Ki?n truc la m?t nganh ngh? thu?t va khoa h?c v? t? ch?c s?p x?p khong gian , l?p h? s? thi?t k? cac cong trinh ki?n truc. Ki?n truc s? v?i ki?n th?c chuyen nganh ki?n truc, ngoai cong tac thi?t k? cong trinh co th? tham gia vao r?t nhi?u cac l?nh v?c thi?t k? qu?n ly khac, nh? quy ho?ch đo th? , thi?t k? đo th? , thi?t k? c?nh quan , qu?n ly đo th? , qu?n ly giam sat d? an , thi?t k? n?i th?t , thi?t k? đ? h?a hay thi?t k? t?o dang cong nghi?p .

T? nh?ng v?t li?u s?n co, nh?ng tri th?c khoa h?c, kinh nghi?m, nhu c?u th?c t?, quan ni?m v? y ngh?a va gia tr? th?m m? c?a cac hinh th?c ki?n truc , m?i n?n v?n hoa th??ng đ? l?i hang lo?t cac cong trinh ki?n truc co chung nh?ng phong cach ki?n truc rieng, đ?c tr?ng cho cac th?i k? l?ch s?.

Ki?n truc hi?n đ?i đi theo xu h??ng ton sung cong ngh? va v?t li?u m?i, cong n?ng s? d?ng, va n?ng l?c sang t?o ca nhan, do đo cac cong trinh ki?n truc hi?n đ?i th??ng khong co nhi?u lien h? đ?n v?n hoa b?n đ?a.

S? kho c?ng, vo tinh c?a ki?n truc hi?n đ?i b? phe phan m?nh m? trong nh?ng n?m 1970 khi?n trao l?u ki?n truc h?u hi?n đ?i ra đ?i. Cong ngh? va v?t li?u m?i v?n đ??c ap d?ng m?nh m? trong ki?n truc h?u hi?n đ?i, ma ap d?ng chung m?t cach khon ngoan đ?y c?m xuc h?n, nh?m nh?n m?nh cac đ?c thu c?a cong trinh va m?i lien h? c?a cong trinh đ?n khung c?nh t? nhien v?n hoa xa h?i xung quanh va la m?t trong nh?ng lo?i hinh n?m trong 7 lo?i hinh ngh? thu?t c? b?n

L?ch s? ki?n truc [ s?a | s?a ma ngu?n ]

B?t đ?u bu?i binh minh c?a l?ch s? loai ng??i, đ?ng tr??c nhu c?u t? b?o v? minh tr??c cac tac đ?ng thien nhien th?i ti?t, con ng??i ti?n s? đa ph?i t?o nen nh?ng d?ng th?c ki?n truc đ?u tien đ? t?n t?i. Nh? v?y, ki?n truc tr??c tien đ??c n?y sinh t? tren nhu c?u cong n?ng s? d?ng c?a con ng??i. Trong l?ch s? ki?n truc chau Au , gi? thuy?t v? ngu?n g?c c?a ki?n truc đ??c Vitruvius đ? c?p đ?n trong tac ph?m M??i cu?n sach vi?t v? ki?n truc . Theo đo, tup l?u nguyen th?y đ??c xem la đi?m kh?i th?y cho m?i d?ng th?c c?a ki?n truc sau nay.

Vao th?i k? đ? đa m?i, con ng??i đa xay d?ng nh?ng t??ng thanh kien c? đ? t? b?o v?, vi d? nh? b?c t??ng thanh b?ng đa n?i ti?ng đ??c tim th?y ? Jericho , co nien đ?i xay d?ng vao n?m 8000 tr??c Cong nguyen . Ng??i ta c?ng đa khai qu?t đ??c m?t c?m qu?n c? g?m nh?ng nha tron xay d?ng b?ng nh?ng t?ng đa ch?ng x?p len nhau ? lang Skara Brae ? Scotland .

Vao th?i đ?i đ? đ?ng, cac lo?i hinh ki?n truc đ?u tien đa ra đ?i. đo la cac lo?i hinh sau đay:

• Phong đa ( Dolmen )
• C?t đa ( Menhir hay Monolith )
• Lan can đa ( Cromlech )
• Hinh th?c s? kh?i c?a đ?n th? .

