Hoa ??c Versailles
n?m
1919
la
hoa ??c
chinh th?c ch?m d?t cu?c
Chi?n tranh th? gi?i th? nh?t
(1914?1918) đ??c ky gi?a n?n
C?ng hoa Weimar
c?a đ?c va cac qu?c gia thu?c
phe Hi?p ??c
. N?i dung Hoa ??c đ??c so?n th?o b?i
Georges Clemenceau
,
Th? t??ng
Phap
, cung v?i
Hoa K?
va
V??ng qu?c Anh
? ba n??c th?ng tr?n.
Sau nhi?u tr?n đanh đ?m mau t? n?m 1914 cho đ?n gi?a n?m 1918,
quan đ?i Phap
đa khanh ki?t. Tuy nhien, nh? co s? h? tr? c?a
quan đ?i Anh
va
Hoa K?
,
Phap
đa ti?p t?c n? l?c chi?n tranh c?a minh. Cu?i cung, khi tinh hinh n??c đ?c tr? nen r?i lo?n, n??c
Phap
?n m?ng chi?n th?ng va mong ??c co m?t h?i ngh? hoa binh nh?m xoa b? hoan toan m?i đe d?a t? phia n??c nay đ?ng th?i co đ??c kho?n b?i th??ng chi?n phi.
[1]
Hoa ??c nay đ?t ra nh?ng đi?u kho?n kh?t khe len n??c đ?c b?i tr?n. No co th? đ??c so sanh v?i
Hoa ??c Tilsit
ma
Napoleon Bonaparte
ap đ?t len
V??ng qu?c Ph?
vao n?m
1807
, ho?c la
Hoa ??c Brest-Litovsk
do
đ? qu?c đ?c
ap đ?t len n??c
Nga Xo Vi?t
vao đ?u n?m
1918
.
[2]
Sau khi Nha n??c
đ?c Qu?c xa
đ??c thanh l?p v?i s? lanh đ?o c?a
Adolf Hitler
, hoa ??c đa b?
Hitler
lach lu?t ? 1 s? đi?u kho?n c?a hoa ??c r?i cu?i cung
Hitler
đa xoa b? vao th?p nien
1930
.
[3]
Hoa ??c quy đ?nh đ?c ph?i tr? l?i cho
Phap
mi?n
Alsace-Lorraine
, m?t m?nh đ?t cho
B?
, m?t m?nh t??ng t? ?
Schleswig
cho
đan M?ch
? tuy k?t qu? m?t cu?c tr?ng c?u y dan ? ma
Th? t??ng
Otto von Bismarck
đa chi?m trong th? k? tr??c sau khi đanh b?i
đan M?ch
trong cu?c
Chi?n tranh Schleswig l?n th? hai
. Hoa ??c tr? l?i m?t s? m?nh đ?t cho
Ba Lan
, vai n?i tuy k?t qu? cu?c tr?ng c?u y dan, ma
đ?c
đa chi?m trong s? phan chia c?a
Ba Lan
. đay la m?t trong nh?ng đi?u kho?n khi?n dan đ?c t?c gi?n nh?t. H? b?t man th?y vi?c mi?n
đong Ph?
b? chia c?t kh?i n??c
đ?c
, nh??ng ch? cho m?t hanh lang thong ra bi?n c?a Ba Lan (ng??i đ?c v?n r?t khinh th??ng ng??i Ba Lan). Ng??i đ?c c?ng gi?n d? khong kem khi th?y hoa ??c đoi h?i h? ph?i ch?p nh?n trach nhi?m đa kh?i đ?ng cu?c chi?n va đoi giao c?u
Hoang đ?
Wilhelm II
? ng??i b? k?t an đa kh?i đ?ng chi?n tranh va kho?ng 800
t?i ph?m chi?n tranh
cho phe Hi?p ??c.
S? ti?n b?i th??ng chi?n tranh s? đ??c đ?nh sau, nh?ng kho?n đ?u g?m 5 t?
