Ti?ng Indonesia
(
Bahasa Indonesia
[ba?hasa indone?sia]
) la
ngon ng? chinh th?c
c?a
Indonesia
. Ti?ng Indonesia la m?t
ti?ng chu?n
c?a
ti?ng Ma Lai
đ??c chinh th?c xac đ?nh cung v?i tuyen ngon đ?c l?p c?a Indonesia n?m 1945. Ti?ng Ma Lai va ti?ng Indonesia v?n kha t??ng đ?ng.
Indonesia la qu?c gia đong dan th? t? th? gi?i. Ph?n l?n dan Indonesia, ngoai noi m?t th? ti?ng qu?c ng? nay ra, th??ng thong th?o m?t th? ti?ng khu v?c ho?c ph??ng ng? (vi d? nh?
ti?ng Vi?t
,
Minangkabau
,
Sunda
va
Java
), nh?ng ngon ng? đ??c s? d?ng ph? bi?n ? nha va ? c?ng đ?ng đ?a ph??ng. Giao d?c chinh quy, c?ng nh? t?t c? cac ph??ng ti?n qu?c gia va cac hinh th?c truy?n thong khac đ?u s? d?ng ti?ng Indonesia.
?
đong Timor
, n?i t?ng la m?t t?nh c?a Indonesia t? n?m 1975 đ?n n?m 1999, ti?ng Indonesia đ??c th?a nh?n la m?t trong hai ngon ng? đang đ??c s? d?ng (ngon ng? con l?i la
ti?ng Anh
, ben c?nh cac ngon ng? chinh th?c la
ti?ng Tetum
va
ti?ng B? đao Nha
).
Ten g?i "ti?ng Indonesia" cho ngon ng? la Bahasa Indonesia (ngh?a đen la "ngon ng? c?a Indonesia"). Thu?t ng? nay th?nh tho?ng đ??c tim th?y trong ti?ng Anh noi va ti?ng Anh vi?t. Ngoai ra, nh?ng ng??i noi ti?ng Anh th?nh tho?ng nh?c t?i t? "Bahasa" v?i ngh?a ti?ng Indonesia, m?c du t? nay đ?n gi?n ch? co ngh?a la "ngon ng?" noi chung ch? khong đ?c bi?t ch? đ?nh đo la ti?ng Indonesia.
Ti?ng Indonesia co th? đ??c coi la m?t ngon ng? m? đ?n m?t m?c đ? nh?t đ?nh nao đo. Trong nh?ng n?m qua, cac ngon ng? n??c ngoai nh? ti?ng Ph?n, ti?ng Trung Qu?c, ? R?p, B? đao Nha, Ha Lan va ti?ng Anh co ?nh h??ng va m? r?ng ti?ng Indonesia, ch? y?u thong qua trao đ?i th??ng m?i va truy?n thong qu?c t?.
Do tinh tr?ng ban m? c?a no, co nhi?u ng??i coi ti?ng Indonesia (c?ng nh? cac hinh th?c khac c?a ti?ng Ma Lai) la thi?u v?n t? v?ng va thu?t ng? chuyen nganh. Tuy nhien, m?t s? nha
ngon ng? h?c
cho r?ng quan ni?m nay la m?t quan ni?m sai l?m, vi m?t s? l??ng l?n t? vay m??n n??c ngoai c?ng co t? t??ng đ??ng trong ti?ng Indonesia. Vi d?, đ? noi t?i chi?c đi?n tho?i di đ?ng "cell/mobile phone" trong ti?ng Indonesia s? d?ng m?t trong hai t? pon-sel/telepon seluler (ngh?a đen la đi?n tho?i di đ?ng cellular-telephone), HP (phat am hah-peh - hinh th?c vi?t t?t c?a "đi?n tho?i tay") ho?c telepon genggam (ngh?a đen. "đi?n tho?i c?m tay"). Nh?ng t? khac nh? n?i c?m đi?n "rice cooker" co th? đ??c g?i đ?n gi?n la "rice cooker", ho?c, m?t l?n n?a, trong d?ng ti?ng Indonesia/Malaysia b?n đ?a h?n đ??c g?i la penanak nasi (m?t t? hinh thanh t? đ?ng t? menanak, co ngh?a la "n?u c?m b?ng cach đun soi "+ nasi, co ngh?a la "c?m đa đ??c n?u chin"). Nhin chung, vi?c s? d?ng cac t? ng? b?n đ?a va khong b?n đ?a trong ti?ng Indonesia la ngang nhau va ph?n anh nh?ng n? l?c chung c?a đ?t n??c theo h??ng hi?n đ?i hoa va toan c?u hoa.
Luc m?i h?c nhi?u khia c?nh ng? phap ti?ng Indonesia t??ng đ?i đ?n gi?n, đi?u nay khi?n cho ti?ng Indonesia tr? thanh m?t trong nh?ng ngon ng? đ?n gi?n nh?t đ? h?c đ?i v?i ng??i l?n [4]. Ti?ng Indonesia khong yeu c?u: chia thi đ?ng t? hay đ?ng tinh t?, hinh th?c s? nhi?u, m?o t? va gi?ng phan bi?t cho cac đ?i t? ngoi th? ba. đi?u quan tr?ng c?n l?u y la ng? phap c?a nhi?u ngon ng? khac theo truy?n th?ng c?ng khong đ??c xem la "ph?c t?p", bao g?m c?
ti?ng Trung Qu?c
(xem
ng? phap ti?ng Trung Qu?c
) va
ti?ng Thai Lan
ch?ng h?n. M?c du v?y, ti?ng Indonesia va
ti?ng Ma Lai
noi chung đ??c coi la ngon ng? d? h?c, ch? y?u la vi chung khong ph?i la ngon ng? am s?c va trong h? th?ng ch? vi?t chung khong con s? d?ng cac ky t? ph?c t?p n?a ma thay vao đo la t?n d?ng b?ng ch? cai Latin. Nh?ng tr??ng h?p t??ng t? c?ng co th? đ??c nhin th?y trong cac ngon ng? đong Nam A khac nh?
ti?ng Vi?t
va
ti?ng Tagalog
.
Tuy nhien, ti?ng Indonesia s? h?u m?t h? th?ng ph?c t?p cac ph? t?. S? v?ng m?t c?a cac thi trong ngon ng? đ??c thay th? b?ng vi?c s? d?ng cac d?ng h? t?, va (c?ng nh? v?i b?t k? ngon ng? nao) ng? phap ti?ng Indonesia th??ng đ?a ra m?t lo?t cac tr??ng h?p ngo?i l?. Ngoai ra, s? đ?n gi?n c?a ng? phap ti?ng Indonesia t?i m?c đ? c?a ng??i b?t đ?u h?c ho?c c?p c? b?n co nh?ng b?t l?i, đo la lam cho ng??i h?c co quan ni?m sai l?m r?ng ng? phap nang cao ti?ng Indonesia c?ng đ?n gi?n nh? th?.
Ti?ng Indonesia la m?t d?ng tieu chu?n c?a
ti?ng Ma Lai
, m?t
ngon ng? Nam đ?o
(ho?c
Malayo-Polynesian
) va đa đ??c s? d?ng ? qu?n đ?o Indonesia hang th? k? nay. Cung v?i tuyen b? đ?c l?p c?a Indonesia vao n?m 1945, ti?ng Indonesia đa đ??c nang v? th? c?a minh len thanh ngon ng? chinh th?c c?a đ?t n??c Indonesia.
[1]
Do ngu?n g?c c?a minh, ti?ng Indonesia (? d?ng chu?n nh?t) la d?ng chinh th?c nghiem ng?t c?a
ti?ng Ma Lai
. Tuy nhien, no
khac v?i ti?ng Ma Lai
? nhi?u khia c?nh, vi d? nh? khac bi?t v? phat am va t? v?ng. Nh?ng đi?m khac bi?t nay ch? y?u la do ?nh h??ng c?a
ti?ng Ha Lan
va
ti?ng Java
len ti?ng Indonesia. Ti?ng Indonesia c?ng b? ?nh h??ng b?i ti?ng "Ma Lai bazaar", ti?ng t?ng la
ngon ng? chung th?ng nh?t
c?a qu?n đ?o Indonesia trong th?i thu?c đ?a, va vi th? b? ?nh h??ng m?t cach gian ti?p b?i cac ngon ng? noi khac tren cac đ?o: ti?ng Ma Lai Malaysia tuyen b? g?n g?i h?n v?i ti?ng Ma Lai v?n ch??ng c?a cac th? k? tr??c.
Trong khi ti?ng Indonesia đ??c noi nh? ti?ng m? đ? (ngon ng? th? nh?t) b?i m?t t? l? nh? dan s? Indonesia (Indonesia đong dan) (t?c la ch? y?u nh?ng ng??i s?ng ? cac vung lan c?n
Jakarta
), tren 200 tri?u ng??i Indonesia th??ng xuyen dung ti?ng b?n đ?a - m?t s? ng??i noi v?i cac c?p đ? thong th?o khac nhau. Trong m?t qu?c gia t? hao co h?n 300 ti?ng b?n đ?a va m?t lo?t nhom s?c t?c, vi?c s? d?ng chinh xac th? ti?ng Indonesia "hay va đung" (đ?i ngh?ch v?i
ti?ng long Indonesia
hay cac ph??ng ng? vung mi?n) la ph??ng ti?n giao ti?p r?t quan tr?ng tren qu?n đ?o nay. Ti?ng qu?c ng? đ??c s? d?ng nhi?u trong cac ph??ng ti?n truy?n thong, cac c? quan chinh ph?, cac tr??ng h?c, cac đ?i h?c, cac cong s?, trong cac thanh vien t?ng l?p tren hay t?ng l?p quy?n quy c?a Indonesia c?ng nh? trong nhi?u tinh hu?ng chinh th?c khac.
