Norodom Sihanouk
(
ti?ng Khmer
:
??????? ?????
, phat am nh? "No-ro-đom X?i-ha-n?" hay "No-ro-đom Xi-ha-nut,
phat am ti?ng Khmer:
[n?roː??m s?jhanu?]
,
phat am ti?ng Phap:
[no?od?m sjanuk]
; sinh ngay
31 thang 10
n?m
1922
t?i
Phnom Penh
? m?t ngay
15 thang 10
n?m
2012
t?i
B?c Kinh
) la c?
Qu?c v??ng
, Thai th??ng v??ng c?a
V??ng qu?c Campuchia
.
Ong t?ng la vua c?a
Campuchia
trong nhi?u giai đo?n cho đ?n ngay thoai v? đ? nh??ng ngoi cho qu?c v??ng
Norodom Sihamoni
(
7 thang 10
n?m
2004
). Sihanouk la con trai c?a c?u qu?c v??ng
Norodom Suramarit
va v??ng h?u
Sisowath Kossamak
. Sihanouk đa đ?m nhi?m nhi?u ch?c v? khac nhau k? t? 1941, nhi?u v? tri đ?n n?i
Sach K? l?c Guinness
đa đ?a ong vao danh sach cac chinh khach gi? nhi?u ch?c v? nh?t, bao g?m 2 l?n lam vua, 2 l?n
thai t?
, 1 l?n ch? t?ch n??c, 2 l?n th? t??ng va m?t l?n qu?c tr??ng Campuchia va nhi?u ch?c v? khac n?a c?a chinh ph? l?u vong. Ph?n l?n la ch?c v? hinh th?c, k? c? l?n cu?i lam vua (tr? vi nh?ng khong cai tr?). Th?i gian tr? vi th?c s? c?a ong la t?
9 thang 11
n?m
1953
đ?n
18 thang 3
n?m
1970
(khi b?
Lon Nol
ph? tru?t ch?c v? Qu?c tr??ng).
Sihanouk h?c ti?u h?c t?i
Phnom Penh
(Ecole Francois Baudoin), h?c trung h?c t?i
Sai Gon
(
Lycee Chasseloup Laubat
) cho đ?n khi len ngoi, sau đo h?c t?i tr??ng vo b? Saumur,
Phap
. Khi vua
Sisowath Monivong
(ong ngo?i c?a Sihanouk) b?ng ha vao ngay 23 thang 4 n?m 1941, H?i đ?ng Ton v??ng đ?a Sihanouk len ngoi vua. Ong đ?ng quang vao thang 11 n?m 1941.
Trong giai đo?n 1941?1945 vua Sihanouk ch?a b?c l? xu h??ng dan t?c ch? ngh?a c?a minh. Khi ng??i Phap b?t gi?, khep an chung than va đay ra Con đ?o, cac tri th?c t?p h?p xung quanh Vi?n Ph?t giao va bao Khmer Nagarawatta vi len k? ho?ch b?t gi? cac quan ch?c Phap va tuyen b? đ?c l?p sau khi m?t ph?n đ?t ? mi?n Tay Campuchia b? Thai Lan chi?m, Sihanouk đa khong bay t? thai đ? ph?n đ?i.
[1]
Thang 3 n?m 1945, sau khi Nh?t đ?o chinh Phap ? Campuchia, c? quan an ninh quan s? Kempeitai khuyen Norodom Sihanouk nen tuyen b? đ?c l?p va lanh đ?o chinh quy?n m?i c?a Campuchia
[1]
. Sau khi quan đ?i đ?ng minh tai chi?m đong D??ng vao cu?i n?m 1945, ng??i Phap tr? l?i Campuchia, Sihanouk h?p tac tr? l?i v?i ng??i Phap, do đo ng??i Phap cho phep chinh quy?n Sihanouk t? ch?c b?u c? Qu?c h?i n?m 1946. Trong cu?c b?u c? 1946, đ?ng Dan ch? đ??c c? ng??i Phap va Hoang gia h?u thu?n gianh đ??c 50 trong s? 69 gh?, trong khi đ?ng T? do c?a Hoang than Norindeth ch? đ??c 16 gh?. Sau cu?c b?u c? n?m 1951, đ?ng dan ch? v?n gi? 53 gh? con đ?ng T? do 18 gh?. Qu?c h?i nay đa thong qua b?n Hi?n phap thanh l?p chinh th? quan ch? l?p hi?n.