Ki?n truc va Xay d?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac phong cach ki?n truc ph??ng Tay n?i ti?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?ch s? ki?n truc đa tr?i qua nhi?u giai đo?n v?i cac phong cach khac nhau. L?ch s? ki?n truc chau Au, n?u phan chia theo cac giai đo?n l?ch s?, ng??i ta co cac dong ki?n truc chinh:

• Ki?n truc Ai C?p c? đ?i
• Ki?n truc L??ng Ha va Ba T?
• Ki?n truc Hy L?p c? đ?i
• Ki?n truc La Ma c? đ?i
• Ki?n truc Byzantine va ki?n truc Nga th?i k? trung th? k?
• Ki?n truc Roman
• Ki?n truc Gothic
• Ki?n truc Ph?c h?ng ( Renaissance )
• Ki?n truc Baroque
• Ki?n truc Rococo
• Ki?n truc Tan c? đi?n ( Neoclassic )
• Ki?n truc Hi?n đ?i ( Modern architecture )
• Ki?n truc H?u Hi?n đ?i ( Postmodern architecture )

Ki?n truc A đong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ki?n truc truy?n th?ng A đong ph?n nhi?u b? ?nh h??ng b?i phong cach ki?n truc Trung Hoa. Cac cong trinh ki?n truc A đong truy?n th?ng th??ng s? d?ng g? lam v?t li?u chinh đ? xay d?ng h? k?t c?u ch?u l?c cho cong trinh va dung s?c n?ng t? mai ngoi c?a cong trinh đ? t?o s? ch?c ch?n. T?i t?ng qu?c gia va t?ng th?i k? ma phong cach ki?n truc co s? thay đ?i nh?t đ?nh. Trong th?i k? hi?n đ?i, ki?n truc A đong đa it s? d?ng g? h?n va du nh?p nhi?u ?nh h??ng t? ki?n truc ph??ng Tay c?ng nh? phong cach ki?n truc hi?n đ?i tren toan th? gi?i đ? dung trong cu?c s?ng th??ng nh?t. Tuy nhien cac qu?c gia nh? Trung Qu?c va Nh?t B?n v?n b?o l?u đ??c r?t nhi?u nh?ng cong trinh ki?n truc đ?c s?c mang phong cach truy?n th?ng A đong.

• Phong cach ki?n truc A đong truy?n th?ng
• 
  V?n Ly Tr??ng Thanh Trung Qu?c
• 
  T? C?m Thanh Trung Qu?c
• 
  Thap Ph?t th?i T?ng-Lieu Trung Qu?c
• 
  Lau đai Himeji Nh?t B?n
• 
  Chua Todaiji Nh?t B?n

• Phong cach ki?n truc A đong hi?n đ?i
• 
  L?ng Ton Trung S?n
• 
  Nha Xanh Han Qu?c
• 
  Biwako Otsukan, Nh?t B?n
• 
  B?o tang Yuzhno-Sakhalinsk Nga
• 
  Nha th? Makiki Hawaii

Ki?n truc Vi?t Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ki?n truc Vi?t Nam co th? chia ra lam cac giai đo?n lo?i n?i b?t sau đay:

Ki?n truc c? Vi?t Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ki?n truc c? truy?n Vi?t Nam mang phong cach ki?n truc A đong, đa ph?n s? d?ng k?t c?u khung g? nh? nha g? truy?n th?ng Vi?t Nam k?t h?p v?i cac v?t li?u b? tr? khac nh? g?ch, đa, ngoi, đ?t, r?m, tre.... Nh?ng cong trinh ki?n truc c? con t?n t?i ? Vi?t Nam h?u h?t đ??c xay d?ng t? th?i Le Trung H?ng va th?i Nguy?n (th? k? 17-19). Nh?ng gi con sot l?i c?a ki?n truc c? Vi?t Nam khong th?c s? t?n t?i nh?ng cong trinh co kich th??c l?n nh? ? cac qu?c gia khac. Tuy nhien, qua nh?ng nghien c?u kh?o c? khu Hoang Thanh Th?ng Long m?i đay, n?n mong c?a nhi?u ki?n truc đ? s? đa đ??c phat hi?n, đ?c bi?t la n?n mong c?a cac cong trinh xay d?ng vao th?i Ly .

