한국   대만   중국   일본 
Nh? m?u ? Wikipedia ti?ng Vi?t B??c t?i n?i dung

Nh? m?u

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
Nh? m?u c?a Vua Louis XIV - ba Longuet de La Giraudiere .

Nh? m?u ( ch? Han : 乳母; ti?ng Anh : Wet nurse), l?i g?i Nh? n??ng (乳娘), Nh? ?o (乳?), Nai m?u (?母), Nai ba (?婆), Nai n??ng (?娘) ho?c Nai ma (??), ti?ng Vi?t g?i nom na la Ba vu hay Vu em , la danh t? đ? ch? nh?ng ng??i ph? n? co ch?ng, co con lam cong vi?c ch?m soc va cho ?n nh?ng đ?a tr? s? sinh c?a nh?ng gia đinh khac b?ng s?a m? .

Vai tro c?a nh? m?u r?t t??ng đ?ng v?i b?o m?u - m?t d?ng ngh? c?ng r?t t??ng đ?ng, la ch?m soc nh?ng đ?a tr? s? sinh trong cac h? gia đinh khong đ? đi?u ki?n t? ch?m soc con minh. R?t nhi?u tr??ng h?p c?n đ?n nh? m?u, thong th??ng la khi ng??i m? qua đ?i s?m, ho?c s?a m? khong đ? ho?c ch? y?u nh?t la khong mu?n cho con dung s?a m? vi co th? ?nh h??ng đ?n dang ng??i. Ly do th? ba la ph? bi?n nh?t trong gi?i th??ng l?u th?i phong ki?n , c?ng la gi?i c?n đ?n ngh? nh? m?u nh?t. Trong cung đinh, t? ph??ng Tay sang đong A , Hoang h?u va phi t?n h?u nh? khong t? minh cho con u?ng s?a m?, đ?u c?n nh? m?u lam thay cong vi?c nay.

Du hay l?n l?n qua l?i gi?a nh? m?u va b?o m?u, nh?ng thong th??ng nh? m?u đ??c phan bi?t la ng??i co ch?ng con va lanh vai tro ch? y?u la nuoi đ?a tr? b?ng s?a m? c?a minh, thay cho ng??i m? ru?t. Trong khi đo, cac b?o m?u khong nh?t thi?t ph?i la ng??i co gia đinh, ch? c?n co kinh nghi?m ch?m soc la đ??c.

Th?i hi?n đ?i, cung s? phat tri?n c?a s?a cong th?c , ngh? nh? m?u khong con đ??c xem tr?ng n?a, d?n d?n c?ng b? đao th?i, khong nh? ngh? b?o m?u v?n con đ??c duy tri. Tuy v?y ? cac cac n??c đang phat tri?n , nh? m?u v?n con kha ph? bi?n.

Than ph?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac gia đinh co đi?u ki?n th??ng tim cach thue nh? m?u t? khi con s?m. Yeu c?u tien quy?t nh?t c?a cac nh? m?u la h? đ?u đa k?t hon, co ch?ng va quan tr?ng la t?ng sinh con, đich than cho con ?n b?ng s?a m?. B?i vi nh? th?, s?a m? trong ng??i cac nh? m?u m?i phat tri?n, cho ra l??ng s?a ?n đ?nh.

Hoan c?nh đ? s?n sinh ngh? nghi?p nay đ?u do nhu c?u c?a xa h?i th??ng t?ng, du la Tay hay đong. Vi?c cho con bu s?a khong ch? h?y ho?i than hinh, đ?ng th?i s? khi?n kh? n?ng sinh n? b? h?n ch? (cho bu s?a s? ?c ch? r?ng tr?ng ), nh?t la tr??ng h?p ng??i v? c?n sinh n? lien t?c đ? tim ng??i th?a k?. Xu?t than c?a nh? m?u r?t đa d?ng, t? quy?n quy cho đ?n no l? , t?t c? đ?u khong quan tr?ng b?ng ch?t l??ng s?a ma nh? m?u co th? s?n sinh đ? ch?m nom đ?a tr?.

