Hum xam

M?t con hum xam l?n va m?t chu h? xam non

Hum xam hay c?p xam , h? xam hay h? lam , h? xanh la m?t thu?t ng? dung đ? mo t? v? nh?ng con h? co bi?n đ?i v? mau s?c b? long chuy?n thanh mau xanh xam khong nh? cac ca th? h? khac ma chung th??ng co mau cam đ?m ho?c nau vang tuy theo t?ng phan loai. Chung đ??c x?p vao nhom cac sinh v?t k? bi va đ??c cho la đa ghi nh?n t?i cac t?nh Phuc Ki?n c?a Trung Qu?c ( h? Hoa Nam ), t?i Han Qu?c ( h? Siberia ) va Vi?t Nam (Trong dan gian va quan ni?m c?a ng??i dan). Loai h? nay b? đ?t bi?n v?i m?t b? long xanh nh?t v?i s?c mau xam t?i hay xam b?c. H?u h?t cac con h? xam nay c?c k? hi?m g?p va x?p vao nhom loai nguy c?p . đay c?ng la m?t trong nh?ng bi?n th? mau long c?a loai h?, nh? nh?ng ca th? h? tr?ng ( b?ch h? ) va h? đen ( h?c h? ).

Kho?ng n?m 1910 , Harry Caldwell , m?t th? s?n , nha truy?n giao va nha tham hi?m M? đa phat hi?n va s?n lung m?t con h? mau xanh xam ? Phuc Chau . ? Trung Qu?c , con h? xanh kh?ng l? la con v?t ma nhi?u ng??i k? h? đa nhin th?y ? t?nh Phuc Ki?n . Chung co b? long mau xanh d??ng va to h?n con h? binh th??ng. Tuy nhien, t?i nay v?n ch?a co ai trong s? cac nhan ch?ng đ?a ra b?ng ch?ng v? s? t?n t?i c?a h? xanh ^[1] . ? Vi?t Nam, vao nh?ng n?m 1950 t?i Chi Linh , H?i D??ng , du kich đa t?ng b?n đ??c m?t con h? xam n?ng 1,2 t?, tr??c đo no đa b?t m?t con l?n s? va đan l?n con, lam b? th??ng đ?n ch?t 1 ng??i ph? n?. Nh?ng cau chuy?n khac ? t?nh Tuyen Quang c?ng co k? v? m?t con h? xam b? th?t chuyen ?n th?t ng??i ^[2] va đ?c bi?t la cau chuy?n v? Th?n H? xam kh?ng l? ?n th?t ng??i ? Thanh Hoa .

V?n hoa Vi?t Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Dan gian Vi?t Nam co truy?n t?ng cau chuy?n Thi?n s? V?n H?nh c??i h?, theo đo ng??i ta đ?n đ?i vua Ly Cong U?n la con đ? c?a Thi?n s? V?n H?nh. Thi?n s? len chua ch? tay vao con H? (đ?p đ?t) ? tr??c c?ng chua ma th? đ?c r?ng: " N?u k? tu hanh nay co ta tam va luy?n ai tr?n t?c thi con H? đ?t kia mai mai la H? đ?t. Nh??c b?ng khong ph?i nh? th? thi con H? đ?t s? hoa thanh H? th?t ". L?i c?u ?ng nghi?m, H? đ?t b?ng g?m len bi?n thanh H? xanh đ? cho Thi?n s? V?n H?nh c??i. N?u lo?i tr? đi nh?ng l?p v? b?c huy?n ho?c th?n bi co th? gi?i ma hinh t??ng H? xanh th? hi?n khung c?nh thien nhien, ngo?i c?nh ngo?i v?t c?a đ?i s?ng luc b?y gi? (vung T? S?n nh?t la khu v?c chua Tieu v?n la r?ng r?m, đ?m l?y co thu d?) va hanh đ?ng c??i H? t??ng tr?ng cho cong qu? tu hanh c?a b?c cao t?ng tri gi? bi?t ch? ng? tam y vo th??ng, b?t ?n trong qua trinh Thi?n đ?nh ^[3] .

T?i Vi?t Nam , Hum xam đ??c nh?c đ?n nhi?u trong dan gian ch?ng h?n nh? cau chuy?n c? tich th? r?ng va hum xam . Trong b?c tranh Ng? h? c?a cac ngh? nhan đong H? co v? hinh m?t con h? xanh. Trong tam th?c ng??i Vi?t, thu?t ng? Hum xam con la ten g?i đ?t bi?t hi?u cho nhi?u anh hung, h?o han ? Vi?t Nam, v?i c?u truc c?m t? la Hum xam c?ng v?i đ?a ph??ng n?i thanh danh. Hoang Hoa Tham đ??c ton x?ng la Hum xam Yen Th? , Nguy?n Minh K? nguyen Ch? t?ch Qu?ng Tr? con đ??c đ?t bi?t hi?u la Hum xam đ??ng 9-Nam Lao , Anh hung l?c l??ng V? trang nhan dan Vi?t Nam Nguy?n đinh B?y (t? B?y Khiem) đ??c g?i la Hum xam Tr? Thien , ^[4] ong đ?ng V?n Vi?t , Ch? huy tr??ng cac tr?n đanh tren đ??ng s? 4 c?a Vi?t Minh đ??c ng??i Phap g?i la Con hum xam tren đ??ng s? 4 , Anh hung Lao đ?ng Nguy?n Phong L?u đ??c g?i la H? xam Tr??ng S?n , Nahria Ya Duck đ? nh?t Pho Th? t??ng Fulro đ??c m?nh danh la Hum xam Tay Nguyen . ^[5]

Trong vo h?c, nh?ng cao th? vo thu?t Vi?t Nam danh ch?n c?ng đ??c đ?t bi?t danh la hum xam. Vo s? Ma Thanh Long c?ng đ??c đ?t bi?t danh la Hum xam Hoa H?ng , vo s? Hu?nh Long H? đ??c m?nh danh la Hum xam Qu?ng Ngai ^[6] vo s? Ha Tr?ng Ng? v?i tuy?t k? quy?n ba chan h? đ??c ton x?ng la Hum xam mi?n Nam , ^[7] vo s? Ha Tr?ng S?n c?ng co bi?t danh la Hum xam mi?n Trung ^[8] cung v?i vo s? Ly Xuan H? ng??i đ??c m?nh danh la Hum xam cao nguyen . ^[8] Ng??i Vi?t con dung thu?t ng? hum xam đ? đ?t ten cho cac nhan v?t n??c ngoai nh? đ?i bong Bayern Munich đ??c bao gi?i Vi?t Nam đ?t ten la Hum xam x? Bavaria , th? mon Jose Luis Chilavert đ??c g?i la Con hum xam Nam M? .

? Tuyen Quang [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?i vung Tuyen Quang co nh?ng cau chuy?n k? v? s? xu?t hi?n c?a nh?ng ca th? h? xam. Cau chuy?n v? m?t th? s?n b?n r?i con vo?c thi co con h? to xong đ?n qu?p xac con vo?c tha đi m?t. Co hai ng??i xach sung vao L?ng Chu?t ? Tuyen Quang, ph?c kich d??i chan nui đ? b?n vo?c l?y th?t n?u gi? c?y va dung x??ng n?u cao vi chi?u nao đan vo?c c?ng v? hang tru ng?, nen t? tr?a, treo len vach đa, ch?n đi?m ph?c kich, kho?ng 5 gi? chi?u thi đan vo?c riu rit keo nhau v?. Chung chuy?n canh tren vach đa lam nao đ?ng c? khu r?ng, m?t con vo?c trung đ?n r?i xu?ng s??n nui thi t? phia con vo?c r?i xu?ng, cay c?i xao đ?ng, nhan ch?ng rung minh khi th?y c?p xam to nh? bo, c?n con vo?c tren mi?ng, ph?c m?t cai, con c?p bi?n m?t trong canh r?ng r?m r?p, nhan ch?ng ch?n ch?n, khong dam đu?i theo con h?. Hom sau, mo vao r?ng l?n theo d?u chan h? thi th?y trong khe nui cach L?ng Chu?t đ? 500m, d?u tich mau me, long la va vai m?u x??ng vo?c v?n con đo. Con c?p đa tha xac con vo?c đ?n đ?a đi?m đo va ?n s?ch, con vo?c n?ng đ? 10 kg, nen ch? đ? m?t b?a cho h? xam ^[9] .

M?t t??ng trinh khac t?i thung l?ng L?ng Chu?t, trong khu r?ng phong h? thu?c b?n Na Tong (Th??ng Lam, Lam Binh, Tuyen Quang), đa di?n ra cau chuy?n v? cu?c chi?n gi?a m?t ng??i va con c?p xam r?t l?n, tr??c s? ch?ng ki?n c?a nhi?u ng??i. M?t l?n co con l?n n?ng ch?ng 70 kg đang pha n??ng, b? ph?c kich b?n. Phat sung trung đ?u khi?n l?n ch?t t?i ch?. L?n v?a g?c xu?ng, khoi sung v?a tan, thi con c?p xam r?t l?n x?c đ?n qu?p con l?n. M?t ng??i dan ti?p t?c gi??ng sung b?n h?. Th? nh?ng, phat sung nay x?t li?n b? sung, vac dao xong vao chem h?. Cu chem r?t m?nh vao l?ng, nh?ng d??ng nh? con h? ch?ng vi?c gi, no quay l?i gi??ng tay tat m?t cai rach da m?t ng??i đo, m?y ng??i lam n??ng, nghe ti?ng sung, ti?ng h? g?m thi keo đ?n xem, nhin th?y đanh nhau v?i h?, nh?ng khong ai dam đ?n g?n, vi con h? to qua. M?c du mau me đ?m đia m?t, th?m đ? vai ao, nh?ng v?n vac dao ti?p t?c xong đ?n. Tuy nhien, con h? qu?p l?n ch?y tot vao r?ng ^[10]

? ngoi lang ben b? song Lo, thon Vi?t H??ng (xa Thai Binh, huy?n Yen S?n, Tuyen Quang) co m?t cau chuy?n rung r?n v? c?p th?t chan kh?ng l?, đa ?n th?t nhi?u ng??i, co ng??i trong lang Vi?t H??ng b? con c?p th?t t?n cong kinh hoang, m?t nam n?n nhan len n??ng vao sang s?m va b?t ng? b? con c?p v?. H? th??ng b?t ng??i luc nh?p nho?ng t?i va sang s?m, nen m?i ng??i khong dam len n??ng, vao r?ng sang s?m va th??ng v? nha tr??c khi m?t tr?i l?n. H? xam th??ng treo qua day nui v? xa Thai Binh. Hom đo, khi tr?i m? s??ng, đang phat n??ng, thi con c?p th?t xong ra g?m g?, r?i nh?y x? vao tat vao n?n nhan, n?n nhan lien ti?p tranh cu tat c?a no, r?i vung dao chem t?i t?p v? phia con c?p.

