nay xu?ng t?t cung c?a s?a s? suy thoai. Khi co v? nh? vi?c di c? t?i Hoa K? va Canada cang ngay tr? nen ph? bi?n, t?m quan tr?ng c?a ti?ng Anh tr? nen ro rang h?n vi no giup dan di c? ki?m vi?c ? nh?ng nganh khac h?n la lam nong nghi?p.

Ng??i ta v?n ch?a th? lam ro li?u ti?ng Ireland co đong gop qua it vao qua trinh hi?n hoa c?a Ireland trong th? k? 19 nh? ng??i ta v?n ngh? hay khong. Trong n?a đ?u th? k? v?n con kho?ng ba tri?u ng??i coi ti?ng Ireland la ngon ng? chinh c?a minh, va ch? rieng con s? nay c?ng noi len s?c m?nh v? v?n hoa xa h?i c?a c?ng đ?ng nay. Ng??i noi ti?ng Ireland th??ng gi? nguyen vi?c s? d?ng ti?ng Ireland khi len toa an (ngay c? khi h? bi?t ti?ng Anh) hay trong cac giao d?ch buon ban. Ngon ng? lien quan sau s?c t?i cu?c "cach m?ng sung đ?o" đanh d?u s? tieu chu?n hoa vi?c hanh l? cong giao va c?ng đ??c dung r?ng rai trong l?nh v?c chinh tr?. T? th?i n?n đoi va k? c? sau đo, ti?ng Ireland v?n đ??c noi b?i m?i t?ng l?p, c? thanh th? va nong thon. [26] Vao cu?i th? k? 19 ng??i ta b?t đ?u m?t chi?n d?ch h?i sinh đ? khuy?n khich vi?c h?c va s? d?ng ti?ng Ireland, m?c du ch? r?t it ng??i tr??ng thanh n?m ch?c v? ngon ng? nay. [27] Ph??ng ti?n đ? h?i sinh l?i ti?ng Ireland la thong qua Conradh na Gaeilge (Lien đoan Gael), t?p trung ch? y?u vao v?n hoa dan gian truy?n th?ng giau b?n s?c c?ng nh? cac l?nh v?c hi?n đ?i.

Hi?n tr?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

C?ng hoa Ireland [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bi?n bao co ch? C?n th?n, tr? em b?ng ti?ng Ireland

Ti?ng Ireland đ??c Hi?n phap Ireland cong nh?n la ngon ng? qu?c gia va chinh th?c c? b?n c?a C?ng hoa Ireland (ti?ng Anh la ngon ng? chinh th?c con l?i). M?c du v? ly la nh? v?y, nh?ng trong th?c t? t?t c? cac cu?c th?o lu?n va cong vi?c c?a chinh ph? đ?u dung ti?ng Anh. [28] N?m 1938, Douglas Hyde, ng??i sang l?p Conradh na Gaeilge , đ??c b? nhi?m lam t?ng th?ng Ireland . B?n ghi l?i tuyen th? nh?m ch?c c?a ong b?ng ti?ng ti?ng Ireland Roscommon v?n la d?u tich duy nh?t con t?n t?i c?a ph??ng ng? nay.

K? t? khi Nha n??c T? do Ireland thanh l?p n?m 1922, Chinh ph? Ireland yeu c?u b?ng c?p s? d?ng thanh th?o ti?ng Ireland đ?i v?i nh?ng ai đ??c b? nhi?m vao cac v? tri cong ch?c (bao g?m nhan vien b?u chinh, nhan vien thu?, thanh tra nong nghi?p, v/v.). [29] Vi?c ch? thanh th?o m?t th? ti?ng chinh th?c đ? đ??c nh?n vao cac v? tri d?ch v? cong c?ng đ??c gi?i thi?u vao n?m 1974 sau s? ph?n đ?i c?a cac t? ch?c nh? Phong trao T? do Ngon ng?.

