Ng? ngon

Ng? ngon la m?t th? lo?i c?a v?n h?c giao hu?n, mang n?i dung đ?o đ?c,giao d?c co hinh th?c th? ho?c v?n xuoi t??ng đ?i ng?n, s? d?ng phung d? nh? m?t nguyen t?c t? ch?c tac ph?m.

Ten g?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?i n??c, m?i khu v?c va m?i th?i k? v?n h?c nh?t đ?nh co nh?ng ten g?i khac nhau cho th? lo?i ng? ngon, theo đo đ?c tr?ng th? lo?i c?ng co nh?ng đi?m d? bi?t. Ch?ng h?n ten fable ? Phap , basnia ? Nga ch? nh?ng truy?n r?t ng?n b?ng th? ho?c v?n xuoi neu th?ng ra m?t k?t lu?n đ?o ly, k?t lu?n nay khi?n cho cau chuy?n co y ngh?a phung d?. Ph?n k? truy?n c?a nh?ng cau chuy?n d?ng nay kha gi?ng truy?n c? tich (nh?t la nh?ng truy?n c? tich v? cac loai v?t), v?i giai tho?i; ph?n đ?o ly c?a no g?n v?i t?c ng? , cach ngon. M?t lo?t tac ph?m ng? ngon khac, g?i la parabole (Phap) hay pricha (Nga) ch? n?y sinh ? m?t s? v?n c?nh, no co th? khong co nh?ng v?n đ?ng c?t truy?n, co th? rut thanh m?t so sanh đ?n gi?n va v? n?i dung no h??ng t?i ch?t "hi?n minh" sau s?c c?a tr?t t? ton giao ho?c đ?o đ?c.

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ng? ngon la m?t trong nh?ng th? lo?i t? s? c? x?a nh?t, ? olklore c?a m?i dan t?c đ?u co th? ho?c truy?n ng? ngon. Ng? ngon xu?t hi?n tr??c cong nguyen trong kho tang v?n hoa cac dan t?c nh? Hy L?p , ?n đ? , Ai C?p , Trung Hoa ... va xa x?a nh?t co th? tinh đ?n la nh?ng tac ph?m ng? ngon n?a th?c n?a truy?n thuy?t t??ng truy?n do Ezop sang tac, co t?m ?nh h??ng sau r?ng sang c? vung Trung đong r?i ng??c v? ph??ng Tay v?i Panchatantra c?a ?n đ? th? k? 3 tr??c cong nguyen , Calila va Dimna th? k? 8 ? Syria , Arab ; Stefanit va Ichnilat ? Byzance va Nga v.v. M?t dong khac ti?p t?c t?n t?i ? đ? ch? La Ma , vung Tay Au th?i trung đ?i v?i Romul b?ng ti?ng Latinh, Isopette b?ng ti?ng Phap, va c?n đ?i v?i ng? ngon J. La Fontaine , K. F. Hellert , T. de Iriarte , L. Holberg , I. Krasicki v.v.).

? Trung Qu?c , ng? ngon c? đ?i tham nh?p vao sach tri?t lu?n va chinh lu?n c?a "ch? t?" nh? Trang T? , M?nh T? , Han Phi T? ..., vao cac truy?n k? trung đ?i nh? Binh tho?i , Tho?i b?n va vao c? ti?u thuy?t đong Chu li?t qu?c c?a Phung M?ng Long .

Tuy ng? ngon t?n t?i trong m?i n?n v?n hoa kh?p th? gi?i nh?ng ? nh?ng th?i đ?i v?n hoa co s? chu tr?ng đ?c bi?t đ?n giao hu?n va phung d?, thi ng? ngon la th? lo?i trung tam, la chu?n cho cac th? lo?i khac, nh? v?n xuoi r?n d?y vung Trung đong ( C?u ??c , L?i r?n b?o c?a Akhikar v.v.). ? v?n ch??ng Kito giao va v?n h?c Trung đ?i g?i la d? ngon (nh? cac d? ngon c?a Chua Giesu trong Sach Phuc Am v?i truy?n đ?a con hoang đang , Ng??i gieo gi?ng , R??u m?i binh c? v.v.). ? nh?ng th?i đ?i ?y, khi v?n hoa đ?c hi?n di?n m?t tam th?c ti?p nh?n đ?c thu: b?t k? thien truy?n nao c?ng đ??c hi?u nh? ng? ngon, thi cai th?ng tr? ? v?n hoa ?y s? la thi phap ng? ngon, lo?i tr? tinh mieu t? c?a v?n xuoi c? đ?i hay ki?u chau Au c?n đ?i; thien nhien va s? v?t ch? đ??c nh?c đ?n khi th?t c?n thi?t, hanh đ?ng x?y ra nh? khong co b?i c?nh; nhan v?t khong co net ngo?i hinh, tinh cach, ma hi?n ra nh? nh?ng ch? th? c?a s? l?a ch?n đ?o ly.

T? cu?i th? k? 19 , m?t lo?t nha v?n đa xem s? suc tich, ki?m l?i c?a ng? ngon la m?u m?c cho sang tac c?a minh, nh? Lev Tolstoi cu?i đ?i đa b?t tay th?c hi?n y đ? go v?n xuoi vao quy lu?t c?a ng? ngon.