Con c?p trung m?y nhat dao, song cang b? th??ng no cang h?ng mau, lien ti?p gi??ng mong vu?t v? v? phia n?n nhan. Nghe ti?ng c?p g?m, ng??i dan cung b? đ?i vac sung ch?y v? phia n??ng s?n. Khi m?i ng??i đ?n, thi th?y đang đanh nhau v?i c?p, toan than be b?t mau. Nghe ti?ng sung n?, con c?p ch?y tot vao r?ng, bi?n m?t hut. Con c?p tat, cao khi?n da th?t t?i t?, da l?t nhi?u ch?, toan than choe choet mau me, nhi?u th?y lang trong vung đ?n đ?p thu?c, c?u ch?a, nh?ng v?t h? cao r?t đ?c, khi?n th?t th?i, doi b? l?m ng?m bo trong da. Kho?ng n?a thang sau thi n?n nhan ch?t, ng??i nha ph?i đao m? r?t sau, vui xac ong xu?ng, r?i đ?p đa day, c?m nhi?u c?c nh?n, đ? h? khong moi xac len bao thu ^[11]

T?i khe nui h? xam th??ng v? b?t ng??i, loai h? bi?t bao thu. N?u ai t?n cong no, thi no s? nh? dai, thu lau va tim cach sat h?i. N?u ai la k? thu c?a no, thi du ch?t r?i, no v?n moi xac len ?n, chuy?n h? moi xac ng??i len ?n, thi x?y ra th??ng xuyen ? vung Yen S?n ngay x?a. Do ng??i dan chon xac kha s? sai, ch? bo chi?u r?i vui xu?ng đ?t, ch? khong đong ao quan. Khoai kh?u c?a h? la th?t th?i, nen chung th??ng tim cach qu?t m? moi xac ng??i len ?n. Nhi?u gia đinh b? m?t xac ng??i than vi chon s? sai, h? th??ng mo v? ngh?a đ?a, va th?y co đ?t m?i đ?p, la chung bi?t m? m?i, li?n đao len ?n xac, vi th?, ng??i dan vung Yen S?n th?i đi?m đo ph?i đao huy?t r?t sau, r?i đ?p nhi?u đa t?ng l?n ben tren, tranh vi?c h? ?n m?t xac ^[11]

T?i vung Tuyen Quang, đ??ng mon qua xa Thai Binh c?ng la con đ??ng hanh quan len đi?n Bien co nh?ng cau chuy?n v? h? ?n th?t ng??i, ngay c? b? đ?i c?ng b? h? v? ?n th?t. H? th??ng nup ben đ??ng mon rinh m?i đ? v?. N?u g?p đong ng??i thi no b? đi, th?y m?t ng??i la no xong ra ch?p. Co n?n nhan b? h? xam c?n rach chan. Trong lang Vi?t H??ng co 4 b? đ?i trong gi? kho quan l??ng nh?ng, vao n?m 1957, m?t b? đ?i, khong ro ng??i ? đau, đa b? con h? th?t v?, tha vao r?ng m?t xac. Nh?ng ng??i con l?i cung dan quan vao r?ng truy tim ma khong th?y xac, ch? th?y d?u chan con h? th?t va d?u mau. Tin h? th?t kh?ng l? ?n th?t nhi?u ng??i dan, b?t c? b? đ?i đ? ?n th?t lan truy?n r?ng rai. đ? b?t no ng??i ta đ?t b?y ? kh?p n?i, cac đ??ng đi l?i l?i trong r?ng đ?u gi?ng b?y, ? m?i c?m beo, đ?u nh?t m?t con cho lam m?i. C?p th?y cho xong đ?n qu?p, s? dinh b?y ^[11] .

Vao m?t bu?i sang s?m co ng??i b? đanh th?c b?i ti?ng hum g?m vang đ?ng c? nui r?ng, h? ch?a bao gi? nghe ti?ng hum keu to nh? th?, r?i ti?ng la het đa tom đ??c hum l?n, th?y m?y ong th? di?t hum troi nghi?n 4 chan con hum, chinh la con hum th?t. Con hum nay đa b? dinh b?y. Con hum to nh? con bo, dai ngo?ng, long vang xam, m?t chan sau c?a no teo l?i, nh? h?n cac chan khac. Sau khi tom đ??c con c?p th?t kh?ng l?, thi ? lang Vi?t H??ng khong ai b? c?p ?n th?t n?a. Thi tho?ng c?p v?n t? đ?i ngan hoang r?m Trung S?n mo v? b?t tr?m trau bo c?a dan, nh?ng khong dam b?t ng??i vi loai manh chua r?ng xanh đa bi?t s? con ng??i ^[11] .

Th?n h? xam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

? mi?n Trung Vi?t Nam con đ?n v? cau chuy?n Th?n h? xam ?n th?t ng??i ? Thanh Hoa hay con g?i la Th?n h? xam Thanh Hoa hay h? kh?ng l? la m?t huy?n tho?i v? oai linh th?n h? ? vung Th?ch Thanh thu?c t?nh Thanh Hoa. No đa t?o nen Cu?c tan sat ng??i kh?p x? Thanh c?a h? xam kh?ng l?, đ?c bi?t la nh?ng v? vi?c t?n cong va ?n th?t ng??i c?a no th??ng xuyen nh?m vao nh?ng ng??i trong gia t?c h? đinh qua nhi?u th? h? trong vung nay, nh?ng cau chuy?n k? l?i co nhi?u y?u t? theu d?t c?a nh?ng ng??i dan đ?a ph??ng. ^[12]

Cau chuy?n v? th?n h? ?n th?t ng??i ? Th?ch Thanh la ch?t li?u đ? nha v?n đai đ?c Tu?n (but danh Tchya ) vi?t ra cu?n truy?n lieu trai Th?n H? đ?y h?p d?n va Ai hat gi?a r?ng khuya . Chuy?n Ai hat gi?a r?ng khuya vi?t v? nh?ng con ma tranh , la ng??i b? h? ?n th?t ma bi?n thanh. Chuy?n Th?n H? noi v? s? tr? thu kh?ng khi?p c?a con h? xam kh?ng l? v?i gia t?c h? đeo , b?i t? tien gia t?c l?n nh?t vung Th?ch Thanh nay đa l? tay xuc ph?m th?n h?. Cach tr? thu c?a h? ?ng v?i cach c?a t? tien h? đeo đa lam v?i h?. Ngh?a la ng??i nao c?a nha h? đeo đa b? h? b?t thi c?ng b? moc m?t đoi m?t va b? c?n m?t hai hon ng?c hanh đ? ph?i tuy?t đ??ng sinh d?c, truy?n gi?ng. ^{[13] [14]}

Mo t? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo nh?ng truy?n thuy?t c?a ng??i M??ng vung Th?ch Thanh, thi tr??c kia trong đ?i ngan Thanh Yen co r?t nhi?u h? sinh s?ng nh?ng trong đo co m?t con h? thanh tinh , hay con g?i la h? th?n, la chua t? c?a loai h? , no la v? ch? huy t?i cao, la th? l?nh c?a khu r?ng nay va th??ng xuyen gay ra nh?ng v? tan sat ng??i ghe g?m, ^[15] nh?ng ng??i dan đ?a ph??ng th??ng t? ch?c s?n h? nh?ng ch? s?n đ??c nh?ng con h? th??ngva cho r?ng chung ch? la linh, la tay sai c?a th?n h? xam. Th?n h? xam la chua c?a cac loai h?, no hi?u l?nh b?y h? tim m?i cach gi?t h?i dong h? đinh ? đ?t Thanh Yen đ? tr? thu vi s? ki?n m?t ng??i th? s?n trong gia đinh nay b?n ch?t m?t m?t c?a no. ^[16] No ch? tim s? h? la b?t ng??i trong gia đinh h? đinh ?n th?t. ^[17]

đay la m?t con h? kh?ng l?, than to nh? bo , dai t?i 4 met long xam, con h? nay co mau long xam x?t, to l?n, d? d?n, than no to l?n b?ng con bo đ?c, dai b?ng c? cay sao. No to g?p r??i, th?m chi g?p đoi h? đ?ng lo?i, than no dai kho?ng h?n 4 met, minh to nh? con trau, no co b? da v?n nh?ng mau xam h?n, ch? khong vang nh? h? binh th??ng. Hai m?t h? th?n đ? lom nh? c?c than nong r?y luc ban đem. ^[15] Khi nhin vao n?n nhan anh m?t đ? r?c, nhin nh? thoi mien v?i anh m?t r?c l?a c?m h?n. ^[17] No co vu?t dai va s?c nh? dao ch?c ti?t l?n , ng??i ta mo t? r?ng con h? nay v? m?t cai, n?a than cay c? th? toac ra, nen n?u con ng??i trung cu tat c?a no, thi s? r?i đ?u m?t m?ng. No dung đoi tay kh?e nh? thep , mong vu?t nh? dao v? vao than cay roang roac, khi?n cay c? th? rung len b?n b?t ^[18] hay no v? vao than cay su khi?n than cay toac ra. ^[19]