M?c du quy t?c Ngon ng? chinh th?c c? b?n b? lo?i b? nh?m t?o đi?u ki?n vao cac v? tri cong ch?c, ti?ng Ireland v?n la mon b?t bu?c trong t?t c? cac tr??ng cong trong n??c. Nh?ng ai mu?n d?y trong cac tr??ng ti?u h?c ph?i v??t qua k? thi b?t bu?c "Scrudu Cailiochta sa Ghaeilge". B?ng t?t nghi?p ti?ng Ireland ho?c Anh c?ng la đi?u ki?n đ?u vao đ?i v?i Gardai (c?nh sat) t? thang 9 n?m 2005, m?c du cac ?ng vien đ??c t?o đi?u ki?n tham gia cac bu?i h?c trong hai n?m hu?n luy?n. Nh?ng tai li?u chinh th?c quan tr?ng nh?t c?a chinh ph? Ireland ph?i đ??c vi?t b?ng c? hai th? ti?ng ho?c ch? ti?ng Ireland (theo Official Languages Act 2003, đ?a ra b?i "An Coimisineir Teanga", c? quan thanh tra ti?ng Ireland).

B?n đ? ph?n tr?m s? ng??i tr? l?i noi r?ng h? noi ti?ng Ireland hang ngay ngoai th?i gian h?c t?p trong cu?c đi?u tra dan s? 2011 ? C?ng hoa Ireland.

đ?i h?c Qu?c gia Ireland yeu c?u t?t c? cac h?c sinh n?u mu?n tham gia vao khoa h?c l?y b?ng ph?i qua mon ti?ng Ireland trong cac ki ki?m tra GCE/GCSE. [30] Cac sinh vien sinh ra ? ngoai lanh th? C?ng hoa Ireland; sinh t?i C?ng hoa Ireland nh?ng hoan thanh giao d?c ti?u h?c t?i n??c ngoai, va cac sinh vien m?c ch?ng kho đ?c đ??c mi?n quy đ?nh nay.

đ?i h?c Qu?c gia Ireland, Galway đ??c yeu c?u ph?i ch? đ?nh nhan s? theo trinh đ? ti?ng Ireland c?a h?, c?ng nh? trinh đ? cac l?nh v?c lien quan. Quy t?c nay đ??c đ? ra b?i đ?o lu?t University College Galway, 1929 (M?c 3). [31]

đa co nhi?u cu?c tranh lu?n c?ng th?ng trong nhi?u n?m trong nhi?u gi?i nh? chinh tr?, h?c thu?t,... v? vi?c nhi?u sinh vien tr??ng cong (d?y b?ng ti?ng Anh) tr??t mon ti?ng Ireland, ngay c? sau 14 n?m ti?p c?n v?i ngon ng?. [32] [33] [34] đ?ng th?i s? s?t gi?m s? ng??i l??ng ng??i b?n ng? truy?n th?ng c?ng gay ra khong it lo ng?i. [35] [36] [37] [38] Vao n?m 2007, nha lam phim Manchan Magan ch? tim th?y m?t s? it ng??i b?n ng? va c?m th?y khong tin t??ng vi?c ch? noi ti?ng Ireland t?i Dublin . Ong khong th? hoan thanh m?t s? nhi?m v? th??ng ngay, đi?u đ??c ghi l?i trong b? phim tai li?u " No Bearla ". [39]

Tuy nhien so ng??i noi ti?ng Ireland đang t?ng len t?i cac thanh ph?, h?u h?t la k?t qu? c?a n?n giao d?c đ?c l?p ma ? đo ti?ng Ireland la ngon ng? truy?n đ?t duy nh?t. Nh?ng tr??ng nay đ??c g?i la Gaelscoileanna . Nh?ng tr??ng d?y b?ng ti?ng Ireland nay cung c?p l??ng h?c sinh len c?p ba nhi?u h?n cac tr??ng cong khac, va co l? la, ch? trong m?t th? h?, nh?ng ng??i s? d?ng ti?ng Ireland s? la b? ph?n thi?u s? c?a khu thanh th?, trung l?u va đ??c giao d?c đ?y đ?. [40]

Lu?t phap ngh? vi?n c?n ph?i đ??c so?n b?ng ti?ng Ireland va ti?ng Anh nh?ng th??ng ch? co s?n b?n ti?ng Anh. Tuy nhien đi?u 25.4 Hi?n phap Ireland quy đ?nh r?ng m?t "b?n d?ch chinh th?c" c?a b?t c? lu?t nao b?ng m?t ngon ng? chinh th?c ph?i đ??c vi?t b?ng ngon ng? con l?i ngay l?p t?c, n?u c? hai phien b?n ch?a cung co s?n. [41]

Gaeltacht [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Gaeltacht
Cac khu v?c Gaeltacht

