đ?i Vi?t
Ten b?n ng? 大越
1533?1789
B?n đ? đ?i Vi?t th?i Le trung h?ng th? k? 18, g?m c? đang Ngoai va đang Trong .
Th? đo	V?n L?i (t?m th?i) (1533?1597) đong Kinh (1597?1789)
Ngon ng? thong d?ng	Ti?ng Vi?t trung đ?i
Ton giao chinh	Nho giao Ph?t giao đ?o giao Cong giao Tin ng??ng dan gian
Chinh tr?
Chinh ph?	Ch? đ? quan ch?
Hoang đ?
? 1533?1548	Le Trang Tong
? 1556?1570	Le Anh Tong
? 1787?1789	Le Chieu Th?ng (cu?i cung)
L?p phap	Ph? chua Tr?nh
L?ch s?
L?ch s?
? Thanh l?p	1533
? đ??c tai thanh l?p ? Ai Lao	1533
? Tai chi?m đong Kinh t? nha M?c	1592
?  Tr?nh-Nguy?n phan tranh	1627?1775
? Tieu di?t tan d? h? M?c	1677
?  Quang Trung đanh b?i quan Thanh, nha H?u Le s?p đ?	1789
? Gi?i th?	1789
Dan s?
? 1750	6.000.000 (đang ngoai 4.500.000, đang trong 1.500.000) [1]
Kinh t?
đ?n v? ti?n t?	Ti?n xu
Ti?n than K? t?c Nha M?c Nha Le s? Nha Tay S?n

Nha Le trung h?ng ( ch? Nom : 茹黎中興, ch? Han : 黎中興朝, Han Vi?t : Le trung h?ng tri?u , 1533 ? 1789 ) la giai đo?n sau c?a tri?u đ?i quan ch? nha H?u Le (giai đo?n đ?u la nha Le s? ) trong l?ch s? Vi?t Nam . Nha Le trung h?ng đ??c thanh l?p khi Le Trang Tong v?i s? pho ta c?a c?u th?n nha Le s? la Nguy?n Kim đ??c đ?a len ngoi bau. đay la tri?u đ?i dai nh?t so v?i cac tri?u đ?i Vi?t Nam v?i 256 n?m.

B?i c?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? th?i Le Uy M?c va Le T??ng D?c , chinh s? nha H?u Le b?t đ?u suy. Cac cu?c kh?i ngh?a nong dan va s? tranh ch?p quy?n l?c trong n?i b? khi?n nha Le nghieng ng?. N?m 1516 , gi?a luc đang đ?i pho v?i l?c l??ng kh?i ngh?a c?a Tr?n C?o s?p đanh vao kinh thanh thi trong cung đinh nha Le x?y ra ph? l?p. đ?i th?n Tr?nh Duy S?n gi?t ch?t vua Le T??ng D?c va l?p vua m?i Le Chieu Tong , mang xa gia vao Thanh Hoa .

Sau khi Tr?n C?o b? đanh b?t kh?i kinh thanh Th?ng Long , cac quy?n th?n Tr?nh Tuy , Nguy?n Ho?ng D? , Tr?n Chan chia be phai đanh l?n nhau. Tinh hinh t?m yen, Tr?n Chan tr? thanh ng??i n?m binh quy?n. Chieu Tong b?t binh v?i quy?n hanh c?a Tr?n Chan ben gi?t ch?t Tr?n Chan. Cac th? h? c?a Tr?n Chan la Nguy?n Kinh , Nguy?n Anh kh?i binh bao thu cho ch?.

Thang 9 n?m 1518 , Tr?nh Tuy va v?n th?n Nguy?n S? l?p m?t tong th?t co h? xa v?i Chieu Tong la Le Do ^[2] lam vua tranh th? đ??c s? ?ng h? c?a Nguy?n Kinh .

Le Chieu Tong ph?i d?a vao vo t??ng M?c đ?ng Dung ^[3] đang tr?n th? H?i D??ng v? c?u. đ?ng Dung m?t minh c?m quan d?p lo?n va d?n d?n tr? thanh quy?n th?n m?i.