[1]
Ngay 15/6/1952, do tinh hinh chinh tr? b?t ?n Sihanouk đa gi?i tan n?i cac Huy Kanthol va thay ong nay lam Th? t??ng. Ngay 11/1/1953, ong c?ng gi?i tan luon Qu?c h?i va cho b?t gi? 17 đ?ng vien Dan ch?, giam h? 8 thang ma khong h? xet x?. C?ng trong giai đo?n nay Norodom Sihanouk th?c hi?n chi?n d?ch ma ong g?i la 'Thanh chi?n cho đ?c l?p' b?ng cac cu?c v?n đ?ng ngo?i giao ? Montreal, Washington va Tokyo. Trong th?i gian nay, ong c?ng khong ch?u v? Phnom Penh, ma ? Siem Reap va Battambang
[1]
. Ong lam vi?c nay v?i m?c tieu gianh đ?c l?p hoan toan cho Campuchia trong vong ba n?m.
[1]
Thang 5 n?m 1953, ong sang t? n?n t?i
Thai Lan
va t? ch?i h?i h??ng cho đ?n khi co đ?c l?p. Ong v? n??c ngay 9 thang 11 n?m 1953. Ng??i Phap trong khi đang thua tr?n ? mi?n B?c Vi?t Nam, khong con s?c l?c đ?i pho v?i m?t ti?n tuy?n th? hai nen đ?ng y giao tr? ch? quy?n l?i cho Campuchia vao ngay 9/11/1953, tr??c khi Vi?t Nam va Lao gianh đ??c đ?c l?p.
[1]
.
Ngay 17/2/1955 Sihanouk cho m? m?t cu?c tr?ng c?u dan y v?i cau h?i:"Ng??i dan co hai long v?i vi?c Qu?c v??ng th?c hi?n cam k?t Thanh chi?n Hoang gia c?a minh hay khong?" K?t qu? cu?c tr?ng c?u dan y la 99,9% ng??i đ??c h?i tr? l?i "Co"
[1]
.
Ngay 2 thang 3 n?m 1955, ong thoai v? nh??ng ngoi cho cha minh la Suramarit. Sau đo ong gi? ch?c Th? t??ng vai thang. đ?u thang 4/1955, ong tuyen b? thanh l?p đ?ng Sangkum Reastr Niyum (C?ng đ?ng Xa h?i Ch? ngh?a Binh dan) do ong lanh đ?o. Trong cu?c b?u c? Qu?c h?i ngay 11/9/1955, b?ng cac bi?n phap ep bu?c va d?a d?m, đ?ng Sangkum Reastr Niyum gianh 83% s? phi?u va toan b? s? gh? trong Qu?c h?i
[1]
.
T? 18/4/1955 đ?n 24/4/1955, Sihanouk d?n đ?u m?t đoan đ?i bi?u đi Bandung d? h?i ngh? c?a
Phong trao Khong lien k?t
[1]
. T? n?m 1956 Sihanouk b?t đ?u tr? nen than thi?t v?i
Mao Tr?ch đong
,
Chu An Lai
va
Kim Nh?t Thanh
. Sau nay ong v?n g?n bo v?i Trung Qu?c đ?n m?c s?ng nh?ng ngay cu?i đ?i ? đ?t n??c nay
[1]
.
Sau khi cha ong m?t n?m 1960, Sihanouk khong đ? c? ai lam Qu?c v??ng ma đ??c Qu?c h?i b? nhi?m vao ch?c Qu?c tr??ng v?i danh v? hoang than
[1]
.