Ngay nay ? Ireland v?n co nh?ng n?i ti?ng Ireland đ??c s? d?ng hang ngay ? m?t m?c đ? nao đo nh? la ngon ng? đ?u tien . Nh?ng khu v?c nay đ??c g?i c? chung va rieng la Gaeltacht , hay ? d?ng s? nhi?u la Gaeltachtai . Du nh?ng ng??i s? d?ng thong th?o ti?ng Ireland c?a Gaeltacht, ??c tinh 20 t?i 30 nghin ng??i, [42] ch? la thi?u s? trong t?ng s? ng??i thong th?o ti?ng Ireland, nh?ng h? v?n v?n la n?i t?p trung đong ng??i noi ti?ng Ireland h?n b?t k? khu v?c nao c?a đ?t n??c, va ch? co ? cac khu v?c Gaeltacht thi ti?ng Ireland v?n đ??c coi la ngon ng? chung c?a c? c?ng đ?ng. Theo d? li?u đ??c C?c cac v?n đ? v? C?ng đ?ng, Cong b?ng va Gaeltacht t?ng h?p, ch? m?t ph?n t? s? h? dan t?i cac khu v?c Gaeltacht chinh th?c co th? noi thanh th?o ti?ng Ireland. Tac gi? bai phan tich chi ti?t v? cu?c th?m do, ong Donncha O hEallaithe c?a Vi?n cong ngh? Galway-Mayo , cho th?y chinh sach v? ti?ng Ireland c?a chinh ph? "hoan toan la m?t th?m h?a". The Irish Times trich l?i c?a ong tren t? bao b?ng ti?ng Ireland co ten Foinse : "Cac chinh ph? Ireland g?n đay th?t đang len an khi ma vao th?i đi?m Nha n??c Ireland thanh l?p co t?i 250.000 ng??i thanh th?o ti?ng Ireland [...] nh?ng gi? thi con s? ?y ch? con t? 20.000 t?i 30.000". [42]

Vao nh?ng n?m 1920, khi Nha n??c Ireland T? do thanh l?p, ti?ng Ireland v?n ch? la m?t ngon ng? chung ? b? bi?n phia tay. Trong nh?ng n?m 1930, nh?ng vung co tren 25% dan s? noi ti?ng Ireland đ??c phan la Gaeltacht. Nh?ng khu v?c Gaeltacht m?nh nh?t, v? m?t s? l??ng va y?u t? xa h?i, la vung Nam Connemara , tay ban đ?o Dingle va tay b?c Donegal. Nh?ng n?i nay th??ng đ??c g?i la Fior-Ghaeltacht ("Gaeltacht đich th?c"), m?t t? ban đ?u đ??c dung đ? gan cho nh?ng n?i co tren 50% dan s? noi ti?ng Ireland.

Nh?ng vung Gaeltacht l?n co th? k? t?i H?t Galway ( Contae na Gaillimhe ), bao g?m Connemara ( Conamara ), Qu?n đ?o Aran ( Oileain Arann ), Carraroe ( An Cheathru Rua ) va Spiddal ( An Spideal ); tren b? bi?n phia tay H?t Donegal ( Contae Dhun na nGall ); va tren cac ban đ?o Dingle ( Corca Dhuibhne ) va Iveragh ( Uibh Rathach ) ? H?t Kerry ( Contae Chiarrai ).

Nh?ng khu v?c nh? h?n la cac h?t Mayo ( Contae Mhaigh Eo ), Meath ( Contae na Mi ), Waterford ( Contae Phort Lairge ), va Cork ( Contae Chorcai ). Gweedore ( Gaoth Dobhair ) ? h?t Donegal la x? đ?o Gaeltacht l?n nh?t ? Ireland. Hang n?m kho?ng hang ch?c nghin thi?u nien h?c he t?i cac tr??ng d?y ti?ng Ireland ? Gaeltacht. Cac h?c sinh ? cung v?i cac gia đinh ? Gaeltacht, t?i cac l?p h?c, thi đ?u th? thao, tham gia cac bu?i ceilidh (m?t ki?u h?i tr?i c?a ng??i Celt) va b?t bu?c ph?i noi ti?ng Ireland. M?i m?t c?a v?n hoa va truy?n th?ng c?a Ireland đ?u đ??c khuy?n khich.

B?c Ireland [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bi?n hi?u c?a B? V?n hoa, Ngh? thu?t va Gi?i tri B?c Ireland b?ng ti?ng Ireland, ti?ng Anh va Scots Ulster .