Thang 7 n?m 1519 , đ?ng Dung d?p đ??c Le Do, b?t gi?t Do va Nguy?n S?. Tr?nh Tuy b? ch?y vao Thanh Hoa, Nguy?n Kinh đ?u hang. N?m 1521 , M?c đ?ng Dung d?p đ??c Tr?n Cung (con Tr?n C?o), quy?n th? at c? Chieu Tong. N?m 1522 , Chieu Tong ch?y ra ngoai g?i quan C?n v??ng. đ?ng Dung ben l?p em Chieu Tong la Xuan len ngoi, t?c la Le Cung Hoang , tuyen b? ph? tru?t Chieu Tong.

Chieu Tong đ??c m?t s? đ?i th?n ?ng h?, dan quan đanh nhau v?i đ?ng Dung. Nh?ng sau đo cac t??ng c?n v??ng b?t hoa, chia r? va l?n l??t b? M?c đ?ng Dung đanh b?i. N?m 1524 , Tr?nh Tuy thua tr?n b? ch?y r?i ch?t. N?m 1525 , M?c đ?ng Dung b?t đ??c Chieu Tong mang v? Th?ng Long va gi?t ch?t n?m 1526 .

N?m 1527 , M?c đ?ng Dung ph? tru?t Cung Hoang va len lam vua, l?p ra nha M?c . Nha Le s? truy?n đung 100 n?m va m?t ch? 30 n?m sau cai ch?t c?a vua Le Thanh Tong .

Trong cu?c chi?n v?i nha M?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi nha M?c thanh l?p, m?t s? đ?i th?n nha Le khong th?n ph?c, mu?n khoi ph?c l?i nha Le. Anh em Tr?nh Ngung, Tr?nh Ngang sang Trung Qu?c c?u vi?n nha Minh nh?ng nha Minh khong đap ?ng. Hai anh em ch?t gia ? Trung Qu?c. N?m 1529, tong th?t nha Le la Le Y kh?i binh ch?ng M?c nh?ng khong lau sau b? d?p tan.

Lo?t bai L?ch s? Vi?t Nam

Th?i ti?n s? H?ng Bang An D??ng V??ng B?c thu?c l?n I (207 TCN ? 40)     Nha Tri?u (207 ? 111 TCN) Hai Ba Tr?ng (40 ? 43) B?c thu?c l?n II (43 ? 541)     Kh?i ngh?a Ba Tri?u Nha Ti?n Ly va Tri?u Vi?t V??ng (541 ? 602) B?c thu?c l?n III (602 ? 905)     Mai H?c đ?     Phung H?ng T? ch? (905 ? 938)     H? Khuc     D??ng đinh Ngh?     Ki?u Cong Ti?n Nha Ngo (938 ? 967)     Lo?n 12 s? quan Nha đinh (968 ? 980) Nha Ti?n Le (980 ? 1009) Nha Ly ( 1009 ? 1225 ) Nha Tr?n ( 1225 ? 1400 ) Nha H? ( 1400 ? 1407 ) B?c thu?c l?n IV (1407 ? 1427)     Nha H?u Tr?n     Kh?i ngh?a Lam S?n Nha H?u Le     Nha Le s? ( 1428 ? 1527 ) Nha Le trung h?ng ( 1533 ? 1789 ) Nha M?c ( 1527 ? 1592 ) Tr?nh ? Nguy?n phan tranh Nha Tay S?n (1778 ? 1802) Nha Nguy?n (1802 ? 1945)     Phap thu?c (1887 ? 1945)     đ? qu?c Vi?t Nam (1945) Chi?n tranh đong D??ng ( 1945 ? 1975 )     Vi?t Nam Dan ch? C?ng hoa     Qu?c gia Vi?t Nam     Vi?t Nam C?ng hoa     C?ng hoa Mi?n Nam Vi?t Nam C?ng hoa Xa h?i Ch? ngh?a Vi?t Nam ( t? 1976 ) Xem them Vua Vi?t Nam Nguyen th? Vi?t Nam Cac v??ng qu?c c? Nien bi?u l?ch s? Vi?t Nam s?a

Con vua Chieu Tong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? n?m 1529 , m?t t??ng c?a nha Le s? la Nguy?n Kim ch?y vao vung nui Thanh Hoa r?i sang Ai Lao ch?ng nha M?c. đ?n n?m 1533 , Kim tim đ??c con vua Chieu Tong la Le Ninh đ?a len ngoi t?i Ai Lao, t?c Le Trang Tong . Cac s? gia nghi ng? tinh xac th?c c?a vi?c Ninh la con c?a Le Chieu Tong vi hai cha con chenh nhau qua it tu?i ^[4] . Nha M?c , trong bi?u tau nha Minh con noi Kim d?ng con minh len ngoi, x?ng b?a la con c?a Le Chieu Tong .