H?u h?t ng??i b?n đ?a noi ti?ng Indonesia đ?ng y r?ng phien b?n ti?ng Indonesia đung tieu chu?n hi?m khi đ??c dung trong giao ti?p hang ngay. M?t ng??i co th? tim th?y ti?ng Indonesia đung chu?n trong nh?ng cu?n sach, trong cac cu?n nh?t bao, ho?c la khi h? nghe/xem cac b?n tin/d? bao tren radio hay truy?n hinh, nh?ng trong cac h?i tho?i hang ngay r?t it ng??i noi ti?ng Indonesia b?n đ?a s? d?ng th? ti?ng Indonesia đung chu?n. Trong khi đay la hi?n t??ng noi chung đ?i v?i h?u h?t cac ngon ng? tren th? gi?i (vi d?, ti?ng Anh noi khong luon t??ng ?ng v?i cac tieu chu?n ti?ng Anh vi?t), m?c đ? "đung" c?a ti?ng Indonesia noi (đ??c mo t? b?i ng? phap va t? v?ng) b?ng cach so sanh v?i d?ng vi?t c?a no th?p th?y ro. đi?u nay ch? y?u do h?u h?t ng??i Indonesia co khuynh h??ng sap nh?p cac khia c?nh nao đo c?a cac ngon ng? b?n đ?a c?a h? (vi d?
ti?ng Java
,
ti?ng Sunda
,
ti?ng Bali
, va ngay c? cac ph??ng ng?
ti?ng Trung Qu?c
, đ?c bi?t la ti?ng
Hokkien
) v?i ti?ng Indonesia. K?t qu? la đa t?o ra r?t nhi?u d?ng ti?ng Indonesia vung mi?n ma ng??i n??c ngoai nghe th?y khi đi t?i b?t ki thanh ph?/th? xa nao ? Indonesia. Hi?n t??ng nay b? lam r?i r?m b?i cach dung
ti?ng long Indonesia
, đ?c bi?t la ? cac thanh ph?. M?t vi d? đi?n hinh cho ng??i noi ti?ng Indonesia co ng? đi?u la c?u t?ng th?ng Indonesia
Soeharto
, gi?ng Java c?a ong th?y ro khi ong phat bi?u.
Ach thu?c đ?a Ha Lan đa đ? l?i m?t d?u ?n trong ti?ng Indonesia. D?u ?n nay co th? đ??c nhin th?y trong cac t? nh?
polisi
(c?nh sat),
kualitas
(ch?t l??ng),
wortel
(ca r?t),
kamar
(c?n phong),
rokok
(đi?u thu?c),
korupsi
(s? h?ng hoc),
persneling
(may, d?ng c?, thi?t b?),
kantor
(v?n phong), va
resleting
(khoa keo). Ben c?nh
ti?ng Ma Lai
,
ti?ng B? đao Nha
đa t?ng la
ngon ng? chung th?ng nh?t
cho th??ng m?i xuyen su?t qu?n đ?o t? th? k? XVI đ?n đ?u th? k? XIX. Cac t? trong ti?ng Indonesia co g?c t? ti?ng B? đao Nha g?m
sabun
(xa bong),
meja
(cai ban),
boneka
(con bup be),
jendela
(c?a s?),
gereja
(nha th?),
bola
(qu? bong),
bendera
(la c?),
roda
(banh xe),
sepatu
(t? g?c sapato = đoi giay),
kereta
(t? g?c caretao = xe ch? hang),
bangku
(t? g?c banco = cai gh?), keju (t? g?c queijo = pho mat),
garpu
(t? g?c garfo = cai n?a),
terigu
(t? g?c trigo = b?t mi),
mentega
(t? g?c manteiga = b?), Sabtu (t? g?c Sabado = ngay th? B?y) (hay la Arabic Sabt = ngay Th? B?y) va
Minggu
(xu?t phat t?
domingo
= ngay Ch? Nh?t).
[2]
M?t s? trong nhi?u t? co g?c
ti?ng Trung Qu?c
(đ??c bi?u di?n ? đay b?ng phat am Hokkien/ Mandarin kem theo c?ng nh? cac ky t? gi?n l??c va truy?n th?ng) g?m
pisau
(匕首 b?sh?u - con dao),
loteng
, (?/? = lou/ceng - t?ng/m?c tren),
mie
(麵 > 面 Hokkien m? - mi),
lumpia
(潤? (Hokkien = l?n-piaⁿ) - banh xeo tron nh?i th?t n?m),
cawan
, (茶碗 chaw?n - tach tra),
teko
(茶壺 > 茶? = chahu [Mandarin], teh-ko [Hokkien] = ?m tra) va ngay c? cac ti?ng long đ??c s? d?ng r?ng rai nh?
gua
va
lu
(t? Hokkien 'goa' 我 va 'lu/li' ? - co ngh?a la toi/toi(đ?i t??ng hanh đ?ng) va 'b?n'. Cac t? g?c
ti?ng Ph?n
nh?
kaca
(kinh, g??ng),
raja
(vua),
manusia
(nhan lo?i)
bumi/ dunia
(Trai đ?t/ Th? gi?i) va
agama
(ton giao). Cac t? g?c
ti?ng ? R?p
g?m
kabar
(tin t?c),
selamat/ salam
(l?i chao m?ng),
senin
(ngay Th? Hai),
selasa
(ngay Th? Ba),
jumat
(ngay Th? Sau),
ijazah
(b?ng c?p),
hadiah
(mon qua),
mungkin
(xu?t phat t?
mumkin
= co l?),
maklum
(đa hi?u),
kitab
(cu?n sach),
tertib
(ch?nh t?) va
kamus
(t? đi?n). C?ng co m?t s? t? g?c
ti?ng Java
, vi d?
aku
(ngh?a la toi/toi (đ?i t??ng hanh đ?ng khi noi than m?t, su?ng sa) va cac d?ng phai sinh t? no,
mengaku
(đ? cong nh?n/th?a nh?n).
Ti?ng Indonesia la m?t ph?n c?a nhom con ti?ng mi?n Tay Malayo-Polynesia, m?t nhanh c?a nhom cac ngon ng? Austronesia. Theo
Ethnologue
, ti?ng Indonesia đ??c thanh hinh sau Riau Malay, m?t d?ng ti?ng Ma Lai c? ban đ?u đ??c noi ? đong
B?c Sumatra
. [7]
đay la b?n đ? n?i ti?ng Indonesia đ??c noi ch? y?u. Mau l?c đ?m đ?i di?n n?i ti?ng Indonesia đ??c noi nh? ngon ng? chinh. Mau l?c nh?t đ?i di?n n?i no la ngon ng? thi?u s?.
Ti?ng Indonesia đ??c noi tren kh?p đ?t n??c Indonesia (va
đong Timor
), m?c du no đ??c s? d?ng đang k? nh? ti?ng m? đ? ? cac khu v?c thanh th? va th??ng la ngon ng? th? hai ho?c th? ba ? cac vung nong thon xa xoi c?a Indonesia. Ngoai ra co h?n 1,5 tri?u ng??i tren kh?p th? gi?i c?ng noi ti?ng Indonesia, đ?c bi?t ?
Ha Lan
,
Philippines
va
Malaysia
. Ti?ng Indonesia c?ng đ??c noi nh? ngon ng? hang ngay ? m?t s? vung c?a
Australia
(ch? y?u ?
đ?o Giang Sinh
va cac đ?o
Cocos (Keeling)
),
Brunei
,
Singapore
, m?t s? vung ?
Thai Lan
(
Mi?n nam Thai Lan
),
đong Timor
,
? R?p Xe Ut
,
Suriname
,
Nouvelle-Caledonie
, va
Hoa K?
.
[3]
Ti?ng Indonesia la ngon ng? chinh th?c c?a n??c Indonesia.
D??i đay la cac
am v?
c?a ti?ng Indonesia hi?n đ?i.
Cac nguyen am
|
|
Tr??c
|
Gi?a
|
Sau
|
| đong
|
iː
|
|
uː
|
| đong trung binh
|
e
|
?
|
o
|
| M? trung binh
|
(?)
|
|
(?)
|
| M?
|
a
|
|
|
Ti?ng Indonesia con co cac
nguyen am đoi
/ai/
,
/au/
, va
/oi/
. Trong cac am ti?t đong, vi d? nh?
air
(n??c), tuy nhien, hai nguyen am khong đ??c phat am nh? la m?t nguyen am đoi.
Cac ph? am
|
|
Am moi
|
Apical
|
Postalveolar
|
Palatal
|
Velar
|
Glottal
|
| Am m?i
|
m
|
n
|
|
?
|
ŋ
|
|
| Plosive
|
p b
|
t d
|
|
|
k ?
|
?
|
| Am lien k?t
|
|
|
?
?
|
|
|
|
| Am c? xat
|
(f)
|
s (z)
|
(?)
|
|
(x)
|
h
|
| Am l?ng
|
|
l r
|
|
|
|
|
| Am g?n đung
|
w
|
|
|
j
|
|
|
Chu y:
Cac nguyen am ? trong cac d?u ngo?c la cac allophone nh?ng cac ph? am ? trong cac d?u ngo?c la cac
am ti?t vay m??n
va ch? xu?t hi?n trong cac
t? m??n
.
Sau đay la m?t s? m?o phat am ti?ng Indonesia danh cho ng??i h?c noi ti?ng Anh:
- /k/
,
/p/
, va
/t/
đ??c
b?t h?i
nh? trong cac
ngon ng? Romance
hay trong
ti?ng Ph?n Lan
, t?c la chung khong đ??c theo sau b?i ti?ng gio ro rang nh? khi chung ? trong cac t? ti?ng Anh.
- /t/
va
/d/
la cac
ph? am r?ng
, h?n la alveolar nh? trong ti?ng Anh.
- Khi
/k/
? cu?i m?t am ti?t no s? tr? thanh m?t
ch? d?ng glottal
, am thanh c?a no nh? th? b? c?t r?t m?nh, vi d?
baik
,
bapak
. đi?u nay t??ng t? v?i m?t s? l??ng cac ph??ng ng? ti?ng Anh ma
/t/
sau cung đ??c glottal hoa ("got", "what"). Ch? m?t s? t? trong ti?ng Indonesia co am thanh nay ? gi?a, vi d?
bakso
(nh?ng c?c th?t vien), va no đ??c đ?i di?n b?i m?t d?u l??c (apostrophe) trong cac t? phai sinh c?a ti?ng ? R?p nh?
Al Qur'an
.
- Ch? cai 'c' trong m?t t? khong bao gi? đ??c phat am la 'k' ho?c 's' vi d? kucing (co ngh?a la con meo) đ??c phat am la [?kuːt?iːŋ].
