Gi?y Tuyen ( gi?n th? : 宣? ; ph?n th? : 宣紙 ; binh am : xu?nzh? , Han-Vi?t: Tuyen ch?) hay gi?y huy?n Kinh ( gi?n th? : ??? ; ph?n th? : 涇縣紙 ; binh am : j?ngxianzh? , Han-Vi?t: Kinh huy?n ch?) la m?t lo?i gi?y co ngu?n g?c ? Trung Qu?c c? đ?i, đ??c s? d?ng đ? vi?t va v?. Gi?y Tuyen n?i ti?ng m?m m?i va k?t c?u m?n mang, phu h?p đ? truy?n t?i bi?u c?m ngh? thu?t cho c? th? phap va h?i h?a Trung Hoa. T?i Trung Qu?c ng??i ta coi gi?y Tuyen la vua c?a cac lo?i gi?y va la lo?i gi?y b?n nghin n?m (?中之王,千年?? - ch? trung chi v??ng, thien nien th? ch?). Thang 8 n?m 2002 gi?y Tuyen đ??c chinh quy?n Trung Qu?c b?o h? ch? d?n đ?a ly qu?c gia.

Ngu?n g?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Truy?n thuy?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo truy?n thuy?t, th?i đong Han m?t ng??i dan Tuyen Chau ten la Kh?ng đan theo Sai Luan h?c ngh? s?n xu?t gi?y. Khi tr? v? que h??ng ong mu?n v? l?i chan dung th?y d?y, nh?ng khong th? tim đ??c nguyen v?t li?u lam gi?y phu h?p. Ng?u nhien ong nhin th?y m?t cay thanh đan đ? xu?ng n??c va v? cay đa ra ra, đ? l?i nh?ng s?i t? tr?ng nh? tuy?t va ch?t c?m nh?n đ??c đo chinh la lo?i nguyen v?t li?u ma ong tim ki?m b?y lau nay, t? đo ma co gi?y t? v? cay thanh đan. Sau nay, trong ngh? s?n xu?t gi?y Tuyen, n?u ch? dung v? cay thanh đan ma khong pha tr?n them r?m thi ng??i ta đ?u g?i chung la "gi?y đan".

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gi?y Tuyen đ??c đ? c?p t?i l?n đ?u tien trong cac sach c? L?ch đ?i danh h?a ky ^[1] va Tan đ??ng th? ^[2] . Gi?y Tuyen nguyen th?y đ??c s?n xu?t trong th?i nha đ??ng t?i huy?n Kinh , Tuyen Chau , vi th? ma co ten g?i gi?y Tuyen (Tuyen ch?). Trong th?i đ??ng thi gi?y th??ng la h?n h?p s?i gai d?u (lo?i s?i đ??c s? d?ng đ?u tien trong s?n xu?t gi?y t?i Trung Qu?c) va dau t?m . ^[3] Vao th?i T?ng thi ngh? ti?u th? cong nghi?p s?n xu?t gi?y t?i Huy Chau va Tri Chau d?n d?n đ??c chuy?n t?i huy?n Kinh.

Phat tri?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cu?i th?i T?ng, m?t ng??i s?n xu?t gi?y Tuyen ten la Tao đ?i Tam đa d?n ng??i trong t?c ch?y lo?n t?i huy?n Kinh. Tao đ?i Tam c?i ti?n cong ngh?, s? d?ng v? thanh đan đ? lam gi?y, r?i truy?n th? ngh? cho ng??i trong t?c đ? m?u sinh. Tr?i qua tren 700 n?m th?ng tr?m, du th?i th? nhi?u đ?i thay nh?ng bi quy?t cong ngh? trong s?n xu?t gi?y Tuyen v?n do ng??i h? Tao n?m gi?.

Phan lo?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Do cac ph??ng phap s?n xu?t khac bi?t nen gi?y Tuyen co th? chia ra thanh sanh tuyen (生?), th?c tuyen (孰?) va ban th?c tuyen (半孰?). Sanh tuyen (ngh?a đen "tuyen s?ng") khong đ??c gia cong đ?c bi?t, v??t tr?i v? kh? n?ng hut n??c, lam cho m?c tren b? m?t b? nhoe. Th?c tuyen (ngh?a đen "tuyen chin") la gi?y đ??c x? ly b?ng phen chua trong qua trinh s?n xu?t, lam cho gi?y co k?t c?u c?ng h?n, gi?m kh? n?ng hut n??c va co ?ng su?t c?t th?p h?n (ngh?a la d? rach h?n). đ?c đi?m nay lam cho th?c tuyen la thich h?p cho th? lo?i cong but (工?) h?n la cho th? lo?i t? y (寫意) trong h?i h?a. Ban th?c tuyen (ngh?a đen la "tuyen n?a chin") co kh? n?ng hut n??c trung gian gi?a sanh tuyen va th?c tuyen.

đ?c tr?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gi?y Tuyen co c??ng đ? ch?u keo cao, b? m?t nh?n, k?t c?u trong tr?o va ro rang, it nhau, kho b? mon, kh? n?ng ch?ng con trung va n?m m?c t?t. Nhi?u sach v? va cac b?c h?a c?a cac danh h?a th?i Trung Hoa c? đ?i đ??c b?o t?n t?i nay đ?u đ??c vi?t, v? tren gi?y Tuyen. Gi?y Tuyen c?ng đo?t gi?i th??ng vang t?i tri?n lam qu?c t? Panama n?m 1915.

Nguyen v?t li?u va s?n xu?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nguyen v?t li?u s?n xu?t gi?y Tuyen co quan h? ch?t ch? v?i đi?u ki?n đ?a ly c?a huy?n Kinh. V? cay thanh đan ( Pteroceltis tatarinowii ), m?t loai cay ph? bi?n trong khu v?c, đ??c s? d?ng lam nguyen v?t li?u chinh trong s?n xu?t gi?y Tuyen. R?m cung m?t vai lo?i v?t li?u khac sau nay đ??c them vao trong cong th?c s?n xu?t trong th?i T?ng va Nguyen. S?i truc va dau t?m c?ng b?t đ?u đ??c s? d?ng đ? s?n xu?t gi?y Tuyen cung kho?ng th?i gian đo.

S?n xu?t gi?y Tuyen co th? mo t? l?ng l?o nh? la m?t cong ngh? g?m 18 cong đo?n, nh?ng n?u tach b?ch chi ti?t thi co th? tinh la tren 100 cong đo?n. M?t s? nha s?n xu?t gi?y đa sang t?o ra nhi?u cong đo?n nh?ng gi? bi m?t v?i cac nha s?n xu?t khac. Cac cong đo?n nay th??ng lien quan t?i vi?c s?y va t?y tr?ng v? Pteroceltis tatarinowii c?ng nh? s? b? sung cac ch?ng lo?i n??c ep th?c v?t.

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Gi?y do
• Gi?y đi?p

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• (ti?ng Anh) Gi?y Tuyen An Huy tren chinaculture.org , tra c?u ngay 18-10-2018.
• (gi?n th?) Gi?y Tuyen t?i Th? vi?n An Huy tr?c tuy?n , tra c?u ngay 18-10-2018.