Du sao, vi?c vua Le đ??c l?p l?i khi?n m?t b? ph?n nhan dan, s? phu theo v? vi thien h? con nh? nha Le. Nguy?n Kim mang quan v? n??c đanh chi?m Thanh Hoa . T? đo s? g?i nha M?c la B?c tri?u va nha Le trung h?ng la Nam tri?u.

Dong doi Le Tr? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 1545 , Nguy?n Kim b? sat h?i, con trai c? Nguy?n Uong len thay, Nguy?n Uong b? em r? la Tr?nh Ki?m h?i r?i ti?m ch?c.

N?m 1548 , Le Trang Tong m?t, con la Le Trung Tong len thay. đ??c 8 n?m Le Trung Tong m?t khong con n?i. Dong doi Le Thai T? v?n con m?t s? h?u du? s?ng ? Thanh Hoa, nh? cac con chau c?a Le Ki?n (con ut vua Le Thanh Tong ). Nh?ng Tr?nh Ki?m quy?t đ?nh ch?n dong doi c?a Le Khoi (con trai c?a Le Tr? - anh trai th? hai c?a vua Le Thai T? ) đ?a len ngoi, t?c Le Anh Tong . T? đo v? sau, cac vua nha Le đ?u la con chau c?a Le Anh Tong .

N?m 1570 , Tr?nh Ki?m ch?t, hai con Tr?nh C?i , Tr?nh Tung tranh ngoi. Con l?n la Tr?nh C?i y?u th? sang hang nha M?c . Le Anh Tong mu?n gianh l?i quy?n l?c t? tay Tr?nh Tung nen mau thu?n v?i Tr?nh Tung , ch?y đi n?i khac. Tung l?p con ut c?a vua len ngoi, t?c Le Th? Tong va lung b?t cha con vua mang v? gi?t ch?t. Vi?c tri?u chinh t? đo hoan toan do h? Tr?nh quy?t đ?nh khong c?n h?i vua Le (xem chi ti?t bai Chua Tr?nh ). Chi?n tranh Le-M?c la tren danh ngh?a "pho Le di?t M?c", th?c ra la Chi?n tranh Le?M?c .

Nh? tai n?ng c?a Tr?nh Ki?m , Tr?nh Tung , quan nha Le d?n d?n th?ng th?. N?m 1592 , quan Nam B?c tri?u chi?m đ??c Th?ng Long , h? M?c b? ch?y len cat c? ? Cao B?ng .

Giai đo?n th?ng nh?t khong toan v?n va ng?n ng?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi Tr?nh Tung chi?m đ??c Th?ng Long ( 1592 ) va gi?t cha con M?c M?u H?p , n?m 1593, Le Th? Tong đ??c r??c v? Th?ng Long . Nh?ng luc đo th? l?c h? M?c v?n r?t m?nh ? ben kia song H?ng , th??ng t?p h?p t?n cong tr? l?i. Vi v?y Tr?nh Tung vai l?n ph?i r??c vua Th? Tong tr? v? c?n c? Thanh Hoa.

Vai n?m sau, th? l?c h? M?c suy y?u h?n, ch? co ?nh h??ng quanh khu v?c Cao B?ng , Thai Nguyen , vua Le l?i đ??c đ?a tr? v? Th?ng Long.

Do h? M?c t?ng đ??c nha Minh nh?n hang (n?m 1540 khi M?c đ?ng Dung len bien gi?i xin quy ph?c) va khi th?t th? ch?y sang Trung Qu?c bao v?i nha Minh, vua Minh ch?a cong nh?n nha Le trung h?ng ngay. Thang 3 n?m 1597 , nha Minh sai ?y quan la V??ng Ki?n L?p đ?n tr?n Nam Giao đoi l? c?ng va h?i kham (di?u binh). Ngay 28 thang 3, Th? Tong than đ?c h?u t??ng Hoang đinh Ai , thai uy Nguy?n Hoang , Nguy?n H?u Lieu cung t? h?u đo đ?c 7, 8 vien, voi va 5 v?n quan đ?n tr?n Nam Giao đ? phong khi m? c?a quan, h?i kham quan Minh tran sang giup phia M?c l?u vong b?t vua, hi?p t??ng. Hoang đinh Ai đ? ngh? v?i Tr?nh Tung đ??c tuy nghi đ?i pho, Tr?nh Tung đ?ng y.