Ngoai ra, mong vu?t va r?ng loai h? xam thanh tinh r?t đ?c , nen ch? c?n cao x??c da ng??i, n?u khong đ??c gi?i đ?c, thi s? m?t m?ng . ^[19] Khi no ha mi?ng ngap m?t cai, ma mi?ng r?ng t??ng nh? đ?n ngot m?t met. Mui hoi t? cai ngap c?a no x?c ra, ng??i ta mo t? m?t cach th?m x?ng r?ng no ch? c?n đ?p m?t cai con de m?t hut trong mi?ng, ch? con l?i cai chan de, ^[15] hay nh? co th? s?n k? l?i m?t c?nh t??ng kh?ng khi?p ngay c? con trau m?i b? c?t l?i, con c?p kh?ng l? nh?y x? t? r?ng ra, con trau r?ng len th?m thi?t, tim cach thoat than nh?ng b? s?i th?ng ch?c gi? l?i. Con c?p quan sat t? phia, r?i ti?n đ?n đ?p th?ng vao h?ng trau. Da loai trau day va dai, nh?ng cu đ?p m?nh khi?n h?ng trau đ?t toac, mau phun ?ng ?c. H? sat con trau r?i, con h? xam chui đ?u xe b?ng, moi b? long ra ?n. ^[18]

Ti?ng keu c?a no tr?m, đ?c, sau, l?i v?ng c? tr?m d?m, khi?n ai nghe th?y c?ng b?n r?n tay chan, m?t h?t sinh l?c, ^[15] nh?ng ng??i th? s?n k? r?ng khi c? canh r?ng đang nao nhi?t b?i ti?ng keu hot c?a cac loai, ma b?ng im b?t, thi h? đa xu?t hi?n, oai linh c?a loai v?t nay khi?n cac loai ph?i kinh s?, khi?p đ?m, ma im re. ^[15] Hang đem, con h? xam kh?ng l? v?n l??n l? ? nh?ng canh r?ng quanh thung l?ng g?m len nh? s?m, khi?n khong ai ng? đ??c ^[17] v?i nh?ng ti?ng "a ?m" hay "a u?m" c?a loai h? v?n vang len đem đem t? phia r?ng gia va sau ti?ng "a u?m" tr?m đ?c đ?c tr?ng c?a con h? xam kh?ng l?, la ti?ng "a ?m" c?a b?y h? lau la ^[17] ti?ng "a u?m" tr?m đ?c vang đ?ng r?t l?n, sau đo la hang lo?t ti?ng "a ?m" vang d?y t? trong r?ng . Dan am thanh kinh hai c?a b?y h? khi?n t?t th?y m?i ng??i đ?u d?ng toc gay, c?m giac nh? m?t h?t sinh l?c. Trong đem t?i, trong r?ng, th?n h? xam g?i lau la c?a chung keo đ?n r?t đong, đ?n c? tr?m con ^[20] Ngoai ti?ng g?m nh? s?m rung, Th?n h? xam co bi?t tai keu gi?ng cac con v?t. Co luc no keu "uom uom" nh? ti?ng ?ch , co luc no tac nh? con nai , ho?c gay nh? ga r?ng . No tim cach d? cac con v?t đ?n đ? ?n th?t, d? c? con ng??i đ?n đ? qu?p đi. ^[21]

M?t đi?m đ?c bi?t la đoi tai c?a no r?t to, luc nao c?ng v?nh len đ? l?ng nghe thien h? ban tan v? no. Ng??i ta cho r?ng con c?p thanh tinh ? canh r?ng Th?ch Thanh la loai "thien ly nh?", t?c la no co th? nghe đ??c ngan d?m , nen cung t? ? đau no c?ng bi?t đ? tim đ?n th??ng th?c đ? dang, vi s? "thien ly nh?" c?a con c?p thanh tinh nay, ma ch?ng ai dam m?o ph?m, noi x?u h? th?n, b?i ng??i b?n x? tin r?ng, h? noi x?u, thi h? th?n ?t xu?t hi?n ?n th?t . ^[13] đ?c bi?t, trong l? tai ?y co h?n 100 v?t đ? nh? n?t ru?i son, ch?ng t? no đa ?n th?t h?n 100 ng??i . Truy?n thuy?t c?a ng??i M??ng k? r?ng, loai h? h? ?n th?t m?t ng??i, thi tren tai s? co m?t v?t đ? . M?i v?t đ? t??ng tr?ng cho m?t linh h?n . Nh?ng linh h?n b? con h? ?n th?t s? đi theo no, ch?u s? sai khi?n c?a no. Khi tren tai loai h? đa co 100 v?t đ?, thi con h? đo đa thanh tinh. Khi h? đa thanh tinh, thi mau long vang s?c s? đ?c tr?ng c?a loai h? s? bi?n thanh mau xam x?t, nhin r?t hung d?, ghe r?n. đo c?ng chinh la luc no tr? thanh chua cac loai h? trong r?ng, ^[15] th?n h? th??ng co s? l??ng n?t đ? tren tai ?ng v?i s? ng??i ma no ?n th?t va mau long c?a no xam h?n, m?t đ? h?n, than th? l?c l??ng h?n. ^[20]

H? ?n th?t ng??i th??ng nhin tr?ng , m?c du co th? gi?t nhi?u ng??i m?t luc, nh?ng no l?i ?n lam nhi?u l?n. Vao nh?ng ngay tr?ng tron (ngay r?m), thi no s? ?n ph?n gi?a c? th?. đ?u thang thi no ?n đ?u ng??i. Cu?i thang thi ?n chan. Khi đo đang la gi?a thang, no xe b?ng, phanh ng?c ?n ph?n n?i t?ng , ^[21] ?n khong h?t, no b? đi, khi nao đoi ti?p t?c quay l?i ?n. H? r?t thich ?n xac th?i. Khi c?n ch?t ai, no th??ng tha vao r?ng đ? ?n th?t. Khi ?n th?t ng??i, no th??ng nhin tr?ng. N?u la tr?ng đ?u thang, no ?n đ?u, gi?a thang ?n ph?n b?ng va cu?i thang ?n ph?n chan. ?n no, no gi?u xac đ? hom sau tim đ?n ?n ti?p. Xac ng??i cang th?i, no cang khoai kh?u. Vi th?, n?u con m?i b? c??p, đem chon, no s? tim cach b?i len đ? ?n ti?p ^[22] H? ?n th?t ai, thi ng??i đo bi?n thanh ma tranh, khong sieu thoat đ??c. Ch? co cach gi?t h?, thi nh?ng ma tranh b? h? ?n th?t m?i đ??c đ?u thai. ^[21]

C?ng theo truy?n thuy?t ? x? M??ng n?i mi?n tay Thanh Hoa nay, h? thanh tinh co th? s?ng vai tr?m tu?i. No ?n h?t con trau m?t luc, nh?ng c?ng co th? ?n trong hang đa vai n?m khong c?n ?n. ^[15] Trong tam th?c c?a ng??i M??ng, nh?ng con h? đa ?n th?t tren 100 ng??i, thi no đa thanh tinh va ng??i M??ng g?i no la h? th?n. Ng??i M??ng con tin r?ng no s?ng lau ngan tu?i va co th? bi?n hoa khon l??ng. ^[20] Con h? xam nay r?t ac, gi?ng h? t?t nguy?n l?i th??ng ac h?n. No th??ng ph?c ? nh?ng con đ??ng mon g?n b?n, n?i con ng??i hay đi l?i, r?i ao ao ch?p l?y, trut m?i oan h?n len than th? ng??i vo t?i. C? vai ngay, no l?i mo v? b?n v? m?t ng??i. ?n th?t khong h?t, no cao c?u, xe nat than th?, moi long x? ru?t r?t th??ng tam. Th?m chi, ?n th?t ng??i no r?i, g?p ng??i n?a, no l?i t?n cong gi?t ch?t, hanh h? xac ch?t cho b?y th?t tan x??ng , cho h? d? r?i m?i b? đi. No lam th? la đ? l?i d?u hi?u cho loai ng??i bi?t r?ng no đang bao thu loai ng??i. ^[18] Con h? xam thanh tinh nay la h? th?n, no đi l?i hang đem quanh nha nh?ng đi?u đ?c bi?t la khong bao gi? no dinh b?y , sang ra, đi ki?m tra quanh nha, th?y nh?ng v?t chan h? to b?ng mi?ng bat to va m?c du ti?ng g?m c?a no nh? s?m, nh?ng khi th? s?n vao r?ng, thi l?i ch?ng th?y bong dang no. ^[16]

Loai h? co mui r?t hoi. No xu?t hi?n ? ch? nao, l?p t?c xung quanh khu v?c r?t hoi ham. Nhi?u ch? no đi qua, ng??i thinh m?i, đ?n hom sau v?n con th?y mui hoi đ?c tr?ng c?a h?. Gi?ng h? tinh m?t, nh?ng l?i thinh m?i. Vi th?, ph?i ph?c kich no ? xuoi chi?u gio, đ? mui c? th? ng??i khong bay đ?n m?i no, ma chinh mui hoi n?ng n?c c?a no s? đanh th?c th? s?n. ^[23] ? vung r?ng th?m, ng??i ta cho r?ng con h? b? th??ng s? bi?n thanh con h? d?, hay b?t ng??i. H? th??ng cang n?ng thi cang d? d?n. đ?c bi?t, n?u h? b? th??ng b?i con ng??i, thi c? đ?i no s? tim cach ?n th?t ng??i. Khi đa ?n th?t ng??i quen mui, no khong ?n th? gi khac ngoai con ng??i. H? la loai nh? dai, thu lau, nen no s? tr? thu đ?n t?n cung, đ?n tan kh?c. ^[23]

Bi?n hoa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nhi?u ng??i con kh?ng đ?nh r?ng, khi tr?n vao trong r?ng, th?n h? bi?n thanh m?t ong gia . Vi no b? ch?t m?t, nen ong gia nay c?ng ch?t . Xung quanh h? th?n, con co m?t cau chuy?n v?a kinh d? v?a lang m?n la ma tranh. Ma tranh chinh la linh h?n nh?ng ng??i b? th?n h? ?n th?t. Nh?ng ng??i b? h? ?n th?t th??ng ch?t m?t cach tan kh?c, oan ?c, nen linh h?n khong sieu thoat đ??c, c? lu?n qu?n trong r?ng, ho?c đi theo con h? va b? no sai khi?n lam nh?ng vi?c nh?ng nhi?u dan gian. ^[20] V?i ng??i dan ? vung đ?t nay, th?n h? v?n la m?t th? gi đo am ?nh kh?ng khi?p v?i cu?c s?ng c?a h?. ^[12]

Con h? nay bi?t bi?n hoa, luc no thanh h?, luc thanh c? gia rau dai ch?t m?t. Vi?c con h? bi?n thanh c? gia ch?t m?t ch? la l?i đ?n, co th? do nhin ga hoa cu?c ma suy di?n ra, nh?ng con h? xam kh?ng l?, ch?t m?t m?t, ?n th?t khong bi?t bao nhieu ng??i la co th?t, gay s? hai cho toan b? dan c? Th?ch Thanh va nh?ng vung lan c?n. ^[16] Co cau chuy?n khi m?t ng??i th? s?n ng?m trung con m?t đ? nh? c?c than c?a th?n h? xam, thi phat hi?n nghe th?y ti?ng c??i ruc rich, ro rang la ti?ng con gai co m?t đan con gai, than th? tr?ng mu?t, qu?n nh?ng t?m v?i tr?ng m?ng manh đi len t? d??i v?ng n??c, đ?n ben th?n h? xam, đo chinh la ma tranh. L?i đ?n c?a dan gian r?ng, khi h? ?n th?t ng??i, thi ng??i đo bi?n thanh ma tranh, hay con g?i la h? tranh. Nh?ng ng??i con gai nay b? h? ?n th?t, b? bi?n thanh ma, khong sieu thoat đ??c, ma ti?p t?c ph?i đi theo th?n h? đ? h?u h?.