Tr??c khi Ireland chia tach vao n?m 1921, ti?ng Ireland đong vai tro la mon h?c t?i tr??ng va đ??c g?i la "ti?ng Celt" ? m?t vai tr??ng c?p ba. T? 1921 t?i 1972 B?c Ireland co m?t chinh ph? ?y thac. Trong th?i gian nay, đ?ng Cong đoan Ulster (UUP), ?ng h? B?c Ireland ? l?i trong Lien hi?p Anh), đ?ng chi?m ?u th? trong Chinh ph? Stormont t? ra khong ?ng h? s? d?ng ti?ng Ireland do nh?ng ng??i theo ch? ngh?a dan t?c đ?i l?p v?i đ?ng nay s? d?ng no. [43] Ti?ng Ireland khong xu?t hi?n tren song phat thanh va truy?n hinh trong g?n ba m??i n?m chinh ph? ?y thac t?i v?. [44] Ngon ng? nay đ??c V??ng qu?c Anh cong nh?n cho B?c Ireland theo Hi?p đ?nh Good Friday 1998, [45] va ti?p đ?n vao n?m 2003 đ??c chinh ph? Anh Qu?c phe chu?n theo Hi?n ch??ng Cac ngon ng? thi?u s? va vung mi?n t?i chau Au.

Ngh? vi?n chau Au [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ti?ng Ireland tr? thanh ngon ng? chinh th?c c?a EU vao ngay 1 thang 1 n?m 2007. đi?u nay co ngh?a cac ngh? s? th?o ti?ng Ireland co th? s? d?ng no t?i t?i Ngh? vi?n chau Au va cac ?y ban, m?c du h? ph?i thong bao tr??c t?i m?t thong d?ch vien đ? nh?ng gi h? noi đ??c d?ch ra cac th? ti?ng khac. Du la m?t trong cac ngon ng? c?a Lien minh chau Au , ch? co cac quy t?c theo quy trinh l?p phap thong th??ng m?i ph?i b?t bu?c d?ch sang ti?ng Ireland, do chinh ph? Ireland yeu c?u vo hi?u t?m th?i (co th? gia h?n) trong vong 5 n?m v? nh?ng gi c?n đ??c d?ch trong th?i gian h? đang đam phan v? v? th? chinh th?c m?i c?a ngon ng?. B?t k? s? gia t?ng v? s? lo?i v?n b?n c?n đ??c d?ch ph? thu?c vao k?t qu? c?a 5 n?m đ?u xem xet c?ng nh? tren vi?c li?u cac nha ch?c trach Ireland co quy?t đ?nh len k? ho?ch gia h?n them hay khong. Chinh ph? Ireland quy?t đ?nh đao t?o m?t s? l??ng thong d?ch vien va bien d?ch vien c?n thi?t va h? s? ch?u m?i phi t?n lien quan. [46] S? vo hi?u đ??c cho s? h?t hi?u l?c vao n?m 2022. [47]

Tr??c khi Ireland tr? thanh ngon ng? chinh th?c, no đ??c đ?t ? v? th? m?t ngon ng? theo th?a thu?n va ch? co phien b?n ti?ng Ireland cho cac tai li?u cao c?p nh?t c?a EU.

Ngoai Ireland [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ti?ng Ireland đ??c mang ra ngoai đ?o Ireland b?i lan song di c?, ch? y?u t?i đ?o Anh va B?c M?, ngoai ra con t?i Uc, New Zealand va Argentina . Nh?ng cu?c di dan l?n co t? th? k? 17, xu?t phat t? vi?c Cromwell chinh ph?c Ireland khi?n nhi?u ng??i Ireland b? đ?a t?i Tay ?n . Cu?c di c? t?i Hoa K? b?t đ?u vao th? k? 18, va gia t?ng vao nh?ng n?m 1840 b?i hang nghin ng??i di t?n kh?i n?n đoi. Cho t?i t?n th?i đi?m đo h?u h?t ng??i di c? van noi ti?ng Ireland la chinh, du ti?ng Anh d?n co ch? đ?ng h?n. Ng??i noi ti?ng Ireland t?i Uc đ?u th? k? 18 trong vi b? tu đay ho?c lam ngh?a v? quan s?, va nhi?u ng??i Ireland ti?p b??c h?, đ?c bi?t la vao th?p nien 1860. New Zealand c?ng n?m trong nh?ng đi?m đ?n. Argentina la qu?c gia khong noi ti?ng Anh duy nh?t ti?p nh?n l??ng l?n ng??i nh?p c? t? Ireland, nh?ng ch? co kha it ng??i noi ti?ng Ireland trong s? h?.