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đong A [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trung Qu?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? th?i nha Chu , L? ky đa co ghi l?i quy đ?nh th?nh nh? m?u ch?m m?m cho con cai, t? đ?i phu tr? len đ?n Thien t? m?i co t? cach, con b?c S? tr? xu?ng đ?u ph?i t? minh nuoi n?ng [1] . Cung đinh tuy?n nh? m?u th?p ph?n nghiem kh?c, yeu c?u t? m? v? tu?i tac, t??ng m?o, th? tr?ng, s?a co t??i khong, đ? đ?m nh?t cung mau s?c c?a s?a đ?u ph?i ki?m duy?t qua. M?t khi trung c?, ph?c s?c va ?m th?c c?a nh? m?u đ?u s? do cung đinh an bai.

Cung đinh nha Minh co ghi chep v? nh? m?u kha chi ti?t. Th?i nay, nh? m?u g?i la " Nai kh?u " (?口), tuy?n vao tru trong L? Nghi phong (禮儀房) ben ngoai ng?n B?c c?a đong An mon (東安門), t?cc x?ng " Nai T? ph? " (?子府). N?i nay do thai giam qu?n ly T? L? giam (司禮鑑) tr?c ti?p coi soc. M?i quy tuy?n nai kh?u 40 ng??i, đ?a vao trong cung d? b?, x?ng la " T?a quy Nai kh?u " (坐季?口); m?t khac con tuy?n them 80 ng??i, ch? la ghi danh đ?ng ky d? tru, đ?u t? minh ? nha rieng, g?i la " đi?m mao Nai kh?u " (點卯?口). M?t nai kh?u la ng??i đan ba co ch?ng, tu?i it nh?t t? 15 đ?n d??i 20, hinh dung đoan chinh, ng??i co thai trong vong 3 thang li?n xet tuy?n [2] . T??ng truy?n, quy t?c ch?n nh? m?u la "b? khuy?t", ng??i sinh be trai s? bu m?m cho Hoang n? , sinh be gai bu m?m cho Hoang t? [3] . Sang th?i k? nha Thanh , nh? m?u nhin chung đ?u đ??c xem la sinh m?u c?a r?t nhi?u ng??i, nh? m?u c?a hoang đ? con đ?c bi?t r?t đ??c kinh tr?ng, h? đ?u la ng??i giai c?p Bao y tr?c thu?c N?i v? ph? , co đai ng? nh?t đ?nh va t??ng đ??ng cao c?p. Ch?ng c?a nh? m?u đ??c g?i " Nai cong " (?公), con cai c?a h? sinh ra đ?u đ??c xem la " Nai huynh đ? " (乳兄弟) cung " Nai t? mu?i " (乳?妹) c?a b?n than ng??i đ??c nh? m?u nuoi, do đo co th? t??ng t??ng đ??c đ?a v? c?a con cai c?a nh? m?u m?t hoang đ? [4] .