T?i c?a ?i Nam Quan , ?y quan V??ng Ki?n L?p cung tan quan M?c trong th?y quan Le đong đuc, binh hung t??ng m?nh, ph?i l?ng l?ng t? b? nh?ng y đ? đanh chi?m. Cu?c h?i kham c? hanh đung nghi l?, t? đo nha Minh ph?i cong nh?n nha Le, nh?ng v?n can thi?p đ? h? M?c đ??c gi? đ?t Cao B?ng t?i g?n 80 n?m n?a.

Cac chua B?u h? V? ? Tuyen Quang , v?n ?ng h? nha Le trung h?ng khi nha M?c con ? Th?ng Long, t? khi nha Le tr? l?i Th?ng Long l?i ly khai, ti?p t?c cat c? va lien k?t v?i h? M?c ch?ng nha Le. H? V? con chi?m gi? Tuyen Quang them 100 n?m sau m?i b? d?p h?n.

Vi v?y t? khi nha Le tr? l?i Th?ng Long , tuy tren danh ngh?a đa th?ng nh?t đ?i Vi?t , nh?ng rieng t?i B?c B? b? c?t hai vung Tuyen Quang, Cao B?ng do h? V? va M?c chi?m đong. Ngoai ra, m?t nguy c? chia c?t m?i ti?m ?n ? phia nam, do cong th?n h? Nguy?n mau thu?n v?i cong th?n h? Tr?nh va ng?m ng?m y đ?nh ly khai.

Th?i k? vua Le chua Tr?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xung đ?t 2 h? nhan danh "phu Le" [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngoi vua nha Le trung h?ng v?n do t??ng Nguy?n Kim d?ng l?i. Nguy?n Kim ch?t (1545), con r? la Tr?nh Ki?m n?m quy?n, t? đo h? Tr?nh đong vai tro ph? chinh. Con th? Nguy?n Kim la Nguy?n Hoang , sau khi th?y anh c? la Nguy?n Uong b? Tr?nh Ki?m h?i, ben xin vao nam tr?n th? Thu?n Hoa ( 1558 ) r?i Qu?ng Nam ( 1570 ). Vi h? Tr?nh ph?i t?p trung vao cu?c chi?n v?i nha M?c phia b?c nen Nguy?n Hoang đ??c kiem qu?n hai vung đ?t r?ng l?n.

Nha M?c b? di?t ( 1592 ), Tr?nh Tung ben tinh t?i vi?c thanh tr?ng Nguy?n Hoang , nen tri?u t?p ra b?c nhan danh cung d?p d? đ?ng h? M?c. Sau m?t s? tr?n đanh ch?ng h? M?c, Nguy?n Hoang b? tr?n v? Nam ( 1600 ). N?m 1613 , con Nguy?n Hoang la Nguy?n Phuc Nguyen len thay tr?n th? Thu?n ? Qu?ng, b?t đ?u th?c hi?n y đ?nh ly khai.

N?m 1627 , v?i ly do Nguy?n Phuc Nguyen co hanh đ?ng ch?ng đ?i, b? c?ng n?p nhi?u n?m, Tr?nh Trang nhan danh vua Le Th?n Tong mang quan Nam ti?n. Cu?c chi?n gi?a h? Tr?nh va h? Nguy?n bung n?. H? Nguy?n c?ng nhan danh "phu Le" ch?ng h? Tr?nh l?ng quy?n l?n at quy?n vua, chieu binh d?ng l?y, đuc sung ?ng ch?ng l?i. T? n?m 1627 đ?n 1672 , hai h? đanh nhau 7 l?n, trong đo 6 l?n h? Tr?nh đanh vao nam, 1 l?n h? Nguy?n đanh ra b?c. đ? co chinh danh, cac chua Tr?nh t?ng r??c vua Le đi than chinh. Sau 7 l?n xung đ?t b?t phan th?ng b?i, hai h? ng?ng chi?n, l?y song Gianh lam ranh gi?i. Phia b?c song Gianh thu?c chinh quy?n vua Le-chua Tr?nh g?i la đang Ngoai , phia nam song Gianh thu?c chua Nguy?n g?i la đang Trong . B? ngoai, h? Nguy?n c?ng ton phu nha Le, nh?ng tren th?c t? đa bi?n lanh th? đang Trong thanh m?t vung cai tr? đ?c l?p, co th? ch? rieng v? m?i m?t.

