Tien tri ( ch? Anh : prophet , ch? Hebrew c? : ??????, ch? ? R?p : ???), ho?c g?i la ngon s? , la ng??i co s? nghien c?u, hi?u bi?t kha s?m ho?c d? ngon chu?n xac v? ph??ng di?n v?n v?t v? tr? , xa h?i loai ng??i va khoa h?c t? nhien trong tin ng??ng ton giao va th? t?c .

Trong ton giao, tien tri la m?t ca nhan đ??c coi la ti?p xuc v?i th?n linh , theo ng??i ta noi ong la đ?i bi?u th?n linh , la trung gian gi?a th?n linh va ng??i , đem thong tin ho?c giao li đ?n t? ngu?n g?c sieu t? nhien truy?n đ?t cho ng??i khac. ^{[1] [2]} Thong tin do tien tri truy?n đ?t đ??c g?i la d? ngon ( prophecy ). Trong tin ng??ng ton giao khac nhau, đ?nh ngh?a v? tien tri hoan toan khong nh?t tri.

R?t nhi?u v?n hoa va ton giao trong l?ch s? đ?u t?n t?i ch? tr??ng v? than ph?n tien tri, bao g?m Do Thai giao , C? đ?c giao , Islam giao , ton giao Hi L?p c? , Hien giao va Mani giao .

Tom t?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tien tri la đ?i di?n phat ngon c?a đ?c Chua Tr?i , đem y ch? c?a đ?c Chua Tr?i truy?n đ?t cho m?i ng??i, Ngai khi?n cho ong ta co th? nhin th?y d? t??ng , trinh bay ro rang t??ng lai s?p x?y ra chuy?n gi. đ?c Chua Tr?i c?ng khi?n cho tien tri th?c hi?n phep l? .

Trong l?nh v?c tin ng??ng ton giao, vi?c mieu t? c?a tien tri v? t??ng lai đ?n t? kh?i th? c?a đ?ng Sang t?o . Trong Islam giao , đ?ng Sang t?o Allah đa sai c? nhi?u s? gi? đ?n m?i n?i tren th? gi?i. Co h?n 25 v? tien tri đ??c li?t ke trong kinh Quran , đ?ng th?i am th? con co r?t nhi?u tien tri ch?a đ??c neu ten. Tien tri cu?i cung c?a loai ng??i đ??c kinh Quran nh?n đ?nh la Muhammad . Tien tri c?a Do Thai giao la s?n ph?m "lo?n trong gi?c ngoai" c?a dan t?c Hebrew , chi?u theo s? phat tri?n c?a no co th? chia lam ba giai đo?n: Giai đo?n th? nh?t la th?i ki Assyria x?ng ba, ho?t đ?ng c?a b?n v? tien tri Amos, Hosea, Isaiah va Micah lam đ?i bi?u; giai đo?n th? hai la th?i ki Tan Babylon th?ng tr?, ho?t đ?ng c?a sau v? tien tri Daniel, Zephaniah, Nahum, Habakkuk, Jeremiah va Ezekiel lam đ?i bi?u; giai đo?n th? ba la th?i ki Ba T? x?ng ba, ho?t đ?ng c?a n?m v? tien tri Obadiah, Haggai, Zechariah, Joel va Malachi lam đ?i bi?u. Cac tien tri cham bi?m hi?n th?c h? b?i, giang đon giai c?p th?ng tr? , đ?ng th?i dung đ?o đ?c luan li đ? giao h?i qu?c dan. Nh?ng t? t??ng nay đa ph?n ph?n anh trong sach 12 tien tri c?a Thanh kinh Hebrew . H? cho r?ng, tin ng??ng hoan toan khong yeu c?u dan mon sung bai cu?ng nhi?t, ma yeu c?u con ng??i ph?i co đ?o đ?c ca nhan t?t, co them nhi?u ph?m ch?t cao th??ng trong xa h?i.