B?i vi nh? m?u cung hoang t? va hoang n? quan h? than m?t, co khi c?m tinh con than thi?t h?n m? ru?t, c?ng them quan ni?m đ?n đap cong hi?u v?n toan, khong it nh? m?u c?a hoang đ? vi th? r?t co đ?a v?. Vi d?, nh? m?u c?a Han Thu?n đ? la T?ng th? th? phong " S?n D??ng quan " (山陽君); nh? m?u c?a Han An đ? la V??ng Thanh (王聖) đ??c phong t??c " Da V??ng quan " (野王君); nh? m?u c?a Han Linh đ? la Tri?u Nhieu (趙?), cung nh? m?u c?a Han Hi?n đ? la L? Quy (??) đ?u t?ng đ??c phong lam " Binh Th? quan " (平氏君). Th?i nha T?n , vi nh? m?u A To co cong nen T?n Nguyen đ? gia phong v? hi?u " B?o đ? Thanh quan " (保帝聖君), c?c k? khac l?. Th?i nha đ??ng , đ??ng Trung Tong phong nh? m?u Vu th? lam " Binh An Qu?n phu nhan " (平恩郡夫人) [5] . C?ng t? đay, nha T?ng đ?n nha Thanh đ?u noi theo, phong nh? m?u v? hi?u phu nhan va x?p vao hang ngo?i m?nh ph?, th??ng xuyen co phong hi?u đ? t? khac bi?t, nh? T?ng Thai Tong gia phong nh? m?u L?u th? lam " T?n Qu?c phu nhan " (秦國夫人), đ?ng th?i con chem them 4 ch? " Dien Th? B?o Thanh " (延壽保聖) [6] . Tr??c đo tri?u B?c Ng?y , b?i vi truy?n th?ng ton tr?ng nh? m?u va vi?c sinh m?u đ?u b? ban ch?t t? s?m, cac hoang đ? B?c Ng?y co l? ton cac nh? m?u t??c v? thai h?u , g?i la B?o Thai h?u (保太后), vi d? nh? Hu? Thai h?u đ?u th? c?a Thai V? đ? cung Chieu Thai h?u Th??ng th? c?a V?n Thanh đ? . Th?i Thu?n Tr? , Hi?u Trang V?n Hoang h?u t?ng khuyen b?o khong đ??c Thu?n Tr? đ? trong vi?c than chinh đanh Tr?nh Thanh Cong , ph?i nh? nh? m?u Phac th? khuyen gi?i [7] , sau đo Phac th? d??i th?i k? Khang Hi đ??c th? phong " Ph?ng Thanh phu nhan " (奉聖夫人) [8] , sau khi ch?t con đ??c Khang Hi đ? ng?u nhien ghe qua m? đ? t??i r??u, con trai ba đ??c tr?ng d?ng, con gai đ??c mi?n Bat K? tuy?n tu [4] .

Trong l?ch s? c?ng co khong it nh? m?u th? phong, co chut nh? m?u l?i c?y vao quy?n th? tac lo?n, co ?nh h??ng tieu c?c đ?n chinh tr?. Nh? nh? m?u V??ng Thanh dem pha Hoa Hi đ?ng hoang h?u v?i Han An đ?, t? đo khi?n c? nha h? đ?ng thoang ch?c b? tru d?p. Nh? m?u L?c L?nh Huyen c?a H?u ch? Cao V? , c?y vao than ph?n nh? m?u co cong v?i nha vua ma co ?nh h??ng r?t t? v?i chinh quy?n B?c T? . N?i ti?ng nh?t la nh? m?u Khach th? c?a Minh Hi Tong , vi co cong lao nuoi Hi Tong ma th? phong t??c hi?u " Ph?ng Thanh phu nhan ", con em th? phong C?m y v? Thien h?, do đ??c an s?ng khac th??ng ma Khach th? c?u k?t ho?n quan Ng?y Trung Hi?n , cung Trung Hi?n lam đ?i th?c , nhan đo ?nh h??ng tri?u chinh [9] [10] [11] . Ngoai ra, co m?t it nh? m?u nhan vi?c ch?m soc đ?a tr? ma cung nam ch? nha co t? tinh, con sinh c? con rieng, đo la chuy?n Tri?u Ho?ng An t?ng cung nh? m?u C?nh th? thong dam, sinh ra Tri?u đinh M? . Ho?c l?i co ng??i cung chinh đ?a tr? minh ch?m soc co quan h?, nh? Tr?nh Kinh thong dam v?i nh? m?u Tr?n th? (c?a em trai), sinh ra con c? Tr?nh Kh?c Tang . B?n than Khach th? c?ng đ??c đ?n đoan la cung Hi Tong quan h?, b?i vi Khach th? th??ng đ??c mo t? h?t s?c xinh đ?p, ngoai ra con đ?n đai Khach th? vi ghen ghet ma h?i hoang h?u, sat h?i phi t?n khi h? co thai [10] [12] .