Khoanh tay r? ao [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m quy?n chi ph?i tri?u chinh va ch? huy quan đ?i, h? Tr?nh n?m th?c quy?n th?i Le trung h?ng. M?i chinh sach t? ngo?i giao, kinh t?, xa h?i, giao d?c, v?n hoa đ?u do h? Tr?nh quy?t đ?nh. T? n?m 1600 , v?i cong lao đanh b?i nha M?c ? ph?c h?ng nha Le, Tr?nh Tung chinh th?c xac l?p đ?a v? la "chua", l?p ph? rieng. H? Tr?nh đ??c h??ng th? t?p ngoi chua. T? đay h? Tr?nh l?p ra h? th?ng t? ch?c chinh quy?n ? ph? chua t??ng ?ng v?i chinh quy?n co s?n ben cung vua, ngoai cung vua phia đong con co ph? chua ? phia tay. Chinh th? đang Ngoai do đo đ??c g?i la chinh quy?n "vua Le chua Tr?nh", đay la th?i k? duy nh?t trong l?ch s? phong ki?n Vi?t Nam co s? đi?u hanh c?a quy?n th?n đ??c th? t?p, truy?n n?i nhi?u đ?i.

Tr?nh Tung bai b? ch?c T?, H?u th?a t??ng va Binh ch??ng c?a th?i tr??c, đ?t ra ch?c Tham t?ng lam vi?c T? t??ng . Quy?n l?c c?a Tham t?ng r?t l?n, đ?u do chua Tr?nh ti?n c? t? cac vien Th??ng th? (t??ng đ??ng v?i B? tr??ng ) ho?c Th? lang len ^[5] . N?m 1601, Tr?nh Tung đ?t them ch?c B?i t?ng đ?m đ??ng tr?ng trach trong ph? Chua. D??i Tham t?ng va B?i t?ng, chua Tr?nh đ?t them cac Phien, t??ng đ??ng v?i cac B? ben cung vua.

đ?n cac đ?i chua Tr?nh sau hoan ch?nh b? may v?i vi?c l?p ra Ng? ph? (ban vo) va Ph? lieu (ban v?n) cung cac c? quan giup vi?c (L?c phien). đo la qua trinh thau tom quy?n hanh t? cung vua v? ph? chua. Tri?u đinh vua Le cu?i cung ch? con vai ch?c quan h? ham lam nhi?m v? nghi th?c. V? danh ngh?a, chua Tr?nh ch? x?ng v??ng va đ?ng đ?u Ng? ph?, Ph? lieu nh?ng tren th?c t? l?i n?m h?t quy?n đi?u hanh vi?c n??c.

Sau cai ch?t c?a vua Anh Tong, chau vua la Le Kinh Tong (Duy Tan - con vua Th? Tong) c?ng co y đ?nh ch?ng Tr?nh Tung va c?ng b? th?t c? n?m 1619 . K? t? đo cac vua Le hoan toan "khoanh tay r? ao", nh? cach noi c?a cac s? gia đ??ng th?i, đ?i v?i chinh s?. M?i cong vi?c t? tr? s? đ?n quan s? đ?u do chua Tr?nh đ?m đ??ng.

Vi v?y, m?i thanh t?u, s? ki?n, t? quan s? đ?n xa h?i, th?nh tr? hay r?i ren, đ?u do tay h? Tr?nh. Cac chua Tr?nh đ?u la nh?ng ng??i gi?i cai tr? va ngo?i giao nen tinh hinh B?c Ha - khi h? Nguy?n đa cat c? trong Nam - nhin chung ?n đ?nh. Ch?ng nh?ng vi?c chinh s? ma ngay c? chuy?n v? con c?a cac vua Le c?ng do cac chua Tr?nh s?p đ?t. Ph?n nhi?u v? cac vua Le la con gai h? Tr?nh đ? rang bu?c.

