Nezami
(ho?c Nizami) (
ti?ng Ba T?
: ????? ?????; ti?ng
Azerbaijan
: Nizami G?nc?vi, ten đ?y đ? b?ng
ti?ng Anh
:
Niz?m ad-D?n Ab? Muhammad Ily?s ibn-Yus?f ibn-Zak? ibn-Mu'ayyid
, 1141 ? 1209) ? la nha th? c? đi?n
Ba T?
, m?t trong nh?ng nha th? lon nh?t c?a Ba T? trung c?. Cac qu?c gia:
Azerbaijan
,
Iran
,
Afghanistan
va
Tajikistan
đ?u coi Nezami la nha th? dan t?c c?a minh.
Nezami sinh ?
Ganja
(nay la Azerbaijan). B? m?t s?m, Nezami đ??c m? va c?u co ten la
Khwaja Umar
nuoi d?y. Ngoai v?n h?c
Ba T?
, v?n h?c
? R?p
, Nezami con thong th?o
toan h?c
,
thien v?n h?c
,
tri?t h?c
,
th?n h?c
va
chiem tinh h?c
. Nezami l?y v? ba l?n. Ng??i v? đ?u co ten la
Afaq
do quan
Fakhr al-Din Bahramshah
t?ng cho ong. H? co m?t con trai ten la
Mohammad
. Afaq m?t luc ong v?a vi?t xong tac ph?m "Khosrow va Shirin", sau đo ong co hai đ?i v? n?a nh?ng h? c?ng đ?u m?t s?m.
M?t trang
Khamse
, b?n n?m 1494
Th?i Nezami s?ng, mi?n tay - b?c
Iran
(
Azerbaijan
va c? vung
Kapkage
ngay nay) la trung tam m?i c?a v?n h?c
Ba T?
, th? ca vung tay - b?c co nh?ng net khac bi?t so v?i vung đong - b?c (
Khorasan
). Nezami la đ?i di?n tieu bi?u nh?t c?a tr??ng phai tay ? b?c nay. Tac ph?m c?a Nezami con l?i cu?n "
Divan
" bao g?m kho?ng h?n 100 bai th? cac th? lo?i con đ?n ngay nay. Theo cac chuyen gia trung c?, đay ch? la m?t ph?n th? tr? tinh c?a ong. Nh?ng tac ph?m
Khamse
g?m 5 tr??ng ca, con gi? l?i đ??c đ?y đ? đ?n ngay nay.
Khamse
la m?t tac ph?m đ? s? g?m cac ph?n:
-
Makhzan al-Asrar
(Kho bau nh?ng đi?u bi m?t, 1163-1176)
-
Khusraw o Shirin
(Khosrow va Shirin, 1177-1180)
-
Layli o Majnun
(
Layla va chang đien
, 1192)
-
Haft Peykar
(B?y ng??i đ?p, 1196)
-
Iskander Name
(Sach v?
Alexandros đ?i đ?
, kho?ng
1203
)
D??i đay ch? tom t?t n?i dung "Chuy?n tinh
Layla va chang đien
", la truy?n thuy?t tinh yeu n?i ti?ng th? gi?i, c?ng gi?ng nh? "
Romeo va Juliet
". Tr??ng ca
Layli o Majnun
c?a Nezami khai thac truy?n thuy?t
? R?p
nay. đ?y la m?i tinh b?t h?nh c?a chang trai
Qays
yeu co gai
Layla
, b? b? m? g? cho ng??i khac. Qays b? m?c b?nh tam th?n (
ti?ng ? R?p
: Majnun ? ngh?a la k? đien vi tinh), b? đi v? sa m?c lam th? v? ng??i yeu.
Layla
đau kh? vi khong l?y đ??c Qays nen đa ch?t, sau đo Qays tim đ?n m? Layla va ch?t ? đo.
- H? ng? say ben nhau đ?n muon đ?i
- H? ng? say ben nhau đ?n ngay Phan xet…
Tac gi? t? đ?t cho minh cau h?i: nh?ng k? yeu nhau nh?n đ??c gi vi nh?ng n?i đau kh? n?i tr?n th?? Va trong m?t gi?c m? tac gi? nhin th?y ? thien đ??ng co hai linh h?n qu?n quyt ben nhau… Y ngh?a c?a tr??ng ca nay la tinh yeu ch? co th? tim th?y l?i thoat ? th? ca, đ? th? ca d?n nh?ng k? yeu nhau đ?n s? hoa nh?p tam h?n.