Cac qu?c gia đ?ng v?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

? Nh?t B?n , hoang t?c va nha quy t?c, vo gia c?ng đ?u tuy?n nh? m?u ch?m soc con cai c?a minh khi con nh?, va cac nh? m?u c?ng co ?nh h??ng va đ?a v? r?t l?n. Nh? Saitou Fuku la nh? m?u c?a Tokugawa Iemitsu , li?n tr? giup Iemitsu len ngoi Shogun ma đ??c an phong h?u h?nh, n?m gi? quy?n l?c ? ?oku , sau đ??c Thien hoang Go-Mizunoo ban cho phong hi?u Xuan Nh?t c?c (春日局), ham Tong tam v?. M?t s? nh? m?u c?ng l?i tr? thanh phi thi?p c?a chinh đ?a tr? ma minh ch?m nom, nh? Suy c?c (帥局), nh? m?u c?a Thien hoang Takakura . Nh? m?u c?a Ashikaga Yoshimasa la L?nh Tham c?c (今參局), sau c?ng thanh tr?c th?t c?a ong, b?n than L?nh Tham c?c đ?i v?i n?i vi?n c?a M?c ph? Ashikaga c?ng r?t co ?nh h??ng.

Trong l?ch s? Vi?t Nam , tuy khong nhi?u nh?ng vai tro c?a nh? m?u c?ng mang n?ng tinh an tinh đ?i v?i hoang đ?. Vi d? th?i Ly Th?n Tong , cac nh? m?u c?a hoang đ? g?i la " Hoang ba " (皇婆), va Toan th? co chep l?i hai hoang ba la V??ng Ba L?ch (王婆歷) cung La A Mai (?阿買) khi qua đ?i đ?u đ??c ghi l?i, Ngo S? Lien con c?m th?y r?t k? l? va nh?n xet: " Sach chep cac đ? v??ng ch?a co ch? nao chep vi?c Hoang ba ch?t, ma trong đ?i Th?n Tong th?y chep hai l?n, co l? la vua đ?t cach gia phong an t? tr?ng h?u cho cac b?o m?u, cho nen s? th?n theo đo ma chep ch?ng? " [13] . Th?i chua Tr?nh , co nh? m?u Nguy?n Th? C?o c?a Tr?nh C??ng , n?i ti?ng qua đi?n tich " Genh đ? Khe nuoi "; trong h?u cung nha Nguy?n co quy đ?nh v? nh? m?u, g?p cung b?o m?u t?o thanh danh x?ng " Nh? b?o ".

L?ch s? nha Tri?u Tien c?ng co cac nh? m?u, nh?ng nh? m?u c?a qu?c v??ng th??ng nh?n t??c hi?u Ph?ng B?o phu nhan (奉保夫人), đ?ng vao hang Tong nh?t ph?m trong h? th?ng m?nh ph? , ch? x?p sau cac v??ng n? con gai nha vua cung v? c?a cac v??ng t?.

Ph??ng Tay va cac n??c khac [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? th?i Ai C?p c? đ?i , xa h?i th??ng l?u Ai C?p đa hinh thanh nh? m?u, nh? Maia la nh? m?u c?a Pharaoh Tutankhamun [14] , ho?c Sitre In la nh? m?u c?a Hatshepsut [15] . H? tuy khong xem la thanh vien v??ng th?t chinh th?c, song cach th?c an tang đ?u r?t vinh d?, cho th?y t? t?n khi ?y vai tro va y ngh?a c?a nh? m?u đa r?t cao, quan đi?m r?t t??ng đ?ng v?i đong A. Halimah bint Abi Dhuayb , theo truy?n thuy?t la nh? m?u c?a Nha tien tri Muhammad .