- D?u nh?n đ??c đ?t tren
penult
(am ti?t k? cu?i ? trong m?t t?) imate (th? hai-đ?n-sau cung) am ti?t c?a m?i t? c? s?. Nh?ng n?u nh? am ti?t nay ch?a m?t nguyen am trung tinh thi tr?ng am chuy?n qua am ti?t sau cung.
đ? chi ti?t h?n va đ? nghe cac vi d?, xem
SEASite Guide to Pronunciation of Indonesian
L?u tr?
2014-06-16 t?i
Wayback Machine
.
Cac tinh t?,
đ?i t? ch? đ?nh
va
đ?i t? s? h?u
theo sau
danh t? ma chung xac đ?nh.
Tr?t t? t? c? b?n c?a ti?ng Indonesia la
Ch? ng? đ?ng t? Tan ng?
(CđT). Tuy nhien nhi?u ng??i Indonesia s? noi theo l?i b? đ?ng/cach gian ti?p, t?c la theo tr?t t? t? d?ng
Tan ng? đ?ng t? Ch? ng?
(TđC).
Tr?t t? t? d?ng
TđC
trong ti?ng Indonesia th??ng s? cho phep l??c b?
ch? ng?
va/ho?c tan ng? (vi d? b? sot danh t?/đ?i t?) va co th? co l?i cho ng??i noi/vi?t theo 2 cach:
Cach them ngh?a l?ch s? va ton kinh vao m?t m?nh đ? ho?c cau h?i
Vi d?, m?t tr? ly ban hang l?ch s? trong m?t c?a hang co th? tranh hoan toan vi?c dung cac đ?i t? va h?i:
| Phep l??c đ?i t?
(
Ch? ng?
& Tan ng?)
|
B?n d?ch ti?ng Vi?t
(theo t?ng ch?)
|
B?n d?ch ti?ng Vi?t
(thong th??ng)
|
| Bisa
dibantu?
|
Co th? +
đ??c giup
?
|
(Toi) co th?
giup
(b?n)?
|
S? ti?n l?i khi
ch? ng?
khong đ??c bi?t, khong quan tr?ng ho?c đ??c ng? y theo v?n c?nh
Vi d?, m?t ng??i b?n co th? h?i lien quan t?i th?i đi?m b?n đa mua tai s?n c?a minh, cai ma b?n co th? ch?u trach nhi?m.
| Phep l??c đ?i t?
(
Ch? ng?
đ??c hi?u ng?m)
|
B?n d?ch ti?ng Vi?t
(theo t?ng ch?)
|
B?n d?ch ti?ng Vi?t
(thong th??ng)
|
| Rumah ini
dibeli
lima tahun yang lalu
|
Ngoi nha nay +
đ??c mua
5 n?m cach đay
|
Ngoi nha nay "đa đ??c mua" cach đay 5 n?m
|
Sau cung, s? l?a ch?n gi?a l?i ch? đ?ng va b? đ?ng (va keo theo đo la ch?n tr?t t? t?) la m?t s? ch?n l?a gi?a ch? hanh đ?ng va ng??i b? tac đ?ng, va ph? thu?c kha n?ng vao v?n phong va v?n c?nh.
Ti?ng Indonesia la m?t ngon ng? ch?p dinh. Nh?ng t? m?i th??ng đ??c hinh thanh thong qua ba ph??ng phap: ph? t? hoa (them cac ph? t? len t? g?c), hinh thanh m?t t? ghep (t? h?p c?a hai ho?c nhi?u t? rieng bi?t), hay phep l?p l?i (l?p l?i cac t? hay cac ph?n c?a t?).
Ti?ng Indonesia s? d?ng m?t h? th?ng ph?c t?p cac ph? t? (
ti?n t?
,
trung t?
,
h?u t?
, va
ph? t? tinh hu?ng
(confix, circumfix)). Cac ph? t? đ??c ap d?ng v?i cac quy t?c nh?t đ?nh tuy thu?c vao ch? cai kh?i đ?u c?a t? c? s? (TCS = t? c? s?), vi d? m?t đ?ng t? th??ng, m?t tinh t?,...? d?ng đ?n gi?n nh?t c?a no), va/ho?c ph? thu?c vao vi?c n?i am c?a am ti?t th? hai. Vi d?:
- Ph? t?
Ber
+
ajar
(d?y) =
BeLajar
(Chu y ch? 'R' đa b? xoa va ch? 'L' đa đ??c them vao)
= h?c
- Cac ph? t?
Me
+
ajar
+
-kan
=
meNG
ajar
kan
(Chu y 'NG' đa đ??c them vao)
= d?y (ngo?i đ?ng t?)
B?ng phep so sanh:
- Ph? t?
Ber
+
judi
(đanh b?c, li?u, m?o hi?m) =
Berjudi
(Chu y
Ber-
gi? nguyen khong đ?i)
= đanh b?c, li?u, m?o hi?m
- Cac ph? t?
Me
+
judi
+
-kan
=
meN
judi
kan
(Chu y 'N' đ??c them vao)
= đanh b?c h?t ti?n, đanh b?c cu?c đ?i ai...
C?ng v?y, tuy thu?c vao ph? t? đ??c s? d?ng, m?t t? co th? co nhi?u ngh?a ng? phap khac nhau (vi d?
me
+ makan (memakan) co ngh?a la ?n th? gi đo (v?i ngh?a tieu hoa no), trong khi đo
di
+ makan (dimakan) co ngh?a la "b? ?n" (th? b? đ?ng),
ter
+ makan (termakan) co ngh?a la "b? ?n b?t ng?". Thong th??ng hai ph? t? đ??c s? d?ng đ? lam thay đ?i ngh?a c?a m?t t?. Vi d?,
duduk
co ngh?a la "ng?i xu?ng", m?c du
men
+ duduk
+ kan
(mendudukkan) co ngh?a la "lam ai/cai gi ng?i xu?ng".
Men
+ duduk
+ i
(menduduki) co ngh?a la "ng?i len cai gi đo",
di
+ duduk
+ kan
(didudukkan) co ngh?a la "b? keo ng?i xu?ng",
di
duduk
i
(diduduki) co ngh?a la "b? ng?i len"...).
C?ng nh? v?i b?t ki ngon ng? nao, ng? phap ti?ng Indonesia co th? th??ng xuyen cho th?y m?t lo?t cac mau thu?n va ngo?i l?. M?t vai t? c? s? khi đ??c k?t v?i 2 ph? t? (vi d? me + TCS + kan) co th? t?o ra m?t tinh t? h?n la m?t đ?ng t?, ho?c th?m chi c? hai. Vi d?,
bosan
khi đ??c ghep v?i cac ph? t?
me-
va
-kan
t?o ra t?
membosankan
, co ngh?a la "chan" (tinh t?) ho?c "lam (ai đo) chan" (đ?ng t? ch? đ?ng).
Tuy nhien, khong ph?i t?t c? cac t? c? s? đ?u co th? đ??c ghep v?i cac ph? t?, va chung c?ng khong ph?i luon luon nh?t quan trong y ngh?a va cach dung chung sau nay. M?t vi d? s? đ?ng la t?
tinggal
, n?u k?t h?p t? nay v?i cac ph? t? thi ngh?a va cach s? d?ng ng? phap s? thay đ?i kha m?nh:
- Tinggal
(d?ng t? c? s? (TCS)) = tru ng?, s?ng (? m?t n?i)
- Men
inggal
(MeN+TCS) = ch?t, bi?n m?t, (d?ng rut g?n c?a 'Meningal dunia' ben d??i)
- Men
inggal
dunia (MeN + TCS + t?) = qua đ?i, ch?t (ngh?a đen. lia tr?n)
- Men
inggal
kan (MeN+TCS+kan) = r?i b? (m?t n?i); b? l?i phia sau/t? gia (ai/cai gi)
- Ke
tinggal
an (Ke+TCS+an) = l? (xe buyt, tau,...); b? b? l?i phia sau
- Ter
tinggal
(Ter+TCS) = b?t ng? b? b? l?i phia sau
- Di
tinggal
kan (Di+TCS+kan) = b? b? l?i phia sau; b? b? r?i
- Selamat
tinggal
(t? + TCS) = t?m bi?t (noi v?i ng??i ? l?i)
Ph? t? danh t?
la ph? t? ma khi them no vao t? c? s? s? hinh thanh danh t?. Sau đay la cac vi d? ph? t? danh t?:
| Lo?i ph? t? danh t?
|
Ph? t?
|
Vi d? c?a t? g?c
|
Vi d? c?a t? phai sinh
|
| Ti?n t?
|
pe(N)-
|
duduk
(ng?i)
|
penduduk
(c? dan)
|
|
|
ke-
|
hendak
(mu?n)
|
kehendak
(s? khao khat)
|
|
|
juru-
|
acara
(s? ki?n)
|
juru-acara
(ch? nha s? ki?n)
|
| Trung t?
|
-el-
|
tunjuk
(ch?, đi?m)
|
telunjuk
(ngon tr?, m?nh l?nh)
|
|
|
-em-
|
kelut
(bu xu)
|
kemelut
(s? h?n lo?n, c?n kh?ng ho?ng)
|
|
|
-er-
|
gigi
(nh?ng cai r?ng)
|
gerigi
(l??i co r?ng, r?ng c?a)
|
| H?u t?
|
-an
|
bangun
(t?nh gi?c, d?y)
|
bangunan
(toa nha)
|
| Ph? t? tinh hu?ng
|
ke-...-an
|
raja
(vua)
|
kerajaan
(v??ng qu?c)
|
|
|
pe-...-an
|
kerja
(cong vi?c)
|
pekerjaan
(ngh? nghi?p)
|
(N) va (R) cho th?y n?u nh? m?t t? b?t đ?u v?i nh?ng ch? cai nh?t đ?nh (th??ng nh?t la cac nguyen am hay cac ph? am k, p, s, t), ch? cai ho?c la s? b? b? qua ho?c la cac ch? cai khac s? thay th? no, thong th??ng nh?t la v?i cac ch? cai ? trong cac d?u ngo?c đ?n ho?c la m, ng, ny va l.
M?t cach t??ng t?,
ph? t? đ?ng t?