T? nguyen [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo ngh?a g?c Thanh kinh ma noi, "tien tri" th??ng ch? ng??i ti?p nh?n s? u? phai c?a Th??ng đ? , l?ng nghe kh?i th? c?a Th??ng đ? , đ?ng th?i truy?n đ?t y ch? c?a Th??ng đ? cho dan chung. Trong ti?ng Hebrew , t? dung đ? bi?u th? tien tri co ba t?: ?????? ( n??i' , / naw-bee' /) ^[3] , ????? ( r?'e , / ro-eh' /) ^[4] va ????? ( ??ze , / kho-zeh' /) ^[5] . B?n d?ch ti?ng Anh đem ch? n??i' d?ch thanh prophet , đem ch? r?'e d?ch thanh seer , đem ch? ??ze d?ch thanh prophet , co luc d?ch thanh seer , b?i vi trong ti?ng Anh khong co t? đ?i ?ng v?i ??ze . ^[6] T??ng t? v?i đi?u nay, Thanh kinh Hoa H?p B?n ( en ) trong ti?ng Trung Qu?c đem hai ch? n??i' va r?'e l?n l??t d?ch thanh tien tri va tien ki?n , t? th? ba co luc d?ch thanh tien tri , c?ng co luc d?ch thanh tien ki?n . T? th??ng dung nh?t trong ba t? nay la n??i' , t? nguyen c?a no ta co th? l?i ng??c dong tim hi?u th?i ki đ? qu?c Akkad , tr??c va sau th? k? XXX TCN. Trong v?n t? Akkad , ham ngh?a c?a no la "ng??i đ??c Chua c?" ho?c "ng??i truy?n đ?t d? ch? c?a Chua" ? hai y ngh?a nay đ?u k? c?n v?i cach dung t? n??i' trong Thanh kinh Hebrew .

L?ch s? phat tri?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hinh thai t?i s? c?a tien tri co kh? n?ng la shaman va phap s? vao th?i ki ban ton giao ( quasi-religion ) ? khu v?c Trung đong . đ?n khi ton giao nguyen thu? hinh thanh, h? li?n di?n bi?n thanh giao s? Thanh ch?c trong đ?n th? đ?c Chua Tr?i , l?y vi?c ch? tri nghi th?c t? th?n, gi?i thich đ?o li s? vi?c ma ng??i th??ng kho li gi?i, s? d?ng cac lo?i phep thu?t đ? tieu tai tr? ach lam ngh?, h? li?u l??ng đ?ng th?i truy?n đ?t "Thanh y đ?c Chua Tr?i" v? cac v?n đ? tr?ng đ?i nh? chi?n tranh th?ng hay b?i, thu ho?ch d?i dao hay m?t mua, h?u qu? c?a b?nh t?t ho?c d?ch l?, ph??ng th?c c? th? co: gi?i thich d? t??ng, đoan m?ng, gi?i thich tinh t??ng, gi?i thich d? y thong qua "đ?ng tac c?a gia suc , đ??ng bay l??n c?a đi?u c?m , tinh tr?ng m?t n??c n?i d?u" cung v?i "n?i t?ng c?a gia suc đ??c hi?n t?". Nh?ng ho?t đ?ng nay co luc ti?n hanh trong b?u khong khi th?n bi đ??c hinh thanh b?i t?u đan s?t, đanh tr?ng, th?i sao, g?y đan c?m,... (I Sa-mu-en 10:5), ng??i đ??ng s? v?a ni?m chu v?a b??c vao tr?ng thai tinh th?n ho?ng h?t me cu?ng ( en ), co luc th?m chi "l?y g??m giao g?ch vao minh cho đ?n ch?ng mau ch?y ra" (I Cac Vua 18:28). T? n?m 3000 TCN đ?n n?m 2000 TCN, cac s?c t?c Tay A nh? Babylon , Canaan va Hebrew t?n t?i ph? bi?n nh?ng nhan v?t nay, h? la ti?n than c?a t? t? chuyen ch?c trong ton giao dan t?c kha hoan thi?n sau nay, c?ng la ti?n than c?a tien tri cung đinh.