đo-la
ph?i đ??c tr? trong th?i gian 1919?
1921
. (Co th? giao vai lo?i hi?n v?t ? than, tau, g?, bo... thay cho ti?n b?i th??ng.)
đi?u kho?n n?ng nh?t la Hoa ??c Versailles vo hinh chung gi?i gi?i n??c
đ?c
v?i m?c đich, it nh?t trong m?t th?i gian, ng?n ch?n b??c đ??ng ba quy?n c?a
đ?c
?
chau Au
. Hoa ??c gi?i h?n
đ?c
co t?i đa quan s? 100.000 ng??i tinh nguy?n t?c khong đ??c b?t thi hanh
ngh?a v? quan s?
, c?m s? h?u
may bay
va
xe t?ng
. B? T?ng Tham m?u ph?i b? d?p b?. H?i quan b? gi?m thanh l?c l??ng t??ng tr?ng, b? c?m ch? t?o
tau ng?m
ho?c
tau tr?ng t?i
tren 10.000 t?n.
N?i dung c?a Hoa ??c đ??c cong b? ?
th? đo
Berlin
ngay
7 thang 5
n?m
1919
.
Chinh ph? lam th?i
ch?ng đ?i m?nh m? vi?c ch?p nh?n b?n Hoa ??c Versailles "Vo ly", theo ten g?i ch? gi?u bay gi?. đ?i đa s? nhan dan đ?c, du cho thien v? canh H?u ho?c canh T?, đ?u h?u thu?n chinh ph?. Ngay
9 thang 5
, đ?i bi?u đ?c t?i Versailles vi?t th? cho
Georges Clemenceau
r?ng m?t hoa ??c nh? th? la "khong th? ch?p nh?n đ??c đ?i v?i b?t c? qu?c gia nao."
Chinh ph? lam th?i h?i y ki?n c?a quan đ?i: N?u t? ch?i ky vao hoa ??c, li?u quan đ?i co th? ch?ng c? cu?c t?n cong c?a đ?ng minh hay khong?
T?ng th?ng lam th?i
Friedrich Ebert
đ?t cau h?i nay cho
B? T? l?nh T?i cao
. Ngay
17 thang 6
, Th?ng ch?
Paul von Hindenburg
cho y ki?n:
“
|
N?u chi?n tranh l?i x?y ra, chung ta co th? chinh ph?c
t?nh Posen
?
Ba Lan
va b?o v? đ??ng bien gi?i c?a chung ta v? phia đong. Tuy nhien, v? phia tay chung ta kho ma ch?ng đ? cu?c t?n cong m?nh m? xet qua quan s? va kh? n?ng c?a h? đanh g?ng k?m chung ta. Noi chung, chi?n d?ch kho ma thanh cong, nh?ng v?i t? cach la m?t chi?n binh toi khong tranh kh?i y ngh? la tha thua trong danh d? con h?n ch?p nh?n m?t n?n hoa binh nh?c nha.
|
”
|
L?i k?t lu?n c?a m?t v? T?ng Tham m?u tr??ng đ??c sung kinh la đung theo truy?n th?ng c?a quan đ?i đ?c, nh?ng co v? khong đ??c trung th?c. Nhan dan đ?c khong bi?t Hindenburg đa ngh? r?ng n?u c? ch?ng c? phe Hi?p ??c thi khong nh?ng vo v?ng, ma con co th? khi?n cho c?p ch? huy quan đ?i quy gia b? tieu di?t va t? đo n??c đ?c c?ng b? h?y di?t theo.
Qua vi?c nay, Quan đ?i đ?c b? che trach la đa qua khon lanh va hen nhat đa thuc đ?y chinh ph? lam th?i ky hi?p ??c đinh chi?n, va sau đo k?t an chinh ph? la qua y?u đu?i, lam t?n h?i đ?n quy?n l?i c?a đ?c.