Khi
Chi?n tranh Vi?t Nam
x?y ra, Sihanouk tan thanh chinh sach Ben th? 3 ch? tr??ng Campuchia trung l?p, đ?ng ngoai cu?c chi?n, cung đ?ng th?i co quan h? ngo?i giao v?i c? Trung Qu?c va
Hoa K?
. N?m 1963, ong kh??c t? c?u tr? c?a Hoa K?
[1]
.
Thang 2/1959, c? quan Tinh bao Ph? T?ng th?ng Vi?t Nam C?ng hoa h?p tac v?i t??ng Campuchia Dap Chhoun am m?u đ?o chinh l?t đ? Sihanouk đ? đ?a S?n Ng?c Thanh len lam lanh đ?o Campuchia do Sihanouk co khuynh h??ng ng? theo B?c Kinh. Khi cu?c đ?o chinh bung n? thi l?c l??ng Quan khu V va Quan khu II c?a Vi?t Nam C?ng hoa s? ti?n đ?n bien gi?i giup Dap Chhoun chi?m l?nh khu v?c đong ? B?c Campuchia. Tuy nhien, gi? kh?i s? b? đinh l?i vi S?n Ng?c Thanh qua Thai Lan đ? xin vi?n tr? quan s? cho m?t tr?n phia Tay. Chinh s? tri hoan nay đa lam cho am m?u b? b?i l?. Ngay khi phat hi?n am m?u đ?o chinh, Sihanouk giao Lon Nol th?ng lanh l?c l??ng linh du m? cu?c t?n cong ch?p nhoang vao Siem Reap khi Dap Chhoun con ng?. Dap Chhoun c?i trang tr?n thoat. Quan Lon Nol chi?m dinh th?ng đ?c Siem Reap va b?t đ??c đ?y đ? tang v?t g?m 100 kg vang, hai đi?p vien Vi?t Nam C?ng hoa va đai vo tuy?n cung m?t s? v? khi. Hom sau, Sihanouk m?i t?t c? vien ch?c ngo?i giao n??c ngoai, trong đo co ong
Ngo Tr?ng Hi?u
, đ?c s? Vi?t Nam C?ng hoa t?i Campuchia, đ?n Siem Reap. T?i dinh th?ng đ?c Siem Reap, Sihanouk khong ng?t l?i thoa m? "k? thu dan t?c Khmer" va b?n "tay sai đ? qu?c" r?i tr?ng ra t?t c? nhan ch?ng l?n v?t ch?ng trong đo co 100 kg vang đong d?u ngan kh? Vi?t Nam C?ng hoa, h? th?ng đi?n đai va hai đi?p vien mang thong hanh Vi?t Nam C?ng hoa. Hai đi?p vien Vi?t Nam C?ng hoa b? k?t an t? hinh con Dap Chhoun b? l?c l??ng linh du c?a
Lon Nol
b?t va h? sat.
[2]
Bao Nhan dan d?n theo cac bao Campuchia ngay 22 thang 6 n?m1961 cho bi?t toa an Quan s? Campuchia k?t an t? hinh m?t đi?p vien chinh quy?n Ngo đinh Di?m, v? t?i "m?u sat qu?c v??ng va hoang h?u Campuchia" va t?i "lam gian đi?p cho M? ? Di?m pha ho?i n?n an ninh Campuchia". Ng??i nay la ch? nhi?m t? H?n Vi?t va t? T? do xu?t b?n t?i Nong Penh cac n?m 1956?1957. Chinh ph? Campuchia b?t đ??c nhi?u gi?y t? t? ro đi?p vien nay nh?n l?nh c?a chinh quy?n Ngo đinh Di?m "am m?u pha ho?i n?n an ninh Campuchia", trong đo co c? th? khen c?a ong Di?m g?i cho ong ta
[3]
. K? ho?ch am sat Sihanouk đ??c ong Ngo đinh Nhu va Tr?n Kim Tuy?n th?o lu?n chi ti?t, sau khi m?u đ?o chinh t?i Campuchia th?t b?i. Tuy nhien am m?u am sat b?t thanh do Sihanouk may m?n thoat ch?t.