Co kha it ng??i di c? bi?t đ?c va vi?t ti?ng Ireland, nh?ng nhi?u b?n th?o ti?ng Ireland đ??c mang sang c? Uc va M?. M? la n?i t? bao đ?u tien s? d?ng m?t l??ng đang k? ti?ng Ireland ra đ?i. ? Uc, ngon ng? nay c?ng đ??c dung trong bao chi. Cong cu?c ph?c d?ng v?n hoa Gaelic b?t đ?u t? nh?ng n?m 1890 ? Ireland c?ng tim đ??c ti?ng noi chung ? n??c ngoai khi cac chi nhanh c?a Conradh na Gaeilge đ??c thanh l?p ? t?t c? cac qu?c gia ma ng??i b?n ng? Ireland di c? t?i.

S? đi xu?ng c?a ti?ng Ireland ? Ireland va gi?m d?n t? l? di c? gop ph?n vao s? suy y?u c?a no t?i n??c ngoai. M?c du v?y m?t s? nh?ng ng??i co đam me v?i ngon ng? nay v?n ti?p t?c h?c va trau d?i ti?ng t?i n??c s? t?i vao cu?i th? k? 20. Ngay nay no đ??c d?y ? cac tr??ng đ?i h?c cao đ?ng ? B?c M?, Uc va chau Au, con ng??i noi ti?ng Ireland ? n??c ngoai đong gop vao bao chi va v?n h?c b?ng chinh th? ti?ng c?a minh. T?i Hoa K? va Canada t?n t?i nhi?u m?ng l??i ng??i noi ti?ng Ireland; [48] s? li?u giai đo?n 2006-2008 cho th?y co 22.279 ng??i M? noi ti?ng Ireland t?i nha. [49]

Ti?ng Ireland la m?t trong nh?ng ngon ng? chinh th?c c?a Celtic League , m?t t? ch?c phi chinh ph? khuy?n khich s? t? quy?t va va ?ng h? b?n s?c va v?n hoa Celt ? Ireland, Scotland, Wales, Bretagne , Cornwall va đ?o Man (g?i chung la cac qu?c gia Celt ). T? ch?c nay c?ng t? ra đ?c bi?t nh?n m?nh vao cac ngon ng? Celt b?n đ?a. No đ??c Lien hi?p qu?c cong nh?n la m?t t? ch?c phi chinh ph? thu?c nhom "Roster" va tr?c thu?c H?i đ?ng Kinh t? va Xa h?i LHQ. T? ch?c co chi nhanh ? m?i qu?c gia Celt, ? Patagonia thu?c Argentina, ? thanh ph? New York , Hoa K?, va Luan đon , Anh Qu?c.

H? th?ng am v? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Am v? h?c ti?ng Ireland

V? phat am, ti?ng Ireland gi?ng v?i cac ngon ng? g?n g?i v?i no nh? ti?ng Gael Scotland va ti?ng Man. M?t đ?c đi?m đang l?u y đo la cac ph? am (tr? /h/ ) đi theo c?p, m?t ph? am "r?ng" ( b? vom m?m hoa , ph?n sau l??i b? keo v? sau v? phia vom m?m) va m?t ph? am "m?nh" ( b? vom hoa , ph?n gi?a l??i b? đ?y len tren v? phia vom c?ng). M?c du cac c?p r?ng-m?nh nay khong ch? co ? rieng ti?ng Ireland (co ? c? ti?ng Nga ), no s? h?u m?t ch?c n?ng ng? phap đang k?.

Am v? ph? am
Moi đ?u l??i M?t l??i Thanh h?u
r?ng m?nh r?ng m?nh r?ng m?nh
T?c vo thanh p? p? t?? t? k c
h?u thanh b? b? d?? d? ? ?
Xat /
Ti?p c?n 		vo thanh f? f? s? ? x c h
h?u thanh w/v v? ? j
M?i m? m? n?? n? ŋ ?
V? ?? ??
C?nh l?? l?
Am v? nguyen am
Tr??c Gi?a Sau
ng?n dai ng?n ng?n dai
đong ? iː ? uː
Gi?a ? eː ? ? oː
M? a ?ː

Nguyen am đoi : i?, u?, ?i, ?u .