Th?i hi?n đ?i nhi?u nha v?n chu y d?a vao cac truy?n th?ng ng? ngon đa đ?a t?i s? xu?t hi?n nh?ng tac ph?m k?ch va ti?u thuy?t đ??c g?i la parabole . V? c?u truc ben trong, ? nh?ng tac ph?m nay co hinh t??ng bong gio, ng? y, ki?u hinh t??ng h??ng t?i t??ng tr?ng; chu tr?ng l?i noi bong gio đa ngh?a (khac v?i tinh đ?n ngh?a c?a phung d? va c?ng khac v?i binh di?n sau v?n mang ngh?a m?t chi?u c?a ng? ngon c? va trung đ?i. S? suc tich v? n?i dung, kh? n?ng mang nhi?u t?ng ham ngh?a c?a ng? ngon đa tr? thanh h?p l?c đ?i v?i nhi?u nha v?n nh? F. Kafka v?i V? an , H. Hesse v?i Chu?i ng?c th?y tinh , E. Hemingway v?i Ong gia va bi?n c? , Abe Kobo v?i Ng??i đan ba trong c?n cat v.v. Thi phap ng? ngon m? r?ng sang k?ch va cac ti?u thuy?t lu?n đ?, đ??c th?c hi?n b?i nh?ng nha v?n mu?n thoat kh?i quan ni?m truy?n th?ng v? tinh cach va hoan c?nh, trong s? nay co nhi?u nha v?n hi?n sinh nh? J. P. Sartre , A. Camus , G. Marcel , B. Brecht , W. Faulkner v.v.

D?u hi?u v? c?u truc va n?i dung ng? ngon c?ng b?c l? t?i cac lo?i hinh ngh? thu?t khac nh? đi?n ?nh (b? phim D?u ?n th? b?y c?a Ingmar Bergman ; cac b? phim ho?t hinh nh? Tom va Jerry , Hay đ?i đ?y ; tranh Gernica c?a P. Picasso; m?t s? tac ph?m thu?c th? lo?i truy?n tranh thi?u nhi nh? đo re mon v.v.

? Vi?t Nam, ng? ngon dan gian t?n t?i va nhi?u truy?n đa tr? thanh đi?n c? v?n h?c, nh? đ?o cay gi?a đ??ng , Th?y boi xem voi v.v. On Nh? Nguy?n V?n Ng?c trong Truy?n c? n??c Nam co chep m?t s? ng? ngon dan gian. Trong v?n h?c vi?t co th? k? đ?n nh?ng tac ph?m nh? Truy?n hai ong Ph?t cai nhau trong Thanh Tong di th?o , cac truy?n L?c suc tranh cong , Trinh th? v.v.

C?u truc [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H?u h?t cac tac ph?m ng? ngon đ??c chia lam hai ph?n: ph?n th? nh?t truy?n đ?t m?t hi?n t??ng hay m?t nhan v?t, s? ki?n bu?n c??i; ph?n th? hai la bai h?c đ?o đ?c. Tuy v?y, khong nh?t thi?t m?i tac ph?m đ?u co c?u truc t??ng t?. Nhi?u tac ph?m ph?n 2 b? l??c đi, bai h?c t? no thoat ra t? c?t truy?n. Cac bai h?c đo th??ng đ??c đuc k?t thanh thanh ng? , ng?n ng?, cach ngon, ch?ng h?n "th?y boi xem voi", "đ?o cay gi?a đ??ng", "?ch ng?i đay gi?ng", "cao m??n oai hum", "v? r?n them chan",... hay m?t đi?n c? v?n h?c.

đ?c đi?m [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?c đi?m c?u truc c?a ng? ngon h?u nh? khong bi?n đ?i trong su?t qua trinh l?ch s? c?a th? lo?i. đo la do tinh ch?t, đ?i t??ng va ch?c n?ng c?a no. Ng? ngon la m?t ki?u truy?n phung d? b?ng th? ho?c v?n xuoi r?t ng?n mang n?i dung giao d?c đ?o đ?c . Bai h?c đ?o đ?c trong tac ph?m toat ra t? vi?c ch? gi?u cac tinh cach va đ?c đi?m tieu c?c nao đo c?a con ng??i , va ph?n l?n cac thoi x?u, nh??c đi?m c?a con ng??i đ??c th? hi?n trong cac hinh t??ng loai v?t nh? chim , ca , thu , gia suc v.v. Phung d? c?a ng? ngon th??ng d?a tren cac đ?c đi?m tieu bi?u, thong d?ng c?a cac loai v?t (nh? cao ranh manh, s? t? kh?e m?nh, th? nhut nhat v.v.). C?t truy?n ng? ngon ng?n, ham xuc, giau s?c bi?u hi?n, b?c l? b?n ch?t c?a đ?i t??ng, va hinh th?c phung d? tr? giup đ?c l?c cho s? thuy?t minh tinh cach c?a nhan v?t ng? ngon. Tuy v?y, ng? ngon khong ch? co y ngh?a giao d?c va đ?o đ?c, ma con it nhi?u co y ngh?a tri?t ly v? nh?n th?c lu?n ho?c v? chinh tr?, ch?ng h?n cac ng? ngon c?a Ezop , La Fontaine , cac ng? ngon trong Lu?n ng? , Trang t? , ng? ngon c?a Li?u Tong Nguyen , v.v.

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ly lu?n v?n h?c , Ph??ng L?u ch? bien, in l?n th? 4 t?i Nha xu?t b?n Giao d?c Ha N?i n?m 2004. Trang 385-387.
150 thu?t ng? v?n h?c, L?i Nguyen An bien so?n, Nha xu?t b?n đ?i h?c Qu?c gia Ha N?i, 2003. Trang 236-249.