đ?n c? nh? 1 ki?n truc th?i Ly co di?n tich r?t l?n kho?ng tren 2.280m2, r?ng 38,0m va dai tren 60,0m đa đ??c phat l? t? long đ?t khu di tich Hoang thanh Th?ng Long, theo k?t qu? nghien c?u c?a vi?n nghien c?u kinh thanh. N?u tinh toan nay la chinh xac va n?u so sanh v? quy mo, di?n tich v?i  ki?n truc chua Todai ? Nara , la m?t trong nh?ng ngoi chua lau đ?i va c? kinh nh?t Nh?t B?n , đ??c xay d?ng t? n?m 743, chung ta co th? th?y ki?n truc nay la m?t cong trinh ki?n truc r?t hoanh trang va đ?c s?c. B?i nh? ta bi?t, Todai la ngoi chua b?ng g? đa đ??c x?p vao lo?i di s?n ki?n truc g? l?n nh?t th? gi?i. M?t b?ng ngoi chua nay co di?n tich 2.850m2, r?ng 50,0m, dai 57,0m. đi?u đ?c bi?t l?u y la, tr? mong s?i c?a cac chan t?ng ke c?t c?a ki?n truc nay co kich th??c r?t l?n, trung binh 1,90m x 1,90m, co mong tr? l?n h?n 2,0m, cho th?y cac chan t?ng đa ? đay co kich th??c r?t l?n va t??ng ?ng v?i no la h? th?ng c?t g? c?ng r?t to l?n. M?c du ch?a xu?t l? h?t, ph?n n?n mong c?a ki?n truc con đang ti?p t?c m? r?ng ra 3 ben (phia đong, phia Tay va phia Nam) nh?ng d?a vao quy lu?t phan b? cac mong tr?, c?n c? vao gian trung tam đa đ??c xac đ?nh cho th?y, đay la cong trinh ki?n truc g? đ? s?, co quy mo r?t to l?n. đ?ng th?i, v?i quy mo va h? th?ng tr? mong to l?n, ki?n truc nay ch?c ch?n s? thu?c lo?i ki?n truc co nhi?u t?ng. ^[1]

Trong su?t l?ch s?, m?t s? cong trinh ki?n truc đ? s? c?ng t?ng đ??c nh?c đ?n trong s? sach nh? C?u Trung đai hay l?u Ng? Long . Tuy nhien ki?n truc c? truy?n Vi?t Nam đa co nhi?u thay đ?i d??i t?ng th?i k? va co th? đa khong b?o t?n va ti?p n?i đ??c nh?ng cong trinh tinh hoa nh?t. Vi la m?t qu?c gia lien t?c tr?i qua nhi?u cu?c chi?n tranh trong l?ch s?, nen ki?n truc c? Vi?t Nam đa b? tan pha r?t nhi?u. V?i nh?ng gi con l?i, co th? phan lo?i ki?n truc Vi?t Nam ra cac cong trinh h?ng m?c theo:

• Ch?c n?ng s? d?ng: ki?n truc cung đi?n, ton giao (đinh, chua, mi?u th?...), v?n hoa (bia, đ?n...), nha ? dan gian,...
• V?t li?u xay d?ng thi c?ng it co tinh cach lau dai, ch? tr? cac cong trinh cong c?ng: g?ch, đa, g? quy (thi?t m?c)... ma đa s? dung cac v?t li?u đ?a ph??ng s?n co nh? la, tranh, tre, g? đ?o, đa ke n?n c?t, đ?t set nung ho?c khong nung, bun tr?n r?m,...
• K?t c?u: khung s??n g?, m?ng va l? m?ng (khong dung đinh), v? keo g? đon tay, rui me, đon vong, c?t ke tan (khong mong, c?...) tuy theo đi?u ki?n đ?a ly ma co th? nha k?t c?u nang san, n?a nha san n?a n?n đ?t, hay tren n?n đ?t, nh?ng th??ng khong co l?u hay nhi?u t?ng. Mai nha th??ng co đ? d?c cao do hay dung la, tranh, ngoi.
• Trang tri: cong trinh cong c?ng thi th??ng l?p ngoi (hoang cung, đinh, mi?u...), mai cong ? goc mai co trang tri đ?u đao, r?ng, ca,... ch?m tr? hoa v?n trang tri cac đ?u đa xa g? g?, cac hinh t??ng trang tri th??ng t? thu h? t? linh (Long, Ly, Quy, Ph??ng) hay c?p, ca,...
• Thi?t k? binh đ?: cong trinh cong c?ng nh? chua, đinh th??ng co binh đ? dung theo chi?t t? Han nh? n?i cong ngo?i qu?c,... con nha ? thi th??ng la 3 gian, 2 chai, hinh ch? đinh, nha chinh (nha tren) va nha ph? (nha d??i) co san n??c (san thien t?nh)... va th??ng khong ng?n chia ra cac phong nh? nh? ? tay ph??ng, 1 c?a chinh va 1 c?a đi ph? va r?t it c?a s?. Nha ? mi?n Nam nhi?u song r?ch nen ph??ng ti?n đi l?i chinh la xu?ng nen cong trinh ph? nh? nha đ? ghe xu?ng th??ng ? me song (x?o) hay ? tau, va phia ngoai nha co chu?ng trau bo, con kho lua thi th??ng đ?t trong nha.