đ??c them vao cac t? g?c đ? hinh thanh cac đ?ng t?. Trong ti?ng Indonesia, chung la:
| Lo?i ph? t? đ?ng t?
|
Ph? t?
|
Vi d? t? g?c
|
Vi d? t? phai sinh
|
| Ti?n t?
|
be(L)-
|
ajar
(vi?c d?y)
|
belajar
(h?c) -
n?i đ?ng t?
|
|
|
me(N)-
|
tolong
(s? giup đ?)
|
menolong
(giup) -
th? ch? đ?ng
,
ngo?i đ?ng t?
|
|
|
me(NG)-
|
gambar
(b?c tranh)
|
menggambar
(v?) -
th? ch? đ?ng
,
ngo?i đ?ng t?
|
|
|
di-
|
ambil
(s? l?y, s? b?t)
|
diambil
(đang b? b?t) -
th? b? đ?ng
,
ngo?i đ?ng t?
|
|
|
memper-
|
dalam
(chi?u sau)
|
memperdalam
(lam sau)
|
|
|
dipe(R)-
|
dalam
(sau)
|
diperdalam
(đang đ??c lam sau h?n)
|
|
|
te(R)-
|
makan
(?n)
|
termakan
(b?t ng? ?n xong)
|
| H?u t?
|
-kan
|
letak
(đ?t, gi?)
|
letakkan
(gi?) -
th?c m?nh l?nh
,
ngo?i đ?ng t?
|
|
|
-i
|
jauh
(xa)
|
jauhi
(tranh) -
th?c m?nh l?nh, ngo?i đ?ng t?
|
| Ph? t? tinh hu?ng
|
be(R)-...-an
|
pasang
(s?a)
|
berpasangan
(đ??c s?a ch?a)
|
|
|
be(R)-...-kan
|
dasar
(c? s?)
|
berdasarkan
(d?a tren n?n t?ng...)
|
|
|
me(M)-...-kan
|
pasti
(ch?c ch?n)
|
memastikan
(đ?m b?o)
|
|
|
me(N)-...-i
|
teman
(đ?ng chi)
|
menemani
(đi theo)
|
|
|
mempe(R)-...-kan
|
guna
(s? d?ng)
|
mempergunakan
(dung sai, t?n d?ng)
|
|
|
mempe(L)-...-i
|
ajar
(d?y)
|
mempelajari
(h?c)
|
|
|
ke-...-an
|
hilang
(bi?n m?t)
|
kehilangan
(m?t mat)
|
|
|
di-...-i
|
sakit
(n?i đau)
|
disakiti
(b? lam t?n th??ng)
|
|
|
di-...-kan
|
benar
(ph?i, đung)
|
dibenarkan
(đ??c phep đ?...)
|
|
|
dipe(R)-...-kan
|
kenal
(bi?t, nh?n ra)
|
diperkenalkan
(đang đ??c gi?i thi?u)
|
Ph? t? tinh t?
đ??c g?n vao t? c? s? đ? t?o thanh tinh t?:
| Lo?i ph? t? tinh t?
|
Ph? t?
|
Vi d? t? g?c
|
Vi d? t? phai sinh
|
| Ti?n t?
|
te(R)-
|
kenal
(ki?n th?c, hi?u bi?t)
|
terkenal
(n?i ti?ng)
|
|
|
se-
|
rupa
(s? xu?t hi?n, b? ngoai)
|
serupa
(t??ng t? (v?i))
|
| Trung t?
|
-em-
|
cerlang
(sang)
|
cemerlang
(sang d?, xu?t s?c)
|
|
|
-er-
|
sabut
(v?)
|
serabut
(bu xu)
|
| Ph? t? tinh hu?ng
|
ke-...-an
|
barat
(tay)
|
kebaratan
(b? Tay hoa)
|
Ngoai cac ph? t? nay, ti?ng Indonesia con co nhi?u ph? t? vay m??n t? cac ngon ng? khac nh? ti?ng Ph?n, ti?ng ? R?p va ti?ng Anh. Vi d?
maha-
,
pasca-
,
eka-
,
bi-
,
anti-
,
pro-
,
pra-
,...
Trong ti?ng Indonesia, nh?ng t? m?i co th? đ??c t?o thanh b?ng cach n?i hai ho?c nhi?u t? c? s?. Cac t? ghep, khi chung t?n t?i t? do trong m?t cau, th??ng đ??c vi?t r?i. Cac t? ghep ch? đ??c ghep l?i v?i nhau khi chung đ??c gi?i h?n b?i confix ho?c khi chung đa đ??c coi nh? nh?ng t? b?n v?ng.
Vi d?, t?
rumah
ngh?a la
ngoi nha
va
makan
ngh?a la
?n
, đ??c ghep l?i va t?o thanh m?t t? m?i la
rumah makan
(nha hang, nha ?n). T??ng t?,
ambil alih
(take over) đ??c t?o t? cac t? g?c la
ambil
(take) va
alih
(shift), nh?ng s? lien k?t v?i nhau khi m?t circumfix đ??c đinh vao no, t?c la
pengambilalihan
(takeover). Nh?ng t? b?n v?ng nh? th?, vi d?
kakitangan
(personnel), va
kerjasama
(co-oporation; corporation), đ??c đanh v?n nh? la m?t t? ngay c? khi cac t? thanh ph?n trong no co th? t?n t?i t? do trong cac cau.
Ti?ng Indonesia s? d?ng
s? bi?n đ?i ph? am đ?u
khi s? d?ng cac ti?n t?
me-
va
pe-
. đi?u nay co ngh?a la tuy thu?c vao am đ?u c?a t? c? s?, cac am đ??c s? d?ng trong ti?n t? s? khac bi?t; đi?u nay d?a vao n?i phat am.
Cac am theo sau h?u t?
me-
ho?c
pe-
th??ng la m?t am m?i nasal (m, n, ny, ng) ho?c liquid (l, r). Vi?c am nao đ??c s? d?ng ph? thu?c vao đi?m phat am. Vi d? am kh?i đ?u c?a
beli
, /b/, la m?t am bi-labial (luc phat am dung c? moi tren va moi d??i), vi v?y am m?i nasal bi-labial, /m/ đ??c đ?t tr??c t? c? s?, t?o thanh
membeli
.
Ph? am đ?u b? đanh r?i n?u nh? no khong đ??c phat am (/p/, /t/, /s/, /k/), vi d?
menulis
/
tulis
,
memilih
/
pilih
.
Nhin chung ti?ng Indonesia khong s? d?ng
gi?ng ng? phap
va ch? co nh?ng t? ch?n l?c dung gi?ng t? nhien. Vi d?, cung m?t t? đ??c dung cho "anh ?y" va "co ?y" (
dia/ia
) ho?c cho "c?a anh ?y" va "c?a co ?y" (
dia/ia/-nya
). Khong co s? khac bi?t th?t s? nao gi?a "b?n gai" va "b?n trai" (ngo?i tr? trong cac thu?t ng? h?i tho?i h?n nh?
cewek
(con gai, b?n gai) va
cowok
(chang trai, b?n trai). Nhin chung ph?n l?n cac t? trong ti?ng Indonesia ma lien quan đ?n ng??i co m?t d?ng khong phan bi?t gi?i tinh. Tuy nhien, khong nh? ti?ng Anh, co s? khac bi?t gi?a gia h?n va tr? h?n (m?t đ?c tinh kha ph? bi?n đ?i v?i cac ngon ng? chau A). Vi d?,
adik
ch? nh?ng ng??i em ru?t ? c? hai gi?i va
kakak
ch? cac anh/ch? gia h?n. đ? ch? đ?nh gi?ng t? nhien c?a m?t danh t?, m?t tinh t? đ??c them vao. Vi v?y,
adik laki-laki
t??ng ?ng v?i "em trai" nh?ng th?c s? co ngh?a la "em trai ru?t th?t".
Co m?t s? t? đa đ??c gi?ng hoa, vi d?
putri
co ngh?a la "con gai", va
putra
co ngh?a la "con trai", con
pramugara
co ngh?a "ng??i ph?c v? nam tren may bay" (ti?p vien hang khong nam) va
pramugari
co ngh?a la "ng??i ph?c v? n? tren may bay" (n? ti?p vien hang khong). Vi d? khac s? la
olahragawan
, t??ng đ??ng v?i "nam v?n đ?ng vien th? thao", va
olahragawati
, co ngh?a la "n? v?n đ?ng vien th? thao". Thong th??ng, nh?ng t? nh? th? nay (ho?c cac h?u t? nh?t đ?nh nh? "-a" va "-i" ho?c "-wan" va "wati") đ??c h?p th? t? cac ngon ng? khac (trong cac tr??ng h?p nay la t?
ti?ng Ph?n
thong qua
ti?ng Java
c?).
? m?t s? vung tren đ?t n??c Indonesia nh? Sumatera va Jakarta,
abang
(m?t thu?t ng?
đ?c tr?ng-gi?ng
co ngh?a la "anh") đ??c dung ph? bi?n nh? la m?t d?ng đ? ch? nh?ng ng??i nam gia h?n hay cac anh ru?t, trong khi đo
kakak
(m?t thu?t ng? đ?c tr?ng-khong gi?ng (co ngh?a la "ch?") th??ng đ??c dung v?i ngh?a "ch?". T??ng t?, ?nh h??ng tr?c ti?p h?n t? cac ph??ng ng? nh? ti?ng Java va ti?ng Trung Qu?c c?ng co th? th?y trong cach dung sau đay c?a m?t s? t? đa đ??c gi?ng hoa trong ti?ng Indonesia. Vi d?:
Mas
(ti?ng Java = anh),
M'bak
(ti?ng Java = ch?),
Koko
(anh) va
Cici
(ch?).
S? nhi?u đ??c bi?u th? b?i cac ph??ng ti?n c?a phep l?p đoi, nh?ng ch? khi s? nhi?u đ??c hi?u ng?m trong v?n c?nh. Vi v?y "m?t ng??i" la
orang
, va "nhan dan" la
orang-orang
, nh?ng "m?t ngan ng??i" la
seribu orang
, vi cach s? d?ng t? s? l??ng (ch?ng h?n
seribu
) va khong c?n thi?t đanh d?u d?ng s? nhi?u.