Khi nh?ng n? ma tranh nh? nh?ng bong tr?ng th??t tha di chuy?n đ?n c?nh th?n h?, thi th?n h? xam đa bi?n thanh m?t c? gia, rau toc b?c ph?, ch?t m?t m?t. đi?u k? d? la con m?t v?n đ? r?c. đ?u h? bi?n thanh đ?u ng??i, hai chan tr??c bi?n thanh tay, hai chan sau bi?n thanh chan, ng?i tren t?ng đa, nh?ng ph?n l?ng v?n v?n v?n mau xam c?a h?. M?y con ma tranh đ?n ben th?n h? h?u h? ong c?. Con thi v?ch l?ng b?t ch?y, con thi bop vai, con vu?t rau treu đua th?n h?. Th?i gian đo, ng??i dan Th?ch Thanh v?n đ?n r?ng, vao nh?ng ngay r?m mua h?, khi tr?i nong n?c, tr?ng sang, quang c?nh l?ng l? am th?m, thi th?n h? xam s? hi?n ra hinh ng??i đ? đua gi?n v?i ma tranh. Con h? đa thanh tinh, đa thanh th?n h?, vo cung khon ngoan, nen nhi?u th? s?n đa m?t m?ng ma v?n khong gi?t đ??c no ^[14]

H? xam kh?ng l? đa ?n th?t vo s? l??ng dan, ma theo l?i đ?n, thi tren tai c?a no co h?n 100 n?t đ?, b?i c? ?n th?t m?t ng??i, thi l?i co m?t n?t đ? m?c tren tai. Ng??i M??ng n?i đay c?ng tin r?ng, khi b? h? ?n th?t, thi linh h?n ng??i đo qu?n quanh ben con h?, bi?n thanh ma tranh oan trai l?n khu?t trong r?ng, ph?c d?ch h? va ch?u s? sai khi?n c?a no. Co th? s?n vao r?ng b?n thu, khi đ?n g?n khu v?c đo, nghe th?y ti?ng hat c?a ng??i con gai, nh?ng đ?n g?n thi ch?ng th?y ai. C?t ti?ng g?i, thi ti?ng hat im b?t ch? gai ong b? h? d? ?n th?t. ^[17] Th?n h? xam khong ch? bi?n thanh c? gia, ma con bi?n c? thanh r?n h? kh?ng l? đ? c?n ch?t ng??i. Th?n h? xam khong ch? ?n th?t ng??i, c?n ch?t ng??i, ma con co c? phep thu?t khi?n gia đinh ng??i ta đieu đ?ng, ng??i ch?t b?nh, ng??i ch?t tr?, ng??i tai bi?n ch?t, r?i b?n than ong c?ng mu loa… Nhi?u ng??i tin r?ng, h? xam đa bi?n thanh r?n h? chua. h? chua la do th?n h? xam hoa thanh, nen gi?t h? chua thi ch? gi?t đ??c than xac h? chua, con linh h?n h? xam thi khong gi?t n?i. ^[24]

Tam ni?m [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? nhi?u n?m, nh?ng b?n lang ng??i M??ng ? mi?n tay Thanh Hoa, keo dai t? vung Th?ch Thanh len đ?n Quan Hoa , M??ng Lat , ngoai vi?c th? cung t? tien , th?n r?ng , th?n nui, thi h? con cung Ong H?. Ng??i M??ng ? vung nay ngoai vi?c ton tr?ng th?n r?ng, th?n nui, thi s? th?n h?, khong dam vao r?ng l?y que c?i, va khong ch?t pha r?ng . Ng??i dan đ?a ph??ng quan ni?m r?ng, r?ng la ch?n h? th?n ?, nen khong ai dam kinh đ?ng. Ch? co th? s?n, b?t ch?p tinh m?ng m?i dam mo vao r?ng. Nh?ng nh?ng ng??i vao r?ng ?n c?p c?a r?ng, đ?u ch?ng ra sao, khong ngheo đoi thi c?ng g?p tai h?a la do th?n h? tr?ng ph?t. Du co quan đi?m coi h? la k? thu truy?n ki?p vi đa co nhi?u ng??i trong dong h? b? h? ?n th?t, nhi?u ng??i du co m?i tham thu v?i h? hang nha h?, nh?ng v?n ph?i th? h? trong mi?u , nh?ng mong loai h? s? tha m?ng cho con chau hay b? h? ?n th?t. Nh?ng cau chuy?n kinh d? v? h? th?n đa am ?nh cu?c s?ng c?a ng??i dan đ?n m?c h? ch?ng dam đ?t chan vao r?ng, ho?c co đi vao thi c?ng ron ren. Trong truy?n Th?n H? c?a nha v?n đai đ?c Tu?n, c?ng mo t? r?ng, ng??i M??ng vung Th?ch Thanh tin r?ng, khi ai đo b? h? ?n th?t, s? bi?n thanh ma tranh v?t v??ng ? nhan dan . Ma tranh th??ng d?n d? ng??i s?ng đ? h? ?n th?t, thi m?i đ??c sieu thoat. Vi n?i s? m? h? ?y, ma ng??i dan khong dam đ?n nh?ng n?i co ng??i b? h? v? ^[12]

Truy?n thuy?t ng??i M??ng k? r?ng, ng??i M??ng đ?n đ?nh c? ? vung Th?ch Thanh nay đa m?y tr?m n?m. Khi đo, vung đ?t nay ch? co r?ng gia, kh? v??n va la lanh đ?a c?a c?p, ng??i M??ng n?i đay đa xam ph?m đ?n lanh đ?a ton nghiem c?a c?p, nen c?p m?i bao thu ma gi?t h?i nhi?u ng??i, t? x?a đ?n nay, m?t s? h? t?c ng??i M??ng ? vung đ?t nay v?n th? m?t con c?p, ma trong suy ngh? c?a h?, no la con c?p đa thanh tinh. Nhi?u gia đinh x?a kia con kinh s? đ?n n?i đ?t h??ng an đ? th? con h? đo v?i ni?m tin r?ng, h? th? no, no s? khong lam h?i, th?m chi con phu h? cho lam ?n, cay c?y đ??c phat đ?t, d? dang. Tr??c kia m?i n?m 4 l?n, đ? 4 mua Xuan, H?, Thu, đong, cac b?n lang ng??i M??ng đ?u ph?i s?m trau , bo , ho?c it nh?t c?ng ph?i la de , l?n , đem vao r?ng cung t?. H? d?ng ban th? b?ng tre, c?t ti?t m? ga , bay c? xoi th?t, r??u ngon cung bai.

Th?y cung lam xong ph?n s?, thi l? v?t la trau, bo, de, l?n s? đ??c c?t vao g?c cay, r?i m?i ng??i keo v? lang. Chi?u xu?ng, c? lang c?a đong then cai, đen đu?c t?t h?t. T? canh r?ng n?i bay l? cung bai, ti?ng "a ?m" vang len t? canh r?ng hoang th?m, t?nh m?ch, khi?n t?t th?y đ?u hai s?n da ga. Ti?ng trau, bo r?ng th?m thi?t r?i t?t l?m sau m?t cu đ?p rung chuy?n nui r?ng. S?m hom sau, dan b?n keo vao r?ng, ch? th?y con c?p s?ng trau, bo, ho?c vai m?u x??ng l?n. H? thanh tinh đa v? th??ng th?c l? v?t. N?m nao dan b?n cung bai đ?y đ?, thi khong co ai m?t m?ng, con khong cung th?n h?, thi m?ng ng??i ph?i th?. Th?m chi, ng??i dan con đ?n r?ng, n?m nao khong cung h? th?n, mua mang s? th?t bat, lua tr?ng ch?ng thanh h?t, cay c?i ch?ng ch?u tr? hoa . ^[13] Nh?c đ?n h? xam, t?t th?y m?i ng??i đ?u s? hai, kinh c?n. ^[18]

V? vi?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? tien gia t?c h? đinh ? vung nay co m?i tham thu truy?n ki?p v?i con h? xam thanh tinh trong r?ng Th?ch Thanh. M?i thu truy?n ki?p nay b?t đ?u t? ong c? đ?i tr??c, la m?t th? s?n thi?n x?, luc con tr?, ong đi s?n, gi?t hang ch?c h? va đa b?n tr?ng th??ng con h? xam, chinh la h? thanh tinh, chua c?a b?y h? trong r?ng Th?ch Thanh. Ban đ?u, con h? nay ?n th?t nhi?u ng??i, no con ?n th?t c? ng??i nha c?a quan huy?n Th?ch Thanh. Quan huy?n r?t t?c gi?n vi con h? nay nen đa trao gi?i th??ng r?t cao cho ai gi?t đ??c con h?. R?t nhi?u th? s?n ? cac vung keo đ?n. Nh?ng quan ch?c ng??i Phap co ham thu s?n b?n c?ng đ?n mong h? sat đ??c con h?, đ? đ??c n?i ti?ng. Tuy nhien, c? tr?m th? s?n vao r?ng đ?u th?t b?i, h? ch? gi?t đ??c vai con h? nh?. Nhi?u th? s?n th?m chi m?t m?ng khi giap m?t h? thanh tinh.