[2]
.
Ph?m Tr?ng Nh?n
la th? ph?m c?a v? nay.
[4]
Theo bao An ninh Th? gi?i, Sihanouk thoat ch?t la nh? m?t đi?p vien c?a
Vi?t Nam Dan ch? C?ng hoa
la Ba Qu?c (ten th?t la
đ?ng Tr?n đ?c
), ph? ta Pho Giam đ?c
S? Nghien c?u Chinh tr? Xa h?i
Vi?t Nam C?ng hoa, tham gia vao am m?u am sat đa cai đ?t bom l?ch gi?
[5]
.
đ?n n?m 1965, sau khi M? đ?a quan vao Vi?t Nam b?o v? Vi?t Nam C?ng hoa, ong c?t đ?t quan h? ngo?i giao v?i M? va Anh
[1]
. Mua xuan 1965, ong th?a thu?n v?i
Trung Qu?c
va
B?c Vi?t Nam
cho phep s? hi?n di?n c?a cac c?n c? c?a l?c l??ng c?ng s?n Vi?t Nam ? sat bien gi?i Campuchia ? Vi?t Nam đ?ng th?i cho phep vi?n tr? c?a Trung Qu?c cho c?ng s?n Vi?t Nam thong qua cac c?ng Campuchia. Campuchia đ??c đ?n bu b?ng cach Trung Qu?c mua g?o c?a Campuchia v?i gia cao. Ong c?ng nhi?u l?n len ti?ng r?ng chi?n th?ng c?a phe
c?ng s?n
?
đong Nam A
la khong th? tranh kh?i va cho r?ng
ch? ngh?a Mao
đang đ? m?i ng??i thi đua. Chinh sach h?u h?o v?i Trung Qu?c c?a ong b? pha s?n do thai đ? c?c đoan c?a Trung Qu?c vao th?i k? cao trao c?a
Cach m?ng v?n hoa
.
Trong giai đo?n 1966?1967, Sihanouk đa đan ap chinh tr? lo?i b? cac đ?ng canh t? ? Campuchia. Ong đan ap đ?ng
Pracheachon
canh t? b?ng cach bu?c t?i thanh vien c?a đ?ng nay ho?t đ?ng ph?c v? Ha N?i
[6]
nh?ng c?ng lam m?t long phe h?u do ong khong nh?n th?c đ??c tinh hinh kinh t? suy thoai do vi?c th?c hi?n qu?c h?u hoa va đ?c quy?n nhi?u nganh cong nghi?p, d?ch v?
[1]
(b? tr?m tr?ng them b?i vi?c m?t đi ngu?n xu?t kh?u g?o, do l?c l??ng Quan đ?i Nhan dan Vi?t Nam thu mua m?t) va do s? hi?n di?n ngay cang t?ng c?a l?c l??ng quan s? c?ng s?n tren đ?t Campuchia
[6]
. Vi?c đan ap phe t? va m?t tin nhi?m tr??c phe h?u cung v?i nh?ng thay đ?i trong chinh sach ngo?i giao lam cho thai đ? can b?ng cac ben đ? gi? th? trung l?p kho duy tri đ??c.
B? ph? tru?t va h?p tac v?i Khmer đ?
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Ngay
18 thang 3
, 1970, trong luc ong đang đi ngh? ? bi?t th? rieng c?a gia đinh t?i mi?n nam n??c Phap,
Lon Nol
? th? t??ng chinh ph? cho quan đ?i b?t gi? chinh quy?n dan s? ? Phnom Penh va b? tri xe t?ng bao vay toa nha Qu?c h?i sau đo tri?u t?p Qu?c h?i b? phi?u ph? tru?t Sihanouk kh?i v? tri Qu?c tr??ng va trao quy?n l?c kh?n c?p cho Lon Nol. Vi?c đan ap đ?i l?p va cac chinh sach kinh t? sai l?m c?a Sihanouk, c?ng nh? thai đ? xich l?i g?n Vi?t Nam va Trung Qu?c c?a ong cung v?i ap l?c c?a Lon Nol khi?n Qu?c h?i b? phi?u bai nhi?m ong.