Sang th?i La Ma c? đ?i , xa h?i La Ma đa phat tri?n, nh?ng gia đinh kha gi? g?i la " Domus " c?ng co nhu c?u tim nh? m?u, khi ?y theo ti?ng Latinh thi đ??c g?i la " Nutrix " [16] . Than ph?n c?a nh? m?u th?i La Ma r?t đa d?ng, co khi la no l?, co khi l?i la nh?ng ng??i ? t?ng l?p cao. Vai tro c?a nh? m?u đ?c bi?t quan tr?ng trong t?ng l?p xa h?i La Ma, th? hi?n qua truy?n thuy?t v? Romulus va Remus .

T? đo, xa h?i ph??ng Tay c?ng r?t coi tr?ng nh? m?u, thong th??ng h? đ?u la t? cac t?ng l?p xa h?i th?p, va co m?t lo?i hinh ph? bi?n la đ?a đ?a tr? cho nh? m?u ch?m soc t?i cac nong tr?i , cho đ?n khi đ? kho?ng 3 tu?i thi r??c v? l?i nha chinh, va b?t đ?u ti?n hanh qua trinh giao d?c cung tr??ng thanh hoan thi?n. ? n??c Anh , t? th? k? 17 va th? k? 18 , m?t ng??i v? lam nh? m?u co m?c thu nh?p h?n c? ng??i ch?ng lam cong nhan [17] . T?i n??c Phap , ghi nh?n t? th?i Louis XIV thi kho?ng 90 % đ?a tr? s? sinh sinh ra đ?u đ??c ch?m soc b?i nh? m?u, đ?u dung hinh th?c la đ?a đ?a tr? cung nh? m?u đ?n nh?ng n?i thon que [18] . Vao n?m 1780 ? Paris , co 1000 trong t?ng 21.000 đ?a tr? ra đ?i đ??c ch?m soc b?i chinh m? ru?t c?a minh [19] . Tinh tr?ng nay c?ng khi?n cho cac nh? m?u trong cac h? quy?n quy, ph?i l?a ch?n thue nh? m?u co hoan c?nh kho kh?n h?n c? minh đ? ch?m soc con c?a h?, d?n đ?n r?t ph? bi?n tinh tr?ng tr? s? sinh ch?t y?u trong th?i gian nay.

N?m 1769 , ? Paris đa thanh l?p C?c vu nuoi , nh?m gi?i quy?t tinh tr?ng c?n nh? m?u va đi?u ch?nh m?c s?ng, l??ng b?ng co ph?n gay tranh cai gi?a cac nh? m?u. Theo đo đ? tr? thanh nh? m?u, h? ph?i đ?t tieu chu?n v? s?c kh?e, ngo?i hinh, s? con cai ma h? sinh ra, tinh cach, dung ph?m, th?m chi c? kich c? c?a ng?c , hinh dang c?a đ?u num vu ra sao c?ng ph?i phan lo?i, b?i vi đay đ??c tin la tieu chu?n c?n thi?t cho nh? m?u s?n sinh l??ng s?a ch?t l??ng nh?t co th? [20] . Th? k? 20 , nh? m?u c?n đ??c tuy?n vao cac b?nh vi?n đ? ch?m soc cac đ?a tr? s? sinh v?a sinh ra, ho?c cac đ?a tr? m? coi do b?nh vi?n ch?m soc, d?n khi?n t? "Nurse" c?ng đ? ch? nhom Y ta .