Bay gi?, đ?ng minh đang đoi h?i đ?c tr? l?i d?t khoat. Ngay
16 thang 6
, m?t ngay tr??c khi
Hindenburg
g?i v?n b?n tr? l?i cho Ebert, đ?ng minh ra t?i h?u th?: ph?i ch?p nh?n hoa ??c ch?m nh?t la ngay
24 thang 6
, n?u khong th?a ??c đinh chi?n s? b? ch?m d?t va l?c l??ng đ?ng minh s? "co bi?n phap c?n thi?t đ? ap ch? cac đi?u kho?n".
M?t l?n n?a, Ebert keu g?i đ?n Quan đ?i: N?u B? T? l?nh T?i cao ngh? co c? may nh? nhoi nao đo đ? ch?ng c? đ??c đ?ng minh, Ebert h?a đ?m b?o Qu?c h?i s? bac b? hoa ??c. Nh?ng ong ph?i co ngay cau tr? l?i. Th?i h?n chot c?a t?i h?u th?,
24 thang 6
, đa đ?n. N?i cac h?p vao luc 16:30 gi? đ? l?y quy?t đ?nh cu?i cung.
Hindenburg va T??ng
Wilhelm Groener
, nhan v?t s? 2 trong Quan đ?i, h?i y v?i nhau. V? Th?ng ch? gia nua, m?t m?i noi: "Ong c?ng nh? toi bi?t ro r?ng khong th? khang c? b?ng quan s?." Nh?ng m?t l?n n?a, ong khong co can đ?m noi s? th?t v?i T?ng th?ng Lam th?i c?a n?n C?ng hoa. Ong b?o Groener: "Ong co th? tr? l?i cho T?ng th?ng c?ng t?t nh? toi thoi."
Va m?t l?n n?a, v? t??ng can đ?m Groener nh?n trach nhi?m cu?i cung đang l? ph?i thu?c v? v? Th?ng ch?, du ong bi?t r?ng ong b? đ?a ra lam v?t t? th?n cho quan đ?i. Ong g?i cho T?ng th?ng noi ro v? quan đi?m c?a B? T? l?nh T?i cao.
C?m th?y nh? nhom vi cac c?p ch? huy Quan đ?i đa nh?n trach nhi?m ? s? ki?n ma nhi?u ng??i ch?ng bao lau quen b?ng ? Qu?c h?i v?i đa s? l?n ch?p nh?n vi?c ky k?t hoa ??c. Quy?t đ?nh đ??c thong bao cho Clemenceau ch? m??i chin phut sau th?i h?n chot c?a t?i h?u th?. B?n ngay sau,
28 thang 6
n?m
1919
, h?i ngh? hoa binh đ??c ky k?t trong
Lau đai Versailles
?
Paris
. đay chinh la n?i
đ? qu?c đ?c
đ??c tuyen b? thi?t l?p vao ngay
28 thang 1
n?m
1871
, trong giai đo?n cu?i c?a cu?c
Chi?n tranh Phap-Ph?
(
1870
–
1871
) – cu?c chi?n đa ch?m d?t vao
thang 5
n?m
1871
v?i s? th?t b?i c?a
Phap
.
[2]
[4]
đi?u nay th? hi?n tinh th?n
bao thu
c?a
ng??i Phap
đ?i v?i
đ?c
k? t? sau th?t b?i trong
Chi?n tranh Phap-Ph?
.
[5]
Hoa ??c Versailles đ??c phe chu?n b?i
H?i Qu?c lien
(
ti?ng Phap
:
Societe des Nations
) ngay
10 thang 1
n?m
1920
. Rieng
Hoa K?
khong phe chu?n Hoa ??c Versailles, ma ch? tr??ng đam phan rieng l? v?i
đ?c
.