đ?i v?i ng??i n??c ngoai h?c ti?ng Indonesia, khai ni?m l?p đoi ng? phap khong d? n?m b?t nh? no co v? th?. Ben c?nh bi?u di?n s? nhi?u, phep l?p đoi con co th? đ??c s? d?ng đ? t?o ra nh?ng t? co ngh?a khac. Vi d?,
hati
co ngh?a la "trai tim" ho?c "ng??i đang s?ng" (ph? thu?c vao ng? c?nh) nh?ng
hati-hati
l?i co ngh?a la "c?n th?n" va th??ng đ??c dung nh? m?t đ?ng t?. Nh? đa d?n ? tren,
orang
co ngh?a la "m?t ng??i" trong khi đo
orang-orang
co ngh?a la "nhan dan", nh?ng
orang-orangan
co ngh?a la "bu nhin". C?ng v?y, khong ph?i t?t c? cac t? đa đ??c l?p đoi ch? đ?nh d?ng s? nhi?u c?a t? v?i nhi?u t? đ??c bi?u di?n trong d?ng l?p đoi m?t cach t? nhien. Vi d?,
biri-biri
(con c?u),
kupu-kupu
(b??m b??m) co th? hi?u ng?m hai ngh?a s? it hay s? nhi?u, ph? thu?c vao ng? c?nh ho?c vi?c đa dung s? l??ng.
Trai l?i, c?ng co m?t s? lo?i cac t? s? nhi?u đ??c bi?u di?n b?i phep l?p đoi c?a m?t t? phat am t??ng t? (nh?ng khac b?n ch?t).Trong cac tr??ng h?p nay am chung c?a t?/đo?n cau đ??c l?p l?i, nh?ng ch? cai kh?i đ?u c?a t? đ??c l?p b? thay đ?i. Vi d? đi?n hinh la
sayur-mayur
(khong ph?i
sayur-sayur
) co ngh?a la "rau" (s? nhi?u). M?t lo?i khac c?a phep l?p đoi co th? đ??c hinh thanh thong qua cach dung cac ph? t? nh?t đ?nh (vi d? pe- + -an). Vi d?,
pepohonan
(cac cay khac nhau, xu?t phat t? t?
pohon
[cay]),
perumahan
(nh?ng ngoi nha, xu?t phat t? t?
rumah
[ngoi nha]) ho?c
pegunungan
(cac ng?n nui, day nui, xu?t phat t? t?
gunung
[ng?n nui]), va c? th?.
M?t cach h?u d?ng khac đ? ghi nh? khi s? nhi?u hoa trong ti?ng Indonesia la
beberapa
, co ngh?a la "m?t vai". Vi d? co th? dung
beberapa pegunungan
đ? mieu t? m?t lo?t cac day nui, va
beberapa kupu-kupu
đ? mieu t? nhi?u con b??m b??m (s? nhi?u).
Kami ngh?a la "chung toi". Kita ngh?a la "chung ta" (= "chung toi"+b?n). Cach s? d?ng kami va kita ngay cang tr? nen r?c r?i trong ti?ng Indonesia h?i tho?i.
Co hai d?ng chinh c?a đ?i t? "toi", đo la
saya
va
aku
. M?c du co chung ngh?a,
saya
đ??c xac đ?nh la d?ng xa giao h?n, trong khi đo
Aku
th??ng đ??c s? d?ng v?i gia đinh, b?n be, va v?i ng??i yeu.
Co ba d?ng c?a đ?i t? "b?n", đo la
kamu
,
Anda
va
kalian
.
Anda
la d?ng l?ch s? nh?t c?a đ?i t? "b?n" va đ??c s? d?ng v?i ng??i nao đo ma b?n m?i quen, danh cho qu?ng cao, v?i cac v? tri cong vi?c ho?c v?i ng??i ma b?n mu?n t? long ton kinh.
Kalian
la d?ng s? nhi?u c?a "b?n" (ngh?a la "cac b?n") va th??ng đ??c dung h?i su?ng sa.
Chu y: Do c?u truc chung c?a xa h?i Indonesia va cac ?nh h??ng t? cac ph??ng ng? ton giao, co r?t nhi?u đ?i t? khac t?n t?i trong ti?ng Indonesia. M?t vai trong s? đo la cac "đ?i t? them vao" co th? bi?u hi?n cho thai đ? vo cung l?ch s? va kinh tr?ng (vi d?: saudara/saudari = b?n (nam/n?) ho?c Anda sekalian = cac b?n (l?ch s?, d?ng s? nhi?u)), ch? co th? đ??c s? d?ng trong cac tinh hu?ng su?ng sa nh?t (vi d?: gua/ lu = toi (đ?i t??ng c?a hanh đ?ng)/ b?n -
xem
ti?ng long Indonesia
), ho?c th?m chi co th? co nh?ng s?c thai lang m?n ho?c v?n ch??ng nao đo (vi d?: daku/dikau = toi (đ?i t??ng c?a hanh đ?ng)/b?n).
Cac đ?i t? nhan x?ng ph? bi?n trong ti?ng Indonesia
| Lo?i
|
Ti?ng Indonesia
|
Ti?ng Vi?t
|
| Ngoi th? nh?t
|
Saya (d?ng chu?n, l?ch s?), Aku (su?ng sa, than m?t), Gua (su?ng sa, ti?ng long)
|
Toi, toi (đ?i t??ng c?a hanh đ?ng)
|
|
|
Kami, Kita
|
Chung toi, chung ta
|
| Ngoi th? hai
|
Anda (l?ch s?, xa giao), Saudara/Saudari (l?ch s?, xa giao)
|
B?n
|
|
|
Kamu (than m?t, su?ng sa), (Eng)kau (than m?t, su?ng sa), Lu (su?ng sa, ti?ng long)
|
B?n
|
|
|
Kalian (s? nhi?u, su?ng sa), Anda sekalian (s? nhi?u, xa giao), Saudara(i)-saudara(i) (l?ch s?)
|
B?n
|
| Ngoi th? ba
|
Ia, Dia
|
Anh ?y, Ch? ?y, No
|
|
|
Beliau (thai đ? r?t kinh tr?ng)
|
Anh ?y, Ch? ?y
|
|
|
Mereka
|
H?
|
| Lo?i c?a đ?i t? s? h?u
|
|
Cac đ?i t? s? h?u
|
Vi d? c?a t? g?c
|
Vi d? c?a t? (cac t?) phai sinh
|
| Ngoi th? nh?t
|
Saya, Aku (Toi)
|
-ku
|
meja
(Cai ban)
|
mejaku
(Cai ban c?a toi)
|
|
|
Kami (chung toi, ch? t?i ngoi th? nh?t va th? ba), kita (chung ta, ch? t?i ngoi th? nh?t va th? hai)
|
... (milik) kami/kita
|
kursi
(cai gh?)
|
kursi (milik) kami, kursi (milik) kita
(cai gh? c?a chung toi)
|
| Ngoi th? hai
|
Kamu (b?n)
|
-mu
|
meja
(cai ban)
|
mejamu
(cai ban c?a b?n)
|
|
|
Anda, Saudara (b?n(l?ch s?))
|
... (milik) Anda/Saudara
|
kursi
(chair)
|
kursi (milik) Anda/Saudara
(your chair)
|
|
|
Kalian (b?n(s? nhi?u))
|
... (milik) kalian
|
kursi
(cai gh?)
|
kursi (milik) kalian
(cai gh? c?a cac b?n)
|
| Ngoi th? ba
|
Dia, Ia (anh ?y, ch? ?y, no)
|
-nya
|
meja
(cai ban)
|
mejanya
(cai ban c?a anh ?y, cai ban c?a ch? ?y, cai ban c?a no)
|
|
|
Beliau (anh ?y, ch? ?y, no (l?ch s?))
|
... (milik) Beliau
|
meja
(cai ban)
|
meja (milik) Beliau
(cai ban c?a anh ?y, cai ban c?a ch? ?y, cai ban c?a no)
|
|
|
Mereka (h?)
|
... (milik) mereka
|
kursi
(cai gh?)
|
kursi (milik) mereka
(cai gh? c?a h?)
|
Co hai lo?i
đ?i t? ch? đ?nh
trong ti?ng Indonesia.
Ini
(cai...nay, nh?ng cai...nay) đ??c s? d?ng cho danh t? noi chung g?n v?i ng??i noi.
Itu
(cai...kia, nh?ng cai... kia) đ??c s? d?ng cho danh t? noi chung xa v?i ng??i noi. Co s? khac nhau gi?a d?ng s? it va d?ng s? nhi?u. Tuy nhien, d?ng s? nhi?u co th? đ??c ch? đ?nh qua vi?c l?p c?a m?t danh t? theo sau b?i m?t đ?i t? ch? đ?nh. C?ng nh? v?y, t?
yang
th??ng đ??c đ?t tr??c cac đ?i t? ch? đ?nh đ? nh?n m?nh ho?c kh?ng đ?nh s? ch?c ch?n, đ?c bi?t khi c?n tham kh?o ho?c yeu c?u ai/cai gi đo.
Cach s? d?ng khac nhau
| đ?i t? ch? đ?nh
|
Cach dung đ?n gi?n
|
Ngh?a ti?ng Vi?t
|
| Ini
|
Buku
ini
|
Cu?n sach
nay
|
| Itu
|
Kucing
itu
|
Con meo
nay
|
| đ?i t? ch? đ?nh
|
D?ng s? nhi?u (thong qua vi?c l?p danh t?)
|
Ngh?a ti?ng Vi?t
|
| Ini
|
Buku-buku
ini
|
Nh?ng cu?n sach
nay
|
| Itu
|
Kucing-kucing
itu
|
Nh?ng con meo
kia
|
| đ?i t? ch? đ?nh +
yang
|
Cau vi d?
|
Ngh?a ti?ng Vi?t
|
| Yang ini
|
Q: Anda mau membeli buku yang mana?
A: Saya mau beli
yang ini
|
Q: B?n mu?n mua cu?n sach nao?
A: Toi mu?n mua
cu?n nay
(cu?n sach nay)
|
| Yang itu
|
Q: Kucing mana yang makan tikusmu?
A:
Yang itu!
|
Q: Con meo nao đa ?n con chu?t c?a b?n?