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ "L? ky?N?i t?c" : 大夫之子有食母，士之妻自?其子。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  2. ^ Th?m B?ng 沈榜. "Uy?n th? t?p ky?Nai kh?u" : 東安門外稍北，有禮儀房，乃選養?口以候內庭宣召之所。一曰?子府，?錦衣衛，有提督司禮監太監，有掌房，有貼房，俱錦衣衛指揮。制：每季精選?口四十名養之內，曰坐季?口，別選八十名籍於官，曰點卯?口，候守季者子母或有他故，?以補之而取盈焉。季終則更之。先期，兩縣及各衙門博求軍民家有夫女口，年十五以上，二十以下，夫男俱全，形容端正，第三胎生男女僅三月者雜選之。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  3. ^ S? M?ng Lan 史夢蘭. "Toan s? cung t?", quy?n 20 : 《酌中志》載，禮儀房掌管，一應選婚、吉禮。每年四仲月選乳?。生男十口，生女十口，月給食料。在?子府居住。凡宮中有喜，鋪月子房。生皇子則用生女?口，皇女則用生男?口。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  4. ^ a b Qu?t Huy?n Nha 橘玄雅. “ " đ?a v? đ?c thu đich Ph?ng Thanh phu nhan" (地位特殊的奉?夫人)” : 最?特殊的是,以女性作?始祖的旗人家?目前?此一例,而其作?皇帝乳母后裔的家?,其??的?多特点都十分有趣。首先是"?旗"殊?。《??》中??,?克?氏"由盛京??系正?旗??府?洲第三佐?下人,修???府佐?系茂林承管。因祖母在朝有功,?入正?旗?洲四甲第十六佐?下"。因身?皇帝乳母而使夫家?旗,?在?帝的乳母之中似乎也是?例。但?克?氏一族具?是何? ?旗的,????定。正?旗?洲第四??第十六佐?,是康熙四十三年由本旗滋生人丁?成的公中佐?,而?《??》中的???看,其家族男性主要充任??府的差事,家族男女的婚姻也都以??府旗人作?主要?象,故而其家族?旗的??可能??,甚至有可能是修??的光?年?才正式?旗的。其次是免除?秀的?待。《??》?抄了??康熙朝的上?,其?容均是允?此支?克?氏不??加?秀女。?代八旗正身?上三旗包衣的女子,除了和皇帝同姓?新??或者有其他特殊情?(如?疾或父祖官??低)外,都要???秀女的?程。若?中,?成?后?主位或?中?女,若?被?中,才能正式出嫁。??的社??乳母如同?生母?,乳母的丈夫"?公"和乳母本人的子女"乳兄弟"、"乳?妹"也被??家人?眷,故而才有?奉?夫人后裔不用?秀女的?定。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  5. ^ "Toan đ??ng v?n", quy?n 968 : 且帝外祖母封「博平君」，非乳母之例。後漢順帝封阿母宋氏?「山陽君」，則致漢陽地震。安帝時封乳母王氏?「野王君」，亦致地震京師。其時中正上言，亦以封爵過當，乃貽厥咎，非葉高祖山河之約。至晉室中興，乳母阿蘇有保元帝之功，賜號「保帝聖君」，?非爵邑，又彰其功。爰擇美名，在理甚當。至高齊陸令萱，以乾阿?授封郡君，尋亂制度。中宗神龍元年，封乳母於氏?「平恩郡夫人」。景龍四年，封?食高氏?「蓚國夫人」，封爵之失，始自於此。後睿宗下誥封元宗乳母莫氏?夫人，竊以中宗朝政歸韋氏，睿宗朝駕?軒轅，當時無復紀綱，曆載浸?訛弊。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  6. ^ T? Tung 徐松. "T?ng h?i y?u t?p c?o?H?u phi tam" : 太宗至道三年八月十七日，封乳母??夫人?氏?秦?延?保?夫人。先是，帝以?唐封乳母?夫人、邑君故事付中?省，?宰臣?端等曰：「斯?可行否 」端等曰：「前代??，斯可行也。或加以大?，或益之美名，事出宸衷，?无定制。」故有是命。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  7. ^ Ng?y đ?c 魏特 (1949). Thang Nh??c V?ng truy?n (?若望?) . Th??ng v? ?n th? quan 商?印??. tr. 290. Chu thich co tham s? tr?ng khong ro: |1= ( tr? giup )