Ch?c trach tien tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi V??ng qu?c Israel - Judah thanh l?p vao th? k? XI TCN, ho?t đ?ng cung t? đ?c Chua Tr?i Jehovah d?n d?n t?p trung ? Thanh đi?n Jerusalem , giao s? Thanh ch?c k? tren ngoai m?t s? ti?p t?c ho?t đ?ng ? thon que, m?t b? ph?n di?n bi?n thanh t? t? Thanh đi?n chuyen ph? trach nghi th?c ton giao, m?t b? ph?n khac tr? thanh tien tri cung đinh c?a qu?c v??ng - ch?c trach ch? y?u c?a h? la neu ra s? ch?p thu?n c?a Thanh y đ?c Chua Tr?i cho cac quy?t sach tr?ng đ?i c?a quan v??ng. Co luc m?t v? qu?c v??ng co nh?ng tien tri ki?u đo đ?t h?n 100 ng??i. T? ghi chep c?a Thanh kinh cho bi?t, cac tien tri cung đinh nay th??ng hay n?nh hot qu?c v??ng, chuyen noi thu?n theo y vua (I Cac Vua 22:6); nh?ng c?ng co ng??i ngay th?ng khong a dua, b?t ch?p s? l?m d?ng quy?n l?c c?a quan v??ng, ong ta kien đ?nh noi ra l?i d? ngon phu h?p v?i đ?o ngh?a ho?c s? li. Thi d? nh?, tien tri Micaiah đa "ch?ng noi l?i lanh, ch? noi l?i x?u", d?n đ?n b? Ahab - vua c?a V??ng qu?c Israel (Samaria) , đanh đ?p tan ac va giam c?m (I Cac Vua 22:8, 24, 27); ngoai ra con co Gad, Nathan, Elijah va Elisha đ?u thu?c l?p s? phu c??ng tr?c. Cac tien tri cung đinh nh? Nathan, Elijah va Elisha la l?p ng??i tien phong tr?c ti?p c?a tien tri chinh đi?n. Nathan ho?t đ?ng vao n?a đ?u th? k? X TCN, la nien đ?i h?ng th?nh nh?t c?a V??ng qu?c Lien hi?p Israel - Judah . Luc b?y gi?, vua David co th?n thai phong cach anh tu?n oai hung m?t m?t th?n ph?c n??c lang gi?ng chung quanh, m?t khac l?i gian x?o hung tan, xa hoa dam d?t. Ong vi m?c đich c??ng chi?m Bathsheba , v? c?a Uriah, ma m??n đao ki?m c?a ng??i Philistines gi?t ch?t Uriah khong th??ng ti?c (II Sa-mu-en 12:9). Kho?ng 100 n?m sau, Elijah va Elisha s?ng ? V??ng qu?c Israel (Samaria) , c?ng bi?u hi?n y chi chi?n đ?u hien ngang t??ng t? (I Cac Vua 17 - II Cac Vua 13). Nh?ng v? tien tri nay ch? y?u thi?t l?p g??ng m?u cho tien tri chinh đi?n ? hai ph??ng di?n: m?t la tinh th?n gan d?, kien tri chinh ngh?a, ghet cai ac nh? k? thu, va ph??ng th?c h? gi?i thich quan đi?m, t? t??ng; hai la, v?n dung th? lo?i "thuy?t ti?n đ?nh ki?u kh?i th? " đ? phat bi?u ki?n gi?i ca nhan v? v?n đ? xa h?i . Truy?n th?ng nay la do tien tri chinh đi?n k? th?a, đ?ng th?i ti?n m?t b??c "phat d??ng quang đ?i". ^[7]

Thanh kinh ghi chep [ s?a | s?a ma ngu?n ]