Cu phap va hinh thai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Ng? phap ti?ng Ireland

Ng? phap ti?ng Ireland co m?t vai đi?m t??ng đ?ng v?i cac ngon ng? Celt (du kha ki l? so v?i cac h? ngon ng? ?n-Au khac), tuy c?ng khong h?n la đ?c nh?t vo nh?. Cac đ?c đi?m đang chu y la bi?n đ?i ph? am đ?u , c?u truc đ?ng t??ch? ng??tan ng? (VSO) va hai d?ng "to be". Cac đ?c đi?m nay xu?t hi?n ? c? cac ngon ng? Celt c?ng nh? cac ngon ng? ngoai ng? h? Celt: bi?n đ?i am đ?u gay ra b?i y?u t? cu phap va hinh thai co th? đ??c tim th?y ? ti?ng Fula va Shoshone ; tr?t t? t? VSO co ? ti?ng ? R?p c? đi?n va ti?ng Hebrew Kinh Thanh , con m?t vai ngon ng? Roman khac co hai d?ng đ?ng t? "to be" (k? th?a t? esse va stare trong ti?ng Latinh ). Vi?c "chia gi?i t?" c?ng hi?n h?u trong nhom ngon ng? Semit hay trong ti?ng Veneto .

Cu phap [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ti?ng Ireland la m?t ngon ng? VSO ( đ?ng t??ch? ng??tan ng? ) va s? d?ng hai d?ng đ?ng t? n?i. M?t trong s? đo la t? lien h? (trong ti?ng Ireland la an chopail ), dung đ? mieu t? đ?c đi?m hay danh tinh lau dai (ng??c l?i v?i tr?ng thai t?m th?i).

Tinh t? th??ng đ?ng sau danh t? (ngo?i tr? cac tinh t? s? h?u ), tuy nhien v?n co nhi?u tinh t? va phan t? co ch?c n?ng nh? m?t ti?n t?.

Hinh thai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ti?ng Ireland la m?t ngon ng? co nhi?u bi?n t?. ? d?ng tieu chu?n no g?m co cac cach sau: cach "thong d?ng" (ch? cach (nominative) va đ?i cach ( accusative ) c?), ho cach ( vocative ) va thu?c cach (ho?c s? h?u cach, genitive ). Trong cac ph??ng ng? Munster v?n t?n t?i d?ng v? cach ( dative ), m?c du d?n it đ??c s? d?ng b?i nh?ng ng??i tr? tu?i. [50] H? th?ng bi?n t? hi?n nay th? hi?n s? đ?n gi?n hoa c?n b?n ng? phap ti?ng Ireland c?.

Cac danh t? co th? mang gi?ng đ?c ho?c cai (gi?ng trung gian khong con). ? m?t m?c đ? nao đo, khac bi?t v? gi?ng co th? đ??c bi?u hi?n ? m?t s? đuoi t? nh? -an va -in la đ?c con đuoi -og mang gi?ng cai.

M?t đ?c đi?m chung v?i cac ngon ng? Celt la cac đ?i t? co ch?c n?ng gi?i t? ( forainmneacha reamhfhoclacha ), th?c ch?t la cac gi?i t? đ??c chia. Vi d?, t? at trong ti?ng Anh d?ch sang ti?ng Ireland la ag , ? ngoi th? nh?t s? it la agam ("at me"). Khi dung v?i đ?ng t? bi ("to be") ag th? hi?n s? s? h?u, t??ng đ??ng v?i t? "to have".

  • Ta leabhar agam. "Toi co m?t quy?n sach." (Ngh?a đen, "co m?t quy?n sach ? ch? toi")
  • Ta leabhar agat. "B?n co m?t quy?n sach."
  • Ta leabhar aige. "Anh ta co m?t quy?n sach."
  • Ta leabhar aici. "Co ?y co m?t quy?n sach."
  • Ta leabhar againn. "Chung toi co m?t quy?n sach."
  • Ta leabhar agaibh. "Cac b?n co m?t quy?n sach."
  • Ta leabhar acu. "H? co m?t quy?n sach."