  

• V?t ly ki?n truc: thong gio t? nhien, t??ng va mai nha th??ng trum kin nha do m?a r?t nhi?u, h?n n?a c?a đi va c?a s? m? r?t it do an ninh ng?a tr?m c?p nen chi?u sang t? nhien r?t t?i va kem sang s?a, nha ? th??ng h??ng nam (đon gio n?m th?i mat vao mua he) va 2 chai ph? ? 2 đ?u nha s? la h??ng đong tay ch?ng h?i nong m?t tr?i sang va chi?u. Tr?ng cay: tr??c nha tr?ng cau (cau đ? đon gio nam mat) sau nha tr?ng chu?i (la chu?i ng?n b?t gio b?c l?nh mua đong).

Ki?n truc thu?c đ?a [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? lo?i ki?n truc nay đ??c du nh?p t? cac n??c ph??ng Tay , cung v?i s? xu?t hi?n c?a ng??i Phap t?i Vi?t Nam vao cu?i th? k? 19 đ?u th? k? 20 . Lo?i hinh ki?n truc nay phat tri?n song song v?i qua trinh khai thac thu?c đ?a c?a ng??i Phap. Do đ?c đi?m c?a rieng c?a đi?u ki?n đ?a ly, khi h?u khac bi?t nen cac phong cach ki?n truc chau Au đa ph?i co nh?ng chuy?n bi?n nh?t đ?nh đ? hoa h?p v?i đi?u ki?n Vi?t Nam. ^[2]

Ki?n truc m?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? lo?i ki?n truc nay đ??c hinh thanh t? gi?a th? k? 20, sau khi n??c Vi?t Nam thoat kh?i giai đo?n thu?c đ?a c?a th?c dan Phap. D?a tren đi?u ki?n l?ch s? khac bi?t, ki?n truc hai mi?n Nam va B?c c?ng ph?i ch?u nh?ng ?nh h??ng nh?t đ?nh.

Ki?n truc đ??ng đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cung v?i s? phat tri?n c?a kinh t? c?ng nh? qua trinh m? c?a h?i nh?p qu?c t? sau giai đo?n đ?i m?i va s? du nh?p nhi?u lu?ng ki?n truc khac nhau vao Vi?t Nam đa hinh thanh nen m?t khuynh h??ng ki?n truc m?i. Vao giai đo?n c?a m? c?a, phong cach ki?n truc nay ph?n nhi?u mang tinh lai t?p sao chep cac đ?c đi?m ki?n truc n??c ngoai con mang tinh h?n lo?n. Hi?n nay, cac ki?n truc s? Vi?t Nam v?n đang l?n tim m?t con đ??ng cho rieng h?.

Tuy nhien, t? n?m 2003 đ?n nay(2007) m?t s? trao l?u ki?n truc m?i theo phong cach hi?n đ?i đa đ??c hinh thanh. Tuy ch?a ro net nh?ng đa m?t ph?n th? hi?n đ??c s? h?i nh?p v?i th? gi?i c?a cac ki?n truc s? Vi?t Nam. Ben c?nh cac hinh th?c th??ng th?y ngoai đ??ng ph?, cong n?ng s? d?ng c?ng đ??c nghien c?u nghiem tuc h?n, t?o ti?n nghi cho ng??i s? d?ng t?t h?n.

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Cong nghi?p v?n hoa
• Cong nghi?p sang t?o

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Ki?n truc .