1. Tien tri đ??c đ? c?p đ?u tien trong Thanh kinh la Abraham (Sang th? Ki 20:7), v? sau co Moses va n? tien tri Miriam (Xu?t E-dip-to Ki 15:20). Moses la tien tri đ??c đ?c Chua Tr?i tr?ng d?ng, "trong Y-s?-ra-en khong con d?y len tien tri nao gi?ng nh? Moi-se, ma đ?c Gie-ho-va bi?t giap m?t" (Ph?c truy?n Lu?t l? Ki 34:10).
2. "Sa-mu-en tr? nen khon l?n, đ?c Gie-ho-va ? cung ng??i: Ngai ch?ng đ? m?t l?i nao c?a ng??i ra h?. T? đan cho đ?n Be-e-Se-ba, c? Y-s?-ra-en đ?u bi?t r?ng Sa-mu-en đ??c l?p lam tien tri c?a đ?c Gie-ho-va. đ?c Gie-ho-va c? hi?n ra t?i Si-lo, vi ?y t?i Si-lo ma đ?c Gie-ho-va hi?n ra cung Sa-mu-en, khi?n cho ng??i bi?t l?i c?a Ngai" (I Sa-mu-en 3:19-21).
3. B?t đ?u t? Samuel, cac tri?u đ?i trong V??ng qu?c Israel - Judah đ?u co tien tri truy?n ba l?i đ?c Chua Tr?i, cho vua va dan chung nghe, đ?ng th?i đa ph?n th?c hi?n phep l? . Elisha, vao n?m m?t mua, l?y 20 cai banh đ?i m?ch ( en ) cho 100 ng??i ?n no đung nh? l?i đ?c Gie-ho-va phan, ngoai ra con th?a l?i (II Cac Vua 4:42-44).
4. Jezebel - v? c?a vua Ahab, gi?t tien tri c?a đ?c Chua Tr?i, nh?ng quan gia t? c?a Ahab, "Ap-đia r?t kinh s? đ?c Gie-ho-va. X?y ra khi Gie-sa-ben di?t h?t cac đ?ng tien tri c?a đ?c Gie-ho-va, thi Ap-đia co đem m?t tr?m đ?ng tien tri đi gi?u trong hai hang đa, m?i hang n?m m??i ng??i, dung banh va n??c ma nuoi h?" (I Cac Vua 18:2-4).
5. T?ng co ki thu?t l?ch s? noi r?ng, tien tri Jeremiah, Isaiah vao th? k? VI - VIII TCN đ?u vi trung thanh truy?n gi?ng l?i Chua ma b? gi?t h?i. Chua Jesus noi v?i th?y thong giao va ng??i Pharisees gi? m?o lam ng??i t?t r?ng: "Vi cac ng??i xay đ?p m? m? c?a đ?ng tien tri, trau gi?i m? m? c?a ng??i cong binh, va noi r?ng: N?u chung ta ? cung m?t th?i v?i t? ph?, thi khong hua theo ng??i ma lam đ? mau cac đ?ng tien tri v?y". Chua Jesus bi?t h? v?n c? b?t ch??c hanh vi x?u c?a t? tien h?, vi th? Chua Jesus noi r?ng: "H?i Gie-ru-sa-lem, Gie-ru-sa-lem, ng??i gi?t cac đ?ng tien tri va nem đa nh?ng k? ch?u sai đ?n cung ng??i" (Ma-thi-? 23:29-37).
6. Thanh kinh C?u ??c t? sach E-sai đ?n sach Ma-la-chi t?t c? la do tien tri vi?t ra, đ??c g?i la sach Tien tri, trong đo r?t nhi?u l?i d? ngon đa d?n d?n ?ng nghi?m ? th?i đ?i sau nay. B?n sach Phuc am ghi chep: "Jesus Christ giang lam,... chinh la đi?u đ?c Chua Tr?i đa phan t? Sang th? đ?n nay, thong qua mi?ng c?a đ?ng tien tri. Moses t?ng noi: "Chua la đ?c Chua Tr?i chung ta s? d?y len trong anh em cac ng??i m?t đ?ng tien tri nh? ta; cac ng??i ph?i nghe theo m?i đi?u Ngai s? phan d?n. H? ai khong nghe đ?ng tien tri ?y s? b? tru?t kh?i dan s?. H?t th?y cac tien tri đa phan, t? Sa-mu-en va cac đ?ng n?i theo ng??i, c?ng đ?u co rao truy?n nh?ng ngay n?y n?a" (Cong v? cac S? đ? 3:20-24). "Ng??i n?y th?t la đ?ng tien tri. Ng??i khac thi noi: ?y la đ?ng Christ" (Gi?ng 7:40).
7. Tien tri va Thanh đ? ph?i đ??c s? ban th??ng c?a đ?c Chua Tr?i. "Gi? đa t?i, la gi? phan xet k? ch?t, th??ng cho toi t? Chua la cac đ?ng tien tri, th??ng cho cac thanh va cac ng??i kinh s? danh Chua, th??ng cho k? nh? cung k? l?n, va h?y pha nh?ng k? đa h?y pha th? gian" (Kh?i huy?n 11:18).