Bi?t minh b? s?n b?t, con h? thanh tinh nay cang l?ng l?n t?c gi?n, pha phach cu?c s?ng x? M??ng, gi?t h?i trau, bo nhi?u vo k?. No đien cu?ng đ?n m?c c? c?n c? trau bo đ?n ch?t r?i b? đi, khong c?n ?n. Co h? b? con h? thanh tinh xong vao đan bo, c?n ch?t m?t luc 20 con trong đan bo 100 con xac ch?ng ch?t, mau me đen x?n c? m?t canh r?ng. C? chi?u xu?ng, con h? thanh tinh th??ng cung b?y đan c?a no t? r?ng gia ra, đi theo khe nui, r?i l?n mo đ?n cac b?n lang b?t ng??i, b?t v?t nuoi . Nha nao c?ng lam vao c?nh kh?n kho vi b? h? b?t s?ch v?t nuoi, qu?y pha khong ki?m ?n đ??c. Khong ch? pha phach cu?c s?ng, gi?t h?i trau bo, ma no cang đien cu?ng c?n gi?t ng??i. Trong hoan c?nh đo, du r?t ton tr?ng con h?, nh?ng đa khong ch?u n?i s? tan ac co th? s?n đa vao r?ng quy?t gi?t con h? thanh tinh nay. Th? s?n đ?t b?y ho?c ph?c kich ? khe nui nay, b?t đ??c c? ch?c con h?, nh?ng toan la h? th??ng. Rieng h? thanh tinh, ch? đ??c nghe ti?ng g?m, ch? ng??i ta ch?a bao gi? đ??c giap m?t manh thu. va th?i gian nay con h? thanh tinh th??ng xuyen xu?t hi?n ? khu v?c lang B?ng. ^[15]

Ng??i th? s?n h? đinh khi s?n h? đa theo d?u va ch?ng ki?n con h? xu?t hi?n th?t, trong đ?i s?n b?n, gi?t h? c?a ong ch?a t?ng s? hai m?t con h? nao khi đ?i m?t, th? nh?ng, ong r?t s? hai ^[15] đ?n n?i du ? g?n nh?ng khong dam n? sung gi?t h? xam kh?ng l? khi nup sau t?ng đa. N?u m?t phat sung khong h? đ??c no, no t?n cong l?i, s? m?t m?ng. Sau khi co c? h?i khac, ong ta n? sung, con h? xam h?c len d? d?i. M?t no đ? lom mau. No ng??c nhin len phia phat ra ti?ng n?. Th?y ng??i, no lui l?i l?y đa, r?i phi than len ng?n cay nh?m ch?p cai gian b?n . Tuy nhien, gian b?n cao qua, nen cu nh?y c?a no b? h?t, th? s?n ti?p t?c dung ten t?m đ?c ng?m b?n v? phia con h?. Con h? trung m?y m?i ten đ?c, đau đ?n, nen nh?y phoc vao r?ng, bi?n m?t. M?t đoan ng??i l?n theo d?u mau, đi c? ch?c km trong r?ng, nh?ng khong th?y xac con h?. Tuy nhien, con h? đo ch?a ch?t. Phat b?n b?ng sung h?a mai chi m?ng ch? s??t m?t, lam mu m?t m?t con h?. M?y m?i ten đ?c g?m vao ng??i, nh?ng c?ng khong gi?t đ??c no. Nh?ng khong th?y h? xam kh?ng l? xu?t hi?n ng??i ? b?n M??ng kh?p vung Th?ch Thanh khong ai b? h? ?n th?t. Trau, bo, de, l?n c?ng khong b? h? v? va khong ai nghe th?y ti?ng g?m c?a loai h? v?n vang len đem đem t? phia r?ng gia.

Nh?ng sau đo m?t n?m, con h? xam kh?ng l? đa l?i xu?t hi?n. Nhi?u ng??i nhin th?y no l?ng l?ng đi l?i me r?ng, v?i mau long xam h?n, đoi m?t đ? h?n, co ng??i con kh?ng đ?nh th?y ro tren tai no co them nhi?u n?t son, ch?ng t? no đa ?n th?t them r?t nhi?u ng??i. Va su?t m?y ch?c n?m sau đo, x? M??ng Th?ch Thanh s?ng trong c?nh n?m n?p lo s?, khong n?m nao ma khong co m?ng ng??i vo t?i b? h? xam va b?y l? lau la d??i tr??ng h? xam ?n th?t. L?n, de, trau, bo no gi?t h?i r?t nhi?u ^[18] Sau khi b?n th??ng, ch?t m?t m?t, con h? nay tr?n đi n?i khac d??ng th??ng va đi tan sat, gi?t h?i ng??i ? n?i khac nh? C?m Th?y, Quan Hoa, th?m chi sang t?n Ninh Binh , Hoa Binh đ? b?t ng??i. Kh?p r?ng nui Th?ch Thanh, đ?n b?n bien gi?i, vong sang r?ng Cuc Ph??ng giap Hoa Binh, Ninh Binh, cach b?n Yen S?n c? tr?m cay s?, b?n lang nao c?ng th?y co ng??i b? h? xam kh?ng l? ?n th?t. Nhi?u ng??i mo t? v? con h? ch?t m?t, v?n v?n mau xam, d? d?n kinh kh?ng, thu h?n v?i loai ng??i ^[18] Du ng??i dan co thanh tam cung bai, thi tho?ng h? xam v?n mo v? ?n th?t ng??i ^[18] ch? sau khi nhi?u b?n lang ng??i M??ng thue th?y cung bai, d?ng mi?u, c?ng n?p bo, de, thi th?n h? xam kh?ng l? gi?t h?i it ng??i h?n.

Th? nh?ng, v?i gia đinh h? đinh, thi h? xam theo sat nhi?u đ?i va tim m?i cach sat h?i khi nh?ng ng??i trong gia đinh co s? h?. c? dong h? đinh cung vao cu?c, v?i v? khi, cung ten ngay đem vao r?ng s?n th?n h? xam, h? sat b?t k? con h? nao t? to đ?n nh? ^[12] Nhi?u cu?c đ?ng đ? di?n ra, nhi?u xac h? đa b? dong h? đinh, dan Thanh Yen phanh thay, nh?ng th?n h? xam v?n thoat than. H? xam kh?ng l? b?t ch?p s? s?n lung, v?n tim v? b?n gi?t ng??i. ^[12]

V? t?n cong đ?u tien no nh?m vao m?t n? th? s?n c?a gia đinh h? đinh. Trong m?t chuy?n s?n l?n r?ng , khi ng??i ph? n? nay s?n đ??c m?t con l?n r?ng to kh?e, v?a gi?t con l?n xong thi m?t ti?ng g?m ch?n đ?ng r?ng gia. Con h? xam kh?ng l? t? r?ng v?t ra, phi th?ng v? phia n? th? s?n, v? m?t cu tr?i giang. Ba nay tranh đ??c cu tap c?a h?, con h? h?t h?i, v? vao cay su . Tranh đ??c cu tap c?a con h?, ba n?p ten b?n lien ti?p. H? ti?p t?c xong vao, ba l?i ne đ??c, chich vao than th? no vai nhat dao g?m. Tr?n đanh di?n ra m?t h?i, b?t phan th?ng b?i, con h? th?y khong h? đ??c nen nh?y tot vao r?ng, ch? c? h?i khac. B?y gi?, nghe ti?ng sung n?, ti?ng h? g?m, thi m?i ng??i m?i ch?y ra. Nh?ng th?y ba nay đang đanh nhau v?i h?, nen treo h?t len ng?n cay, chui vao nha đong ch?t c?a. Kh?p ng??i n? th? s?n nay la cac th??ng tich to?c da rach th?t, va đ?n n?a đem thi ng??i ta phat hi?n ba đa ch?t t? lau vi?c nay x?y ra khi ba le than v? đ?n g?n nha, ki?t s?c, thi ng?i ngh?. Tuy nhien, m?t mau nhi?u, nen ba l?m đi, r?i ch?t ^[19] Cai ch?t c?a n? th? s?n khi?n dong h? đinh ? x? M??ng vung Th?ch Thanh vo cung s? hai th?n h? xam.

V? ti?p theo , con h? l?i nh?m vao m?t nam c?a nha h? đinh s? h? do say r??u . Sau v? vi?c l?n tr??c, nha c?a trong h? đinh đ??c lam vo cung kien c? đ? ch?ng đ? h? t?n cong. C?t nha đ?u ph?i to h?n vong ng??i om, mai nh?n thin, đ? h? xam kh?ng l? co dung s?c m?nh kinh ng??i c?ng khong v?t đ? đ??c nha . Vach nha c?ng đ??c ghep b?ng nh?ng t?m g? lim r?t day, ben trong l?i đ??c đong khung m?ng ch?c ch?n, nen du h? xam kh?ng l? co phi than c?ng khong th? xam nh?p vao trong nha đ??c. Chu?ng trau, chu?ng l?n c?ng đ??c ghep b?ng nh?ng suc g? l?n, đong kin nh? h?p. B?y h? đ?t chi chit quanh nha. Chi?u xu?ng thi vit b?y, đ?t m?i, tren cac con đ??ng mon t? r?ng d?n vao lang, sang hom sau l?i thao b?y cho m?i ng??i đi l?i.