A:
Con kia
(Con meo kia)!
|
Cac đ?ng t? khong
b? bi?n đ?i đuoi
đ?i v?i ng??i va s? l??ng, va khong đ??c đanh d?u cho thi; thi đ??c đanh d?u thay th? b?ng tr?ng t? th?i gian (vi d? "ngay hom qua") ho?c b?i cac t? ch? th? thi khac (th?nh tho?ng ch? cac h? t? tinh thai), nh? la
belum
(ch?a) ho?c la
sudah
(đa). M?t khac, co m?t h? th?ng cac ph? t? đ?ng t? ph?c t?p đ? ch? cac s?c thai c?a ngh?a va đanh d?u cac
th? b? đ?ng - ch? đ?ng
. Cac ph? t? nh? th? bao g?m cac ti?n t?, trung t?, h?u t? va cac t? h?p c?a chung; t?t c? chung th??ng b? l? đi trong cac cu?c h?i tho?i than m?t.
Trong ti?ng Indonesia cac tinh t? theo sau cac danh t?:
| Ti?ng Indonesia
|
Tr?t t? t? ti?ng Vi?t t??ng ?ng
|
B?n d?ch ti?ng Vi?t thong th??ng
|
| Mobil merah
|
Xe h?i + mau đ?
|
Xe h?i mau đ?
|
| Dia orang yang terkenal sekali
|
Anh ?y/ch? ?y + ng??i + ma + n?i ti?ng + r?t
|
Anh/Ch? ?y la ng??i r?t n?i ti?ng
|
| (Sebuah) cerita panjang
|
(M?t) cau chuy?n + dai
|
M?t cau chuy?n dai
|
T? 1 đ?n 10: satu, dua, tiga, empat, lima, enam, tujuh, delapan, sembilan, sepuluh (puluh).
T? 11 đ?n 19 đ??c t?o thanh b?ng cach them h?u t? -belas, 11 ? sebelas, 12 ? duabelas, 13 ? tigabelas va ti?p t?c nh? v?y.
Cac s? tron ch?c đ??c t?o thanh b?ng cach them h?u t? -puluh, 20 ? duapuluh, 30 ? tigapuluh, 40 ? empatpuluh, va ti?p t?c nh? v?y. 100 ? seratus, 500 ? limaratus va ti?p t?c nh? v?y. 1000 ? seribu, 5000 ? limaribu.
82 ? lapanpuluhdua.
Cac s? t? th? t? co ti?n t? ke-: pertama (th? nh?t), kedua (th? hai), kelima (th? n?m) va ti?p t?c nh? v?y.
M?t đi?m khac bi?t n?a c?a ti?ng Indonesia la vi?c s? d?ng
t? ch? đ?n v?
. Vi?c s? d?ng t? ch? đ?n v? trong ti?ng Indonesia t??ng t? nhi?u ngon ng? chau A khac, g?m
ti?ng Thai
,
ti?ng Lao
,
ti?ng Trung Qu?c
,
ti?ng Vi?t
,
ti?ng Mianma
, va
ti?ng Bengali
.
Cac vi d? cho cac t? ch? đ?n v? nay la:
ekor
(dung cho đ?ng v?t),
buah
(noi chung đ??c dung cho cac v?t vo sinh),
orang
(dung cho ng??i),
lembar
(dung cho gi?y),
helai
(dung cho cac v?t dai, m?ng va noi chung ph?ng),
biji
(dung cho cac v?t tron, be nh?),
batang
(dung cho cac v?t dai co hinh que),.... Tuy nhien, nh?ng t? ch? đ?n v? nay co th? khong luon luon đ??c s? d?ng trong cac h?i tho?i than m?t, su?ng sa.
| Ti?ng Indonesia
|
B?n d?ch ti?ng Vi?t theo t?ng ch?
|
B?n d?ch ti?ng Vi?t thong th??ng
|
| Tiga ekor sapi
|
Ba cai đuoi (c?a) con bo
|
Ba con bo
|
| Sepuluh orang tentara
|
M??i ng??i linh
|
M??i ng??i linh
|
| Lima lembar/ helai/ carik kertas
|
N?m t?/m?u (c?a) gi?y
|
N?m t?/m?u gi?y
|
| Sebelas buah apel
|
M??i m?t trai (c?a) tao
|
M??i m?t trai tao
|
- Chu y quan tr?ng, khi m?t t? ch? đ?n v? đ??c dung k?t h?p v?i duy nh?t "m?t" v?t, ti?n t? s? l??ng
se-
đ??c dung phia tr??c t? ch? đ?n v? ch? khong ph?i dung
satu
. Do đo
m?t qu? chu?i
s? đ??c d?ch la (se + t? ch? đ?n v? + v?t) =
se
buah
pisang
.
Co
ba d?ng chinh
c?a phep ph? đ?nh đ??c s? d?ng trong ti?ng Indonesia, co ten la
tidak
,
bukan
va
belum
.
- Tidak
(th?nh tho?ng đ??c vi?t g?n thanh
tak
) đ??c dung cho phep ph? đ?nh c?a m?t đ?ng t? ho?c m?t tinh t?.
Vi d?: "saya
tidak
tahu" = I do
not
know
Ho?c la "Ibu saya
tidak
senang" = My mother is
not
happy
- Bukan
đ??c s? d?ng cho phep ph? đ?nh c?a m?t danh t?.
Vi d?: "Itu
bukan
anjing saya" = That is
not
my dog
- Belum
ban đ?u đ??c s? đ?ng đ? bac b? m?t cau v?n v?i y ngh?a r?ng cai gi đo ch?a đ??c hoan thanh ho?c th?u hi?u. Theo ngh?a nay,
belum
co th? đ??c s? d?ng nh? m?t l?i đap ph? đ?nh đ?i v?i cau h?i.
Vi d?: "Anda sudah pernah ke Indonesia (
belum
)? "
Belum
, saya masih
belum
pernah pergi ke Indonesia" = Have you ever been to Indonesia before, (
or not
)?
No
, I have
not yet
been to Indonesia HO?C "Orang itu
belum
terbiasa tinggal di Indonesia" = That person is
not (yet)
used to living in Indonesia.
Chu y: M?t lo?i khac c?a phep ph? đ?nh lien quan đ?n t?
jangan
, t??ng đ??ng trong ti?ng Anh la "don't" hay "do not".
Jangan
đ??c s? d?ng cho ph? đ?nh c?u khi?n/khuyen b?o đ?i v?i m?t hanh đ?ng xac đ?nh. Vi d?, "
Jangan
tinggalkan saya di sini!" = '
Don't
leave me here!'
M?c du tr?t t? t? c? b?n c?a ti?ng Indonesia la Ch? ng? đ?ng t? Tan ng? (CđT), nh? đa đ??c đ? c?p ? tren, ng??i ta v?n co th? th??ng xuyen s? d?ng th? b? đ?ng ho?c đ?o l?n tr?t t? t?, hay vi?c them vao
t? nh?n m?nh
len m?t h? t? cau nao đo. H? t? đ??c nh?n m?nh th??ng đ??c đ?t ? đ?u cau. Trong ti?ng Indonesia noi, khia c?nh c?a cau đang đ??c nh?n m?nh th??ng đ??c theo sau b?i m?t kho?ng d?ng ng?n tr??c khi b?t đ?u ph?n con l?i c?a cau.
M?t s? vi d?:
- Saya pergi ke pasar kemarin
"Toi đa đi t?i ch? hom qua" ? trung tinh, nh?n m?nh
ch? ng?
.
- Kemarin saya pergi ke pasar
"Hom qua toi đa đi t?i ch?" ? nh?n m?nh "hom qua".
- Ke pasar saya pergi, kemarin
"T?i ch? toi đa đi hom qua" ? nh?n m?nh n?i ma toi đa đi hom qua.
- Pergi ke pasar, saya, kemarin
"T?i ch? đa đi toi hom qua" ? nh?n m?nh qua trinh đi t?i ch?.
Chu y đ?c bi?t: M?t vai trong s? cac vi d? ? tren (chinh la 2 vi d? sau cung) th??ng g?p trong ti?ng Indonesia d?ng noi h?n la d?ng vi?t.
Ti?ng Indonesia, m?t ph??ng ng? hi?n đ?i c?a ti?ng Ma Lai đa vay m??n r?t nhi?u t? t? nhi?u ngon ng?, bao g?m:
ti?ng Ph?n
,
ti?ng ? R?p
,
ti?ng Ba T?
,
ti?ng B? đao Nha
,
ti?ng Ha Lan
,
ti?ng Trung Qu?c
va nhi?u ngon ng? khac, bao g?m cac
ti?ng Nam đ?o
khac. Ng??i ta ??c tinh r?ng trong ti?ng Indonesia hi?n đ?i co kho?ng 750 t? m??n ti?ng Ph?n, 1.000 t? m??n ti?ng ? R?p, m?t s? t? g?c
ti?ng Ba T?
va
ti?ng Hebrew
, kho?ng 125 t? g?c ti?ng B? đao Nha (
ti?ng Tay Ban Nha
va
ti?ng Y
c?ng v?y) va m?t s? l??ng đang kinh ng?c la 10.000 t? m??n g?c ti?ng Ha Lan
[4]
. Sau cung ti?ng Indonesia c?ng bao g?m nhi?u t? m??n g?c cac ti?ng chau Au khac, ma khi đi qua Ha Lan thi đ??c g?i la "t? v?ng qu?c t?". Ph?n l?n cac t? Indonesia l?i đ?n t? kho t? v?ng g?c di s?n Nam đ?o (bao g?m c? ti?ng Ma Lai c?).
M?c du
?n đ? giao
va
Ph?t giao
khong con la nh?ng ton giao chinh c?a Indonesia,
ti?ng Ph?n
đa t?ng la ph??ng ti?n ngon ng? c?a nh?ng ton giao nay, va v?n con đ??c tr?ng v?ng, co th? so sanh v?i tinh tr?ng c?a
Latin
trong
ti?ng Anh
va cac ngon ng? ph??ng Tay khac ? chau Au. C? dan
Bali
va
đ?o Java
co xu h??ng đ?c bi?t t? hao v? di s?n Hindu-Ph?t giao. Ti?ng Ph?n c?ng la ngu?n chinh cho nh?ng
t? ng? m?i
(neologisms). đo la nh?ng t? th??ng đ??c hinh thanh t? cac g?c ti?ng Ph?n. Cac t? vay m??n t? ti?ng Ph?n bao trum nhi?u khia c?nh c?a
ton giao
,
ngh? thu?t
va cu?c s?ng hang ngay. ?nh h??ng ti?ng Ph?n đ?n t? cac m?i giao ti?p v?i
?n đ?
t? r?t lau
tr??c cong nguyen
. Cac t? ho?c đ??c vay m??n tr?c ti?p t? ?n đ? ho?c qua trung gian c?a cac
ngon ng? Java c?