Th?ng ch? Phap
la
Ferdinand Foch
ph?n đ?i Clemenceau va khong b?ng long v?i nh?ng đi?u kho?n c?a hoa ??c Versailles đ?i v?i n??c đ?c. Ong suyt n?a thi khong cam ch?u h?i ngh? hoa binh nay. Foch cho r?ng h?i ngh? qua m?m d?o, khong b?t thi?t l?p đ?u c?u ? song Rhine. đ?ng th?i, ong ta c?ng nh?n th?y nh?ng đi?m bao v? s? th?t b?i c?a h?i ngh?. Vao ngay
21 thang 6
, Foch cho r?ng ng??i đ?c v?n ti?p t?c "x?o tra" khi ong ch?ng ki?n c?nh h? t? h?y ho?i h?m đ?i c?a minh khong r?i vao tay Phap. Ch?a k?, Foch con tr? nen n?i cau khi qu?n chung nhan dan đ?c đ?t chay m?i la c? Phap ma
quan đ?i Ph?
gianh l?y đ??c trong cu?c
Chi?n tranh Phap-Ph?
, nh?m ng?n c?n vi?c trao tr? nh?ng la c? nay cho Phap. Ong ta g?i th? cho v? minh:
"B?n h? nh?o bang chung ta. Toan th? chau Au la m?t đam nh?n nhao. ?y la cong trinh c?a Clemenceau"
.
[6]
Do đo, Foch t? ch?i lam l? ky k?t b?n hoa ??c 28 thang 6 n?m 1919 t?i Versailles. Foch co l?i tuyen b?, ma sau nay cang tr? nen đung:
[6]
[7]
“
|
đay khong ph?i la m?t h?i ngh? hoa binh. đay la m?t th?a ??c ng?ng b?n trong vong 20 n?m.
|
”
|
? Ferdinand Foch
|
B?t ch?p nh?ng n? l?c l?n nh?t c?a Clemenceau, Hoa ??c nay đa th?t b?i trong vi?c thay đ?i s? b?t can b?ng chi?n l??c gi?a n??c đ?c va Phap: đ?c v?n con đong dan h?n nhi?u va co n?n
cong nghi?p
phat tri?n v??t tr?i Phap. Quan đ?i Phap thi qua y?u đ? co th? h?y di?t s?c m?nh quan s? c?a đ?c, va nhin chung la Phap khong th? gay ?nh h??ng l?n trong kh?i Hi?p ??c đ? thuy?t ph?c đ?ng minh c?a minh phan chia n??c đ?c.
[1]
Th??ng vi?n Hoa K?
t? ch?i phe chu?n b?n hoa ??c nay vao thang 1 n?m
1920
, va lien minh gi?a Anh Qu?c va Phap b?t đ?u suy s?p. Th?ng ch? Foch tr? nen chan ghet l?i đ? ngh? m?t lien minh quan s? gi?a Phap, Anh Qu?c va Hoa K? - cai ma Clemenceau đ?t ni?m tin to l?n.
[8]
T?ng quan, khong nh?ng th?ng l?i c?a Phap n?m 1918 hoan toan la m?t
chi?n th?ng ki?u Pyrros
, ma Phap đa th?t b?i trong vi?c thi?t l?p m?t n?n hoa binh lau dai.
[9]
Qua trinh h?y ho?i Hoa ??c Versailles c?a đ?c
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
H?u qu? c?a Hoa ??c Versailles trong nh?t th?i la gay b?t man va lam ph?n n? cho toan th? n??c đ?c. No c?ng cho th?y s? thi?u hi?u bi?t v? tam ly va ngo?i giao c?a phe đ?ng minh đ? thuy?t ph?c ho?c chu?n b? tinh th?n cho ng??i đ?c ch?p nh?n la h? ph?i ganh trach nhi?m đa gay ra chi?n tranh va t? nguy?n b?i th??ng thi?t h?i. Thay vao đo, ng??i đ?c ngh? r?ng h? đa b? chen ep m?t cach t?i nh?c. Ngay trong ngay ky k?t Hoa ??c, t? bao
Deutsche Zeitung
đa ghi nh?n:
[10]
“
|
Hom nay t?i
Nha Kinh
? Versailles m?t Hoa ??c đang h? th?n đa đ??c ky k?t. Khong bao gi? tha th? cho no! Chinh t?i n?i nay, vao n?m 1871 huy hoang, đ? qu?c đ?c ra đ?i trong m?i ni?m vinh quang c?a minh, hom nay danh d? c?a n??c đ?c đa b? chon xu?ng m?. Khong bao gi? tha th? cho no! S? co s? bao thu cho n?i nh?c n?m 1919.