Tuy nhien m?t thanh vien trong dong h? nay trong m?t luc u?ng r??u say, n?m ng?, đong c?a kin, nong qua, nen he c?a, gac đ?u len b?c c?a hong gio. Gio lua mang s??ng đem mat l?nh th?i vao m?t, khi?n ong nay ng? quen. Con c?p xam phat hi?n s? h?, đ?ng d?ng len, gac chan len san nha, ha đ?u ngo?m m?t cai đ?t nguyen cai đ?u. Khi gia đinh phat hi?n, go tr?ng khua chieng, đ?t l?a sang r?c, thi con h? xam l?ng th?ng đi vao r?ng, v?a đi mi?ng v?a nhai đ?u rau rau. Nhin cai xac khong đ?u ch?y mau rong rong thanh v?ng xu?ng n?n đ?t, xung quanh la nh?ng d?u chan kh?ng l?, ma ai c?ng ph?i kinh h?n. ^[16]

V? t?n cong th? ba vao dong h? đinh b?t đ?u b?ng cai ch?t c?a thi?u n? tu?i 17, cung hang lo?t ng??i khac. ^[16] Con H? xam kh?ng l? mo v? b?n M??ng vung Thanh Yen đ? ti?p t?c s?n lung nh?ng ng??i trong h? đinh ? vung đ?t nay. Vao th?i đo, kho?ng n?m 1940, su?t t? thang 3 đ?n thang 6, đem nao c?ng co ti?ng g?m vang đ?ng trong canh r?ng sau khe nui Long Th?c. M?i ng??i đ?u c?nh giac cao đ? h?t s?c. Ban ngay, m?i ng??i ra đ?ng, len n??ng, vao r?ng đ?u ph?i đi theo nhom, mang theo v? khi, đ? h? tr? nhau. Thong th??ng, khi m?t tr?i xu?ng nui, kho?ng 6 gi? t?i, thi h? s? t? r?ng sau mo ra ki?m ?n, nen m?i ng??i ph?i v? nha tr??c 5 gi? chi?u. Tuy nhien vao m?t ngay co m?t nhom co gai m?i ch?i qua gi?, h? r? nhau xu?ng su?i t?m. M?t thi?u n? 17 tu?i nha h? đinh đang ng?i d??i g?c cay thi b?ng chim bay nhao nhac, kh? nh?y tot len ng?n cay ng?i im. Ti?ng "a u?m" vang len phia con đ??ng mon trong r?ng. Cac thi?u n? ch?a k?p đ?nh th?n, thi h? xam kh?ng l? đa đ?ng ngay tr??c m?t co gai, nhin co v?i anh m?t đ? r?c. đ?i di?n v?i h? d? kh?ng l?, co co rum s? hai. Con h? nhin nh? thoi mien, v?i anh m?t r?c l?a c?m h?n. ^[17]

Con h? l??n đi l??n l?i tr??c m?t co gai ch?ng n?a phut, r?i no m?i nhe nanh, gi??ng vu?t xong th?ng vao. Con h? kh?ng l? nay khong c?n ch?t n?n nhan ngay l?p t?c, ma no ch? ngo?m m?t cai vao l?ng , r?i dung mong vu?t xe to?c da th?t. Co gai khoc loc th?m thi?t, l?m c?m bo d?y, đ?nh thoat than, con h? l?i xong đ?n ch?p, c?n, xe, v?n. No ngo?m vao than co gai t?i nghi?p tung len khong trung, r?i phi than ch?p b?ng hai chan tr??c, gi?ng y nh? con meo hanh h? con chu?t đ?n tan x??ng b?y th?t tr??c khi ?n th?t. No đua gi?n đ?n khi than xac co nhu?m mau mau, nh? m?t c?c th?t đ?, thi ngo?m ngang than đi d?c tri?n nui. Sau đo m?i ng??i keo t?i hi?n tr??ng la thi th?y c? t??p đi, nh?ng d?u chan kh?ng l? c?a th?n h? xam v?n con ro. Mau đ? v??ng kh?p n?i, nhu?m t?ng ng?n c? . Nh?ng m?nh qu?n ao, m?ng toc, m?ng da vung vai. Sau khi nghe ti?ng h? g?m, dan b?n ph?i tr? v? lang đ? tranh nguy hiem. Sang hom sau m?i ng??i th?y xac co gai va ch? con la đ?ng th?t b?y nh?y. Con h? đa ?n m?t hai chan, phanh xac ?n h?t ru?t , gan , ngo?m m?t m?t m?t , xac be bet. Ng??i m??ng x? Thanh Yen đ?n r?ng, vi t? tien đa b?n mu m?t con h?, nen no m?i tr? thu kh?ng khi?p nh? v?y. ^[20]

V? t?n cong th? t? vao ng??i nha h? đinh, co m?t ng??i b? h? xam ?n th?t kinh d? ? ngay g?c g?o, đay c?ng la th? s?n h? trong dong h?, tich c?c tham gia vao vi?c truy lung s?n b?t h? kh?ng l? nh?ng trong m?t chuy?n đi s?n h?, ong đa b? h? ?n th?t th?m kh?c. Kho?ng m?t n?m sau, thang 7 am l?ch, đung ngay r?m đ?n 5 gi? chi?u, thi dan lang nghe ti?ng h? g?m vang d?i t? phia chan nui. M?i ng??i đ?n n?i, th?y th?n h? xam đang ng?i li?m mep ben g?c g?o. M?i ng??i r?t ho?ng s? nh?ng ong th? s?n gi??ng sung b?n, con h? ch?m len, xong đ?n. Ng??i th? s?n quy?t t? c?m giao xong vao đ?u h?. Cac thanh nien th?y ong li?u minh, c?ng xong đ?n ?ng c?u. H? xam kh?ng l? bi?t khong đ?u l?i, li?n nh?y vao r?ng, bi?n m?t. Hi?n tr??ng con chi?c dao g?m dinh mau, dinh c? long h? n?m ngay g?c g?o. N?n nhan đa đanh nhau quy?t li?t v?i h? xam va đa đam no m?t nhat th?u th?t, tuy nhien, cu đam b?ng dao g?m khong l?y đ??c m?ng no. Con h? đa c?n ch?t ong, phanh thay ong thanh nhi?u m?nh, ?n g?n h?t thi th? con l?i v??ng vai cac m?nh s?, mai toc, m?u tay, m?u chan, v??ng vai tren m?t di?n tich r?ng. Gom h?t l?i, ch? thu d?n đ??c kho?ng 20% thi th?, 80% thi th? ong đa b? con h? kh?ng l? nay ?n m?t. ^[24] M?t th? s?n tai ba khac trong dong h? gi?t nhi?u h?. Tuy nhien, m?t l?n, vao r?ng s?n h?, khi đu?i theo m?t con h?, ong đa b? con r?n h? chua kh?ng l? đ?p vao chan. N?n nhan le than v? đ?n san nha, thi h?c mau m?m ch?t. Ong nay tr??c đo đa g?p con h? chua kh?ng l? n?m v?t ngang đ??ng va b?n ch?t h? chua giay ch?t đanh đ?ch. Con h? chua to va dai đ?n n?i, hai ng??i nh?c len ma khong n?i. Ng??i ta b?o r?ng h? chua la do th?n h? xam hoa thanh, nen gi?t h? chua thi ch? gi?t đ??c than xac h? chua, con linh h?n h? xam thi khong gi?t n?i. ^[24]

V? vi?c th? n?m la v? con h? kh?ng l? ?n th?t ng??i ph? n? đanh d?m, c?ng la m?t ng??i trong h? đinh, b? h? xam kh?ng l? phanh thay. Ng??i ta tin r?ng, th?n h? xam ?n th?t ba m?t cach tan kh?c, c?ng la vi no tr? thu dong h? nay. Bu?i chi?u, nha khong co gi ?n, ba mang d?m vao su?i G?c đ? ki?m ca , ki?m cua cho b?a ?n t?i . Khi n?n nhan đang đanh d?m ? su?i, c?nh cay si gia, thi th?n h? xam b?t ng? t? trong r?ng xong ra, c?n th?ng vao gay tha đi. M?t ng??i trong h? đinh khac nghe ti?ng h? g?m, ngo v? con su?i, th?y con h? xam kh?ng l?, than dai 4 met, phi th?ng xu?ng su?i, c?n c? ba, r?i nh?y v?t len b?, tha xac ba đi v? phia h? ngu?n . Con h? qu?p ng??i ph? n? x?u s? đi nh? nh? khong, cai đ?u luc la luc l?c. M?i ng??i truy tim ch? th?y chi?c d?m b?p n?i l?nh b?nh d??i su?i. đoan ng??i đi d?c b? su?i, kho?ng 500 met, đ?n đo?n g?c cay g?o nhin th?ng ra thi th?y h? xam kh?ng l? đang luc l?c đ?u d?t th?t ng??i ph? n? x?u s? đ? ?n. đoan ng??i n? sung, b?n ten, vac lao xong đ?n đam h?. Bi?t khong đ?ch l?i n?i đoan ng??i đong đuc đ?y u?t h?n, h? xam g?m m?t ti?ng vang đ?ng nui r?ng, r?i v?t qua su?i , phi th?ng vao r?ng gia . Phia trong r?ng, b?y h? lau la c?ng g?m vang đ?ng r?ng nui. Luc nay n?n nhan ch? con la đ?ng th?t b?y nh?y, khong con nh?n ra m?t m?i n?a. Ph?n b?ng, ng?c ng??i ph? n? m?t con b? h? d? xe tanh banh. Ng??i dan x? M??ng đ?n r?ng, sau khi ba b? h? ?n th?t, nhi?u ng??i đi qua g?c g?o nghe th?y ti?ng khoc ? oi c?a ng??i ph? n?. Ng??i dan đ?n r?ng, ba đa bi?n thanh ma tranh ng? ? cay g?o đo.