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ a b Irish tren Ethnologue phien b?n th? 18, 2015
  2. ^ 2011 Census, Key Statistics for Northern Ireland, UK Govt, December 2012
  3. ^ Oxford University Press. "Oxford Dictionaries Online: 'Gaelic'" L?u tr? 2014-12-16 t?i Wayback Machine . Oxford Dictionaries Online . Truy c?p 5 thang 1 n?m 2015.
  4. ^ Borsley, Robert D; Roberts, Ian G (1996). The Syntax of the Celtic Languages: A Comparative Perspective . Cambridge University Press. tr. 2?3. ISBN   978-0-521-48160-1 .
  5. ^ Gillies, William (1993). “Scottish Gaelic” . Trong Ball, Martin J.; Fife, James (bien t?p). The Celtic Languages . Luan đon: Routledge. tr. 145. ISBN   978-0-41528080-8 .
  6. ^ Broderick, George (1993). “Manx” . Trong Ball, Martin J.; Fife, James (bien t?p). The Celtic Languages . Luan đon: Routledge. tr. 228. ISBN   9780415280808 .
  7. ^ Murphy, Maureen O'Rourke; MacKillop, James. An Irish literature reader . Syracuse University Press. tr. 3.
  8. ^ Price, Glanville (2000). Languages in Britain and Ireland . Wiley-Blackwell. tr. 10.
  9. ^ Paulston, Christina Bratt. Linguistic Minorities in Multilingual Settings: Implications for Language Policies . J. Benjamins Pub. tr. 81.
  10. ^ Pierce, David (2000). Irish Writing in the Twentieth Century . Cork University Press. tr. 1140. .
  11. ^ O hEallaithe, Donncha (1999). “Cuisle”. Chu thich journal c?n |journal= ( tr? giup )
  12. ^ “Table” , Census , IE: CSO, B?n g?c l?u tr? ngay 25 thang 5 n?m 2013 , truy c?p ngay 26 thang 9 n?m 2015 .
  13. ^ “Census 2011 ? This is Ireland” (PDF) . Central Statistics Office.
  14. ^ Romaine, Suzanne (2008), “Irish in a Global Context”, A New View of the Irish Language , Dublin: Cois Life Teoranta, ISBN   978-1-901176-82-7 |editor1-first= thi?u |editor1-last= ( tr? giup ) .
  15. ^ McCloskey, James (2006) [Thang 9, 2005], “Irish as a World Language” (PDF) , Why Irish? (PDF) |format= c?n |url= ( tr? giup ) (seminar), The University of Notre Dame, B?n g?c (PDF) l?u tr? ngay 17 thang 5 n?m 2017 , truy c?p ngay 26 thang 9 n?m 2015 .
  16. ^ “Ranafast Gaeltacht in Donegal fights Irish language decline - BBC News” . BBC News . Truy c?p 8 thang 10 n?m 2015 .
  17. ^ Merike Darmody, Tania Daly, for Foras na Gaeilge/ESRI: 'Attitudes towards the Irish Language on the Island of Ireland': http://www.gaelscoileanna.ie/files/Attitudes-towards-the-Irish-Language-on-the-Island-of-Ireland.pdf
  18. ^ Nicola Carty, ‘ The First Official Language? The status of the Irish language in Dublin’: http://languagecontact.humanities.manchester.ac.uk/McrLC/casestudies/NC/NC_Irish.pdf
  19. ^ [ http://www.gaeilgesanastrail.com/newsletter-en.php “Cumann Gaeilge na hAstr?ile”] . Truy c?p 8 thang 10 n?m 2015 . replacement character trong |tieu đ?= t?i ky t? s? 24 ( tr? giup )
  20. ^ Dinneen, Patrick S. (1927). Focloir Gaedhilge agus Bearla (?n b?n 2). Dublin: Irish Texts Society. tr.  507 s.v. Gaedhealg . ISBN   1-870166-00-0 .
  21. ^ Doyle, Aidan; Edmund Gussmann (2005). An Ghaeilge, Podr?cznik J?zyka Irlandzkiego . tr.  423k. ISBN   83-7363-275-1 .
  22. ^ Dillon, Myles; Donncha O Croinin (1961). Teach Yourself Irish . tr.  227. ISBN   0-340-27841-2 .
  23. ^ “Ireland speaks up loudly for Gaelic” . New York Times. ngay 29 thang 3 n?m 2005. Vi d? v? vi?c dung t? "ti?ng Gael" (Gaelic) đ? noi v? ngon ng?.
  24. ^ De Freine, Sean (1978). The great silence . Mercier Press. ISBN   0-85342-516-7 . ISBN 9780853425168 .
  25. ^ O Grada 2013.