[1]
Sihanouk g?i đay la am m?u đ?o chinh c?a CIA
[1]
.
Hoang than Sirik Matak ? ng??i đ??c chinh ph?
Phap
lo?i b? đ? trao ngoi v? cho Sihanouk ? đa đ??c giao ch?c Pho Th? t??ng. Sau khi m?t quy?n l?c, Hoang than Sihanouk đ?n
B?c Kinh
va b?t đ?u ?ng h?
Khmer đ?
trong cu?c chi?n l?t đ? chinh ph? Lon Nol ? Phnom Penh. Sihanouk đa đ?n nhi?u n??c tren th? gi?i đ? keu g?i s? ?ng h? cho Khmer đ?. Khi n??c C?ng hoa Khmer r?i vao tay Khmer đ? vao n?m 1975, Hoang than Sihanouk tr? thanh nguyen th? qu?c gia hinh th?c c?a chinh ph? m?i khi
Pol Pot
con n?m quy?n l?c. Ngay 4 thang 4 n?m 1976, Sihanouk t? ch?c vi s? tan b?o c?a Khmer đ? va ngh? h?u. Sihanouk sang t? n?n t?i Trung Qu?c va
B?c Tri?u Tien
. Vi?c Sihanouk đ?ng đ?u Khmer đ? trong su?t 6 n?m t? 1971 đ?n 1976 la đi?u ma gi?i tri th?c Campuchia khong bao gi? quen đ??c
[1]
.
N?m 1978, quan đ?i Vi?t Nam sang lanh th? Campuchia đanh đ? Khmer đ?. Thang 1/1979, Sihanouk ti?p t?c t?i Lien H?p Qu?c ? New York đ? v?n đ?ng cho Khmer đ? va keu g?i Lien H?p Qu?c g?i quan đ?n Campuchia t?n cong quan Vi?t Nam
[1]
.
N?m 1982, ong tr? thanh Ch? t?ch Chinh ph? Lien hi?p Campuchia Dan ch? bao g?m: đ?ng
Funcinpec
c?a minh, M?t tr?n gi?i phong Campuchia c?a
Son Sann
va Khmer đ?. Quan Vi?t Nam rut kh?i Campuchia n?m 1989, tr? l?i m?t Campuchia hoa binh, Th? t??ng
Hun Sen
lanh đ?o N??c c?ng hoa Nhan dan Campuchia.
Tuy nhien, n?m
1977
va
1987
, Sihanouk tham d? l?
Cach m?ng Thang M??i
c?a
Lien Xo
, đ? xoa d?u gi?i ch?c Xo vi?t ? v?n đ? Khmer đ?
[7]
.
Cac đ?ng phai ? Campuchia đa đam phan đ?n n?m 1991 va cac ben đa đ?ng y ky th?a thu?n hoa gi?i toan di?n ?
Paris
. Ngay 14 thang 11 n?m 1991, Hoang than Norodom Sihanouk tr? v? Campuchia sau 13 n?m l?u vong. Trong cu?c b?u c? 1993, đ?ng Nhan dan Cach m?ng Campuchia th?t c?. Sihanouk đa can thi?p đ? bu?c con trai la Hoang than Ranariddh va đ?ng FUNCIPEC c?a ong nay ti?p nh?n Hun Sen lam đ?ng th? t??ng nh?m đ?i l?y vi?c tr? l?i ngai vang. Sau đo Hun Sen th?c hi?n đ?o chinh đ? mau l?t đ? Hoang than Ranariddh vao n?m 1997
[1]
.