M?t ng??i th? s?n khac đa ph?c kich b?n ch?t m?t con h? r?t l?n khi no mo xu?ng đ?ng đ?nh vao b?n b?t ng??i. đ? b?n đ??c con h? nay, va đ? bao thu, ng??i th? s?n đa d?t m?t con trau bu?c ? ven su?i lam con m?i nh? h?. đem xu?ng, ong l?y bun trat kin ng??i, ch? đ? h? hai con m?t, r?i d?m xu?ng su?i. Trat bun len ng??i, h? khong nh?n bi?t đ??c con m?i, nen s? khong dam t?n cong. Ngoai ra, l?p bun c?ng s? xua mui c? th?, nen h? khong phat hi?n đ??c. Con h? l?n nay mo vao lang, th?y co trau li?n ti?n đ?n ?n th?t. Khi con h? con cach kho?ng 5 met, ong bop co, vien đ?n trung đ?u, g? g?c con h? t?i ch?. Tuy nhien, đo ch? la con h? lau la, ch? khong ph?i th?n h? xam. Ngay n?m sau, m?t th? s?n khac, c?ng la ng??i trong h?, đa b?y đ??c m?t con h? l?n, dai t?i 3 met. C? h? nghe ti?ng h? g?m vi m?c b?y, đa keo đ?n x? đ?n, phong lao, gi?t h? t?i ch?. M?i ng??i trong h? l?i m?t l?n n?a m?ng h?t, vi con h? nay khong b? ch?t m?t va th?n h? xam kh?ng l? v?n l?ng l?n kh?p n?i, gi?t h?i vo s? ng??i, trong đo, bi th??ng nh?t chinh la cai ch?t rung đ?ng c?a th? s?n b?i s? bao thu tan kh?c c?a th?n h? xam. ^[25]

Th?n h? xam ti?p t?c gay h?a ? xa Thanh Vinh , cach xa Thanh Yen vai km. Hai m? con ng??i lang Dam, xu?t than t? vung Thanh Yen, đi lam n??ng ngo ? bai Rum, đa b? h? xam ?n th?t. Chuy?n th?n h? xam v? xa Thanh Vinh ?n th?t m?t luc hai m? con khi?n dan kh?p vung rung đ?ng s? hai. Khi đo, ? Thanh Vinh co m?t cao th? b?n sung, di?t h?, t?ng gi?t r?t nhi?u h?. Bi?t tin th?n h? xam v? lang ?n th?t, ong nay đa đich than vac m?y kh?u sung n?p đ?n s?n, m?t minh vao r?ng tim di?t h?. K?t thuc cu?c s?n, đa thanh cong, con h? n?m ch?t th?ng chan gi?a v?ng mau. M?y v?t đ?n th?ng tim, to?c c? đa h? con h? ngay l?p t?c. Cach đo khong xa, ng??i th? s?n c?ng n?m thoi thop. Nh?ng cu tat c?a h? khi?n ong to?c da, nat m?t. Ong đ??c dan b?n c?u s?ng, nh?ng sau đo vai n?m thi ong c?ng qua đ?i. Con h? nay kh?ng l?, than dai 4 met, long xam, nh?ng ven m?t con h?, th?y khong b? ch?t, co ngh?a la con h? kh?ng l? b? tieu di?t nay khong ph?i th?n h? xam.

Kho?ng thang 4 n?m 1955 , chi?u xu?ng, th?n h? xam g?m ru ngoai r?ng, nh?ng m?t con h? th??ng l?i xong vao t?n nha ng??i th? s?n h? đinh v? con cho khoang tha đi. Ng??i th? s?n đu?i theo b?n ch?t con h? t?i ch?. B?y h? khong s?, ti?p t?c đ?n b?t l?n. Ng??i th? s?n đ?t b?y ngay đ?u c?u thang len nha. Ong keo than cay vong xu?ng đ?t lam b?y, r?i đ?t l?y g? ngay đ?u c?u thang. Con h? h?n m?t t? đ?nh mo len nha, v??ng vao b?y, b? tom s?ng. đich than ong dung dao ch?c ti?t con h? nay, phanh thay, g?i c? b?n đ?n ?n. Th?t h? ?n khong ngon, lu?c t?i 4 l?n n??c ma v?n khong h?t mui tanh, hoi, nh?ng m?i ng??i c? ng?u nghi?n ?n vi r?t thu h?, n??c lu?c th?t h? đ? ra bai c? tr??c nha, vai hom sau hang v?n con sau l? bo l?m ng?m t? đ?t len nhin r?t hai.

S? ki?n vai ngay sau, them m?t ng??i n?a b? h? v?. Ng??i nay khong ph?i trong h? đinh, nh?ng l?i la ng??i nha ben ngo?i. Ng??i thi?u n? b? h? ?n th?t ? thon L? C?m , xa Thanh M?. Du co nhi?u sung đ?n nh?ng khong tieu di?t đ??c th?n h? xam, khi?n t?t th?y m?i ng??i đ?u hoang mang. Du la th? s?n thi?n ngh?, khong ng?i đ?i đ?u v?i th?n h? xam, hang đem, th?n h? xam v?n h?m he, g?m r?ng đe d?a s? s?ng c?a nh?ng ng??i. S? ki?n ti?p theo di?n ra cach lang Yen S?n bu?i sang đi b? kho?ng 15 km , sau trong r?ng gia, co ba th? s?n trang b? h? ?n th?t . Ng??i ta tim th?y ba xac ng??i đa b? m?t ph?n gi?a. Con h? tan ac đa gi?t c? ba ng??i, phanh b?ng , moi ru?t ?n tr??c. C? ba ng??i x?u s? đ?u b? h? ngo?m g?y c?, moc toac h?ng . Ng??i th? s?n h? đinh ch?c ch?n, no s? quay l?i ?n ti?p ph?n gi?a thi th? ba s?n trang nay. ^[21]

Con h? kh?ng l? đa gi?t ba ng??i đi r?ng va ?n m?t ph?n thi th? h?. ?n khong h?t, no b? đi, khi nao đoi ti?p t?c quay l?i ?n. Khi ph?c kich ong nay th?y m?t kh?i xam xam l?p loang d??i anh tr?ng. M?t con m?t đ? r?c c?a th?n h? xam đang c?n thi th? m?t ng??i l?c đi l?c l?i đ? d?t th?t ra ?n. Qua nong sung, ng??i th? s?n th?y đ?u no cui xu?ng va đ?i di?n v?i nong sung va n? sung, con thu g?m len gi?n d?. No lao th?ng v? phia g?c cay v? vao than cay, ong ta ti?p t?c b?n, tuy nhien, vien đ?n trung t?ng đa d??i g?c cay. Loang m?t cai, con h? đa m?t hut trong r?ng. Ti?ng no g?m l?ng l?n vang d?y c? canh r?ng. Ti?ng g?m nh? d?n r?i m?t hut, m?i ng??i l?n theo d?u mau tim con h?. Tuy nhien, đ?n b? su?i thi d?u mau m? d?n r?i bi?n m?t. Phat đ?n ch? trung ph?n m?m nen khong gi?t đ??c no. Con h? đa tr?n thoat.

V? t?n cong th? sau di?n ra vao ngay 14 thang 10 n?m 1955 , hai cha con ng??i th? s?n h? đinh vao r?ng. đi h?t day đ?n thung l?ng, co bai c? gianh ben b? su?i quan sat th?y nhi?u d?u chan h? v?n con m?i. Nhin v?t chan h? kh?ng l?, th?n h? xam đang loanh quanh ? khu v?c nay. Ban ngay, h? ki?m ch? kin đao n?m ng? , chi?u xu?ng m?i đi s?n, ng??i con c?a th? s?n nghe ti?ng h? g?m vang, ti?ng het c?a b?. Va quay l?i đ?ng tren m?m đa nhin xu?ng, th?y b? đang qu?n nhau v?i h?. Ng??i th? s?n n?m d??i, h? ch?m len tren, lien t?c lat, c?n, xe. Ch? m?t lat sau, n?n nhan đa n?m im, toan than v?y mau. H? xam kh?ng l? c?n xac ong qu?ng xa, r?i no l?i ch?m đ?n c?n xe. Con h? quai ac c? c?n ng??i th? s?n r?i l?i tung len nh? meo v?n chu?t. Ng??i con khong dam l?i g?n ma ch?y v? lang thong bao v?i m?i ng??i. D?u tich tr?n đanh nhau v?n con ro r?t, c? cay tap đi. Nh?ng v?t mau đa tham si. Kh?u sung h?t n? len đ?n v?n treo ? g?c cay tram, ch?ng t? ch?a đ??c s? d?ng. ? than cay ben c?nh, con dao g?m c?m vao. L??i dao dinh mau va nhum long h?.

đi?u nay ch?ng t? n?n nhan đa đam trung h?. Tuy nhien, nhat đam ti?p theo thi tr??t, dao c?m ph?p vao than cay. Sau cu đam đo, n?n nhan đa m?t m?ng b?i h?. D?a vao d?u chan h?, va kh?u sung treo tren cay, m?i ng??i bi?t r?ng ong đa b? h? t?n cong b?t ng?, nhan luc ong đang l?y nh?a tram, th?n h? xam kh?ng l? đa t?n cong t? phia sau. Cu tat đ?u tien c?a no khong h? đ??c ng??i th? s?n, tuy nhien, vi b? t?n cong b?t ng?, nen ong hoan toan y?u th?. Ong đa b? no đo?t m?ng ch? trong giay lat. đem nghe ti?ng h? xam g?m vang r?ng, ma m?i ng??i khong dam đ?i đ?u v?i no. Sang hom sau, m?i ng??i ti?p t?c do tim theo d?u mau, thi phat hi?n xac ong ? m?t g?c cay, cach ch? h? t?n cong gi?t h?i ong kho?ng 500 met. Th?n h? xam đa c?n nat m?t , xet toang l?ng ng?c, b?ng va ?n s?ch n?i t?ng ch? con l?i chi?c ao rach t??p loang l?. ^[23]

V? vi?c th? b?y la v? th?n h? xam l?i ti?p t?c đo?t m?ng hai co gai ben ngo?i nha h? đinh ? lang c?nh ben L? C?m. Sau khi th?n h? xam ?n th?t hai m? con ? n??ng ngo lang Dam, thi h? xam vong sang t?n lang L? C?m ?n th?t ba hai n?n nhan nay. Vi ngay bia r?ng la đ?m n??c, nen h? th??ng tim v? ki?m m?i, r?i u?ng n??c. Chung d?m n??c vao nh?ng ngay he oi ?, ngay đo, th?n h? xam lam kinh đ?ng kh?p vung. H? ?n th?t kha nhi?u ng??i ? L? C?m, nh?ng nh?ng ng??i trong gia đinh ong thi l?i b? th?n h? xam tim m?i cach t?n cong. đ?u gi? chi?u, m?t thi?u n? 17 tu?i đi ch?n trau . đ?n chi?u t?i, khong th?y v?, nen gia đinh t? ch?c đi tim. M?i ng??i th?y trau nup ben g?c cay s? kh?ng l?, anh m?t c?c k? s? hai va th?y nh?ng d?u chan h? r?t l?n. Nhin d?u chan, đo la m?t con h? kh?ng l?. M?i ng??i theo d?u chan h? đ?n bai n??c va t?n m?t m?t con h? xam kh?ng l?, than to nh? bo l?n, đang ?n n?m ngay mep bai n??c gai tai đo chinh la th?n h? xam. M?t th? s?n l?ng l? mo l?i g?n phia con h?, d??ng sung bop co, con H? xam nh?m d?y, nh?y ph?c vao r?ng, bi?n m?t tieu. Phat sung s??t da, trung vao t?ng đa toe l?a. M?i ng??i cung ch?y l?i v?ng n??c gom nh?t xac co gai nh?ng ch?ng con gi gom nh?t mai ch? đ??c cai đ?u, m? toc , qu?n ao , vai m?u x??ng . Con h? kh?ng l? đa ?n s?ch thi?u n?.