  26. ^ Wolf, Nicholas M. (2014). An Irish-Speaking Island: State, Religion, Community, and the Linguistic Landscape in Ireland, 1770-1870 . Nha xu?t b?n đ?i h?c Wisconsin. ISBN 978-0299302740
  27. ^ McMahon 2008, trang 130-131.
  28. ^ “Ireland speaks up loudly for Gaelic” . The New York Times . ngay 29 thang 3 n?m 2005.
  29. ^ O Murchu, Mairtin (1993). “Aspects of the societal status of Modern Irish”. Trong Martin J. Ball and James Fife (bien t?p). The Celtic Languages . Luan đon: Routledge. tr. 471?90. ISBN   0-415-01035-7 .
  30. ^ “NUI Entry Requirements ? Ollscoil na hEireann ? National University of Ireland” . Nui.ie . Truy c?p ngay 7 thang 7 n?m 2012 .
  31. ^ “B?n sao đa l?u tr?” . B?n g?c l?u tr? ngay 30 thang 11 n?m 2005 . Truy c?p ngay 26 thang 3 n?m 2016 .
  32. ^ ‘Academic claims the forced learning of Irish "has failed" . Irish Independent. Th? N?m ngay 19 thang 1 n?m 2006.]
  33. ^ 'End compulsory Irish, says FG, as 14,000 drop subject' [ lien k?t h?ng ] Irish Examiner. 4 thang 5 n?m 2010. Irishexaminer.ie Truy c?p 2 thang 11 n?m 2010.
  34. ^ Donncha O hEallaithe: "Litir oscailte chuig Enda Kenny" . BEO.ie
  35. ^ Lorna Siggins. 'Study sees decline of Irish in Gaeltacht' L?u tr? 2012-11-05 t?i Wayback Machine The Irish Times , 16 thang 7 n?m 2007. Highbeam.com
  36. ^ Nollaig O Gadhra. 'The Gaeltacht and the Future of Irish, Studies , T?p 90, S? 360
  37. ^ Welsh, Robert va Stewart, Bruce (1996). 'Gaeltacht,' The Oxford Companion to Irish Literature . Nha xu?t b?n đ?i h?c Oxford.
  38. ^ Hindley, Reg (1991). The Death of the Irish Language: A Qualified Obituary . Taylor & Francis.
  39. ^ Magan, Manchan (ngay 9 thang 1 n?m 2007). “Ca Bhfuil Na Gaeilg eoiri?” . The Guardian . London.
  40. ^ 'Language and Occupational Status: Linguistic Elitism in the Irish Labour Market’ The Economic and Social Review. Vol. 40, No. 4, Winter, 2009, trang. 435?460 Ideas.repec.org
  41. ^ “Constitution of Ireland” . Government of Ireland. ngay 1 thang 7 n?m 1937. L?u tr? b?n g?c ngay 13 thang 8 n?m 2012 . Truy c?p ngay 19 thang 6 n?m 2007 .
  42. ^ a b Siggins, Lorna (ngay 6 thang 1 n?m 2003). “Only 25% of Gaeltacht households fluent in Irish ? survey”. The Irish Times . tr. 5.
  43. ^ “CAIN: Issues: Language: O'Reilly, C. (1997) Nationalists and the Irish Language in Northern Ireland: Competing Perspectives” . Cain.ulst.ac.uk . Truy c?p ngay 31 thang 10 n?m 2015 .
  44. ^ “GPPAC.net” . B?n g?c l?u tr? ngay 13 thang 5 n?m 2007 . Truy c?p ngay 31 thang 3 n?m 2016 .
  45. ^ “Belfast Agreement ? Full text ? Section 6 (Equality) ? "Economic, Social and Cultural issues " ” . Cain.ulst.ac.uk . Truy c?p ngay 7 thang 7 n?m 2012 .
  46. ^ “Is i an Ghaeilge an 21u teanga oifigiuil den Aontas Eorpach/Irish becomes the 21st official language of the EU” . B?n g?c l?u tr? ngay 18 thang 3 n?m 2008 . Truy c?p ngay 14 thang 6 n?m 2008 .
  47. ^ Euractive.com
  48. ^ O Broin, Brian. “An Analysis of the Irish-Speaking Communities of North America: Who are they, what are their opinions, and what are their needs?” . Academia . Truy c?p ngay 31 thang 3 n?m 2012 .
  49. ^ “1. Detailed Languages Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Over for the United States: 2006?2008” , Language (table), Census, 2010
  50. ^ “Irish (Gaeilge)” . Users.skynet.be. B?n g?c l?u tr? ngay 4 thang 3 n?m 2016 . Truy c?p ngay 6 thang 4 n?m 2016 .

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ti?ng_Ireland&oldid=69784236 ”