N?m 1993, Sihanouk l?i tr? thanh qu?c v??ng
Campuchia
va con trai ong, thai t?
Norodom Ranariddh
lam th? t??ng. Theo Hi?n phap c?a Campuchia, qu?c v??ng ch? "tr? vi nh?ng khong cai tr?". Do b?nh t?t, ong ph?i đi l?i ch?a tr? ? B?c Kinh nhi?u l?n. Thu tieu khi?n c?a Sihanouk: sang tac am nh?c b?ng cac th? ti?ng khac nhau (
ti?ng Khmer
,
ti?ng Phap
va
ti?ng Anh
), đ?o di?n nhi?u b? phim va ch? huy dan nh?c. Ong co website rieng. Thang 1 n?m 2004, ong t? chuy?n sang s?ng l?u vong t?i
Binh Nh??ng
, sau đo la
B?c Kinh
, l?y ly do s?c kh?e kem, ong tuyen b? thoai v? ngay 7 thang 10 n?m 2004.
Hi?n phap Campuchia
khong cho phep t? thoai v?.
Chea Sim
, Ch? t?ch
Th??ng vi?n Campuchia
, t?m n?m gi? ch?c Quy?n nguyen th? Nha n??c cho đ?n ngay 14 thang 10 khi H?i đ?ng Ton v??ng b?u
Norodom Sihamoni
? m?t trong nh?ng ng??i con trai c?a Sihanouk - len lam qu?c v??ng m?i.
Sihanouk qua đ?i vi
b?nh tim
t?i th? đo B?c Kinh c?a Trung Qu?c vao luc 2 gi? 25 phut ngay 15 thang 10 n?m 2012 theo gi? đ?a ph??ng. Hai ngay sau, Qu?c v??ng
Norodom Sihamoni
t?i B?c Kinh mang di hai cha minh v? Campuchia.
Sau m?t tu?n tang l? vao thang 10 n?m 2012, thi hai ong đ??c l?u gi? trong Cung đi?n Hoang gia đ? ng??i dan t?i bay t? s? ton kinh cu?i cung.
Vao ngay 4 thang 2 n?m 2013 (sau ba thang đ??c l?u gi? trong Cung đi?n Hoang gia),
Campuchia
ti?n hanh l? h?a thieu thi hai c?u qu?c v??ng Norodom Sihanouk.
M?t ph?n tro c?t c?a ong đ??c r?i g?n n?i h?p l?u c?a b?n con song t?i
Phnom Penh
. Trong khi ph?n tro c?t con l?i s? đ??c đ?a v? cung đi?n hoang gia vao ngay 7 thang 2 n?m 2013, n?m c?nh cong chua
Kunthea Buppha
, theo y nguy?n c?a c?u qu?c v??ng.
Gia ph? Mien tri?u th? k? 19?21
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
- ^
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
Sihanouk - v? nguyen th? 'tinh c?', Henri Locard, BBC Vietnamese
- ^
a
b
Hai ong Di?m - Nhu va nh?ng chi?n d?ch “pha đam” Sihanouk
, PetroTimes, 25/10/2012
- ^
Nhan dan ngay 26 Thang Hai 1961
- ^
Qu?c đ?i: Ai gi?t anh em Ngo đinh Di?m? Nha xu?t b?n Thanh Nien, 2003
- ^
Chuy?n v? đi?p vien Ba Qu?c: V? am sat Hoang than Sihanouk
, 28/01/2015, Bao An ninh Th? gi?i
- ^
a
b
Isaacs, Arnold; Hardy, Gordon (1988). Pawns of War: Cambodia and Laos, page 85. Boston: Boston Publishing Company.
ISBN 0-939526-24-7
- ^
Спомени от Народната република (ngay 1 thang 11 n?m 2015),
Живков на парада на 7. 11. 1977 в Москва
, truy c?p ngay 16 thang 1 n?m 2017
|
Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v?
Norodom Sihanouk
.
|