Vi cu b?n s??t da c?a ng??i th? s?n nay, nen th?n h? xam quay sang thu h?n kh?c li?t v?i h? Tr??ng ? L? C?m. đem nao h? xam cung v?i b?n h? lau la c?ng mo v? L? C?m pha phach, b?t l?n, de, c?n ch?t trau, bo. Cu?c s?ng ng??i dan ? ngoi lang nay hoan toan đ?o l?n. Khong ai dam ra kh?i nha m?t minh. Ng??i ta l?p đ?i di?t h?. Hang tr?m cai b?y đ??c đ?t ? cac ngoc ngach, cac con đ??ng mon t? r?ng d?n vao lang L? C?m. Xung quanh cac ngoi nha dan c?ng đ??c đ?t b?y kin k?. Trau, bo, l?n, de c?a nhan dan đ??c huy đ?ng lam m?i b?y h?. Trong vong 3 n?m sau cai ch?t c?a ng??i thi?u n? thi đa co c? ch?c con h? dinh b?y, ho?c b? b?n ch?t. Con h? to nh?t xong vao nha, qu?p con l?n nh?y ph?c qua hang rao ch?y vao r?ng. Phat hi?n h?, m?i ng??i vac sung đu?i. Con h? nay b? lua vao đ??ng mon d?n đ?n g?c th?, ch? r?ng tre, đa đ??c đ?t b?y chi chit, va đa dinh b?y. M?t ng??i th? s?n vac dao xong đ?n chem đ?t c?, mau tuon ?ng ?c. H? ch?t ngay t?i ch?. M?i ng??i c?ng day đo t? đ?u đ?n h?t đuoi, th?y con h? nay dai 4 met. Rieng ph?n than c?a no đa dai h?n 3m. Tuy nhien, đo v?n ch?a ph?i la th?n h? xam.

Ong nuoi 12 con cho s?n , đi xuyen kh?p r?ng Cuc Ph??ng gi?t h?. Nghe tin th?n h? xam ?n th?t ng??i ? vung Th?ch Qu?ng, ong đa vac sung ph?c kich nhi?u ngay va b?n them đ??c m?y ac h?. Nh?ng th?n h? xam v?n bi?t t?m tich. Tuy nhien sau đo chau ru?t c?a ong th? s?n nay b? hai con h? g?m nghi?c c?n c? tha đi vao luc kho?ng 5 gi? sang, co chau gai d?y s?m xay ngo lam ngo khoanh, đang ch?i toc, thi th?n h? xam kh?ng l? xong đ?n đo?t m?ng. Nghe ti?ng "oe", ng??i em trai ong th? s?n m? c?a ch?y ra, th?y h? xam kh?ng l? c?n vao gay con gai l?ng th?ng tha đi. Phia sau no con m?t con h? r?t l?n đi h? t?ng. Nhin c?nh con h? c?n con gai tha đi, em trai ong khong dam đu?i theo, b?i n?u đu?i theo, con h? h? t?ng s? đo?t n?t m?ng ong. đ?i con h? tha con gai vao sau trong r?ng, ong m?i thong bao dan lang. ^[26]

Khi con h? kh?ng l?, cung m?t con h? n?a đi theo, qu?p chau gai ong tha đi, khong ai dam ra kh?i c?a. Rieng ong d?t dao vao l?ng, r?i vac sung đu?i theo. đu?i đ?n bai n??c, ch? h? xam t?ng ?n th?t ba đ?u tien, thi th?y th?n h? xam đang xe xac ng??i chau gai th? hai. Ong xong đ?n ng?m b?n, sung n?, h? xam kh?ng l? b? l?i xac, nh?y tot vao r?ng. Tuy nhien, con h? đi cung thi khong b? tr?n, ma no xong th?ng v? phia ong. Con h? v? m?t phat, kh?u sung bay đi vai met. No ch?p xu?ng, đe nghi?n ong xu?ng đ?t, ra s?c v?, c?n. M?c du cu v? c?a con h? khi?n canh tay to?c da, nh?ng ong v?n ch?ng tr? quy?t li?t. Con h? ha mi?ng đ?p, m?t tay ong bop h?ng, m?t tay n?m l??i no keo tu?t ra. Con h? đ?p m?t cai, r?ng luon ba ngon tay ph?i c?a ong. V?t nhau m?t h?i, thi c? ng??i va h? l?n xu?ng khe. Khi l?n đ?n than cay kh?ng l?, đ? ngang d?c, l?i d?ng đa l?n, ong nhanh nh? soc, dung h?t s?c binh sinh ?n đ?u con h? chui vao khe cay đ?. Con h? b? ?n vao khe, khong đ?ng d?y đ??c. Ong ghi ch?t than khong cho no chui ra.

Khi ong thong bao đa kh?ng ch? đ??c h?, thi m?i ng??i dung th?ng troi con h? kh?ng l? nay l?i. M?y ng??i dung dao ch?c vao c?, nh?ng da h? dai nhoach, dao ch?c khong ?n thua gi. Ong dung dao nh?n d?t ben hong xien th?ng vao c? h?, khi?n da c? to?c ra, mau ch?y ?ng ?c. Con h? r?ng len th?m thi?t, r?i t?t th?. Khi con h? ch?t, thi ong c?ng l?n ra ng?t x?u vi ki?t s?c va m?t mau. Con h? xam m?i xe b?ng co gai, ch?a k?p ?n, nen xac n?n nhan v?n con nguyen v?n. M?i ng??i khieng xac be bet mau c?a ong v? lang đ?t ? gi?a nha san. Nhin than th? b? xe t?i t? b?i h?, khong ai tin ong co th? s?ng đ??c. M?i ng??i cung x? th?t con h?, tinh lam ma cho ong. Tuy nhien, ?n xong h?, thi ong t?nh d?y, nh?n nho keu đau.

Cu?i cung , vao mua he n?m 1959 , đem 14 ong vac sung vao r?ng ki?m con thu v? ?n va th?y nh?ng b?i lau lac l?a th?a, ong th?y m?t c?c than đ? r?c đong đ?a phia sau b?i lau th?a, la th? s?n thi?n ngh?, nen nhin anh m?t đ? r?c thanh tia đo, ong đoan la h?, đo chinh la th?n h? xam, con h? b? ch?t m?t m?t đa ?n th?t c? tr?m ng??i, gi?t ch?t hai co chau gai c?a ong. Ong ph?c kich va n? sung, ti?ng h? g?m khi?n c? lang L? C?m th?c gi?c. Khoi sung tan, nhin v? phia b?i lau, khong th?y mau đ? r?c nh? hon than c?a m?t h? đau n?a. Nh? v?y, phat đ?n c?a ong đa trung m?t, xuyen vao đ?u th?n h? xam. Tuy nhien, quan sat k? l?i, thi ong th?y kh?i xam x?t đang phi v? phia minh v?i t?c đ? v? bao. Ong qu?ng sung, rut cay lao , nh?m th?ng v? phia th?n h? kh?ng l? đang đa lao t?i, phong m?t cu, cay lao c?m ph?p vao ?c h? xam kh?ng l?. Th?n h? xam nh? m?t đ?ng th?t kh?ng l?, theo đa lao, c?m vao g?c cay lim gia, n?m giay đanh đ?ch, th? h?ng h?c, mau tuoi x?i x?.

Ong rut dao đam th?ng tim, ph?i, c?t đ?t h?ng th?n h? xam. Th?n h? xam hoi rinh n?m ch?t th?m kh?c tren v?ng mau. Ong dung dao c?t đ?t đ?u h?, qu?ng xu?ng v?ng, sau khi đo b?ng b??c chan, th?y minh h? dai 4 b??c, t?c kho?ng 4 met. đo la con h? to ch?a t?ng co. No chinh xac la th?n h? xam. đ?n sang, m?i ng??i tim nh?ng khong th?y xac th?n h? xam đau, ma ch? th?y v?ng mau đen si. M?i ng??i nh?y xu?ng v?ng n??c mo, c?ng khong th?y đ?u th?n h?. Quanh v?ng n??c, co r?t nhi?u d?u chan h? l?n đ?n c? ch?c con. M?i ng??i tin r?ng, b?y h? đa tha xac th?n h? xam đi n?i khac. Sau đo t? n?m 1959 v? sau, ng??i dan kh?p vung Th?ch Thanh khong g?p th?n h? xam n?a, va c?ng khong co ai b? th?n h? xam ?n th?t. ^[14]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Caldwell, Harry R (1924). Blue Tiger. Abingdon Press.
• Chapman Andrews, Roy (1925). Camps & Trails in China: A Narrative of Exploration, Adventure, and Sport in Little-Known China. Appleton. HTML fulltext at Project Gutenberg
• Shuker, Karl P N (1989). Mystery Cats of the World. Robert Hale. ISBN 0-7090-3706-6 .
• 4 quai thu huy?n bi t?i Trung Qu?c
• N? th? s?n t? chi?n v?i h? xam kh?ng l?
• Chuy?n k? kinh hai v? ‘th?n h? xam’ bao thu ? Thanh Hoa
• Phat sung va ng?n lao k?t li?u th?n h? xam kh?ng l?
• Th?n h? xam ?n th?t c? ch?c ng??i ben g?c g?o kh?ng l?
• Thi?u n? h? đinh x? M??ng ch?t th?m d??i mong vu?t h? xam
• Ng??i đ?i đ?u v?i h? xam kh?ng l? ? Thanh Hoa
• Cu?c tan sat ng??i kh?p x? Thanh c?a h? xam kh?ng l?
• Chuy?n thu v? b? c?t 'Ong C?p' ? C?n Th?

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• H?
• H? tr?ng
• H? khoang vang
• H? đ?u v?i s? t?
• H? trong v?n hoa đ?i chung
• H? v? ng??i

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Maltese tiger article at Cryptozoology.com
• "Rare Indian tigers spotted at Simlipal L?u tr? 2007-08-21 t?i Wayback Machine , The Hindu , ngay 4 thang 6 n?m 2007
• Maltese tigers at MessyBeast.com