  8. ^ H?i đ?ng bien so?n nha Thanh. "Thanh th?c l?c?Thanh T? Nhan Hoang đ? th?c l?c", quy?n 68 : ??部、世祖章皇帝乳母朴氏、保育先皇。克昭敬?。朕躬幼?。?心??。夙夜殷勤。??周旋、身不?于左右。提携?至、?罔怠于寒暄。襁褓曲?乎性情。勤??切于啼笑。恭?抒匪懈之?。淑惠?慈?之?。每??昔、??于衷。封典宜加、用彰隆眷。今封?奉?夫人。?帽服色、照公夫人品?。?部?遵?行。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  9. ^ T??ng Chi Ki?u 蔣之翹. "Thien kh?i cung t?" : 客氏每日?晨入乾?暖閣侍帝，甲夜後回咸安宮。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  10. ^ a b "Giap Than tri?u s? ti?u k??Khach ?u th?y m?t" : 客氏名巴巴，定興縣民侯氏之妻，生子一，曰國興，景歷三十三年入宮，乳皇長孫。天?初封奉聖夫人，住咸不安宮。每日黎明至御前，夜分始歸。與魏忠賢相表裏。凡危中宮，殺裕妃，?皇嗣，皆客氏謀。自居皇上八母之一，穢聞?煽，道路傳謂上甫出幼，客先邀上隆寵矣。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  11. ^ Tr??ng đinh Ng?c . "Minh s?", quy?n 305 : 長孫乳?曰客氏，素私侍朝，所謂對食者也。及忠賢入，又通焉。客氏遂薄朝而愛忠賢，兩人深相結。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  12. ^ "Giap Than tri?u s? ti?u k??Khach h?a tuy?t t?" : 天?時客氏以乳母擅寵，?，不容後有子。初立中宮張氏，乃河間生員張國紀女，客氏捏言是重犯孫二女，?欲斥之，張後有孕，客暗囑宮人於捻背時重捻腰間，孕墮。又裕姬張氏，亦有身，客矯旨斥其答應內使，封閉其宮，?其水火，無所?食，數日匍匐於?溜下，伏（滔口旁）雨水數口而氣?。又成妃李氏，平日見裕妃活活餓死，慮後來亦招其毒，預將乾食藏於宮?瓦?縫之中，後亦果?其?食，幸得前食，食之不死。 Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  13. ^ Ngo S? Lien (1697). "B?n k??Quy?n 3", Th?n Tong Hoang đ? (ch? Han) : 史臣吳士連曰諸帝之編未有書皇??卒, 而神宗之世?見焉, 盖帝之於保姆特加恩賜之, 厚故史從而書之歟. Qu?n ly CS1: postscript ( lien k?t )
  14. ^ N. Reeves: Akhenaten, Egypt's False Prophet , London 2001, ISBN 0-500-05106-2 , p. 180
  15. ^ Eric H. Cline, David B. O'Connor, Thutmose III: A New Biography , University of Michigan Press 2006, ISBN 0-472-11467-0 p.98
  16. ^ Keith R. Bradley, "Wet-Nursing at Rome: A Study in Social Relations," in The Family in Ancient Rome (Cornell University Press, 1986), p. 213.
  17. ^ Wolf, Jacqueline H, "Wet Nursing," Encyclopedia of Children and Childhood in History and Society (2004).
  18. ^ O'Reilly, Andrea, "Wet Nursing," Encyclopaedia of Motherhood (2010): 1271.
  19. ^ Romanet, Emmanuelle (ngay 1 thang 12 n?m 2013). “La mise en nourrice, une pratique repandue en France au XIXe siecle” . Transtext(e)s Transcultures 跨文本跨文化. Journal of Global Cultural Studies (8). doi : 10.4000/transtexts.497 – qua journals.openedition.org.
  20. ^ Ed. Paula S. Fass, "Wet Nursing," Encyclopedia of Children and Childhood: In History and Society (2004): 884-887.
L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nh?_m?u&oldid=66692963 ”