|
”
|
? T? bao
Deutsche Zeitung
|
Vao n?m
1919
, T??ng
Hans von Seeckt
ch? huy Quan đ?i Lien bang đ?c (
Reichswehr
) th?i
C?ng hoa Weimar
tr? nen đanh pha m?nh m? vao Hoa ??c Versailles. Theo đi?u kho?n 160 thi B? T?ng Tham m?u đ?c b? c?m ch?, nh?ng ong tai hi?n B? Tham m?u đ?c thong qua vi?c thanh l?p
B? ch? huy Quan đ?i đ?c
(
Truppenamt
). Du cac đi?u kho?n 176 va 177 c?m đoan cac Han lam vi?n Chi?n tranh va H?c vi?n đao luy?n S? quan, nh?ng ong g?y d?ng l?i nh?ng t? ch?c nay.
[11]
Vao n?m
1922
, n??c đ?c ky k?t
Hi?p đ?nh Rapallo
v?i
Lien bang Xo Vi?t
. D??i danh ngh?a la tai l?p quan h? ngo?i giao, th?a thu?n th??ng m?i va xoa b? đoi h?i chi?n phi c?a hai ben, Hi?p đ?nh Rapallo cho phep s? quan Quan đ?i Lien bang đ?c đ?n hu?n luy?n cho chi?n s?
H?ng quan
Lien Xo, la m?t s? pha v? h?n ch? c?a Hoa ??c Versailles v? s? m? mang kh? n?ng quan s? c?a đ?c. Hi?p đ?nh nay đa pha tan hy v?ng v? m?t lien minh Phap - Xo, đ?ng th?i đ?c đ??c cong nh?n ng?m la m?t c??ng qu?c.
[12]
Chinh ph? đ?c c?ng dung nh?ng bi?n phap
kinh t?
đ? tranh ne Hoa ??c Versailles, thi d? nh? ch? y gay
l?m phat
ti?n t? đ?t n??c. C? th? h?n, h? ch? tr??ng khong n?p kho?n chi?n phi ma Hoa ??c nay yeu c?u. đ?ng th?i, Hoa K? kh?n c?p yeu c?u Phap tr? n? cho minh. đi?u nay đa d?n t?i kh?ng ho?ng vao n?m 1923: trong thang 1 n?m ?y, lien quan Phap -
B?
xam l??c
thung l?ng Ruhr giau s?t va than đa va chi?m đong trong su?t 2 n?m r??i. Cu?i cung, m?t gi?i phap chinh th?c đ??c đ? xu?t đ? ch?m d?t cu?c kh?ng ho?ng: đo la
k? ho?ch Dawes
, quan xam l?ng rut kh?i Ruhr. Nh?ng cu?c kh?ng ho?ng con co y ngh?a to l?n h?n, đo la cu?c khang c? b?t b?o đ?ng c?a nh?ng ng??i th? m? đ?c ch?ng quan xam l??c Phap - B? đa khi?n cho nhan dan đ?ng lo?t ?ng h? h?, trong khi đo, vi?c quan Phap keu g?i h? lam vi?c tr? l?i ch? khi?n cho toan dan đ?c cang them c?m ghet k? thu xam l?ng. Sau khi kh?ng ho?ng k?t thuc, kho?ng chi?n phi ma đ?ng Minh ap đ?t cho n??c đ?c trong Hoa ??c Versailles b? gi?m đi r?t nhi?u, va quan h? Anh - Phap cang them suy s?p do n??c Anh co thi?n c?m v?i cu?c khang c? b?t b?o đ?ng vi chinh ngh?a c?a nh?ng ng??i th? m? đ?c.