Sau Kinh Tong, trong m?t th?i k? dai khong co vua Le nao ch?ng đ?i h? Tr?nh. Tuy nhien, cac tong th?t khong ph?i hoan toan ch?u m?t quy?n, đi?n hinh la Le Duy M?t va thai t? Duy V?. Le Duy M?t đ?nh lam binh bi?n ? Th?ng Long l?t đ? h? Tr?nh nh?ng khong thanh nen tr?n ra ngoai kh?i ngh?a, cat c? ? Tr?n Ninh 30 n?m tr?i. Thai t? Duy V? (con vua Hi?n Tong) c?ng mu?n khoi ph?c quy?n cho nha Le nh?ng b? chua Tr?nh Sam gi?t n?m 1771 .

Cac vua Chan Tong , Huy?n Tong , Gia Tong đ?u la vua thi?u nien va m?t s?m. Cac vua Th? Tong , Th?n Tong , D? Tong , Hy Tong , Thu?n Tong va nh?t la Hi?n Tong (C?nh H?ng) sau nay la nh?ng ong vua "khoanh tay r? ao" nh? v?y. Khi Nguy?n Hu? ra b?c d?p h? Tr?nh (1786), vua Hi?n Tong than th?: " Tr?i sai nha chua pho ta. Chua ganh cai lo, ta h??ng cai vui. M?t chua, t?c la cai lo l?i v? ta, ta con vui gi ". Cau noi đo ph?n anh t? t??ng an ph?n gi? minh c?a cac vua Le.

Nha Le trung h?ng k?t thuc [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi Hi?n Tong m?t, đung luc Tay S?n rut v? nam, chau vua la Duy K? (con Duy V?) len thay, t?c la vua Chieu Th?ng. đ??c tac đ?ng c?a anh em Tay S?n, vua Le mu?n khoi ph?c l?i đ?a v? c?, bao thu cho cha, nen khi h? Tr?nh ngoc đ?u tr? l?i, l?p t?c Chieu Th?ng g?i t??ng gi?i nh?t B?c Ha luc đo la Nguy?n H?u Ch?nh ? Ngh? An ra c?u. Ch?nh đanh tan quan Tr?nh, đu?i Tr?nh B?ng đi m?t tich. Nh?ng sau đo vua Le l?i b? Ch?nh l?ng quy?n. Tay S?n keo ra gi?t Ch?nh, r?i t??ng Tay S?n la V? V?n Nh?m c?ng m?u đ? cat c?. Chieu Th?ng ph?i b? đi l?u vong.

B?n y c?a Nguy?n Hu? v?n mu?n ton pho nha Le, nh?ng Chieu Th?ng l?i khong mu?n s?ng chung v?i Tay S?n nen sang c?u vi?n nha Thanh (1788). Nha Thanh phat binh đanh đ?i Vi?t. Tr??c tinh th? đo, Nguy?n Hu? len ngoi hoang đ?, t?c la vua Quang Trung mang quan đanh tan quan Thanh (1789), Chieu Th?ng b? ch?y theo v? Trung Qu?c.

Du sau đo Le Duy K? c? xin vi?n binh l?n n?a nh?ng b?ng chinh sach ngo?i giao kheo leo, nha Tay S?n đa tranh đ??c cu?c đ?ng đ?u khac v?i nha Thanh. Vua Thanh khong phat binh n?a, phan tan cac b?y toi nha Le, tach kh?i Duy K? đ? co l?p d?n. Duy K? u?t h?n ch?t ? B?c Kinh n?m 1793 luc m?i 28 tu?i.

Nha H?u Le chinh th?c m?t n?m 1789 , tr??c sau t?n t?i 256 n?m, ch? co 6 n?m gian đo?n, la tri?u đ?i quan ch? dai nh?t trong l?ch s? Vi?t Nam .