Danh l?c tien tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Danh l?c 24 tien tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Danh l?c tien tri cu?i cung [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Muhammad xu?t than t? gia t?c Hashem c?a b? l?c Quraysh ? Mecca , t? nh? đa la tr? m? coi .

Ong ta t?ng lam ngh? ch?n nuoi gia suc, sau đo theo chan bac trai Abu Talib ( en ) lam ngh? buon ban, đ?n r?t nhi?u n?i ? Palestine va Syria . Trong kho?ng th?i gian đi buon, Muhammad đa l?nh h?i đ??c tri th?c, nang cao tai n?ng, đa co hi?u bi?t sau s?c va h? th?ng v? song nui t? nhien, phong th? nhan tinh, v?n hoa vung mi?n, c? c?u dan s? va tin ng??ng tinh th?n ? ban đ?o ? R?p va l?u v?c L??ng Ha . Ngoai ra, ong con h?c đ??c cac tai ngh? truy?n th?ng ? R?p nh? quan tr?c khi t??ng, d? đoan bao cat va ch?a b?nh. T?t c? đi?u nay đ?u đa đ?t n?n mong cho ong sau nay ph?c h?ng chinh giao Islam ? ban đ?o ? R?p . Muhammad qua ngheo, hoai bao l?n lao c?a ong vi khong co s? h? tr? ti?n b?c va đ?a v? nen khong co cach nao th?c hi?n đ??c. Luc 25 tu?i, Muhammad đa k?t hon v?i m?t ba goa giau co ? Mecca ten la Khadija ( en ), l?n h?n ong 15 tu?i. K? t? đo, ong đa co s? b?o v? v? m?t kinh t?, đ?ng th?i b?t đ?u gia nh?p xa h?i th??ng t?ng c?a b? l?c Quraysh . Tai n?ng phi pham c?a Muhammad d?n d?n b?c l? ro rang trong m?y n?m sau đo. M?t l?n, khi ong t?nh tu ? hang Hira, nui Jabal al-Nour, vung ngo?i thanh Mecca , đ?t nhien nh?n đ??c kh?i th? đ?n t? đ?ng Sang t?o Allah . K? t? đo, Muhammad 40 tu?i l?y t? cach tien tri va s? gi? c?a Allah b?t đ?u truy?n ba kinh Quran - kh?i th? c?a Allah , ? khu v?c chung quanh Quraysh, n?i ong sinh s?ng. Tr?i qua 23 n?m ph?n đ?u gian kh? phi th??ng, Muhammad cu?i cung đem kh?i th? c?a Allah truy?n ba r?ng kh?p ban đ?o ? R?p vao kho?ng n?m 630, đ?ng th?i đa thi?t l?p Ummah ( en ) - t? ch?c c?ng đ?ng ng??i H?i giao, b?t đ?u co quy mo. Hang tr?m ngan ng??i du m?c ? ban đ?o ? R?p k? t? đo thoat kh?i t?i t?m, b??c vao th?i đ?i m?i c?a v?n minh H?i giao. Muhammad khong may qua đ?i do b?nh vao n?m 632. H??ng th? 63 tu?i.

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Tien tri .

• Etymology of the English word "prophet"
• Entry for prophecy, prophet, and prophetess at the Catholic Encyclopedia on-line edition
• Entry for prophecy and prophets at the Jewish Encyclopedia
• Prophetic Midrash: An interdenominational, multilingual list of prophets, broadly defined
• “Prophets, a Mormon Perspective” . Mormon.org . Truy c?p ngay 5 thang 8 n?m 2005 .
• “Prophecy”  . New International Encyclopedia . 1905.