[13]
Quan h? qu?c t? t? n?m
1933
cho đ?n n?m
1939
co m?t đi?m b?t la Hoa ??c Versailles b? Lanh t?
đ?c Qu?c xa
la
Adolf Hitler
nghi?n nat thanh hang tr?m m?nh. V?n tr??c th?i Hitler, nhan dan đ?c đa c?m ghet Hoa ??c đo, cac nha chinh tr? c?a C?ng hoa Weimar đa chu tr?ng vi?c pha v? Hoa ??c nay, va khi Hitler len n?m quy?n thi no đa suy s?p. Anh Qu?c va Phap đa rut quan kh?i mi?n
Rheinland
, va cac kho?n b?i th??ng chi?n phi đa b? xoa s?. N??c
M?
cang tr? nen co l?p, trong khi
đ? qu?c Nh?t B?n
tr?i d?y m?nh m? ? vung
Vi?n đong
lam cho Anh Qu?c lo s?.
[14]
[15]
Khi m?i len lanh đ?o n??c đ?c, ong tr? nen th?n tr?ng trong đ??ng l?i đ?i ngo?i. Ong ch?a ngh? đ?n chuy?n pha v? tr?t t? Au chau theo Hi?p đ?nh Versailles, du đo la m?c tieu chinh c?a ong va ong c?ng mu?n đanh g?c Phap. Thay vao đo, ong ch? ch?p l?y th?i c? m?t khi no hi?n ra, thay vi ch?p nh?n m?o hi?m. Ong đ?c bai di?n v?n k? l?i s? kinh hoang c?a cu?c Chi?n tranh th? gi?i l?n th? nh?t v?n con lam cho ong khi?p via, va th? hi?n long quy?t tam ne tranh m?t cu?c chi?n tranh m?i. Ong c?ng luon luon nh?n m?nh r?ng n??c đ?c ch? mu?n Hoa ??c Versailles "trong s?ch" h?n, ch? khong ph?i la pha b? no. Du cai Hoa ??c ch?t ti?t nay ch? b?t bu?c n??c đ?c ph?i t? gia v? khi, Hitler tuyen b? r?ng no b?t m?i qu?c gia ph?i lam đi?u ?y va ong rut đ?c kh?i cac th?o lu?n v? gi?i tr? quan b? va "
H?i Qu?c Lien
" vao Mua Thu n?m
1933
. V?i ly l? t??ng t? đ? ch?ng l?i Hoa ??c Versailles, vao n?m
1935
Lanh t? Hitler cho thi?t l?p l?c l??ng Khong quan (
Luftwaffe
) va m? mang l?c l??ng Quan đ?i đ?c g?p 5 l?n quan s? hi?n t?i, lam cho Anh Qu?c va Phap ph?i t?p trung vao "
M?t tr?n Stresa
". Anh Qu?c va Phap khong th? ch?ng n?i nh?ng thay đ?i l?n lao nay, lam c? v? cho chi khi c?a Hitler. Trong
th?a thuan H?i quan Anh-đ?c
vao n?m
1935
, Anh Qu?c coi đo la th?i c? đ? h?n ch? l?c l??ng
H?i quan đ?c Qu?c xa
, tuy nhien th?a thu?n la? la m?t b??c ti?n cho vi?c xoa s? Hoa ??c Versailles.