Nh?n đ?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi nha Le s? b? nha M?c soan ngoi, v?n đ? chinh th?ng va ng?y tri?u n? ra trong cu?c đ?u tranh gi?a cac t?p đoan va khi th? Nam ? B?c nay ch?a ch?m d?t h?n thi th? Nam ? B?c khac l?i hinh thanh. C?ng nh? th?i Tam Qu?c trong l?ch s? Trung Qu?c , khi nha Han suy, cac ch? h?u n?i d?y đ?u l?y danh ngh?a giup nha Han ; t?i n??c đ?i Vi?t khi đo, c? Tr?nh va Nguy?n đ?u danh ngh?a ch?ng M?c đ? giup nha Le . Cac vua Le v?n co ngoi, co hi?u, co ten trong s? sach, nh?ng ch? ng?i lam vi. Tr?nh va Nguy?n cung gi??ng c? "Phu Le di?t M?c", Tay S?n gi??ng c? "Phu Le di?t Tr?nh". Giao s? s? h?c V?n T?o trong t?p chi "Nghien c?u l?ch s?" co bai vi?t "Nha M?c va v?n đ? ng?y tri?u", trong đo neu ro: M?c la ng?y cong khai, Tr?nh va Nguy?n la ng?y gi?u m?t . Vi?c vua Le Chieu Th?ng đa len ngoi thay vua C?nh H?ng n?m 1786 , nh?ng Nguy?n Anh , v?i danh ngh?a "pho Le", song v?n nh?t đ?nh dung nien hi?u C?nh H?ng đ?n t?n n?m 1801 đ? cho th?y trong long Nguy?n Anh co nha Le hay khong. Vi?c Nguy?n Anh g?i g?o ra B?c giup quan Thanh th?c ra la mu?n them ng??i đanh Tay S?n ch? khong th?c b?ng giup nha Le. Noi tom l?i, nha Le la chinh th?ng trong th?i đi?m đo nh?ng b? cac th? l?c phong ki?n khac chi ph?i.

V? nguyen nhan s?p đ? c?a nha Le la do Le Chieu Th?ng c?u vi?n quan Thanh khi?n long ng??i dan b?y gi? chan ghet h?n tr??c va s?p đ? la l? t?t y?u c?a l?ch s? , du cho sau nay nhi?u th? l?c khac n?i d?y đoi khoi ph?c nha Le c?ng đ?u th?t b?i.

Cac vua nha Le trung h?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Mi?u hi?u	Th?y hi?u	Ten huy	N?m	Nien hi?u	An tang
Trang Tong	D? hoang đ?	Le Ninh	1533 ? 1548	Nguyen Hoa	C?nh L?ng
Trung Tong	V? hoang đ?	Le Huyen	1548 ? 1556	Thu?n Binh	Dien L?ng
Anh Tong	Tu?n hoang đ?	Le Duy Bang	1556 ? 1573	Thien H?u (1557) Chinh tr? (1558?1571) H?ng Phuc (1572?1573)	B? V? L?ng
Th? Tong	Ngh? hoang đ?	Le Duy đam	1573 ? 1599	Gia Thai (1573?1577) Quang H?ng (1578?1599)
Kinh Tong	Hi?n Nhan D? Khanh Tuy Phuc Hu? hoang đ? [6] (Gi?n Huy đ?) [7]	Le Duy Tan	1599 - 1619	Thu?n đ?c (1600) Ho?ng đ?nh (1601?1619)	Hoa Loan L?ng (B? V? L?ng)
Th?n Tong (l?n 1)	Uyen hoang đ?	Le Duy K?	1619 ? 1643	V?nh T? (1620?1628) đ?c Long (1629?1634) D??ng Hoa (1634?1643)	Qu?n Ng?c L?ng
Chan Tong	Thu?n hoang đ?	Le Duy H?u	1643 ? 1649	Phuc Thai	Hoa Ph? L?ng
Th?n Tong (l?n 2)	Uyen hoang đ?	Le Duy K?	1649 ? 1662	Khanh đ?c (1649?1652) Th?nh đ?c (1653?1657) V?nh Th? (1658?1661) V?n Khanh (1662)	Qu?n Ng?c L?ng
Huy?n Tong	Khoat đ?t Du? Thong C??ng Ngh? Trung Chinh On Nhu Hoa L?c Kham Minh V?n T? Doan Cung Kh?c Nh??ng M?c hoang đ? [8]	Le Duy V?	1663 ? 1671	C?nh Tr?	Qu? Th?nh L?ng
Gia Tong	Khoan Minh M?n đ?t Anh Qu? Huy Nhu Kh?c Nhan đ?c Ngh?a M? hoang đ? [9]	Le Duy C?i (Le Duy Khoai)	1672 ? 1675	D??ng đ?c (1672?1673) đ?c Nguyen (1674?1675)	Phuc An L?ng
Hy Tong	Thong M?n Anh Qu? đon Khoat Khoan D? V? đ? Huy Cung Ch??ng hoang đ? [10]	Le Duy Cap (Le Duy Hi?p)	1675 ? 1705	V?nh Tr? (1678?1680) Chinh Hoa (1680?1705)	Phu L?ng
D? Tong	Thu?n Chinh Huy Nhu On Gi?n T? T??ng Khoan Hu? Ton M?u Hoa hoang đ? [11]	Le Duy đ??ng	1706 ? 1729	V?nh Th?nh (1706?1719) B?o Thai (1720?1729)	C? đo L?ng, sau chuy?n sang Kim Th?ch L?ng
	B? ph? thanh Hon đ?c cong	Le Duy Ph??ng	1729 ? 1732	V?nh Khanh	Kim L?
Thu?n Tong	Khoan Hao đon M?n Nhu T?n C?n Khac Tr?n Ti?m Gi?n hoang đ? [12]	Le Duy T??ng	1732 ? 1735	Long đ?c	Binh Ngo L?ng
Y Tong	On Gia Trang Tuc Kh?i Tuy Minh M?n Khoan H?ng Uyen Du? Huy hoang đ? [13]	Le Duy Th?n (Le Duy Ch?n)	1735 ? 1740	V?nh H?u	Phu Le L?ng
Hi?n Tong	V?nh hoang đ?	Le Duy Dieu	1740 ? 1786	C?nh H?ng	Ban Th?ch L?ng
	M?n hoang đ?	Le Duy Khiem (Le Duy K?) [14]	1786 ? 1788	Chieu Th?ng