. Trong ngon ng? c? đi?n c?a Java, ti?ng Java c?, s? l??ng cac t? vay m??n ti?ng Ph?n l?n h?n nhi?u. Ti?ng Java c? - t? đi?n ti?ng Anh b?i giao s?
P.J. Zoetmulder
,
SJ
(1982) co ch?a khong it h?n 25.500 m?c. G?n m?t n?a la t? vay m??n ti?ng Ph?n. T? vay m??n ti?ng Ph?n, khong gi?ng nh? nh?ng ngon ng? khac, đa du nh?p vao t? v?ng c? b?n c?a ti?ng Indonesia đ?n m?c ma đ?i v?i nhi?u ng??i h? khong con cho đo la t? ngo?i lai n?a.
Cac t? vay m??n t?
ti?ng ? R?p
ch? y?u lien quan đ?n ton giao, đ?c bi?t v?i
H?i giao
đung nh? đ??c mong đ?i.
Allah
la t? đ? ch?
Thien Chua
, ngay c? trong cac b?n d?ch
Kinh Thanh
Thien chua giao
. Nhi?u d?ch gi? Kinh Thanh tien phong khi g?p ph?i m?t s? t? ho?c ten rieng b?t th??ng trong
ti?ng Do Thai
, h? đa s? d?ng cac t? h? hang trong ti?ng ? R?p. Trong cac b?n d?ch m?i h?n ng??i ta khong lam v?y n?a. Bay gi? h? chuy?n cac ten sang
ti?ng Hy L?p
ho?c s? d?ng t? g?c ti?ng Do Thai (Hebrew). Vi d?, ten
Jesus
ban đ?u đ??c d?ch la
Isa
, nh?ng hi?n nay đ??c đanh v?n la "Yesus". Cac bai
Thanh ca
t?ng đ??c d?ch la "Zabur", ten ti?ng ? R?p, nh?ng bay gi? no đ??c g?i la "Mazmur" t??ng ?ng nhi?u h?n v?i ti?ng Do Thai.
Cac t? vay m??n t?
ti?ng B? đao Nha
la cac t? thong d?ng ch? y?u lien k?t v?i cac bai bao ma cac th??ng nhan chau Au đ?u tien va cac nha tham hi?m đa mang t?i cho đong Nam A. Ng??i B? đao Nha n?m trong s? nh?ng ng??i ph??ng Tay đ?u tien đi thuy?n v? phia đong t?i "
qu?n đ?o Spice
".
Cac t? m??n t?
ti?ng Trung Qu?c
th??ng lien quan đ?n ?m th?c, th??ng m?i, ho?c th??ng ch? nh?ng th? ch? co ? Trung Qu?c. Ti?ng Trung Qu?c hi?n di?n đang k? trong toan b? khu v?c đong Nam A. Theo
đi?u tra dan s?
n?m 2000, s? l??ng t??ng đ?i c?a ng??i g?c Trung Qu?c t?i Indonesia la g?n 1%, th?c t? co th? con nhi?u h?n.
S?c m?nh c?u th?c dan
Ha Lan
đa đ? l?i b? t? v?ng ?n t??ng. Nh?ng t? vay m??n t?
ti?ng Ha Lan
c?ng nh? t? cac ngon ng? khong ph?i la Italo-Iberia khac va cac t? vay m??n t? cac ngon ng? chau Au thong qua ti?ng Ha Lan bao trum t?t c? cac khia c?nh đ?i s?ng. M?t s? t? vay m??n t? ti?ng Ha Lan co c? chum ph? am gay kho kh?n cho ng??i noi ti?ng Indonesia. V?n đ? nay th??ng đ??c gi?i quy?t b?ng cach chen cac
nguyen am trung tinh
(schwa). Vi d? nh? ti?ng Ha Lan "schroef" ((IPA | [sxruf])) →"sekrup" ((IPA | [s?krup])).
Vi ti?ng Indonesia hi?n đ?i vay m??n nhi?u t? cac ngu?n n??c ngoai nen co r?t nhi?u
t? đ?ng ngh?a
. Vi d?, ti?ng Indonesia co t?i ba t? cho t? "cu?n sach", đo la "pustaka" (t? ti?ng Ph?n), "kitab" (t? ti?ng ? R?p) va "buku" (t? ti?ng Ha Lan). Khong ng?c nhien khi cac t? nay co m?t chut y ngh?a khac nhau. M?t "pustaka" th??ng k?t n?i v?i tri tu? c? đ?i ho?c đoi khi v?i nh?ng ki?n th?c bi truy?n. M?t d?ng phai sinh la t? "perpustakaan" co ngh?a la m?t th? vi?n. M?t "kitab" th??ng la sach ton giao ho?c la cu?n sach co ch?a cac h??ng d?n đ?o đ?c. Nh?ng t? trong ti?ng Indonesia ch?
Kinh Thanh
la "Alkitab
va
Injil", c? hai đ?u b?t ngu?n tr?c ti?p t? ti?ng ? R?p. Cu?n sach ch?a cac b? lu?t hinh s? c?ng đ??c g?i la "kitab". "Buku" la t? ph? bi?n nh?t đ? ch? "cu?n sach".
Ngoai nh?ng t? neu tren (va nh?ng t? vay m??n đ??c li?t ke theo đ? m?c
"L?ch s?"
? ph?n đ?u c?a bai vi?t nay), c?ng co s? vay m??n tr?c ti?p t? cac ngon ng? khac tren th? gi?i, ch?ng h?n nh? "karaoke" t?
ti?ng Nh?t
, va "
modem
" t? ti?ng Anh.
Ti?ng Indonesia noi va ti?ng Indonesia khong chinh th?c
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Trong ti?ng Indonesia noi m?t cach r?t than m?t, cac t? khac nhau đ??c thay b?ng cac t? b?n ch?t it chinh th?c h?n (vi d?
tidak
(khong) th??ng đ??c thay th? b?ng ti?ng Java
nggak
trong khi đo
seperti
(nh?, t??ng t? v?i) th??ng đ??c thay th? b?i
kayak
(đ??c phat am la
kai-yah
)).
đ?i v?i phat am, hai nguyen am
ai
va
au
? cu?i cac t? c? s? đ??c phat am đi?n hinh la
/e/
va
/o/
. Trong d?ng vi?t than m?t cach đanh v?n cac t? b? bi?n đ?i đ? ph?n anh cach phat am th?c t? v?i m?c đich gi?m thi?u cong s?c phat ra t?. Vi d?:
capai
tr? thanh
cape
ho?c
capek
,
pakai
tr? thanh
pake
,
kalau
tr? thanh
kalo
.
Trong cac đ?ng t?, ti?n t?
me-
th??ng b? b? qua, m?c du m?t ph? am m?i kh?i đ?u v?n th??ng đ??c gi? l?i. Vi d?:
mengangkat
tr? thanh
ngangkat
(t? c? s? la
angkat
). Cac h?u t?
-kan
va
-i
th??ng đ??c thay b?i
-in
. Vi d?:
mencarikan
tr? thanh
nyariin
,
menuruti
tr? thanh
nurutin
. Khia c?nh ng? phap sau cung la khia c?nh th??ng co lien quan g?n g?i v?i ti?ng Indonesia va đ??c tim th?y ? Jakarta va cac khu v?c lan c?n.
Ti?ng Indonesia đ??c vi?t nh? s? d?ng
b?ng ch? cai Latinh
. No h?p ly ng? am h?n so v?i nhi?u ngon ng? - m?c đ? t??ng ?ng gi?a am va d?ng vi?t noi chung r?t chu?n m?c.
Cac ph? am đ??c đ?i di?n ? m?t m?c đ? nao đo t??ng t? nh?
ti?ng Y
, M?c du ?c? luon luon la
/t?/
(nh? ?ch? c?a ti?ng Anh), ?g? luon luon la
/?/
("hard") va ?j? đ?i di?n cho
/d?/
t??ng t? nh? trong ti?ng Anh. Them vao đo, ?ny? đ?i di?n cho
am m?i vom mi?ng
/?/
, ?ng? đ??c s? d?ng cho
am velar m?i
/ŋ/
(co th? x?y ra kh?i t?o t?), ?sy? cho
/?/
(?sh? c?a ti?ng Anh) va ?kh? cho
voiceless velar fricative
/x/
. C? hai
/e/
va
/?/
đ?u đ??c đ?i di?n b?i ?e?.
M?t ngu?n g?c chung lam ng??i đ?c n??c ngoai lung tung, đ?c bi?t la khi đ?c đ?a danh, la cac thay đ?i đanh v?n trong ngon ng? x?y ra t? khi Indonesia đ?c l?p. Cac thay đ?i dung ph? bi?n bao g?m:
đanh v?n
c?
|
đanh v?n
m?i
|
| oe
|
u
|
| tj
|
c
|
| dj
|
j
|
| j
|
y
|
| nj
|
ny
|
| sj
|
sy
|
| ch
|
kh
|
Cai đ?u tien trong cac thay đ?i nay (?oe? thanh ?u?) đa t?ng x?y ra xung quanh th?i đi?m đ?c l?p vao n?m 1947; t?t c? nh?ng cai khac la m?t b? ph?n c?a cu?c
c?i cach đanh v?n
đ??c ?y tr? chinh th?c vao n?m 1972. M?t vai đanh v?n c? (phai sinh t?
chinh t? ti?ng Ha Lan
) s?ng sot ? trong cac ten rieng v?n co; vi d?, ten c?a c?u t?ng th?ng Indonesia th?nh tho?ng v?n con đ??c vi?t la
Soeharto
, va thanh ph?
Trung Java
c?a
Yogyakarta
th?nh tho?ng đ??c vi?t la
Jogjakarta
.
- Ada gula, Ada semut.
Ngh?a đen. "? đau co đ??ng ?n, ? đo co nh?ng con ki?n". Thanh ng? t??ng đ??ng trong ti?ng Anh hi?n đ?i la "Where there's a will there's a relative". ? đau co th? t?t (đ??ng ?n) ? đo s? co ng??i h??ng l?i no (nh?ng con ki?n).