[14]
[15]
B?y gi? H?i Qu?c Lien suy y?u trong khi n??c
Y
lien minh v?i đ?c. Trong m?t cu?c b? phi?u toan dan, n??c đ?c l?y l?i đ??c vung
Saarland
, va nh?n th?y cac qu?c gia chau Au khac r?i lo?n Hitler cho quan ti?n vao vung phi quan s? hoa Rheinland vao
thang 3
n?m
1936
. đay la m?t hanh đ?ng li?u l?nh, tao b?o c?a ong, đa ch?c th?ng tan d? c?a Hoa ??c Versailles, la chi?n th?ng to l?n c?a Hitler, d?i đi cai vung đ?m gi?a n??c đ?c va Phap. V?i vi?c phong th? bien gi?i phia Tay đ?c, Hoa ??c Versailles thi đ? nat con Phap thi kho th? ti?n quan vao n??c đ?c. Anh Qu?c thi th? ? khi ng??i đ?c hanh binh vao lanh th? c?a chinh h?, con Phap thi b?t l?c, khong th? lam gi đ??c. Khong nh?ng th?, đ?c can thi?p m?nh m? vao cu?c
N?i chi?n Tay Ban Nha
, trong khi Anh Qu?c va Phap ch?ng lam gi va đi?u nay d?n đ?n vi?c hinh thanh kh?i Tr?c
Roma
-
Berlin
vao
thang 11
n?m 1936. Th?t b?i c?a Hoa ??c Versailles tuy la nguy?n v?ng c?a Hitler nh?ng đ?ng th?i con la mong ??c c?a bi?t bao ng??i dan đ?c. Cho đ?n cu?i n?m 1937, du ch?a đ??c
chon c?t
nh?ng Hoa ??c nay đa b? tieu di?t, va n??c đ?c v?i s?c m?nh quan s? vo song tr? thanh m?t
c??ng qu?c
tren
th? gi?i
, cung v?i Y va Nh?t B?n đe d?a đ?n Phap va Anh Qu?c.
[14]
[15]
- ^
a
b
Robert A. Doughty,
Pyrrhic victory: French strategy and operations in the Great War
, trang 512
- ^
a
b
Walter C. Clemens,
Dynamics of international relations: conflict and mutual gain in an era of global interdependence
, trang 68
- ^
Louis Leo Snyder,
The Weimar Republic: a history of Germany from Ebert to Hitler
, trang 166
- ^
Dr Erik Goldstein, Erik Goldstein,
Wars and Peace Treaties: 1816-1991
, trang 12
- ^
Stefan Lorant,
Sieg Heil!
, trang 93
- ^
a
b
Michael S. Neiberg,
Foch: Supreme Allied Commander in the Great War
- ^
Benjamin Frankel,
Dennis E. Showalter
,
History in Dispute: World War I, first series
, trang 281
- ^
Michael S. Neiberg,
Foch: Supreme Allied Commander in the Great War
, trang 104
- ^
Benjamin F. Martin,
France in 1938
, trang 19
- ^
Louis Leo Snyder,
The Weimar Republic: a history of Germany from Ebert to Hitler
, trang 138
- ^
William Laird Kleine-Ahlbrandt,
The burden of victory: France, Britain, and the enforcement of the Versailles peace, 1919-1925
, trang 79
- ^
Shelley Baranowski,
Nazi Empire: German Colonialism and Imperialism from Bismarck to Hitler
, trang 146
- ^
Michael S. Neiberg,
Warfare & society in Europe: 1898 to the present
, trang 91
- ^
a
b
c
Carter Vaughn Findley, John Alexander Rothney,
Twentieth-Century World
, trang 129
- ^
a
b
c
Richard Harvey,
Hitler and the Third Reich
- The Treaty of Versailles: A Reassessment After 75 Years
, Boemeke, Manfred F., Gerald D. Feldman, and Elisabeth Glaser, editors. Washington, DC: German Historical Institute, 1998.
|
---|
|
Tham chi?n
| |
---|
Di?n bi?n
| Tr??c chi?n tranh
| |
---|
M? man
| |
---|
1914
| |
---|
1915
| |
---|
1916
| |
---|
1917
| |
---|
1918
| |
---|
Cac s? ki?n khac
| |
---|
Sau chi?n tranh
| |
---|
|
---|
Khia c?nh khac
| T?ng quan
| |
---|
Cac ?nh h??ng/
T?i ac chi?n tranh
| |
---|
Hi?p ??c/
Hoa ??c
| |
---|
K?t qu?
| |
---|
|
|
---|