Cac vua đ??c truy ton [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Mi?u hi?u	Th?y hi?u	Ten huy	Ly do ton phong
Hi?u Tong	Nhan hoang đ? (仁皇帝)	Le Duy Khoang	Cha c?a Le Anh Tong [15]
H?u Tong		Le Duy V?	Cha c?a Le M?n đ? [16]

Nien bi?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Nha Le s?
• Nha M?c
• Chua B?u
• Chi?n tranh Le?M?c
• Chua Tr?nh & đang Ngoai
• Chua Nguy?n & đang Trong
• Tr?nh ? Nguy?n phan tranh
• Nha Tay S?n

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• đ?i Vi?t s? ky toan th?
• đ?i Vi?t thong s?
• đ?i Vi?t s? ky t?c bien ,Trung tam khoa h?c xa h?i va nhan v?n Qu?c gia, Vi?n nghien c?u Han Nom, Nha xu?t b?n V?n hoa - Thong tin.
• Kham đ?nh Vi?t s? Thong giam c??ng m?c
• Vi?n s? h?c (2007), L?ch s? Vi?t Nam, t?p 3 , Nha xu?t b?n Khoa h?c xa h?i
• đao Duy Anh (2002), L?ch s? Vi?t Nam t? ngu?n g?c đ?n th? k? XIX , Nha xu?t b?n V?n hoa Thong tin

đ?c them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Dror, Olga; Taylor, K. W. bien t?p (2006). Views of Seventeenth-Century Vietnam: Christoforo Borri on Cochinchina and Samuel Baron on Tonkin . Studies on Southeast Asia Series. Ithaca, NY: Cornell University Press . ISBN   978-0877277415 .

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Nha Le trung h?ng .

• (ti?ng Anh) Annam L?u tr? 2006-12-03 t?i Wayback Machine , thu th?p cac đo?n tai li?u Minh Th?c L?c ( 明 實 錄 ) c?a nha Minh v? đ?i Vi?t, trong đo co nhi?u ph?n lien quan đ?n th?i k? tr? vi c?a nha H?u Le.

Ti?n nhi?m: Nha M?c

Tri?u đ?i Vi?t Nam 1533 - 1789

K? nhi?m: Nha Tay S?n