Chao h?i
: kawan ? đ?ng chi, tuan ? ngai, nyonya ? quy ba, saudara ? nam cong dan, saudari ? n? cong dan.
salam, tabik! ? Xin chao
selamat pagi ? Bu?i sang t?t lanh! (chao bu?i sang)
selamat siang ? Ngay t?t lanh!
selamat sore (malam) ? Bu?i t?i t?t lanh! (chao bu?i t?i)
apa kabar? ? B?n co kh?e khong? (Cong vi?c b?n ?n ch??)
Baik, terima kasih ? C?m ?n, r?t t?t
sampai bertemu ? T?m bi?t
terima kasih ? C?m ?n
maaf ? Xin l?i
terima kasih kembali ? Khong co gi/đ?ng khach sao
Saudara mau apa? ? B?n mu?n gi? (B?n c?n gi?)
saya mau teh (kopi) ? Toi mu?n (u?ng) tra (ca phe)
saya mau beristirahat ? Toi mu?n ngh? ng?i
saya mau tidur ? Toi mu?n ng?
saya perlu tahu ? Toi c?n bi?t...
saya mau mengatakan ? Toi c?n noi...
silakan tanggalkan ? m?i vao
silakan jalanterus ? m?i b?n đi qua
silakan lihat ? xin hay xem nay
silakan dengar ? xin hay l?ng nghe
boleh saya mengundang Saudara pergi kepesta malam ? cho phep toi m?i b?n đ?n d? ti?c
saya setuju ? toi đ?ng y
saya percaya akan ? toi tin vao đi?u nay
saya tidak bisa ? toi khong th?
jangan/tidak bisa ? khong th? đ??c
itu tidak mungkin ? đi?u nay khong th? nao
sayang ? ti?c
sayang sekali ? r?t ti?c
untunglah ? r?t may la
boleh jadi ? co th? la
dikatakan bahwa… ? ng??i ta noi r?ng
perlu ? c?n, tidak perlu ? khong c?n
saya harus ? toi ph?i, saya mau ? toi mu?n, saya terpaksa ? toi bu?c ph?i
saya dapat/bisa ? toi co th?, saya tidak dapat/bisa ? toi khong th?
semua berjalan baik ? t?t c? đ?u ?n
cuaca ? th?i ti?t
hari ini cuaca baik? ? th?i ti?t hom nay t?t ch??
tidak, hari ini cuaca jelek ? khong, hom nay th?i ti?t x?u
matahari bersinar terang ? m?t tr?i chi?u sang r?c r?
bisa mandi ? co th? t?m, tidak bisa mandi ? khong đ??c t?m
waktu ? th?i gian
jam berapa sekarang? ? bay gi? la m?y gi? r?i?
sekarang jam delapan ? bay gi? la 8 gi? (pagi ? sang, malam ? t?i)
pagi hari ? bu?i sang
pada pagi hari ? vao bu?i sang
siang ? ban ngay
pada siang (hari) ? vao ban ngay
sore ? bu?i t?i, malam ? ban đem, khuya (cac tr?ng t? th?i gian đ??c t?o thanh t??ng t? ? tren)
detik, sekon ? giay, menit ? phut, jam ? gi?
sehari semalam ? ngay đem
di kota ? trong thanh ph?
bagaimana saya dapat sampai di bulevar? ? Lam sao toi co th? t?i đ?i l??
ada sungai di kota ini? ? Trong thanh ph? nay co dong song nao khong?
lorong park ? đ??ng co tr?ng cay ? cong vien, di lorong park ? quanh/kh?p cac con đ??ng co tr?ng cay ? cong vien
Gi?i ph?u h?c
kepala ? đ?u, muka ? m?t, tengkorak ? s?/đ?u lau, dahi ? tran, mata ? m?t, telinga ? tai, hidung ? m?i, pipi ? ma, mulut ? mi?ng, bibir ? moi, gigi ? r?ng, darah ? mau, rambut ? toc, leher ? c?, dada ? ng?c, kaki ? chan, paha ? đui, lutut ? đ?u g?i, telapak ? ban chan, tumit ? got chan, tangan ? tay, bahu ? vai, siku ? cui ch?/khu?u tay, jantung ? tim, jari ? ngon.
Thien nhien
tanah ? đ?t, darat ? đ?t li?n/đ?t n?i, benua ? l?c đ?a, air ? n??c, langit ? b?u tr?i, angin ? gio, fajar ? binh minh, gunung ? nui, ranah ? thung l?ng, padang ? canh đ?ng, sawah ? tr??ng v?n hoa, alas, hutan (utan) ? r?ng, jalan ? con đ??ng, api ? l?a, asap ? khoi, mega ? may,
laut ? bi?n, samudra ? đ?i d??ng, ombak ? song, paja, rawa ? đ?m l?y, pulau ? đ?o, kepulauan ? qu?n đ?o, tanjung ? m?i đ?t, danau ? h?, sungai, bengawan ? song, matahari ? m?t tr?i, bintang ? ngoi sao, bulan ? thang, malama ? m?t tr?ng, kutub ? c?c, Kutub Selatan ? c?c Nam/Nam C?c, Kutub Utara ? B?c c?c, utara ? b?c, timur ? đong, selatan ? nam, barat ? tay, timur-laut ? đong b?c, tenggapa ? đong nam, barat-daja ? tay nam, barat-laut ? tay b?c, cakrawala ? chan tr?i;
minjak-tanah ? d?u, aluminium-tanah ? nhom, nikel-tanah ? nikel, manggan ? mangan, besi ? s?t, badja ? thep, emas ? vang, perak ? b?c, intan ? kim c??ng, zamrud ? ng?c bich, mutiara ? ng?c trai;
pohon ? cay, daun ? la, dajan ? canh, rumput ? c?, padi, nasi ? g?o, palem ? cay c?, bunga ? đoa hoa, bunga-raja ? хибискус, bunga-mawar, ros ? hoa h?ng, bunga-melati ? cay nhai lai, padma ? cay sen, bumbu ? пряности, merica ? cay tieu, lombok ? ?t, ertjis ? đ?u Ha Lan, pakutanjung ? cay d??ng x?, apel ? tao, per ? le, pruim ? m?n, ceri ? anh đao, benih ? h?t, h?t gi?ng, kopi ? ca phe, teh ? tra;
binatang ? đ?ng v?t, burung ? chim, ular ? r?n, kakatua ? chim cockatoo (h? v?t, co mao l?n tren đ?u), buaya ? ca s?u, badak ? te giac, babi ? l?n, domba ? c?u, matjan, harimau ? h?, singa ? s? t?, monyet ? kh?, katat ? ?ch, gajah ? voi, orang hutan ? đ??i ??i.
Khi h?u
iklim, hawa ? khi h?u, panas ? nong, ?m, sangat panas ? r?t nong, pengap ? oi b?c, dingin ? l?nh, sejuk ? mat m?, lembab ? ?m ??t, musim ? mua, musim dingin ? mua đong, musim panas ? mua he, musim rontok ? mua thu, musim semi ? mua xuan.
đ?t n??c va thanh ph?
keradjaan ? v??ng qu?c, ibukota ? th? đo, swapradja ? cong qu?c, kampung ? lang, thon, provinsi ? t?nh, negeri ? đ?t n??c, daulat ? qu?c gia, rumah ? nha, rumah-makan ? nha hang, pasar ? ch?, kantor pos -b?u đi?n, hotel ? khach s?n, istana ? cung đi?n, kebun ? v??n, mesjid ? giao đ??ng (H?i Giao);
Con ng??i
rakyat ? nhan dan/dan t?c, orang ? con ng??i, orangorang ? ng??i, lelaki ? đan ong, wanita, perempuan ? ph? n?, nona ? co gai, anak ? tr? con, đ?a be, anak-lelaki ? c?u be, anak-perempuan ? co be, ayah ? cha, ibu ? m?, putera, anak-piatu ? con trai, puteri, anak-gadis ? con gai, abang ? anh, adik ? em trai, nenek laki ? ong, nenek-perempuan ? ba, laki ? ch?ng, isteri ? v?, gadis ? thi?u n?/co gai, guru ? th?y, mahaguru ? giao s?, paderi ? linh m?c (Thien chua giao), raja ? hoang đ?, vua, ratu ? n? hoang, tuan ? quy ong, nyonya ? quy ba, budak ? no l?, gubernur ? t?nh tr??ng, pulubalang ? th?ng l?nh/ch? huy, laksamana ? đo đ?c, putera ? hoang t?, puteri ? cong chua, menteri ? b? tr??ng, saudagar ? nha buon, uskup ? giao ch?, bangsawan ? ng??i quy t?c.
Khac
rupa ? d?ng/hinh th?c, pantasi, lamunan ? s? t??ng t??ng/hao huy?n, m? ??c, arwah ? tam h?n, tanda ? d?u hi?u, asmara ? tinh yeu, s? nhi?t tinh, bau ? mui, kebagusan ? v? đ?p, gelar ? t??c v?, gaja ? n?ng l??ng, l?c, hajat ? cu?c s?ng, adjal ? cai ch?t, s? k?t thuc, hadjat ? nguy?n v?ng, s? v??n t?i, udik ? ngu?n, kain ? v?i voc, surat ? b?c th?, puisi ? th? ca, angka ? ch? s?, huruf, aksara ? ch? cai, ilmu ? khoa h?c, surat edaran ? tai li?u, belah ? phia, garis ? đ??ng, черта, habis ? s? k?t thuc, istirahat ? s? ngh? ng?i, lampang ? bi?u t??ng, zaman ? th?i đ?i, kertas ? gi?y, benda ? đ? đ?c.
Tinh t?
baik ? t?t, cantik ? đ?p, buruk, jelek, jahat ? x?u, d?, tinggi ? cao, rendah ? th?p, panjang ? dai, pendek ? ng?n, sulung ? gia h?n, bungsu ? tr? h?n, gemuk ? day, tipis ? m?ng, besar ? l?n, kecil ? be, tua ? c?, baru ? m?i, lebar ? r?ng, sempit ? h?p, cepat ? nhanh, pelan ? ch?m, kuat ? m?nh, lemah ? y?u, empuk ? m?m, keras ? c?ng, terang ? sang, penuh ? đ?y, penting ? r?ng, kering ? kho, basah ? ?m, sering ? day đ?c, djarang ? hi?m, kanan ? ph?i, kiri ? trai, betul ? đung, salah ? sai, asam ? chua, manis ? ng?t, asin ? m?n, tawar ? nh?t